Зиянды әдеттер және олардың алдын алу туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Зиянды әдеттер және олардың алдын алу
Біздің қоғамда темекі шегу өлімнің бірден-бір себепкері болып табылады. Шылым шегушілер шекпейтіндерге карағанда жүрек ауруларына жиі шалдығады. Жыл сайын темекі шегуге байланысты туындаған жүрек ауруынан 170 000 адам көз жұмады. Өкпе, кеңірдек, қуық қатерлі ісігі, панкреатит және бүйрек қатерлі ісігі темекі шегушілер арасында жоғары көрсеткіште. Қатерлі ісіктен өлгендердің 30 пайызы (жыл сайын 130 000) темекі шегуге байланысты. Эмфизема, созылмалы бронхит сияқты өкпенің созылмалы ауруы темекі шегушілер арасында темекі шекпейтіндерге қарағанда 10 есе көп.
Әйелдер жүкті кезінде темекі шексе, ауыр халге душар болып, үлкен қауіпке ұшырайды. Ойластырылмай жасаған аборт, сәбиді айы-күні жетпей туу, сол сияқты жаңа туылған сәби салмағының төмендігі көбінесе темекі шекпейтіндерге қарағанда темекі шегетін әйелдерде жиірек кездеседі. Сигарет шегу барысында құрамында 4 000-дай әр түрлі химиялық заттар бар түтін ішке енеді, онын, кейбіреуі канцерогенді болады. Темекі құрамындағы басқа да токсиндер мен қоздырғыштар кезді, мұрынды және тамақты тітіркендіреді. Темекінің басқа компоненті - моксидті карбон кандағы гемоглобинмен косылып, карбоксигемоглобин түзеді. Бұл зат ағзанын көмірсутегін алуына және оны қолдануына кедергі тудырады.
Темекі құрамындағы ең қауіпті зат - никотин. Ол адам ағзасында жүрек ауруы мен қатерлі ісіктің өршуіне ықпал етіп қана қоймай, ең қауіптісі - оның темекі шегуге деген ынтасын арттырады. Никотинге тез үйір болған соң темекіні тастау қиынға соғады.
Темекі шегудің зиянды салдарын біліп, шылым шегуді тастаған адамдар өздерінің темекі шегу салдарынан төмендеген денсаулығын едәуір түзетеді.
Темекі шегушілер үшін күніне тартқан 1 қорап темекі 10 жыл өткен соң жүрек ауруына шалдығу қаупін тудырады. Сондай-ақ темекі шегу салдарынан болған өкпе қатерлі ісіктің қаупі темекі шегуді тоқтатқанда біршама төмендеуі ықтимал.Темекі шегудің жақын арада тигізтін кері әсері:
- қан тамырлары мен бастағы ми тамырларыныц қысылып қалуы;
- қан қысымының жоғарылауы;
- жүрек соғуының жиілігі;
- темекі түтінімен мұрын-тамақ қуысының тітіркенуі;
- қанға улы газдың қосылуы;
- өкпеде темекі қойырпағының шегуі;
-ауаның улануы.
Темекі шегудің ұзақ уақыт өткеннен кейін тигізетін кері әсері:
- инфекция кіретін қақпаға айналған тістердін, еріннің, тілдің, таңдайдың, тамақ-кеңірдек тканьдерінін бұзылуы;
- дәм татудың, иіс сезудін жоғалуы;
- бетке әжімнің ерте түсуі және оның қалындауы;
- тіс түсінің өзгеруі, ауыздан сасық иістің шығуы;
- ағзаның қарсыласу күшініңтөмендеуі;
- темекі шегетіндердің созылмалы бронхиті;
- өкпе эмфиземасы;
- жүрек-қан тамыр жүйесінің ауруы;
- асқазан-ішек трактының ауруы;
- ерін, ауыз қуысы, өкпе, асқазан, кеңірдек, тамақ, қуық қатерлі ісігі;
- рейно (гангрена) ауруы.
Алкоголь деген не?
Алкоголь - бұл қосындыларды ашытудан алынатын есірткі. Ол шарапта, сырада болатын масандататын элементтен тұрады. Әр түрлі сусындар үшін түрлі мөлшердегі стақан пайдаланатындықтан, 1 бокал шараптағы немесе 1 кружка сырадағы алкогольдің мөлшері 1 стакан арақтағы немесе 1 стакан коньяктағы алкогольмен тең - 12,5 куб. см..
Алкоголь - күллі әлемге таралған ертеден келе жаткан есірткі. Біздің коғамда алкоголь қалыпты өмірдің бір бөлігі сияқты. Бірақ ол қалыпты ма?
Алкоголь әдетте қанға араласады, одан ары миға шабады. Алкоголь адам ағзасы үшін улы. Ол уды тазартқанда адам бауырына зор күш түседі. Бір стакан спиртті тазартқанға шамамен жарым сағат уақыт кетеді. Алкоголь адам өмірінде туындаған проблеманы уақытша ғана шешеді. Адам қаншалықты көп ішсе, соншалықты болып жатканды бағалауы және өз әрекетін бақылауы төмен болады. Адам сақтықты ұмытып және "күшейе" бастайды. Спиртті ішімдік адамның бақытсыздыққа ұшырау мүмкіндігін жоғарылатып, мас болуға әкеліп соқтырады. Алкоголь адамның қабылдауы мен айналасына әсеріне кедергі келтіреді. Осындай себептермен адам мас күйінде көлік жүргізуі төтенше қауіпті.
Адам спирттік ішімдікті шамадан тыс ішкен кезде гастрит, жүрек аурулары, витамин жетіспеушілік және бауыр циррозы күрт асқынуы мүмкін. Алкоголь сонымен қатар ми клеткаларын, ойлау қабілетін бұзады. Алкоголь белсіздікке ұрындырады.
