Ыбырай Алтынсарин. Өмірі мен балалық шағы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Өмірі мен балалық шағы.

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысының Затобол ауданында туған. Әкесі Алтынсары ерте өліп, атасы Балқожаның тәрбиесінде болған Орынборда ашылмақ болашақ орыс-қазақ мектебіне жаздырып қойыпты. 1850 жылы сол мектеп ашылғанда түскен 30 қазақ баласының бірі-Ыбырай болған.

Қазақ балаларын орысша оқыту арқылы олардан қазақ даласын билейтінн патша чиновниктеріне көмекші әкімдер даярлау мақсатымен ашылған мектепке Балқожа би де немересін осы үмітпен берген. Бірақ Ыбырай мектепті жан-жақты білім алуға пайдаланған. Сондықтан ол сабақты ерекше ынтамен оқиды. Сөйтіп, мектепті 1857 жылы «өте жақсы «деген ба. амен бітірді.

Содан кейін екі жылдай Ыбырай өз елінде тілмаштық қызмет атқарады. Қазақ қоғамының қайшылықты тұрмысын тереңірек түсініп, оның болашағы жайлы ойлануда бұл аз уақыттың өзі Ыбырай өмірінде едәуір із қалдырады.

жылы Ыбырай Алтынсарин Орынбордағы Шекаралық комиссияға тілмаш болып ауысады. Бұл кезде ол Шекаралық комиссияның төрағсы, Шығысты зерттеуші белгілі ғалым, профессор В. В. Григорьевпен жақын танысады. Балқожаны жақсы білетін және сыйлайтын Григорьев Ыбырайға аса ілтипатпен қарап, өзінің бай кітапханасын пайдалануына оған мүмкіндік берген. Осы кітапханада Ыбырай Григорьевтің көмегімен орыс жазушыларының шығармаларын, орыс және дүние жүзі ағартушыларының еңбектерін, ұлы адамдардың өмірі жайлы кітаптарды көп оқыған. Өз заманының озат ой - пікірімен танысқан. Әдебиет, саясат, ағарту саласындағы журналдарды да қараған.

Осылайша өз бетімен оқудың нәтижесінде білім қорын едәуір молайтқан Ыбырай өзінің болашағын тілмаш болудан емес, халыққа пайдалы қызмет істеуден іздейді. Оның бойында ағартушылыққа деген ынта туады. Сөйтіп, сол заманның прогресшіл ағартушыдық ой-пікірі негізінде оның көзқарасы қалыптаса бастайды. 1860 жылы Орал сыртындағы қазақтар үшін төрт бастауыш мектеп (Трицк, Торғай, Ырғыз және Қазалы қалаларында) ашуға ұйғарылған кезде, Ыбырай өзі сұранып Торғай мектебіне мүғалім болуға рұқсат алады.

«Кел, балалар, оқылық!»

Бүкіл өмірін ағарту ісіне арнаған Ыбарай «Қазақ хрестоматиясына» кірген өлендерінде де халы ағарту идеясын шығарма арқылы санаға әсер етуді

көздейді. Оның «Кел, балалар, оқылық!», «Өнер-білім бар жұрттар» өлеңдері осындай мақсатта туған.

«Кел балалар, оқылық!» өлеңді жастарды оқуға, білім алуға шақыру үлгісінде жазылған.

Оқысаңдар, балалар,

Шамнан шырақ жағылар.

Тілегенің алдыңнан

Іздемей-ақ табылар.

Кел, балалар, оқылық!

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық!

Өлеңнің әр шумағын оқудың пайдасын әр жақты түсіндіруге құра отырып, ақын соңғы жолдарын ылғи қайталап отырады.

Сөйтіп, ақын, бір жағынан, жастарды оқуға, білім алуға үндесе, екінші жағынан өмірдің бар қызығы тек қана байлықтыа деп ұғатын, оқу, өнер, ғылым-білімге, оның жалпы халық үшін керектігіне еш мән бермейтін ескі көзқарасқа соққы берді. Өмірдегі сарқылмайтын мол байлық- білім екендігін айта келіп, білімге адамның қолы жету үшін, ерінбей оқу, қажымай еңбек ету керектігін түсіндіреді. Есті бала мен ессіз баланы қарама-қарсы қойып, жастарға кімнен үлгі алып, кімнен безу қажеттігін көрсетеді.

Ыбырай « Өнер- білім бар жұрттар» атты өлеңінде оқу, білім алудағы мақсат неде екенін кеңінен аша түседі. Өлеңінің негізгі идеясы- қараңғы қазақ қауымына озық мәдениетті елдердің үлгі- өнегесін көрсету.

