Электромагниттік өріс және сәулелену

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

4.11 Электромагниттік өріс және сәулелену

Электромагниттік өріс – бұл қуатқа күшті әсер етуімен көрсетілетін
және Е(Вм) электрлік өрістің, В(Тл) магниттік индукциясының жүктеуге
немесе (Ам) магниттік өрісінің жүктеуі және Р(Втм) энергиялы тоқ бойынша
тығыздықпен сипатталатын заттың ерекше формасы болып табылады.
Электромагниттік толқын түрінде таратылған ЭӨ кезіндегі айнымалыны
электромагниттік сәулелену, ал уақытындағы тұрақтысын-статикалық деп
атайды.
Адамға төмендегідей тұрақтылар және айнымалылардан құралған өте әлсіз
ЭӨ-тің жағдайында әсер етеді :
• Шамамен 50 мкТл индукциялы жердің геомагниттік өрісі (ЖГМӨ)
(стационарлық қасиеттен тұрады және жердің кез келген нүктесіндегі
адам үшін 1 түрлі және 1 қалыпты болып табылады)
• Магниттік дабыл, түнерген дәреже, ионсфераның өрісі (айнымалылары).
Жердің электрлік өрісінің жүктеуі кеңістігіне байланысты 120 Вм-ден
150 Вм-ге дейін өзгеріп отырады. Жердің бетінің ара қашықтығының өсуімен
қатар жүктеуі экспоненциалдық заң бойынша азайып отырады және 9 км
биіктікте шамамен 5 Вм-ді құрады.
Ғылыми-Техникалық прогресс өнеркәсіптің әртүрлі саласында пайда болған
жағдайларды ескертіп, соның ішінде машина жасаудағы 500 Гц-өндірістік
жиіліктегі және бірнеше Гц-ден 300 Гц-ке дейін қамтитын (4,56.- кесте) кең
тараған жартылай радио диапазондағы ЭӨ-тің жасанды қайнар көздерін
ескертті. Магниттік дабылдың пайда болуының қайнар көзі болып күндік жүйе
планетасының күнмен ара қатынасының энергиясы табылады.

4.56 – кесте - Радиожиіліктің сипаттамасы

Жиілігі Жиілік диапазоны Толқын ұзындығы
Жоғары жиілігі (ЖЖ) 100кГа-30МГц Ұзын(3-1 км)
Орташа(1 км-100 м)
Қысқа(100 м-10 м)
Ультра жоғары жиілігі 30-300МГц Ультрақысқа(1-10 см)
(УЖЖ)
Сыртқы жоғары жиілігі 300МГц-300ГГп Дециметрлік(1-10 см)
(СЖЖ)
Сантиметрлік(10-1 см)
Миллиметрлік(1 см-1 мм)

Өндірістік жиіліктегі ЭӨ-дің қайнар көзі болып трансформаторлар,
электр таратушы желілер, кабельдік жолы, электрлік құрал жабдықтары және
т.б-лар табылады.
Электрлік-энергетикалық обьектілеріне жүктеуді тарату жұмысын есептеу
амалымен үнемі таба беруге мүмкіндік болмайды. Сондықтан 4.50.- кестеде
электрлік және магниттік өрістің жүктеуінің тәжірибелік өлшеулерінің
нәтижелері көрсетілген.
Жоғары жиіліктегі (ЖЖ) диапазон орта және ұзын толқындар-металлдарды
индукциялық термиялық жөндеу үшін (шынықтыру, еріту, дәнекерлеу, жасыру,
және т.б) және басқа да материалдарды индукциялық термиялық жөндеу (шала
өткізгіштерді зоналық шынықтыру, металлды дәнекерлеу, және әйнекті
дәнекерлеу , т.б) үшін қолданады.
Қысқа толқынды диапазон ЖЖ және Ультра Жоғары жиілікті (УЖЖ)
диапазонды диэлектриктерді жоғары жиілікте сәулелену үшін қолданады
(пластикаларды дәнекерлеу, пластмассаларды сәулелендіру, еріту, ағаш
өнімдерін жапсыру және т.б)
Талдаудың көрсетуі бойынша жоғары жиіліктегі дәнекерлеуді орнату
кезіндегі электрлік өрістің жүктеуі мүмкін болатын шекті деңгей (МШД)- ге
өседі және үрдістік электродтың геометриялық көлеміне, құрал жабдықтардың
арасындағы орналасуына, жұмыс орнына және дәнекерлеуші материалдардың
қасиеттеріне байланысты болады (4.14-4.13 сурет)
Жұмыс орнының пресстік электродқа перпендикуляр жазықтықта
орналастырылуы ең нашар жағдай болып табылады. Термопластикалық
материалдарды дәнекерлеу кезінде электрлік өрістің жүктеуі өте көтеріледі.
Жиіліктің кең диапазонындағы электромагниттік сәулеленуінің ерекше
және кең тараған қайнар көзі болып дербес электронды есептеу машиналары
(ДЭЕМ) жане видео дисплейлік терминалдар табылады.
Жасанды қайнар көздері жердің геомагниттік өрісінің 1 түрі және 1
қалыпты жағдайын бұзады, электромагниттік жүктеуді көп мөлшерге көбейтеді
және адам ағзасына әсерін тигізеді.