Жас ағзаның өсіп, жетіліп келе жаткан кезеңінде алкогольді ішумен байланысты қауіпке ұрынуға бейім тұрады. Алкоголь жеке тұлғаны жойып қана қоймайды, сонымен қатар оның айналасындағы адамдарға - отбасына, достарына әсер етеді. Алкоголь салынып ішуге ұрындырады. Спирттік ішімдікке тәуелді болудың физикалық және психологиялық жақтары бар.
Ағза белгілі бір уақыттан соң алкогольге үйір болғаны соншалықты - онсыз жүре алмайды. Бұл - дене тәуелділігі. Егер адамның мас күйіндегі өмірі соншалықты үйреншікті болса, есірткі көмегінсіз өзін жақсы сезіне алмаса, адам психологиялық тәуелділікке ұшырайды. Оның бүкіл іс-әрекетін алкоголь басқарады. Алкогольсіз өмір мағынасыз болады. Мұндай күйде адамның өзін тоқтатуы өте қиынға соғады.
Алкоголизм - бұл алкогольді ішімдіктерді үнемі қолданумен, оны көтере алмаудың біртіндеп көтерілуімен, ал егер алкоголь ішімдіктерін ішуді бірден тоқтатқанда адам ағзасы қызметінің бұзылуы мен аурудың біртіндеп терендеуімен сипатталатын ауру.
Барлық еуропалық аймақтардағы елдерде алкогольмен улану және бауыр циррозынан өлгендер саны 25 пайызды құрайды.
Алкоголъге тәуелді болу мына жайларға соқтырады:
- спиртті ішімдіктерді шамадан тыс ішетін адамдар жасынын ұзақтығы халықтың орташа жас мөлшерінен 15-20 жасқа төмен;
- алкогольді шамадан тыс ішу - қылмысты әрекетке барудың жиі себебі;
- тері ауруларын жұқтырудың 10 оқиғасының 9-ы мас күйдегі жағдайда болады;
- балалар ақыл-ойы кемістігінің 40-60 пайызы ата-аналарының ішімдікке бой ұруының салдары;
- алкоголь орталық жүйке жүйесіне қатты қысымшылық көрсетеді, адам миының жұмысын бәсеңдетеді және есте сақтау үдерісін тежейді;
- алкоголь қозғалыс үйлесімін бұзады және тез реакцияны төмендетеді;
- алкогольді көп мөлшерде немесе бір рет қана ішудің өзі адам миын қайталанбас күйге душар етеді.
Ішімдікке салыну (алкоголизм) алкогольді ішімдіктің кез келгенін, тіпті сыраны да ішудің нәтижесінде болуы мүмкін.
Ішімдікке тәуелділік - бұл біртіндеп туындайтын және алкогольді адам өмірінде лоталық орынды иеленгенін куәлендіретін белгілер кешені.
Ішімдікке салынудың белгілері:
- спирттік ішімдікке тәбетінің тартып тұруы;
- сандық сапаны жоғалту;
- "бас жазу" синдромы немесе абстинентті синдром (ағза алкогольсіз дұрыс қызмет ете алмайтындықтан ішкісі келіп тұру);
- алкогольге деген тұрақтылық (толеранттық);
- есте сақтаудың мүлдем құруы;
-алкогольді жүйелі түрде қолдану сипаты.
Ішімдікке тәуелділік - әлеуметтік, отбасылық проблемасы, ең алдымен спирттік сусындарды ішкіш адамның жақындары мен туыстары қайғырады. Олардың көпшілігінің үйі, отбасы, жұмысы, достары бар. Тек ішкіштердің 3-5 пайызы ғана тұрақты мекен-жайы жоқтар (бомждар) мен қаңғыбастар.
Ішімдікке тәуелділік - өмірлік сырқат. Сырқаттың жалғыз ғана емі - ішуден бас тарту,
Кез келген алкогольді 18 жаска дейін ішу адам ағзасына қауіпті.
Есірткі заттар туралы ақпарат
Амфетаминдер - синтетикалық қоздырғыш зат, оның түрі лайлы ақ немесе сары кристалл ұнтақ секілді, дәмі ащы. Жасырын әзірлеген амфетаминдер қызғылт, сары, қоңыр, қызыл немесе қара түске боялған таблетка немесе капсула түрінде болады. Амфетаминдерді көбіне жұтады немесе иіскейді, оларды инъекция түрінде де қолданады. Егер ол инъекция болса, онда ЖҚТҚАҚТҚ (ВИЧ-ті) немесе басқа да инфекцияларды бұрын пайдаланылған немесе тазартылмаған шприцтерді қолдану арқылы жұқтыру қаупі туады.
Амфетаминдер - орталық жүйке жүйесіне әсер ететін қоздырғыш. Оны қолданғаннан соң адам өзін ұқыпты, жылдам, сөйлесуге дайын, өзіне-өзі сенімді, шаршағанды сезбейтін және қарны ашқанын байқамайтындай болып көрінеді. Жүрек қағысының және тыныс алуының жылдамырақ соғуы, көз қарашағының үлкеюі байқалады. Бір рет қолданған мөлшердің әсері 3-4сағат мерзімге дейін сақталады. Жағымсыз ықпалы жүйкенің қозуына, тамырдың қалыпсыз соғуына, ұрыс шығаруға, сасқалақтауға, көңіл-күйінің шамадан тыс түсуіне, тұрақтап отыра алмауға, бас ауруына әкеледі. Мөлшерден тыс артық ішу галлюцинацияның пайда болуына, біреулердің өзін аңдып жүргендей сезім мен қорқынышка жетелейді. Соңынан пайда болатын шаршап-шалдығу, өмірден безу және үнемі ашығып тұру күйіне әкеледі. Амфетаминдер тәуелді болуға жетелейді.
