Тауарлық-материалдық құндылықтар жөнiнде түсiнiк, олардың жiктелуi мен бағалануы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: «Кәсiпорындардың (ұйымдардың) тауарлық-материалдық қорларының есебi, талдауы мен аудитi»

Мазмұны:

Кiрiспе . . . 3

Ι. Тауарлық−материалдық қорлардың есебιн ұйымдастыру

Тауарлық−материалдық құндылықтар жөнιнде түсιнιк,

олардың жιктелуι мен бағалануы . . . 4

Тауарлық−материалдық қорлар қозғалысының құжатталуы,

қоймадағы және бухгалтериядағы материалдар есептерιнιң
ұйымдастырылуы . . . 12

ІΙ. Тауарлық−материалдық қорлар есебιнιң аудитι

2. 1. Материалдық қорлар есебιнιң аудитι . . . 18

2. 2. Дайын өнιмдер мен аяқталмаған өндιрιс есебιнιң аудитι . . . 23

Қорытынды . . . 29

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 30

Кιрιспе

Бухгалтерлιк есеп жүйесι дегенιмιз - кәсιпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен жағдайлары жөнιндегι ақпаратты жинау, тιркеу және топтастыру жүйесι болып табылады1. Қазақстан Республикасының резиденттерι болатын мιндеттι тιркеуден өтуι қажет заңды тұлғалар мен жеке кәсιпкерлер және де Қазақстан Республикасында тιркелген, бιрақ резиденттер болып саналмайтын заңды тұлғалардың филиалдары мен өкιлеттιлιктерι бухгалтерлιк есеп жүргιзуге және қаржылық қорытынды есептι құрастырып, сәйкес орындарға тапсыруға мιндеттι. Бұл кәсιпкерлер мен ұйымдар бухгалтерлιк есептι жүргιзуде және қаржылық қорытынды есептι құрастыруда заңдық және әртүрлι нормативтιк−құқықтық негιздерге сүйенедι. Олардың қатарында Қазақстан Республикасының ↔︎Бухгалтерлιк есеп және қаржылық қорытынды есеп жөнιндегι≈ заңын, Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын, Ұлттық есеп стандарттарын, Бухгалтерлιк есептің Типтιк шоттар жоспарын атауға болады.

Ұйымдардың өнιмдер өндιрудегι (қызметтердι атқару, жұмыстарды орындаудағы) аса маңызды объектιлерι − шаруашылық қорлары болып табылады. Шаруашылық қорлар құрамына негιзгι құралдар, материалды емес активтер, тауарлық−материалдық игιлιктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық қарыздар кιредι. Тауарлық−материалдық құндылықтар олардың ιшιндегι ең бιр көлемдιсι болып табылады, себебι, бұл игιлιктер өндιрιлетιн өнιмнің материалдық негιзιн құрастырады, өндιрιлιп шығарылатын дайын өнιмдердің өзιндιк құнының басым бөлιгι ретιнде олардың бағасын анықтауға негιз болады.

Жоғарыда аталған жағдайлардан тауарлық−материалдық құндылықтардың ұйымдарға негιзгι қызмет түрιн жүзеге асыруға мүмкιндιк беретιн қорлар. Яғни, тауарлық−материалдық игιлιктердің бухгалтерлιк есебιнιң дұрыс ұйымдастырылуы және олардың дұрыс бағаланылуы мен ұтымды қолданылуы мәселелерι тереңιрек зерттеудι талап ететιн өзектι тақырыптардың бιрι болады.

↔︎Кәсιпорындардың (ұйымдардың) тауарлық−материалдық қорларының аудитι≈ тақырыбында курстық жұмыс жазудағы басты мақсатым тауарлық−материалдық құндылықтардың қолданылуының есебιн ұйымдастыру, оларды аудиторлық тексеру мен талдау мәселелерιнιң теориялық және практикалық негιздерιн зерттеу болып табылады.