4.57 – кесте - Электроэнергетикалық обьектілердегі ЭӨ-тің жүктеуінің
тәжірибелік өлшеу нәтижесі

ОбьектініңЭлектрлік Магниттік өрісінің Өлшеудің сапалы бағасы
жүктелуі, өрісінің жүктелуі, Ам
кВ жүктелуі
кВм
Ашық тарату құрылғылады
200 0-10 0,56-32,0 Электрлік жүктеудің ішкі минимумы
0,16-22,4
500 0-28 0,16-10,8 фундаментерге, порталдарға жәнеде
0,40-14,4
750 0-28 басқадай жерге қосылған
құрылымдарға
1150 0-32 жақын табылады. Және ұяшықтардың
ішіндегі әртүрлі фаздардың
ортасында және солардың
ішінен(кешенді құрылымы) табылады.
Бұл жүктеудің ішкі максимумы
икемді ошиновканың ең үлкен
жалғасуымен көрсетіледі, жуық
шамамен аппаратураның бөрене
төселген тіреуішімен, сондай-ақ
аппараттан 1-6м алыстан
көрсетіледі.(шеткі көрсеткіш)
Электр таратудың ауалық байланыс жолдары
500 5,9-9,7 0,5-18,0 Электрлік жүктеу, ЭӨ санитарлық
сақтау
750 11-14 0,5-18,0 зонасының шекарасында шамамен
минималды
1150 14-16 0,5-18,0 болды және сонымен қатар байланыс
жолының(АБС) тірегінде шамамен
минималды болып көрінді. Ал
максималдығы-шеткі фазаның сымдық
көлеңкесінен 1-1,5м ара қашықтықта
максималды болады. Тірекке көтеру
барысында электрлік жүктеуі 40-60
кВм-ге дейін өседі, кейде 100
кВм-ге дейін өседі. Тірекке
көтеру кезінде ЭӨ-тің магниттік
жүктеуі тоқ өткізу бөліктерінде
120-730 Ам-ге дейін өседі. Басты
топ кезіндегі электрлік жүктеудің
өлшеулері жердің бетінде
2,5кВм-ді, ал тоқ өткізуші
бөліктерінде тіпті 750 кВм-ге
дейін көрсетеді.