Көп мөлшерде ұзак уақыт бойы үзбей қолдану ағзаның ауруға деген қарсыласуын бәсеңдетеді, тамақ ішпегендіктен және ұйықтамағандықтан адам ағзасының әлсізденуіне, сонымен қатар жүректің тоқтап қалуына соқтыратын қан тамырларын зақымдайды. Жүрек ауруы және психикасының бұзылуы байқалған адамдарға ішімдік ішу өте қауіпті.
Амфетамин сульфатын басқа заттармен -глюкоза, ұн, кофеин, балаларға арналған құрғақсүт немесе парацетамолмен жиі шатастырады. Бұл жайт инъекция еккен шақта едәуір қауіп төндіреді, себебі бұл заттар қан тамырын бөгеп тастауы мүмкін.
Анаболикалық стероидтар - бұл біздің денеміздегі табиғи гормондар тобы. Ерлер гормоны тестостерон - олардың ішіндегі ең күштісі, ол ер адамдарға тән қасиеттердің дамуына ықпал етеді.
Гормондар бұлшық еттердің қатаюына, атлетикамен айналысатындарға бұлшық етін тез шынықтыруға және қайтып қалпына келтіруге жылдам әсер етеді.
Адамдар анаболикалық стероидтарды әр түрлі себептермен бұлшық еттерін күшейтуге, сыртқы түрін, "дене мүсінін" жақсартуға, күшінің басымырақ болуы үшін қолданады. Сонымен қатар стероидтар шаштың түсуіне, қан қысымының көтерілуіне, бауырдың және жүректің сырқаттануына, ерлердің көкірек бездерінің үлкеюіне, белсіздік пен мінез-кұлқының өзгеруіне соқтырады. Ал әйелдерде дауыстың жуандауына, емшек бездерінің кішіреюіне, беттерінде қылшықтардың пайда болуына, еттеккір циклынын бұзылуына әкеледі. Бұл өзгерістер қайтып қалпына келмейді. Сонымен қатар стероидтар жас адамдардың өсуін тежейді.
Стероидтар инъекциясын еккен кезде бір инені пайдалануға болмайды. Ол ЖҚТҚАҚТҚ (ВИЧ) және гепатит инфекциясының таралуына әкеледі. Осылайша күре тамырдың қызметін бұзып, жүйкенің жұмысына кері әсер етеді.
Анаболикалық стероидтардың адамдар қолданатын басқа да зиянды заттардан айырмашылығы - оларды қолдану сәтінде адамның көңіл-күйі өзгермейді.
Барбитураттар адамның кеудесін жаншып, ми және орталық жүйке жүйесінің жұмысын әлсіретіп, ауырғанды басуға негізделген. Бұл иіссіз ақ ұнтақ және дәмі ащы, таблетка немесе капсула түрінде шығарылады.
Медицинада оны тыныштандыру мақсатында, ұйықтай алмаудан зардап шегетін адамдардың ұйқысын жаксарту немесе қояншық ауруы ұстағанда адамды бақылауға алу үшін қолданылады. Ретсіз қолданғанда ол да қауіпті болуы ықтимал. Барбитураттардың мөлшерін, әсіресе оларды алкогольмен немесе басқа да зиянды заттармен араластырғанда, оңай-ақ көбейтуге болады.
Барбитураттар орталық жүйке жүйесін алкоголь секілді зақымдайды. Оның ағзаға әсер ету уақыты 3-6 сағат мөлшерінде. Қолданған кезде ағза босаңсиды және оны еш нәрсе мазаламайды, ақыл-ойын жинақтау қабілетін тежейді. Мөлшерден тыс қолданған сәтте уланған секілді құсқысы келіп, басы айналады, ес-түстен айрылып, өліп қалғанға ұқсайды. Егер ретімен жайлап қабылдаса, емдік касиеті жақсы. Барбитураттарды ретсіз қолдану психикалық тәуелділік пен бейберекеттік қалыпты дамытуы мүмкін. Ал қабылдамаған кезде ағзаны күйзеліске ұшыратып, "белая горячка" секілді есінен тану мен қатты тітіркенуді адам басынан өткереді.
Барбитураттарды инъекция түрінде қолдану - есірткі қолданудың ең ауыр түрі. Себебі мөлшерден тыс қосымша терінің іріп-шіру және қанның іріндеу қаупін тудырады.
Каннабис (марихуана) - Ұлыбритания мемлекетінде ең көп қолданылатын есірткі. Ол адамды бірден депрессияға және галлюцинацияға ұшыратады. Көбінесе каннабисті көңіл көтеру үшін қолданады. Оны көп жағдайда темекіге араластырып шегеді немесе тамақпен және сусынмен бірге қолданады. Каннабис үйреншікті әдетке ғана айналмайды, бірден тәуелділікке ұрындырады. Оның тигізетін әсері айнала қоршаған ортаға, адамның көңіл күйіне және қаншалықты мөлшерде қолданғанына байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Адам оны қолданғаннан соң өте әңгімешіл және күлегеш болып келеді, алаңсыз күй кешеді, әсерленгіш сезімі күшейеді. Аштық жиі байқалады. Есте сақтауы, қолының ептілігі, машина жүргізу дағдысы төмендейді. Кейбір адамдар өздерін ұстай алмай, есіріп кетеді. Каннабистің ағзаға әсері негізінде оны шеккеннен соң бірер минуттан кейін байқалады және ол бірнеше сағатқа созылады. Каннабисті ұзақ мерзім қолдану адамның денесін және көңіл күйін ұзаққа созылатын күйзеліске ұшыратады.
