Ахмет Яссауи

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ахмет Яссауи
Уақыт жалпы адамзатқа тән игіліктерді еске салып отыр . Жалпы адамзатқа тән дегенде біз әмбебап та,сырттай қараған- да өте қарапайым қасиеттерді айтамыз.Бұл ұлттық немесе топты мүддеден гөрі жоғары және адамзатты біріктіруге бағытталған терең де тұңғиық рухани игіліктер.Жалпы адам-заттық немесе интернационалдық қасиеттер дегенде бәз-бая-ғыдай қара-байырлыққа салыну қаупі де жоқ емес.Айталық алдыңғы орынға пролетарлық-таптық белгілерді қойсақ,онда рухани көріністердің алуан-алуан көріністерінің ішінен “Сыни көзқарастан “ өткен “аристократизм”,”феодализм”,”буржуа - зиялық ” деген сықылдылардан ада нәрселер ғана танылатын болады.Немесе руханилықта “дамымаған” шала “пролетарлық көзқарастың” вариантына дейін қысқартып отыруға болады.Ал егер ол көзқарас материалистік болса,онда идиализм,мистика атаулардан безе қашуға тура келер еді.Бұл жағдайда,әрине,дін туралы да жылы лебізбілдірмесі анық.
Халық руханилығы-оның өмірлік құндылықтарының қай-нар көзі ғана емес,туу мен дамудың және жалпы адамзаттық құндылықтарды бекітудің ерекше бір әдісі.Сондықтан да әр халықтың,әр регионның рухани даму сатыларында баршаға ортақ “типологиялық” ұқсастықтарды іздеу мүмкіндігі бар екенін дәлелдейміз.
Қазіргі кезеңде біздің Қазақстанның мәдени зерттеу ғылы- мының арсеналында ХІХ ғасырдың ағартушыларының мұраларынан басқа ешқандай нақты материалдардың жоқ екендігін айтуымыз керек.Бұл саладағы Фараби,Жүсіп Баласа-ғұни,Ахмет Яссауидің еңбектерін зерттеу,жарыққа шығару және Ахмет Байтұрсынов,М.Жұмабаев,Шәкәрім Құдайберди-ев,Ж.Аймаутовтардың ақталуына байланысты соңғы жетістік-теріміз қазақтардың ерте заманнан осы күнге дейінгі рухани тарихын толық қалпына келтірудің қажеттігі мағынасында жағдайды одан әрі шиеленістірді.Тіпті репрессияға ұшыраған адамдардың атымен байланысты біздің тарихымыздың жақын арадағы беттері де не мүлде айтылмады,не жамандалды.Ал 1948 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясында адам праволары-ның Жалпы Декларациясы туралы мәселе қойылғанда дауыс берілген кезде Совет Одағының қалыс қалуы мүмкін кездей-соқ емес шығар.Ал бұл Декларацияның 19 бабында:”Әрбір адам ой-пікір бостандығына,оны жария етуге құқылы.Бұл құқық өз ой-пікірін кедергісіз ұстану бостандығын және мемлекеттік шекараларға қарамастан кез-келген құралдар арқылы информациялар мен идеяларды іздеу,алу және тарату бостандығын қамтиды ”,-деп көрсетілген.Жалпы айтқанда біздің халқымыздың рухани өткенінің осы уақытқа дейін қандай да болмасын тұтас көрінісінің болмау себептерін тү-сіндіре отырып,бұл салаға азғантай да болса жарық пен білім енгізген барлық адамдарға құрметпен қарау керек.Қазақтар-дың өздерін және дүниені тануының кейбір кезеңдерінің си- сипаттамасы универсалдық тәртіптің үлгілерімен,модельдері-мен салыстыра отырып берілген.Олар мыналар:
1.Мифология.Бұл-барлық халықта өткен адамдық сана-се- зімнің алғашқы тарихи формасы.
2.Ренессанс.Сөзбе-сөз бұл-қайта туу,қалпына келтіру,қай-сыбір классикалық жағдайына қайта оралу деген сөз.
3.Ағартушылық-қазақ халқының ХІХ ғасырдағы рухани мәдениетінің маңызды бөлігі болып табылады.
Бұл айтылған кезеңдер бір-бірімен бөлек-бөлек кезеңдер емес екендігі айқын.Қазақтардың өткен руханилығын толық қалпынды келтіру –болашақтың міндеті.Халқымыздың ұлттық болмысындағы ескерілмей,еленбей келген қасиеттердің қан-шалықты көп екеніне біз қазір көз жеткізіп отырмыз.Біздің түркі тілдес халықтардың дүниетанымының ежелгі формалары миф,шаманизм,зароастризм,суфизм,дін ,филосо-фия ерте кезде басталған.