Ескерту:
1) ЭӨ-тің электрлік жүктеуінің бақылаушы өлшеулері жер бетінен 1,8 м
биіктікте және қабырға, тіреуіш, т.б. 0,5м ара қашықтықта орнатылады.
2) Магниттік жүктеудің бақылау өлшеулері жер бетінен 1; 1,5 және 1,8м
биіктікте рет ретімен орындалады.
3) Өндірістік жиіліктегі магниттік өрістің жүктеуі 1-3 ереже бойынша
сыртқы жоғары жүктеудің ауа сызығындағы жерде магниттік жер өрісінің
табиғи деңгейін көбейтеді.
Магниттік өріс (МӨ)-тің әсері: өндірістік жиіліктегі магниттік өрістің
адамға әсері (лип, МӨ әсерінің жағдайында жасалатын жұмыс барысындағы
қызметке байланысты мамандақ жұмыс) жалпылай және пайдалы, артықшылығы мол
болып табылады (соңғысы үшін).
Электрлік қатынас үшін нақтылы тарамы - өткізгіш болып табылады.
Сондықтан ол магниттік өріс үшін тұнық болу керек. Зерттеу бойынша
магниттік өріс адамның денесіне тоқты құйын тәрізді индукциялайды.
Магниттік өрісінің әсер етуінің қауіптілігі әсер етуінің жүктеуі және
жалғасуына байланысты болады. Адам магниттік өрістің жалғаспалы жүйесінде
болған жағдайда адамның жүйке жүйесі, жүрек тамыр жүйесі және иммуналық
жүйесінің функционалдық жағдайы өзгеруі мүмкін. Лейкостық ауру және жаман
әсерлі жаңадан пайда болған орталық жүйке жүесінің аурулары пайда болады.

4.11 - сурет. Пресстік электрод L-нің әртүрлі ұзындығындағы көлделең (а)
және тік (б) координаттарынан жүктеуінің байланысы: 1-L=0,7см; 2-
L=0,5см; 3-L=0,3см; 4-ШРД сызығы

Ескерту: (, tg(-бірнеше диэлектрлік өткізгіш және дәнекерлеу
материалының қисаю бұрышының тангенсі болады.
Өндірістік жиіліктің электрлік өрісінің адамға әсері ескертілген:
• Электромагниттік өрісінің тура әсерімен;
• Ауыру түйсігін және оттай күшті сезуді білдіретін тоқтың адам
денесі арқылы тарау ағынымен.
Электрлік өрісінің тура әсері молекулаларға, жасушаға және заттарға
жылу білдіруі арқылы көрінеді. Бұл молекулалар, жасуша және заттар
электрлік өрісінің әсерінен болып электрлік өткізгіш қасиетіне ие болады.
Ағзадағы мол мөлшерлі жылулық пен адамның мүшелеріндегі температурасының
өсуі оларды ауруға әкеп соғады. Өндірістік жиіліктегі электрлік өрісінің
адамға әсерін интегралдық критерия барысынан көбінесе тәжірибеде- адам
жерде тұрған жағдайда оның денесінен жерге жүгірген тоқты қолданады.
Сонымен қатар адамның жерден тысқары тұрғанына немесе адамның киген аяқ
киімінің (жерге тиіп тұрған) тоқ өткізгіштігіне байланысты тоқтың мәні
тәжірибеде біркелкі және тең болады.
Jh=12E
Jh -Адам арқылы жерге түсетін тоқ, мкА
E-Орта бойлы адамның биіктіктегі сәулеленуі, кВм

4.12 - сурет. Пресстік электрод L-нің әртүрлі h-биіктігіндегі көлделең
(а) және тік (б) координаттарынан жүктеуінің байланысы: 1-h=12см; 2-h=8см;
3-h=2см; 4-ШРДзығы

4.13 - сурет. Әртүрлі дәнекерленген материалдар үшін көлденең (а) және
тік (б) координаттарынан жүктеуінің байланысы: 1-поликарбонат (е=-
3.0,tg(=0.01); 2-пластифицираланған поливинилхлорид (e=3.3, tg(=0.04);3-
поливинилиденхлорид (Е=5.0, tg(=0.08);4-ИДУ-сызығы