Курстық жұмысты жазу барысында тақырыпқа сәйкес төмендегιдей мιндеттер қойдым:

тауарлық−материалдық құндылықтардың есебιн жүргιзудι реттеушι нормативтιк−құқықтық негιздерге сәйкес тауарлық−материалдық қорлардың экономикалық мәнι мен маңызын ашу;
тауарлық−материалдық игιлιктердің жιктелуι мен бағалануының ерекшелιктерιн қарастыру;
ұйымдардың тауарлық−материалдық игιлιктермен қамтамасыз етιлуιн және олардың тиιмдι пайдаланылуын зерттеу;
тауарлық−материалдық игιлιктер есебι бойынша аудиторлық тексеру жүргιзудιң маңызын қарастыру;
дайын өнιмдер мен аяқталмаған өндιрιс есептерιн ұйымдастыру аудиторлық тексеру жүргιзудιң ерекшелιктерιн қарастыру;

Ι. Тауарлық−материалдық қорлардың есебιн ұйымдастыру

Тауарлық−материалдық құндылықтар жөнιнде түсιнιк,

олардың жιктелуι мен бағалануы

Өндιрιс процесιнιң басты объектιлерι еңбек құралдары мен еңбек заттары болып табылады. Еңбек заттарының еңбек құралдарынан айырмашылығы, олар өндιрιс процесιнде технологиялық өңдеуден өткιзιледι, яғни өндιрιске бιр рет ғана қатысып, өндιрιлетιн өнιмнің материалдық негιзιн құрайды және де олардың өзιндιк құнына қосылады. Сол себептι оларды айналымдағы активтер ретιнде есепке алады. Материалдық шығындардың сонымен қатар, өнιмнің өзιндιк құнынындағы үлес салмағы өте үлкен. Кейбιр өндιрιс салаларында олар жалпы шығындардың 90%−ιн құрайды.

Материалдық қорлардың сатылып алынуы, сақталуы мен пайдаланылуының есебι ұйымдардың жалпы бухгалтерлιк есеп жүйесιнιң маңызды бөлшегι болады. Өндιрιлетιн өнιм түрлерιнιң жылдам өзгертιлуι, материалдық қорларды жеткιзιп берушιлердің тез алмасуы, экономикадағы тауарлық−материалдық қорлардың бағасының жиι құбылмалылығы олардың есебιн ұйымдастыру маңызын арттыра түседι.

Отандық есеп жүйесιнде тауарлық−материалдық игιлιктер есебι 7 ↔︎Тауарлық−материалдық қорлар есебι≈ стандартына сәйке жүзеге асырылды. Тауарлық−материалдық қорлар дегенιмιз - бιрιншιден, шикιзат қорлары, материалдар, сатылып алынған жартылай фабрикаттар мен құрастырушы бөлшектер, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер, өндιрιсте пайдалануға, немесе қызмет көрсету мен жұмыстарды орындауда пайдалануға арналған басқа да материалдар түрιндегι; екιншιден, аяқталмаған өндιрιс түрιндегι; ұшιншιден, сатуға бағытталған дайын өнιмдер мен тауарлар түрιндегι активтер2.

Тауарлық−материалдық қорлар есебιн ұйымдастырудың негιзгι мιндеттерι төмендегιдей: қорлардың толық және уақыттылы кιрιске алынуы мен сақтау орындарындағы сақталуын бақылау; қорлардың қозғалысы бойынша барлық оперцияларды уақыттылы және толық құжаттарға тιркеу; дайындау−тасымалдау шығындары мен дайындалған қорлардың нақты өзιндιк құнының уақыттылы және дұрыс анықталуы; дайындау−тасымалдау шығындарының өндιрιс немесе айналыс шығындары құрамына дұрыс және бιрқалыпты қосылуын бақылау; қоймадағы қорлардың жағдайын бақылау; ιшкι ресурстарды жұмылдыру мақсатында ұйымдарға қажет емес материалдық қорларды анықтау және сату; олардың қалдығы жөнιндегι және олардың сақталу орындарындағы қозғалыстары бойынша нақты мәлιметтердι алу.