Енді ең бастысынан бастайық.
Тұрпайы көзқарас ықпалынан өту кезеңінде ғылым адам-зат дүниесіне мифология аталатын ауқымды әрі жан-жақты құбылысты алып келді.Бұл әлем халықтарына түгел қатысты адамзат санасының өте ерекше қабаты.Бұл қабат қазақ халқы-ның рухани мұрасында ерекше байқалады,оның іздері фоль-клорда,ескі аңыз-әңгімелерде,тілде сақталған.Ол “шаманизм” деп аталады.Шаманизмді бақсылық-тәуіптік бейнесінде көрсететін шаманизм туралы ескі нанымдар мен аңыздар өте көп.Шындығында,шаманизм-бірқатар халықтардың тарихи даму дәуіріндегі дүниетанымы.Бұл дүниетанымның жекелен-ген элементтері көркем әдебиетте көрініс береді.Ш.Айтматов-тың “Ақ кеме” және Ю.Рытхэудің ”Киттер теңізге кеткенде” атты шығармаларында өз халықтарының (кит және Бұғы ана) ескі тотемдерін көркем бейнелейді.Біздің заманымызға дейін жеткен шаман бейнесі мен нанымы көрінбейтін ерекше күшке, ата-баба әруағына қатыстылығы Рытхэудің “Сиқырлы сандар” атты еңбегінде бейнеленген.
“Миф” алғашқы қауым адамына тән ойлаудың бірінші бө- лінбеген формасы.Мұнда поэзия мен қазіргі ғалымның,дін мен моральдық,рационалды әсердің элементтері бар.Мифтерде нақты жағдайда бағдар және жеке адамның тәжірибесі мен коллективтік тәжірибені үйлестіретін практикада бірінші сыналған тәртіп үлгілері көрініс тапқан.Мұнда құдайлар мен жын-перілер қазіргі көзқараспен қарағанда оған талаптар мен талаптар мен пайымдар бар.Бірақ ол (миф) біздің қазіргі ойлауымыздың алғы шарты ролін атқарды.Ал табиғаттың күштеріне сақтықпен қараудың іс-әрекетпен үйлестірілуі мағынасында қайталанбайтын маңызға ие.Шаманизм туралы біз жабайы,өте ертедегі ырымшылдықтың түрі есебінде ұяла айтамыз.Шын мәнінде “шаманизм” терминінің өзі терістік халықтарының өмірін бақылаудан алынған,ал қазақтар ара- сында еш уақытта айтылмаған.Бақсы емдеушілер болған.Егер бағыт анықтау керек болатын болса,онда қазақтардың ертедегі дүниетанымы зароастралық болған және оның іздері отқа табынудан,емдеу мен тазару әдет-ғұрыптарында сумен,жер-мен байланысты өте анық байқалады.Ислам дінінің таралу дәуірінде оған дейінгі діни сенімдер қатал қуғындауға ұшы-рап,жойылуға барды.Өте ертедегі түркі жазбасының,”руна” жазуының жайылып кетуін мүмкін сол қатал қуғындалумен түсіндіруге болар Ш.Уәлиханов көрсеткендей патша чинов- никтері қазақтарды қандай рухани қазыққа отырғызу керекті-гін данышпандық отаршылдық түйсікпен түсініп “ақ патшаға” бағыныштылыққа үйрету мақсатында халық ортасында бар-лық жерде татар молдаларын орналастыра бастады.Ш.Уәлиха- нов татар молдаларын күштеп орналастыруға және олардың қолына барлық оқыту ісін беруге қарсы күресті.Ол олардың орнына орыс мектептерін ашуды ұсынды.Сонымен бірге Шоқан арнайы ескертеді:”Біз исламды қудалауды ұсынбай- мыз,мұндай қадамдар қарама-қарсы нетижелер беруі мүмкін. Бірақ біз үкіметтің қандай да болмасын білімге жау дінге қамқорлық жасамауын,және далаға ұрып соғу мен қорқытуға негізделген теологиялық заңдарды күштеп енгізбеуін сұрай- мыз және талап етеміз.”(Ш.Уәлиханов.Шығармалар жинағы.) Қазір де негізгі рухани байлықтарымызды жоғалтып алған кезімізде республикада ислам дінін енгізу және тарату жөнін- де даурығу байқалуда.Бірақ халық өз бетінше өмір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.