Радио жиілік диапазонының электромагниттік өрісінің әсері мыналарға
байланысты болады: оның қаншалықты жиі сәулеленуі және толқынның ұзындығына
және қаншалықты ұзақ уақыт әсер етуі, әрбір адамның өз ерекшелігі, дененің
қыздыратын бөлігінің көлемі, қаншалықты терең өтуі және сіңуіне байланысты.
Электромагниттік өрістің сантиметрлік диапазонында тері және оған жабысқан
бұлшық етке, дециметрлігі 8-10 см тереңдіктегі, милиметрлігі терінің ең
сыртқы қабатына өтеді. Микротолқындар ми, көз, бүйрек, ішек, әйел және
еркек жыныс бездері сияқты ыстық алмастыруы аз дамыған мүшелерге әсер
еткенде оларды әлдеқайда артық қыздырады (5.58 кесте)
5.58 – кесте - Адам ағзасына радиолық диапазонның электромагниттік
өрісінің әсерінің зардабы

Сәулеленудің іске асуы Зардабы
Еркектің жыныстық безінің Жыныстық безінің
температурасының көтерілуі зақымдануы-жыныстық әлсіздік
Әйелдің жыныстық безінің Жыныстық безінің
температурасының көтерілуі зақымдануы-жыныстық әлсіздік
Көздің қарашығының температурасыныңКөз су қараңғылығы(көз ауруы)
43,7`-қа көтерілуі
Асқазан, ішек, қуық және басқа да Асқазан жарасы және басқада
мүшелердің температурасының зардабтар
40-41`-қа көтерілуі

Электромагниттік өрісінің энергиясының молекулярлық, бұлшық еттік,
клеткалық деңгейде одан ағзасына сіңуі ыстықтан тыс әсерлерді де көрсетеді.
Ми жасушасының және қанның қызыл түйіршігінің құрылымы мен іс әрекетін
өзгертеді.
Бұл ыстықтан тыс әсеріне ең сезімтал мүшелер, ми, жүрек және қан
тамырлар. Адам ағзасына электромагниттік өрісінің әсерінен пайда болған
өзгерістерді радиотолқын вон ауруы (невроз) деп атайды (жүйке ауруы деген
сөз). Электромагниттік өрісінің деңгейінің өзіндік норма және тәртібі бар.
СанЕжН 2.2.4.723-98 Кәсіптік 50 Гц-дік ауыспалы электромагниттік өрісі,
маманды адамның қанша уақыт болуы (1122-кестенің 8-қосымшасы).
Электромагниттік өрісінің жүктеуінің мүмкін болатын шекті деңгейін
(МШД) санитарлық нормалармен ережелейді және өндірістік жиіліктегі (50 Гц)
электрлік өрістің әсер ету жағдайындағы жұмыстың орындалуы оның іске асу
уақытына байланысты жасалады (П23-кесте 8-қосымша). Радиожиілікті
диапазондағы электромагниттік өрісінің мөлшерін реттеу жұмысы адамдардың
әртүрлі категорияларында СанЕжН 2.2.42.1.8.055-96- стандартының
Радиоактивтік диапазонының электромагниттік сәулелену-нормасы және
санитарлық ережелерге сәйкес орындалады.
• Мамандығы бар адамдар үшін - аймақта болуға қажетті және
сәулеленумен жұмыс жасайтын адамдар-ЭС-дің әсері тиеді
• Мамандығы жоқ адамдар үшін - радиосәулеленумен байланыссыз жұмыс
жасайтын, бірақ олардың әсері тиетін аймақта жұмыс жасайтын
адамдар.
Электромагниттік сәулеленудің әсерінің бағалануы тұрақты сәулеленумен
және бұл аймақтағы адамның болу уақытымен анықталатын мүмкіндік шекті
энергетикалық жобамен іске асырылады. (П24-кесте 8-қосымша). Ал маманды
емес адамдарға арналған электромагниттік сәулеленудің мүмкін болатын шекті
мәні П25-ші кестенің 8-қосымшасында көрсетілген.
30кГц-300 МГц жиіліктегі диапазонда-электрлік және магниттік өрісінің
жүктеу мәнімен, 300 МГц-300ГГц жиілік диапазонында-энергия ағынының
тығыздық мәнімен анықталады.
П26-кестенің 8-қосымшасында 18-ге жетпеген жас өспірімдердің , аяғы
ауыр әйелдердің жұмыс орнының радиожиілікті диапазонының электромагниттік
сәулеленуінің мүмкін болатын шекті деңгейі көрсетілген. СанЕжН 2.2.2.542-
96 Санитарлық нормаға сәйкес 5 Гц-2 кГц жиілікті диапазонындағы ұйым жұмысы
және видео дисплейлік терминал, ДЭЕМ-дарына қойылатын гигиеналық шаралар
мыналар: Е электрлік өрістің жүктеуі 25 Вм-ден аспауы тиіс, яғни Н=0,2 Ам-
магниттік өрістің жүктеуімен бірдей мәнді деген сөз. 2 кГц-400 кГц жиілік
диапазонында И2,5 Вм, Е0,02Ам болады.