Кокаин - Оңтүстік Америкадағы Андада өсетін кока өсімдігінің бұтасы. Бұл - адамның орталық жүйке жүйесіне әсер ететін қоздырғыш зат және ағзаның белгілі бір жерін жансыздандырушы. Кокаин - иіссіз ақ ұнтақ зат, дәмі ащы. Оны негізінде мұрынға тартып иіскейді немесе инъекция жасайды. Көбіне басқа заттармен, мысалы ұнтақты сүтпен араластырады. Оның әсері 15-20 минут өткен соң күшейеді. Адам өзін сергек және өте күшті санайды. Кейде бұл сезім дегбірсіздікке ұласады. Мұрын арқылы мерзімді қолдану тыныс жолдарының сілекейлі қабатындағы талшықшаларды бұзуға әкеліп соғады.
Кокаинды қабылдаудың соңы депрессиға және мүлдем шаршап-шалдығуға соқтырады. Мөлшерден тыс және қатарынан жиі қолдану есіріңкі сезімге, галлюцинацияға ұрындырады. Психикалық тәуелділік бұл заттардың қоздырғыш әрекеттерінен дамуы мүмкін.
Кокаинды шегуге де болады,ол КРЭК деп аталады. КРЭК-ті түтікшеге салып тартады немесе оны кока-коланың бүйірі тесілген қаңылтыр ыдысындағы қатты күйдірілген тасқа қойып, одан пайда болған бумен демалады. Сондай-ақ оны инъекция түрінде де қолданады. КРЭК - өте күшті қоздырғыш, жүрек қағысын жиілетеді және қан қысымын жоғарылатады. Адам шамамен 12 минутқа дейін созылатын қысқа мерзімді, жылдам өте шығатын көтеріңкі сезімді бастан өткереді. Соңынан депрессия және қатты мазасыздану күйіне түсіреді. КРЭК-ті қолдану есерсоқтыкка әкеліп, адамның өзін-өзі бақылауын жояды. Оны ұзақ мерзім қолдану салдары көкірек ауруына, өкпенің бұзылуына, ентікпенің пайда болуына жетелейді. Бұл - адамды еркінен тыс және көбірек мөлшерде қолдануға итермелейтін есірткі.
Героин - апиындар тобына жататын есірткі. Дәрігерлер қатерлі ісікпен ауырғандардың ауруын бәсеңдету үшін қолданатын немесе жүректің ұстағаны кезінде пайдаланатын ауру бәсендеткіш. Медицинада қолданылатын таза героин - қауіпсіз дәрілік құрал. Таза героин - ақ ұнтақ. Оны көбінде шегеді, иіскейді немесе инъекция егеді. Оны ауыз арқылы жұту сирек кездеседі, себебі жұтқан кезде ешқандай әсері болмайды. Қан тамырына инъекция түрінде ексе, бірден әсер етеді.
Героин ағзаны жылытып, қанағат сезімін тудырады, ұйқыны келтіреді. Алғаш пайдаланған сәтте жүректі айнытып, құсқысын келтіреді. Мөлшерден тыс қолданғанда ес-түстен айрылтады, тыныс алудың жеткіліксіздігінен өлімге соқтыруы мүмкін. Героинді қосымша заттармен араластырса, ол өте қауіпті, тіпті өлімге әкеледі. Адамның денесі тәуелділікке ұшырайды, өте қиынға түсетін психикалық тәуелділік пайда болады. Үйрену және құмартушылық жылдам артады. Тәуелділіктің белгісі соңғы мөлшерін қабылданғаннан соң 6-24 сағаттан кейін сезіледі. Ол өзін-өзі жайсыз сезінуден, суық тиіп тұмаумен ауру, асқазан шаншуынан, іш өтуден, жиі терлей беруден, бас ауырғаннан, көз қарашығының ұлғаюынан, жүрек айнуы мен ұйқысыздықтан байқалады.
ЛСД - қиындықсыз-ақ қолға түсіретін галлюциногендер тобындағы ең күштісі. Ол адамның өмірді көріп және сезінуін мүлдем басқаша өзгерте алады. Ол сұлыда немесе басқа шөптерде кездесетін эргот ашытқысын көпсітуден алынады. ЛСД - суда еритін ақ ұнтақ. Сұйық ЛСД - түссіз, иіссіз есірткі. Ол таблетка, кішігірім квадрат түріндегі қағазға немесе қағазға сіндірілген, ашық түрлі түсті суретті, карточкаға сіндірілген сұйық түрінде кездеседі. Бұл есірткіні жұтады. Есірткі әсерінің күші әрқилы және оның қаншалықты күшті екендігін айыру мүмкін емес.
Әсер алу үшін ең аз мелшердің өзі жеткілікті. ЛСД қолданғаннан кейін 1 сағаттан сон оның әсері басталады және оның ен шыңына 2-3 сағаттан кейін жетеді. Қолданған мөлшеріне байланысты әсері 12 сағаттан соң қайтады. Бұл - мидың қызметін өзгертіп жіберетін ең күшті есірткі. Денеге әсері жүрек кысымының жиілеуімен, қан қысымының және дене қызуының өзгеруімен байқалады.
Ұзақ мерзім бойы қолдану "қас қағым сәттік ләззатты" сезіну мүмкіндігін арттырады және бұрында пайдаланған ЛСД есірткінің әсерін қайта жаңғырта алады. Мөлшерден тыс қолдану психиканың бұзылуына соқтырады. ЛСД-ға әуестену тез артады. Оны пайдалануда ұрпақ патологиясына ұрындыратын немесе мидың зақымдануына әкелетін дәлел жоқ. Бірақ ЛСД пайдалану барысында өзін-өзі өлтіру және өлімге соқтыратын жайттарға бару жиі кездеседі.