Тауарлық−материалдық құндылықтардың есебιнιң тиιмдι ұйымдастырылуының басты шарттары олардың дұрыс жιктелуι мен бағалануы. Өндιрιс процесιндегι функционалдық ролι мен бағытталуына қарай барлық қорлар негιзгι және көмекшι болып екιге бөлιнедι. Негιзгι материалдар өндιрιлетιн өнιмге заттай кιрιп, оның материалдық негιзιн құрайды. Көмекшι материалдар өндιрιлетιн өнιмдер құрамына кιретιн, бιрақ негιзгι материалдармен салыстырғанда олардың материалдық негιзιн құрамайтын, керιсιнше, материалдарға қосымша бөлшектер ретιнде өнιмге тән сапалық сипат берушι материалдық қорлар болып табылады.

Тауарлық−материалдық қорлардың физикалық қасиеттерι мен экономикалық мақсатына байланысты, түрлерι мен өлшемдерιне байланысты әртүрлι топтарға, топшаларға бιрιктιруге болады. Олардың ұтымды топтастырылуы Типтιк шоттар жоспарында3 жеке шоттар бойынша көрсетιлген. Тауарлық−материалдық қорлардың Типтιк шоттар жоспарының 2−шι ↔︎Тауарлық−материалдық қорлар≈ бөлιмιнι≈ 20−шы ↔︎Материалдар≈, 21 ↔︎Аяқталмаған өндιрιс≈ және 22 ↔︎Тауарлар≈ бөлιмшелерιнде төмендегιдей қүндылықтар түрлерι есепке алынады: 1) 20−шы ↔︎Материалдар≈ бөлιмшесι бойынша:

201 ↔︎Шикιзаттар мен материалдар≈ шотында өндιрιлетιн өнιмнің негιзιн құрастыруға қажеттι шикιзаттар мен материалдар, сонымен қатар, өнιмге сапалық сипаттама берушι көмекшι материалдар есепке алынады.

↔︎Сатылып алынатын жартылай өнιмдер мен құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер≈ шоты өндιрιлетιн өнιмдердι толық құрастыру мақсатында сатылып алынатын құрастыру бөлшектерι мен жартылай дайын өнιмдер есебιн жүргιзедι.
↔︎Отын≈ шотында мұнай өнιмдерιнιң, қатты және басқа да отын түрлерιнιң есебι ұйымдастырылады.
↔︎Ыдыс және ыдыстық материалдар≈ шоты барлық түрдегι ыдыстар есебιн жүргιзуге арналғанымен мұнда шаруашылық мүлιктерι болып табылатын (цистерналар, флягтар) жабдықтар және ыдыстарды дайындау мен жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектер есепке алынбайды.
↔︎Қосалқы бөлшектер≈ шоты машиналар мен жабдықтарды≈, көлιк құралдарының және басқа техника түрлерιнιң тозған бөлшектерιн алмастыруға және оларды жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер есебιне арналған.
↔︎Басқа да материалдар≈ шотында өндιрιс қалдықтары, жөнделмейтιн ақау, негιзгι құралдарды бұзып−бөлшектеуден алған материалдар есептеледι.
↔︎Өңдеуге берιлген материалдар≈ шоты сырт жаққа өңдеуге жιберιлген материалдар есебιн жүргιзедι.
↔︎Құрылыс материалдары≈ шотында тιкелей құрылыс және орнату процестерιнде пайдаланылатын, немесе құрылыстық бөлшектердι дайындауға қажеттι құрылыс материалдары есепке алынады. Бұл шотты негιзιнен құрылыс салумен айналысушы ұйымдар қолданады, және де осы шот бойынша субшоттарда олар құрылыс мақсатында қажеттι, мысалға, қопарғыш заттар түрιндегι басқа да құндылықтарды да есепке алады.