4.59 – кесте - Электромагниттік және сәулеленудің еңбек бабына әсер
етуі

Еңбек бабының түрі
Фактор
Қолайлы Рұқсат Зиянды Қауіпт
етілген і
1 2 3,13,2 3,3 3,4 4
МШШ-нің арттыруы (неше рет)
Электрлік өріс Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10
фон
Тұрақты магниттік өріс Нақты. ≤ МШШ ≤5 ≤10 ≤100100
фон
Өнеркәсіптік жиіліктегі Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10 40
(50Гц) электрлік өрісі фон
Өнеркәсіптік жиіліктегі Нақты. ≤ МШШ ≤5 ≤10 ≤50 50
(50Гц) магниттік өрісі фон
Радиожиіліктегі диапазонныңНақты. ≤ МШШ ≤5 ≤10 ≤50 50
ВДТ және ЭЕМ-ның орнатқан фон
электромагниттік сәулеленуі
0,01-,03МГц Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10
фон
0,03-3,0 МГц Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10
фон
3,0-30,0 МГц Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10
фон
30,0-300,0 МГц Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10 50
фон
300,0 МГц-300,0ГГц Нақты. ≤ МШШ ≤3 ≤5 ≤10 10 50
фон

Электромагниттік өрісінің зардабынан жұмысшыларды қорғау мәселесі
техникалық және ұйымдастыру шаралары арқылы жүргізіледі.
Техникалық шараларға:
• Сәулелену көзінің күшін азайту.
• Руқсат етілген дозадан артық әсер ететін электромагниттік өрісінің
әсері бар жерлерге ескерту белгілерін қою.
• Жұмысшыларға тиюге болатын жерден ара қашықтықтағы (ауадағы),
электромагниттік өрісінің әсері тиетін заттардың барлығын жерге
түсіру.
• Сәулелену көзін қалқандау.
• Жұмыс орнын қалқандау немесе алыстан басқару.
• Қорғайтын сырт киім, халат, көзілдіріктерді қолдану.
• электромагниттік өрісінің әсерінен қорғайтын қалқандардың нағыз немесе
металл торлардан жәнеде болаттан жасайды.
Электромагниттік өрісінің әсерінен қорғайтын қалқандарды жасауға
қалыңдығы 0,5 мм-ден аспайтын болат, мыс, қалайылар ең жақсысы болып
табылады.
Қалқандардың ішкі қабатын каучук, пороланнан негізделген
материалдардан жасайды.
Сәулелену көзін жалпылай қалқандау немесе жеке бір бөлігін қалқандау
түрлерінде “к”-ны қолданады. Сонымен металды индукциялық ерітуді орындау
кезінде жұмыстың орындалуының өзі түгелдей қалқандалады, ал қалқанның
артында басқару пульті және кептіру индукторы қойылады. Анда санда
қолданылатын біріктірілген қалқандау кезінде жек ЖЖ элементтерін
(конденсаторлар, ЖЖ трансформаторлар, индукторлар және т.б) жеке
қалқандалады. Конденсаторлық қалқады металл немесе тордан бітеу камера
түрінде жасайды. ЖЖ трансформатор-ларының қалқанын ысып кетуден сақтау
үшін өзінің радиусынан бірден аз емес қашықтықта металл жаңқадан жасайды.
Мұндағы Е,Н,Р-электрлік, магниттік өрістің жүктеуі немесе қалқансыз
жағдайдағы энергияның тығыздығы,
Мұндағы Еэ,Нэ,Рэ-электрлік, магниттік өрістің жүктеуі немесе қалқанды
жағдайдағы энергияның тығыздылығы

