Кимек қағанатының құрылуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Кимек қағанаты.

Бүйреген Батыс түрік қағанатының орнында көшпелі және жартылай көшпелі және жартылай көшпелі түрік тілдес тайпалар қазіргі Қазақстан аумағында құдіретті үш мемлекет: Жетісуда -қарлұқ этникалық -әлеуметтік бірлестігін, Сырдарияның орта және төменгі ағысы мен Арал өңірі далаларында -Оғыз державасын, ал Солтүстік, Шығыс және Орталық Қазақстанда - Кимек қағатын құрды.

Кимектер тарихының ертедегі кезеңі қытай деректемелерінде батыс түрік ортасында болған оқиғаларға қатысты атап өтелген яньмо тайпасымен байланысты айтылған. Синологтар яньмоны имек тайпасына байлайды, ол зерттеушілердің көпшілігі шамалайтындай, кимек атауының фонетикалық бір түрі болып табылады.

Кимек тайпаларының конфедерациясы полиэтникалық құрылым болды, оған түркі тілдес тайпалармен қоса, татарлардың түріктеніп кеткен топтары да кірген болса кірек, ал татарлардың бірлестігі соның алдында уақытта Орталық Азия тоғыз -оғыздарының құрамында тығыз байланыста жатыр.

Кимек қағанатының құрылуы.

VIII ғасырдың 2-ші жартысы қаулаған оқиғалар кимектердің мемлекеттік ұйымдарының дамуына түрткі болды, бұл оқиғалар барысында кимек тайпалары Ертістің орта ағысынан Жоңғар қақпасына дейінгі аумақта берік ірге теуіп, батысқа қарай, Оңтүстік орал мен Сырдария аумағына дейін ілгерілеп барды. Кимектерде мемлекет болғаны туралы алғаш рет 9 ғасырдың аяғы 10-шы ғасырдың басында араб тілді тарихи-географиялық шығармаларда айтылады.

Кимек билеушісі едәуір құдіретті болған. 9-ғасырдың аяғы 10-шы ғасырдың басында кимек қағанаты қалыптасқан уақыттан бастап, олардың патшасы түріктердің ең жоғарғы атағымен қаған деп атала бастады.

Қаған-түріктердің ең басты патшасы. Қаған-хандардың ханы парсылардың шахашшах дейтіні сияқты, басшылардың басшысы.

Кимектер қағанның қолында нақты билік болды, ол өз мемлекеті шегінде билеушілерді тағайындаған, ал олар тайпа шонжарларының өкілдері болған.

Тайпалық бірлестіктер құрылған кездегі сияқты кимек қағанатының құрылу үрдісінде де әскери институттар зор үлес атқарды. Үлестік иеліктер әскер жасақтап отырды. Үлестік-тайпалық жуйе қоғамдық құрылыстағы ірі өзгерістердің салдарынан туды.

Хидуд әл-аламның он бір басқарушысы туралы мәліметтері, сондай-ақ әл Идристің (кимектер қағанында хаджиб, уәзірлер, әділетті және хандар мемлекеті бар), деген хабарды кимектерде мемлекеттік басқару аппараты болды деп айтуға мүмкіндік береді.

Кимек қағанатында мал-мүлік теңсіздігінің әбден дендеуі, бір жағынан көшпелі аристократияны шығарса, екінші жағынан-қарапайым көшпелілердің қалың бұқарасын күйзеліске ұшыратты.

Кимектерде жазу болған деп есептеледі. Мұны Әбу Дулафтың мына сөзінен көреміз: (Оларда қамыс өседі, бұл қамыспен олар жазады. ) . Олар баяғыдан қамыс қаламмен жазып, ежелгі түрік әліппесі болмаған.

9- ғасырмен 10- шығасырдың басында кимектер ежелгі түріктердің діни нанымын ұстаған. Бабалардың аруағына табынған ерекше орын алған. Жекелеген топтары отқа, кунге, жулдыздарға, тауға табынған.

Әлеуметтік мәдени жағынан кимектер көп жағынан ертедегі түріктер арасында 6-9 ғасырларда қалыптасқан дәстүрін мұраға алып дамытты, ал 9 ғасырдың аяғынан 11-ғасырдың басына дейін оларда қалыптасқан мемлекет болды.

Кимек билеушілерінің тоғыз -ғұздар жерінің бір бөлігінің басып алу мен аяқталған оңтүстікке әскери экспансиясын Гаган көлінің оңтүстік-шығыс жағалауында орналасқан Карантия деген Кимек қаласының бір кезде тоғыз-ғұздар иелігінде болғаны туралыхабар дәлелдейді.

Кимек қағанатының құлауы.

9 ғасырдың аяғы 10-шы басында Кимек мемлекеті ыдырайды. Оның құлауының екі себебі болды. Негізінен алғанда оның өзін-өзі билеуге және өз мемлекеттілігін құруға ұмтылған қыпшақ хандарының кимектердің орталық билігіне бағынбауға байланысты сипаттағы себеп. Сонымен қатар 9-ғасырдың басында қоныс аудара бастаған көшпелі Орталық Азия тайпалары қоныс аударуының ықпалымен болған сыртқы оқиғалар.

Тайпалардың қоныс аударуының негізгі себебі-916 жылы Солтүстік қытайда қидандардың Ляо мемлекетінің құрылуы болды.

Оғыздардың жерін басып алғаннан кейін қыпшақ хандары едәуір күшейіп, кимек-қыпшақ және қуман тайпаларының бұрыңғы қоныстанған негізгі жерінде күш-қуаты жағынан басым болады, ал кимектер осы оқиғалар барысында саяси үстемдігінен айырылып қана қойған жоқ. Сонымен қатар қыпшақтарға тәуелді болды.

Этникалық және тайпалық құрамы.

Деректемелерде кимектердің этникалық және тілі жағынан түріктерге жататындығына тікелей еш күмән келтірмейді. Керісінше олар туралы жазғандардың бәрі кимектерді бірауыздан негізгі түрік тайпаларының қатарына жатқызған.

Кимек федерациясының алғашқы құрамы Гардизи еңбегінде келтірілген. Бұл одаққа жеті тайпа: эймур, имек, татар, байандұр, қыпшақ, ланиказ, ажлар тайпалары кіреді. Гардизи ешбір тайпа жөнінен ешқандай мәлімет келтірмейді.

Кимек тайпаларының біріншісі эймур тайпасы, оғыздар арасындада белгілі. Ол 5-ші ғасырда 12 ұйғыр тайпаларының арасында да айтылады. Эймурлардың кимектермен Сырдария оғыздары тайпалары құрамында көрінуі эймурлардың батыс және солтүстік батыс жағына қарай жылжуын көрсетеді.

Махмуд Қашқари кимектерді имектер дейді. Кимектердің 5-ші тайпасы-татарлар бірінші рет отыз-татарлар деген атпен қалыптасқан. 5-ғасырдың орта шеніндегі Кимектер уөптеген әлеуметтік қатынастар дамыған.

8 -ғасырдың орта шегінде руналық жазбалардың тексінде кимектерге туыс қыпшақтар туралы айтылады. Мұсылман деректерінде қыпшақ этнонимін алғаш рет Ибн Хордадебех 8 ғасырдағы түрік тайпаларының тізімінде де келтіреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.