Бухгалтерлιк есеп жүйесιнιң қаржылық және басқару бухгалтериясы болып екιге бөлιнуιмен байланысты өндιрιстιк шығындар есебιн жүргιзудιң өзιндιк ерекшелιктерι бар. Басқару бухгалтериясы есептι кезеңдегι өндιрιстιк шығындарды және өндιрιске қызмет көрсету шығындарын есепке алумен, өнιмдердің өзιндιк құнын анықтау және жалпы жұмсалынған шығындардың дайын өнιмдер мен аяқталмаған өндιрιс ретιнде есепке алынуымен, сонымен қатар, өндιрιстι, жалпы шаруашылықты басқару шешιмдерιн қабылдаумен айналысады. Есептι кезең соңында өндιрιлген дайын өнιмдер және аяқталмаған өндιрιс жөнιндегι мәлιметтер өндιрιстιк бухгалтериядан қаржылық бухгалтерияға берιлιп, кәсιпорын балансында көрсетιледι. Аяқталмаған өндιрιс шығындары Типтιк шоттар жоспарының 21 ↔︎Аяқталмаған өндιрιс≈ бөлιмшесιнде есепке алынады. 2) 21 ↔︎Аяқталмаған өндιрιс≈ бөлιмшесι бойынша:

211 ↔︎Негιзгι өндιрιс≈ шотында кәсιпорынның негιзгι өндιрιсιнιң дайын өнιм ретιнде аяқталмаған шығындарының қалдығы есепке алынады;

212 ↔︎Өз өндιрιсιндегι жартылай өнιмдер≈ - шотында кәсιпорындағы негιзгι өндιрιске қосымша жартылай өнιмдер өндιрιсιнιң аяқталмаған шығындарының қалдығы көрсетιледι;

213 ↔︎Көмекшι өндιрιс≈ - бұл шотта негιзгι өндιрιске қызмет көрсетушι көмекшι цехтардың аяқталмаған шығындарының қалдықтары есепке алынады.

Тауарлар дегенιмιз - сатуға арналған дайын өнιмдер. Дайын өнιмдер негιзгι және көмекшι өндιрιстердің сатуға арналған өнιмдерι. Олар өндιрιлιп аяқталған, жинақталған, техникалық шарттар мен стандарттарға сәйкес, техникалық бақылау қызметтерιмен қабылданған, сапасын сипаттайтын паспорты, сертификаты бар, қоймаға, немесе тапсырыс берушιге өткιзιлген, қабылдау актιсιмен құжатталған болуы қажет. 3) 22 ↔︎Тауарлар≈ бөлιмшесι бойынша:

221 ↔︎Дайын өнιмдер≈ шотында негιзгι және көмекшι өндιрιстердің аяқталған дайын өнιмдерι есепке алынады;

222 ↔︎Сатып алынған тауарлар≈ шоты сату мақсатында сатылып алынған тауарлардың есебιн жүргιзедι;

223 ↔︎Басқа тауарлар≈ шотында сату мақсатындағы басқа да шоттар есептеледι.

Жоғарыда келтιрιлген тауарлық−материалдық құндылықтар өз ιшιнде олардың түрлерι, сорты, маркιлерι, көлемдерιне байланысты жιктеледι. Олардың әрқайсысының атауына, сорты, өлшемιне қарай номенклатуралық реттιк сан берιледι және бұл реттιк сандарды ↔︎номенклатуралық баға көрсеткιш≈ деп аталатын арнайы реестрге жазады. Бұл реестрде олардың тұрақты есептι бағасы мен өлшем бιрлιгι де көрсетιледι. Есеп жүйесιнде электронды есептеу машинасы пайдаланылған жағдайда бұл реестрде көрсетιлетιн мәлιметтердι қосымша көрсеткιштермен толықтыруға болады, мысалы, олардың нормасын, жинақтамалы және талдамалы есеп шоттарын және басқа тұрақты көрсеткιштер келтιруге болады.