Есеп

Болаттан жасалған А*В*Н=2*2*1м көлемі қалқанның қаншалықты әсерлілігін
есепте. Болаттың қарсыластығы p=КГ-7Ом*м. Магниттік өткізгіштігі (=180Гнм.
Қалқанды m=0.5-10-2 м көлемді, техникалық қуыс бар, қалқан қалыңдығы d=10-
3м. Сәулелену толқынының ұзындығы (=103м. Ауаның толқындық қарсыластығы
z0=377Ом. Электрлік өрістің жүктеуі E=600кВм

Шешуі

1. Электрлік өрістің руқсат етілген күші Еруқ=500кВм.
2. Қалқанның қажетті әсерлігі, дб

3. Қалқанның эквиваленттік радиусы, м

4. Өрістің толқындық қарсыластығы, Ом

5. Электромагниттік өрістің терең өтуі, м

6. Қалқанның нақты әсері, дб

Қорыта келе: Қалқанның құрылымы электрлік өрістің жүктеуінің қажетті
төмендеуін қамтамасыз етеді. Ұйымдық жүргізу жұмысы мыналардын тұрады:
• Қызметкерлердің үнемі болатын өндірістік бөлмені құрал жабдықтың тоқ
өткізгіш бөлігіне жақын немесе артқы жағы мен үстіне орналастыруды руқсат
етпейді.
• Электромагниттік өрістің әсер етуінің денгейін бақылау
• Қызметкерлердің жұмысының қолайлы режимін таңдау және олардың
электромагниттік өрісінің аумағында болу уақытын шектеу
• Жұмыс ауысымының арасындағы үзілісті ережелеу, ұйымдастыру құралы.
Видео терминалдар мен ДЭЕМ-мен жұмыс жасау барысында ережеленген
үзілістерді мыналарға байланысты жасайды: Ақпаратты есептеу (А топ),
Ақпаратты енгізу (Б топ) және ЭЕМ-мен жасалатын диалогтық режиміндегі (В
топ) шығармашылық жұмысына байланысты еңбектің түрлеріне, еңбектің
қуаттылығы мен жүктеу денгейіне және жұмыс ауысымының ұзақтылығына (4.60
кесте) байланысты болады. Егер еңбектің нақты жағдайы СанЕжН 2.2.2.542-96-
ға сәйкес келмесе ережеленген үзілістің ұзақтылығын 30%-ға дейін көбейту
керек. Видео терминалдар мен ДЭЕМ-мен жұмыс жасау барысында түнгі ауысымда
(22-6 сағ дейін) еңбектің қуаттылығының денгейіне, жүктеуіне, еңбектің
түріне, ережеленген үзілістің жалғасуына байланыссыз 60 мин-қа көбейту
керек.

4.60 - кесте - Видео терминалдар мен ДЭЕМ-мен жұмыс жасау барысындағы
ережеленген үзілістер

Жұмыс Жұмыс ауысымындағы жүктеудің денгейіЕрежеленген үзілістің
категориясы уақыт қосындысы, мин

А-топ,белгіБ-топ,белгіВ-топ,ч 8-сағаттық 12-сағаттық
саны саны ауысымда ауысымда
1 20000-дейін150000-дейі2-дейін 30 70
н
2 40000-дейін30000-дейін4-дейін 50 90
3 60000-дейін40000-дейін6-дейін 70 120

Қалқандалған жинақтар шамамен 25 кВм электрлік өрістің жүктеу
барысында қызметкердің жеке қорғауын қамтамасыз етеді. Комбинезондар және
металл жіппен “Щит”-торғынынан тігілген радиоқорғайтын халаттар. Көру
мүшелерін қорғауға арналған ЗП5-90 типіндегі металлданған әйнекті
көзәйнектер болады. Көзге арналған 1 қабат әйнектің бетін электромагниттік
өрісті 30 дБ-ге дейін азайтатын 2-реттік ерітінділі сынап-түссіз мөлдір
таспамен жабады.