Есірткі заттарды қолданудың кейбір белгілері:
- ашу-ызаның шапшуы, көңіл-күйінің өзгеруі, тұрақтап бір жерде отыра алмау, тітіркену;
- өз-өзіне немқұрайлы болу;
- қалыптан тыс шаршап-шалдығу және түнде ұйықтамау;
- ақша немесе зат ұрлау;
- ақшаны шамадан тыс жарату, қарызға алу;
- дәмге тәбеттің болмауы;
- шамадан тыс сөйлеу, әсерлену, көтеріңкі қалып;
- жалған айтудың артуы немесе тұйықталу, жасырыну;
- кенеттен жаңа достардың пайда болуы;
- нашақорлар ортасында айтылатын сөздерді қолдану;
- көз қарашығының ұлғаюы және тарылуы.
Есірткі қолданудың дәлелі болуы мүмкін жайттар:
- қыздыру барысында түсі өзгерген металл, қаңылтыр бұйымдар, қасықтар;
- шприцтер мен инелер;
- күмістелген қағаз;
-түтікшелер;
- папирос қағазы, сіріңке, тұтатқыш;
- сұйық дәрілер қорабы;
- картон және басқа түтікшелер;
- темекі тартатын түтікше;
- кесілген шылым немесе өздері ораған темекі;
- "қаптағыш" зат (есірткі салынған 5x5 кв. қағаз);
- қаптайтын жылтыр қағаз, кішірек пластик қапшықтар.
Есірткіні қолдану тәсілдері:
1)шегу
2) иіскеу, мұрын арқылы тыныс алу
3) ішке пайдалану
4) қан тамырға инъекция жасау.
Жасөспірімдер және есірткі заттар
Есірткі заттарды қолдану - жалпыға тараған және барлық жерде кездесетін құбылыс. Ол ерлер арасында да, әйелдер арасында да, барлық этникалық және әлеуметтік топтарда кездеседі.
Бүгінгі күні нашақорлықтың жасөспірімдер арасында кеңінен таралуы алаңдаушылық тудырып отыр. Күн сайын осындай ессіздікке жастар көптеп бой ұруда. Ал оның соңы кісі өлімі мен зорлық-зомбылық жасауға соқтыруда. Әлеуметтік құбылыс ретінде нашақорлық есірткілерді қолдануға жаңа құрбандарды тарту есебінен өмір сүріп және дамып келеді. Сондықтан жастар арасында нашақорлық жедел дамып келеді.
Өзін-өзі орнықтыру, әуес көру, топқа үйірсектік, жанұядан кетіп қалу, еліктеуге ұмтылу, құрбылары ортасында қалыптаскан дәстүр мен нормалар жасөспірімдердің есірткі қолдануына едәуір септігін тигізуде. Қоғам мен әлеуметтік орта бұл үдеріске өз ықпалын тигізуі қажет. Жанұяда ата-ана мен баланың арасында өзара түсініспеушіліктің, немкұрайдылықтың, ата-аналар тарапынан бақылаудың төмендігі - мұның бәрі есірткіге бой ұрудың себептері.
Жасөспірімдік кезеңнің психологиялық ерекшелігі, атап айтқанда өзін-өзі бағалау, құрбыларының ықпалына көну, психикалык ауру - депрессиялық синдром, маньякалды синдром және мән беру синдромының жетіспеушілігі есірткіні қолдануды ертеректен бастауға себеп болады. Есірткіге бас ұру проблемасын көпшілік әр түрлі суреттейді. Жасөспірім ерекше әсерленгіш, мінез-құлқын өзгертуге ыңғайлы. Айналасындағылармен қарым-қатынасы қиындау және қалыптан тыс әсерленгіш. Өз құрбыларымен қатынасы бірқалыпты емес, ата-аналарымен арасында ұрыс-керіс, кызығушылығын сәл де болса кемітсе, бірден қарсы шығады. Қоршаған орта мен жақын араласатындардың әсері ерекше қатты, бұл кезде адамдар жақсыға да, жаманға да кінәратшыл келеді. Жас адамдардың өмір туралы тәжірибесі аз, ымырасыздығы мен алаңғасарлығы олардың үлкендер алдындағы дағдарысының пердесін жабады. Есірткіні алғаш қабылдаудың түпкі себептерінің бірі - өз құрбылары арасында қалыптасқан қанағаттанғысыз жай. "Компанияда" құрметті орынға жайғасу мақсатында ол әртүрлі жолдарды іздестіреді және өз мәртебесін "шөптердің" көмегімен көтерудің жолын табады. Осы жастағылардың проблемасы ерекше: жалғыздық, айналасындағылардың, ата-аналардың, мұғалімдердің, өз құрбыларының жасөспірімдерді түсінбеуі; жауапсыз еліктеу; өзінің бос уақытын дұрыстап өткізбеуі, өзіне сүйікті іс-әрекет таба алмау. Жасөспірімдік кезеңде өз "табынушысын" жасап алу және бар ісінде соларға ұқсау тілегі басым болып келеді.
Оқушылардың көпшілігі есірткі туралы ақпаратты 10-12 жас кезінде алғанды дұрыс көреді.
Балалардың қараусыз қалуы кәмелетке толмаған балалардың бұзақылығына жол береді, оларды нашақорлар ортасына түсіреді, жасөспірім онда аз уақыт ішінде есірткінің дәмін татады, көз алдында нашақор ауру адамға айналады.
Нашақорлық дәрілерді немесе басқа да зиянды заттарды мөлшерден тыс қабылдау нәтижесінде туындайды.
Нашақорлық үшін жасөспірімдік шақта есірткіге тәуелділік белгісі берекесіздіктен, ауру синдромы мен кезеңдері шекарасының нақтылы еместігімен, есірткіге тәуелділік кезеңін бөліп алуға болмайтындығымен, психикалық жеткіліксіздігінін тез дамуымен, эндокриндік жетіспеушілікпен сипатталады.