Тауарлық−материалдық қорлар есебιндегι ерекше маңызды мәселе олардың бағалануы. Бухгалтерлιк есепте материалдық қорлар нақты өзιндιк құны бойынша бағаланады. Сатылып алынған материалдық қорлардың нақты өзιндιк құны дегенιмιз қосылған құн салығы мен басқа да өтелетιн салықтарды есепке алмағандағы оларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындар сомасы болып табылады. Кәсιпорынның өзιнде өндιрιлетιн материалдық қорлардың нақты өзιндιк құны сол материалдарды өндιруге жұмсалған нақты шығындар сомасын құрайды. Үлес қосушылардың кәсιпорынның жарғылық қорға қасқан үлесι ретιнде келген материалдық қорлар үлес қосушылардың шешιмдерιне сәйкес келιсιлген құны бойынша бағаланады. Кәсιпорынға тегιн, сый ретιнде келген тауарлық−матреиалдық қорлар оларды кιрιске алу мерзιмιндегι бекιтιлген нарықтық бағасы бойынша, ал басқа материалдар түрιне ауыстырылған игιлιктер айырбасталған материалдың құнына қатысты бағаланады.

Тауарлық−материалдық қорлар өзιндιк құны мен таза сату құны арасындағы ең төменгι мәнι бойынша бағаланады4. Олардың өзιндιк құны төмендегιдей шығындардан тұрады: тауарлық−материалдық қорлады сатып алу шығындары - сатып алу құны, өтелмейтιн кедендιк баж және басқа да өтелмейтιн салықтар сомасы, дайындау шығындары; өңдеу шығындары - дайын өнιмдердι өндιрумен байланысты шығындар, мұнда шикιзаттарды дайын өнιм ретιнде өңдеумен айналысушы жұмысшылардың еңбек ақы және әлеументтιк сақтандыру шығындары, өңдеу барысында орын алған тұрақты және айнымалы үстеме шығындардың жүйелι түрде бөлιнуι кιредι; тауарлық−материалдық қорларды тасымалдап жеткιзу мен оларды қажеттι қалыпқа келтιрумен байланысты шығындар.

Тауарлық−материалдық қорлардың өзιндιк құнына төмендегιдей шығындар түрлерι кιрмейдι: материалдар мен жұмысшы күшιнιң нормадан артық жұмсалған мөлшерι және басқа жоспарланбаған өндιрιс шығындары; технологиялық процесте көрсетιлмеген материалдық қорларды өндιрιс кезеңдерι арасындағы сақтаумен байланысты шығындар; әкιмшιлιк−басқару шығындары; сатумен байланысты шығындар.

Тауарлық−материалдық құндылықтарды өзιндιк құны бойынша бағалаудың төмендегιдей төрт әдιсι пайдаланылады;

тұтас идентификациялау әдιсι - нақты шығындарға негιзделген әдιс, материалдардың нақты мөлшерιнιң құнын анықтауға пайдаланылады;
орташа келтιрιлген құны бойынша бағалау әдιсι - әрбιр материал құны жалпы орташа құн бойынша бағаланады;
алғашқы сатылып алынған материалдар бағасы бойынша бағалау әдιсι - бιрιншι кезекте алынған қорлардың құны бιрιншι кезекте өзιндιк құнға қосылуы қажет;
соңғы кезекте алынған материалдар бағасы бойынша бағалау әдιсι - соңғы кезекте алынған материалдар құны бιрιншι кезекте өзιндιк құнға жатқзылуы қажет.

Осы келтιрιлген материалдардың өзιндιк құнын бағалаудың төрт әдιсιн ↔︎Нур−ер≈ жауапкершιлιгι шектелген серιктестιгι бойынша қарастырайық, мұндағы материалдық қорлардың мөлшерι төмендегι кестеде берιлген:

Кесте 1

2004 жылдың бιрιншι жарты жылы бойынша

таурлық−материалдық қорлар жөнιндегι деректер

Мерзιмι: Мерзιмι

Көрсеткιштер: Көрсеткιштер

Саны: Саны

Бағасы(теңге есеб. ):

Бағасы

(теңге есеб. )

Жалпы құны (теңге есеб. ): Жалпы құны (теңге есеб. )

Мерзιмι: 01. 01. 04.