Оқудағы мақсат- ел билейтін әкім болу деп ұғатын ескішіл замандастарына қарама-қарсы Ыбырй жастардың білімді адам болғандағы мақсаты өз халқының бір керегіне жарау, оның ілгерілеуіне жетекшілік жасу, өз елін « тастан сарай салдырып, айшылық алыс жерлерден көзінді ашып-жұмғанша, жылдам хабар алғызатын» елдерді қатарына жеткізу деп білді. Келешекке сенімі мол Ыбырай арманын өзі орындай алмаса, жастар орындайды деп үміттенді. Өмір көркі, болашақтың иесі- жастар деп ұқты. Сөйтіп, өзін қоршаған надандықты шеней келіп:

Біз надан боп өсірдік

Иектегі сақалды.

«Өнер-жігіт көркі» деп,

Ескермедік мақалды.

Біз болмасақ, сіз барсыз,

Үміт еткен достарым,

Сіздерге бердім батамды!

« Еңбекпен табылған дәм тәтті»

«Қазақ хрестоматиясына» кірген әңгіме - новеллаларынада Ыбырай жастарды еңбекті сүюге, оқу- өнерге ұмтылуға, Отанын, елін сүйетін патриоттық сезімге, талапты, жігерлі, кішпейіл болуға баулиды. Жалқаулықты, қиянат жасауды, надандықты сынап, жас ұрпақты ондай әдеттерден аулақ болуға шақырады.

Еңбекті сүю және қадірлеу - Ыбырай әңгімелерінің негізгі тақырыбы. Оны жазушы шағын әңгімелерде үгіт, өсиет түрінде берсе, кей шығармаларында халықтың қоғамдық санасын тәрбиелейтін реалистік суреттер арқылы бейнелейді.

«Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» әңгімесінде Ыбырай ең кішкентай жәндіктердің өзі де тіршілік үшін тыным таппай еңбек етіп жүргендігін көрсете келіп, оларды балаларға үлгі етеді. Қарлығаш, өрмекші ғұрлы жоқпысың, сен де еңбек ет, босқа жатпа дейді.

«Атымтай жомарт» әңгімесінде жазушы халық арасындағы Атымтай жомарт туралы аңыздарға жаңаша мазмұн беріп, өзінше қорытады. Атымтайды ол еңбек адамының үлгісі етіп көрсетеді. »Күн сайын өз бейнетімен тапқан пұлға нан сатып алып жесем, бойыма сол нәр болып тарайды. Еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі өзгеше болады» - дейді ол.

Ыбырай Алтынсарин қазақ балаларына арнап мектеп ашып, оқулық, жасады. Ол балаларға ана тілін таза және ұқыптылықпен үйретуді, шағын көркем шығармаларды оқытып, оларды жақсы мінез-құлыққа баулуды көздеді. »Қазақ хрестоматиясы» деген кітабы арқылы балаларды қызықтыратын, өнегелі тәрбие беретін оқулықтарды қазақтың өз тілінде оқытудың керектігін дәлелдеді.

«Қазақ хрестоматиясына» енген әңгімелерінде Ыбырай жастарды еңбекті сүюге, оқу-өнерге ұмтылуға, Отанын, елін қадірлейтін жігерлі, талапты болуға, үлкенді сыйлап, кішіге қамқорлық жасауға үйретті. Жалқаулықты, қиянат жасауды, надандықты сынап, жас ұрпақтың ондай әдеттерден аулақ болуына жол көрсетті. «Қыпшақ Сейітқұл» әңгімесінің негізгі түйіні - елді отырықшылдыққа, егіншілікке баулып, еңбекпен тапқан нанның қадіріне көз жеткізу. Сейітқұлдың барлық іс-әректі бірлік пен ынтымақты тіршіліктің тірегі деп көрсетеді. Бай баласы мен жарлы баласы атты әңгімесінде Ыбырай еңбекке деген қоғамдық, таптық көзқарасты бейнелейді. Көшкен елдің жұртында қалған екі баланың бір тәулік ішінде басынан кешкендерін суреттеу арқылы сол балалардың өмір тануы, тіршілікке икемділігі жайлы мәселеге әлеуметтік мән береді. «Бай баласы мен жарлы баласы», Қыпшақ Сейтқұл» әңгімелері Ыбырайдың өз дәуірінің өзекті мәселелерін реалистік үлгіде көтеріп, суреттеуге ұмтылғанын көрсетеді.

Ыбырай Алтынсарин - Журналист

«Қазақ халқының көрнекті ағартушысы Ыбырай Алтынсарин 60-жылдардың идеяларымен рухтанды, сол кездегі демократияшыл -ағартушылық принциптерге бой ұрды. Чернышевский мен Добролюбовтың есімдерін аса қадірледі».

Шоқан сяқты Ыбырай әділетсіздікпен, кертартпалықпен батыл күресті, еңбекші бұқараның мүддесін қорғады, шаруашылықтың жаңа түріне көшуге, орыстың озық мәдениетімен жақындасуға шақырды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.