Есірткімен таныс болу шегіп көруді ұсынатын құрбыларының тобында басталады. Ол коноплядан наша, гашиш, марихуана және т.б. зиянды заттар жасалады. Бірінші жыл ішінде шегу кездейсоқ ретпен жүреді - айына немесе аптасына 1-2 реттен. Шегуші адам ішімдік ішеді, бірақ гашишті өзі арнайы іздемейді, ал біреулер ұсына қалса, тартынбайды.
"Шөпті" біртіндеп шегу тұрақты кәсіпке айналады, жасөспірім одан аздап ләззат ала бастайды. Ал "шөптің" болмай қалуы қанағаттанбаушылыққа, көңіл-хошының болмауына, тітіркенуге соқтырады.
Нақты бір калыптасқан топтарға бойы үйренген жасөспірім алғаш рет героиннің немесе апиындар қатарындағы басқа да есірткілердің дәмін татып көреді. Бірақ бүгінгі күні жасөспірімді басқа мәселе - "Есірткі және ЖҚТҚАҚТҚ (ВИЧ)" алаңдата бастады.
Еуропаның 30 мемлекетінде, сонымен қатар Латвияда 15 пен 16 жас аралығындағы 2300 жас адам сауалдамаға қатысты. 1995 жылғы мәліметтермен салыстырғанда, 15-16 жастағылардың неше түрлі есірткі заттарды қолдануы Еуропа мемлекетіндегі орташа көрсеткіштен 4 есе өскені туралы мәлімет алаңдатады. Жасөспірімдерді бұл деректер алаңдатады, олар мұндай кауіпті әрекеттеріне сын көзбен қарайды. Бұл бүгінгі күнгі ойлану мен әрекет ету құралы ғана емес, мектепті бітіргеннен кейінгі келешекке де ықпал етеді. Зиянды әдеттер және олардың алдын алу
1-оқушы: Біздің қоғамда темекі шегу өлімнің бірден-бір себепкері болып табылады. Шылым шегушілер шекпейтіндерге карағанда жүрек ауруларына жиі шалдығады. Жыл сайын темекі шегуге байланысты туындаған жүрек ауруынан 170 000 адам көз жұмады. Өкпе, кеңірдек, қуық қатерлі ісігі, панкреатит және бүйрек қатерлі ісігі темекі шегушілер арасында жоғары көрсеткіште. Қатерлі ісіктен өлгендердің 30 пайызы (жыл сайын 130 000) темекі шегуге байланысты. Эмфизема, созылмалы бронхит сияқты өкпенің созылмалы ауруы темекі шегушілер арасында темекі шекпейтіндерге қарағанда 10 есе көп.
Әйелдер жүкті кезінде темекі шексе, ауыр халге душар болып, үлкен қауіпке ұшырайды. Ойластырылмай жасаған аборт, сәбиді айы-күні жетпей туу, сол сияқты жаңа туылған сәби салмағының төмендігі көбінесе темекі шекпейтіндерге қарағанда темекі шегетін әйелдерде жиірек кездеседі. Сигарет шегу барысында құрамында 4 000-дай әр түрлі химиялық заттар бар түтін ішке енеді, онын, кейбіреуі канцерогенді болады. Темекі құрамындағы басқа да токсиндер мен қоздырғыштар кезді, мұрынды және тамақты тітіркендіреді. Темекінің басқа компоненті - моксидті карбон кандағы гемоглобинмен косылып, карбоксигемоглобин түзеді. Бұл зат ағзанын көмірсутегін алуына және оны қолдануына кедергі тудырады.
Темекі құрамындағы ең қауіпті зат - никотин. Ол адам ағзасында жүрек ауруы мен қатерлі ісіктің өршуіне ықпал етіп қана қоймай, ең қауіптісі - оның темекі шегуге деген ынтасын арттырады. Никотинге тез үйір болған соң темекіні тастау қиынға соғады.
Темекі шегудің зиянды салдарын біліп, шылым шегуді тастаған адамдар өздерінің темекі шегу салдарынан төмендеген денсаулығын едәуір түзетеді.
Темекі шегушілер үшін күніне тартқан 1 қорап темекі 10 жыл өткен соң жүрек ауруына шалдығу қаупін тудырады. Сондай-ақ темекі шегу салдарынан болған өкпе қатерлі ісіктің қаупі темекі шегуді тоқтатқанда біршама төмендеуі ықтимал.
2-оқушы: Темекі шегудің жақын арада тигізтін кері әсері:
- қан тамырлары мен бастағы ми тамырларыныц қысылып қалуы;
- қан қысымының жоғарылауы;
- жүрек соғуының жиілігі;
- темекі түтінімен мұрын-тамақ қуысының тітіркенуі;
- қанға улы газдың қосылуы;
- өкпеде темекі қойырпағының шегуі;
-ауаның улануы.
3-оқушы: Темекі шегудің ұзақ уақыт өткеннен кейін тигізетін кері әсері:
- инфекция кіретін қақпаға айналған тістердін, еріннің, тілдің, таңдайдың, тамақ-кеңірдек тканьдерінін бұзылуы;
- дәм татудың, иіс сезудін жоғалуы;
- бетке әжімнің ерте түсуі және оның қалындауы;
- тіс түсінің өзгеруі, ауыздан сасық иістің шығуы;
- ағзаның қарсыласу күшініңтөмендеуі;
- темекі шегетіндердің созылмалы бронхиті;
- өкпе эмфиземасы;
- жүрек-қан тамыр жүйесінің ауруы;
- асқазан-ішек трактының ауруы;
- ерін, ауыз қуысы, өкпе, асқазан, кеңірдек, тамақ, қуық қатерлі ісігі;
- рейно (гангрена) ауруы.