Көрсеткιштер: Бастапқы қалдық:

Саны: 250

Бағасы(теңге есеб. ): 230

Жалпы құны (теңге есеб. ): 57500

Мерзιмι: 25. 02. 04

Көрсеткιштер: Сатып алынды:

Саны: 100

Бағасы(теңге есеб. ): 260

Жалпы құны (теңге есеб. ): 26000

Мерзιмι: 15. 03. 04.

Көрсеткιштер:

Саны: 400

Бағасы(теңге есеб. ): 280

Жалпы құны (теңге есеб. ): 112000

Мерзιмι: 28. 03. 04.

Көрсеткιштер:

Саны: 100

Бағасы(теңге есеб. ): 260

Жалпы құны (теңге есеб. ): 26000

Мерзιмι: 15. 04. 04.

Көрсеткιштер:

Саны: 300

Бағасы(теңге есеб. ): 280

Жалпы құны (теңге есеб. ): 84000

Мерзιмι: 16. 05. 04.

Көрсеткιштер:

Саны: 200

Бағасы(теңге есеб. ): 300

Жалпы құны (теңге есеб. ): 6

Мерзιмι:

Көрсеткιштер: Барлық бостауға дайын материалдар:

Саны: 1350

Бағасы(теңге есеб. ):

Жалпы құны (теңге есеб. ): 365000

Мерзιмι:

Көрсеткιштер: Сатылған материалдар:

Саны: 1000

Бағасы(теңге есеб. ):

Жалпы құны (теңге есеб. ):

Мерзιмι:

Көрсеткιштер: Материалдар қалдығы:

Саны: 350

Бағасы(теңге есеб. ):

Жалпы құны (теңге есеб. ):

1) Тұтас идентификация әдιсι (σπεχιφιχ ιδεντιφιχατιον μετηοδ) бойынша мынандай шарттарды қабылдайық: 15. 03 - толығымен, ал 01. 01; 15. 04; 16. 05. мерзιмдерιндегι сатылып алынған материалдардан − 200 данадан сатылған. Яғни, материалдардың қоймада қалған 350 данасының құны 91500 теңгеге тең болады, ол келесι түрде анықталады:

50∗230+100∗260+100∗260+100∗280 = 91500тг; ал сатылған материалдар құны 274000 теңгеге тең болады, себебι: 200∗230+400∗280+200∗280+200∗300 = 274000тг. Ал бұл екι соманың қосындысы жалпы сатуға дайын болған материалдардың құнын көрсетедι: 1350 дана материалдар 365500 теңге тұрады, яғни, 91500+274000 = 365500тг. Бұл әдιстι құны жоғары өнιмдердι сату барысында пайдаланған тиιмдι, мысалы, зергерлιк бұйымдар сатуда, автокөлιк құралдарын сатуда, ауыр машина жасау жабдықтарын сатуда қолданған тиιмдι. Тұтас идентификация әдιсιнιң кеңιнен пайдаланылмауының себептерι мынада: бұл әдιс сатылып алынып жатқан материалдар қорларына бақылау жасауға мүмкιндιк бермейдι; және де бιртиптес материалдар сатумен айналысатын кәсιпорындар үшιн қандай тауарлардың сатылғандығын, қайсыларының сатылмағандығын анықтау қиынға түседι.

2) Орташа келтιрιлген құн әдιсι (αϖεραγε−χοστ μετηοδ) бойынша орташа құн сатуға дайын материалдардың жалпы өзιндιк құнын олардың санына бөлу арқылы анықталады. Жоғарыда қарастырып отырған мысал бойынша өнιм бιрлιгιнιң өзιндιк құны 270, 74 теңгенι құрайды, (365500 мың тг. /1350 дана өнιм) . Яғни, сатылған материалдардың өзιндιк құны 1000∗270, 74 = 270740 тг. Ал қалған материалдар құны 350∗270, 74 = 94760 тг. Орташа келтιрιлген құн бойынша бағалау әдιсιнде барлық материалдардың бағалары есепке алынады да ол бағаның өсуι мен төмендеуιн өзара сәйкестендιредι.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.