4-оқушы: Алкоголь деген не?
Алкоголь - бұл қосындыларды ашытудан алынатын есірткі. Ол шарапта, сырада болатын масандататын элементтен тұрады. Әр түрлі сусындар үшін түрлі мөлшердегі стақан пайдаланатындықтан, 1 бокал шараптағы немесе 1 кружка сырадағы алкогольдің мөлшері 1 стакан арақтағы немесе 1 стакан коньяктағы алкогольмен тең - 12,5 куб. см..
Алкоголь - күллі әлемге таралған ертеден келе жаткан есірткі. Біздің коғамда алкоголь қалыпты өмірдің бір бөлігі сияқты. Бірақ ол қалыпты ма?
Алкоголь әдетте қанға араласады, одан ары миға шабады. Алкоголь адам ағзасы үшін улы. Ол уды тазартқанда адам бауырына зор күш түседі. Бір стакан спиртті тазартқанға шамамен жарым сағат уақыт кетеді. Алкоголь адам өмірінде туындаған проблеманы уақытша ғана шешеді. Адам қаншалықты көп ішсе, соншалықты болып жатканды бағалауы және өз әрекетін бақылауы төмен болады. Адам сақтықты ұмытып және "күшейе" бастайды. Спиртті ішімдік адамның бақытсыздыққа ұшырау мүмкіндігін жоғарылатып, мас болуға әкеліп соқтырады. Алкоголь адамның қабылдауы мен айналасына әсеріне кедергі келтіреді. Осындай себептермен адам мас күйінде көлік жүргізуі төтенше қауіпті.
Адам спирттік ішімдікті шамадан тыс ішкен кезде гастрит, жүрек аурулары, витамин жетіспеушілік және бауыр циррозы күрт асқынуы мүмкін. Алкоголь сонымен қатар ми клеткаларын, ойлау қабілетін бұзады. Алкоголь белсіздікке ұрындырады.
Жас ағзаның өсіп, жетіліп келе жаткан кезеңінде алкогольді ішумен байланысты қауіпке ұрынуға бейім тұрады. Алкоголь жеке тұлғаны жойып қана қоймайды, сонымен қатар оның айналасындағы адамдарға - отбасына, достарына әсер етеді. Алкоголь салынып ішуге ұрындырады. Спирттік ішімдікке тәуелді болудың физикалық және психологиялық жақтары бар.
Ағза белгілі бір уақыттан соң алкогольге үйір болғаны соншалықты - онсыз жүре алмайды. Бұл - дене тәуелділігі. Егер адамның мас күйіндегі өмірі соншалықты үйреншікті болса, есірткі көмегінсіз өзін жақсы сезіне алмаса, адам психологиялық тәуелділікке ұшырайды. Оның бүкіл іс-әрекетін алкоголь басқарады. Алкогольсіз өмір мағынасыз болады. Мұндай күйде адамның өзін тоқтатуы өте қиынға соғады.
Алкоголизм - бұл алкогольді ішімдіктерді үнемі қолданумен, оны көтере алмаудың біртіндеп көтерілуімен, ал егер алкоголь ішімдіктерін ішуді бірден тоқтатқанда адам ағзасы қызметінің бұзылуы мен аурудың біртіндеп терендеуімен сипатталатын ауру.
Барлық еуропалық аймақтардағы елдерде алкогольмен улану және бауыр циррозынан өлгендер саны 25 пайызды құрайды.
5-оқушы: Алкоголъге тәуелді болу мына жайларға соқтырады:
- спиртті ішімдіктерді шамадан тыс ішетін адамдар жасынын ұзақтығы халықтың орташа жас мөлшерінен 15-20 жасқа төмен;
- алкогольді шамадан тыс ішу - қылмысты әрекетке барудың жиі себебі;
- тері ауруларын жұқтырудың 10 оқиғасының 9-ы мас күйдегі жағдайда болады;
- балалар ақыл-ойы кемістігінің 40-60 пайызы ата-аналарының ішімдікке бой ұруының салдары;
- алкоголь орталық жүйке жүйесіне қатты қысымшылық көрсетеді, адам миының жұмысын бәсеңдетеді және есте сақтау үдерісін тежейді;
- алкоголь қозғалыс үйлесімін бұзады және тез реакцияны төмендетеді;
- алкогольді көп мөлшерде немесе бір рет қана ішудің өзі адам миын қайталанбас күйге душар етеді.
Ішімдікке салыну (алкоголизм) алкогольді ішімдіктің кез келгенін, тіпті сыраны да ішудің нәтижесінде болуы мүмкін.
Ішімдікке тәуелділік - бұл біртіндеп туындайтын және алкогольді адам өмірінде лоталық орынды иеленгенін куәлендіретін белгілер кешені.
6-оқушы: Ішімдікке салынудың белгілері:
- спирттік ішімдікке тәбетінің тартып тұруы;
- сандық сапаны жоғалту;
- "бас жазу" синдромы немесе абстинентті синдром (ағза алкогольсіз дұрыс қызмет ете алмайтындықтан ішкісі келіп тұру);
- алкогольге деген тұрақтылық (толеранттық);
- есте сақтаудың мүлдем құруы;
-алкогольді жүйелі түрде қолдану сипаты.
7-оқушы: Ішімдікке тәуелділік - әлеуметтік, отбасылық проблемасы, ең алдымен спирттік сусындарды ішкіш адамның жақындары мен туыстары қайғырады. Олардың көпшілігінің үйі, отбасы, жұмысы, достары бар. Тек ішкіштердің 3-5 пайызы ғана тұрақты мекен-жайы жоқтар (бомждар) мен қаңғыбастар.
Ішімдікке тәуелділік - өмірлік сырқат. Сырқаттың жалғыз ғана емі - ішуден бас тарту,
Кез келген алкогольді 18 жаска дейін ішу адам ағзасына қауіпті.
8-оқушы: Есірткі заттар туралы ақпарат
Амфетаминдер - синтетикалық қоздырғыш зат, оның түрі лайлы ақ немесе сары кристалл ұнтақ секілді, дәмі ащы. Жасырын әзірлеген амфетаминдер қызғылт, сары, қоңыр, қызыл немесе қара түске боялған таблетка немесе капсула түрінде болады. Амфетаминдерді көбіне жұтады немесе иіскейді, оларды инъекция түрінде де қолданады. Егер ол инъекция болса, онда ЖҚТҚАҚТҚ (ВИЧ-ті) немесе басқа да инфекцияларды бұрын пайдаланылған немесе тазартылмаған шприцтерді қолдану арқылы жұқтыру қаупі туады.
Амфетаминдер - орталық жүйке жүйесіне әсер ететін қоздырғыш. Оны қолданғаннан соң адам өзін ұқыпты, жылдам, сөйлесуге дайын, өзіне-өзі сенімді, шаршағанды сезбейтін және қарны ашқанын байқамайтындай болып көрінеді. Жүрек қағысының және тыныс алуының жылдамырақ соғуы, көз қарашағының үлкеюі байқалады. Бір рет қолданған мөлшердің әсері 3-4сағат мерзімге дейін сақталады. Жағымсыз ықпалы жүйкенің қозуына, тамырдың қалыпсыз соғуына, ұрыс шығаруға, сасқалақтауға, көңіл-күйінің шамадан тыс түсуіне, тұрақтап отыра алмауға, бас ауруына әкеледі. Мөлшерден тыс артық ішу галлюцинацияның пайда болуына, біреулердің өзін аңдып жүргендей сезім мен қорқынышка жетелейді. Соңынан пайда болатын шаршап-шалдығу, өмірден безу және үнемі ашығып тұру күйіне әкеледі. Амфетаминдер тәуелді болуға жетелейді.
Көп мөлшерде ұзак уақыт бойы үзбей қолдану ағзаның ауруға деген қарсыласуын бәсеңдетеді, тамақ ішпегендіктен және ұйықтамағандықтан адам ағзасының әлсізденуіне, сонымен қатар жүректің тоқтап қалуына соқтыратын қан тамырларын зақымдайды. Жүрек ауруы және психикасының бұзылуы байқалған адамдарға ішімдік ішу өте қауіпті.
Амфетамин сульфатын басқа заттармен -глюкоза, ұн, кофеин, балаларға арналған құрғақсүт немесе парацетамолмен жиі шатастырады. Бұл жайт инъекция еккен шақта едәуір қауіп төндіреді, себебі бұл заттар қан тамырын бөгеп тастауы мүмкін.
Анаболикалық стероидтар - бұл біздің денеміздегі табиғи гормондар тобы. Ерлер гормоны тестостерон - олардың ішіндегі ең күштісі, ол ер адамдарға тән қасиеттердің дамуына ықпал етеді.
Гормондар бұлшық еттердің қатаюына, атлетикамен айналысатындарға бұлшық етін тез шынықтыруға және қайтып қалпына келтіруге жылдам әсер етеді.
Адамдар анаболикалық стероидтарды әр түрлі себептермен бұлшық еттерін күшейтуге, сыртқы түрін, "дене мүсінін" жақсартуға, күшінің басымырақ болуы үшін қолданады. Сонымен қатар стероидтар шаштың түсуіне, қан қысымының көтерілуіне, бауырдың және жүректің сырқаттануына, ерлердің көкірек бездерінің үлкеюіне, белсіздік пен мінез-кұлқының өзгеруіне соқтырады. Ал әйелдерде дауыстың жуандауына, емшек бездерінің кішіреюіне, беттерінде қылшықтардың пайда болуына, еттеккір циклынын бұзылуына әкеледі. Бұл өзгерістер қайтып қалпына келмейді. Сонымен қатар стероидтар жас адамдардың өсуін тежейді.
Стероидтар инъекциясын еккен кезде бір инені пайдалануға болмайды. Ол ЖҚТҚАҚТҚ (ВИЧ) және гепатит инфекциясының таралуына әкеледі. Осылайша күре тамырдың қызметін бұзып, жүйкенің жұмысына кері әсер етеді.
Анаболикалық стероидтардың адамдар қолданатын басқа да зиянды заттардан айырмашылығы - оларды қолдану сәтінде адамның көңіл-күйі өзгермейді.
Барбитураттар адамның кеудесін жаншып, ми және орталық жүйке жүйесінің жұмысын әлсіретіп, ауырғанды басуға негізделген. Бұл иіссіз ақ ұнтақ және дәмі ащы, таблетка немесе капсула түрінде шығарылады.
Медицинада оны тыныштандыру мақсатында, ұйықтай алмаудан зардап шегетін адамдардың ұйқысын жаксарту немесе қояншық ауруы ұстағанда адамды бақылауға алу үшін қолданылады. Ретсіз қолданғанда ол да қауіпті болуы ықтимал. Барбитураттардың мөлшерін, әсіресе оларды алкогольмен немесе басқа да зиянды заттармен араластырғанда, оңай-ақ көбейтуге болады.
Барбитураттар орталық жүйке жүйесін алкоголь секілді зақымдайды. Оның ағзаға әсер ету уақыты 3-6 сағат мөлшерінде. Қолданған кезде ағза босаңсиды және оны еш нәрсе мазаламайды, ақыл-ойын жинақтау қабілетін тежейді. Мөлшерден тыс қолданған сәтте уланған секілді құсқысы келіп, басы айналады, ес-түстен айрылып, өліп қалғанға ұқсайды. Егер ретімен жайлап қабылдаса, емдік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.