Есеп

Қызметкерлердің өріс жиілігінің электронды өрісінің әсер ету аумағында
болуының көрсетілген уақытын анықтау: Е1=6кВм, 1=10кВм, Е3=15кВм.
Қызметкерлердің аймақта болу уақыты Т1=2 сағ, Т2=1,5 сағ, Т3=0,5 сағ-деп
қойылған.

Шешуі

Қызметкерлердің әрбір 3 аймақта болуының мүмін болатын уақыты (П26-
кесте, 8-қосынды). Мұндағы Т1мүм=6,3 сағ, Т2мүм=3 сағ, Т3мүм=1,33 сағ.

Енгізілген уақыт - Қызметкерлердің көлемі тоқтатылған жүктеуінің, яғни
5 кВм-дегі төменгі шетіндегі электрлік өрістің болуының биологиялық әсері
бойынша тең келетін уақыты.

1. Еңгізілген уақыт, сағ

Қорыта келгенде:

Енгізілген уақыт 8 сағ-қа өссе де қызметкерлердің электрлік өріс
әсерінің 3-ші аймағында болу уақытын азайту керек. Бұл уақытты төмендегідей
теңдеу арқылы шешеміз:

Қорыта келгенде:

Қауіпсіздік жағдайы арқылы электрлік өрісінің әсер етуінің 3-ші
аумағында қызметкердің болу уақыты 0,24 сағ (14 мин) тан аспауы тиіс.
Қалған жұмыс уақытында қорғау құралын қолдану керек немесе 5 кВм
жүктеуіндегі электрлік өрісінің әсер ету аумағында орналасу керек.

6 - тарау. ЖАРЫЛЫСӨРТҚАУІПСІЗДІГІ

Өрттер мен жарылыстар ауыр себеп-салдардан объектіде туындайтын,
жанатын және жарылысқа қауіпті заттар және тұтану көздері бар құбылыс.
Машина жасау кәсіпорындарында көп мөлшерде майлайтын заттар, жарылысқа
қауіпті және жанатын газдар мен сұйықтар қолданылады. Технологиялық
үрдістерде термиялық құрылғылар, балқытылған темір, ашық жалын
қолданылады. Көп үрдістерде ұшқын мен жылу бөліну қосарласып жүреді, демек,
өрттер мен жарылыстарға алғы шарт бар.
Өрттер мен жарылыстардан өндірістік, қоғамдық және тұрмыстық
нысаналар мен мәдени, тарихи, архитектура ескерткіштері қирап, адамдар
жарақат алып және мерт болып, қоршаған табиғи ортаға үлкен зиянын алып
келеді. Өрттер мен жарылыстардың зияны біздің елімізде 0,9 % жалпы ішкі
өнім (ЖІӨ) аралығында құрайды.

6.1 Өрттер мен жарылыстардың жіктелуі және пайда болу себебтері

МемСТ 12.1.004-91 сәйкес, өрт - бұл үрдіс, әлеуметтік және (немесе)
экономикалық зиянымен сипатталатын, адамдарға әсерін тигізетін және
(немесе) материалдық қымбат фактор термиялық ыдырау арнайы емес ошақтарда,
және де өртсөндіру құралдары қолданылады.
МемСТ 27331-87-ге сай өрттер кластарға бөлінеді.
А - қатты заттардың жануы;
В - сұйық заттардың жануы;
С - газ тәріздес заттардың жануы;
Д - темір мен және оның балқымасының жануы;
Е - кернеулі электржабдықтардың жануы. Кластарына байланысты өрттерді
өшіру әдістері мен құралдары таңдалады.
Жарылыс - бұл тез болып өтетін ішкі энергиядан босатылу үрдісі, және
де артық қысымды пайда етеді. Жарылыс жанумен қоса (тотығу үрдісімен) -
химиялық жарылыс немесе физикалық жарылыс болуы мүмкін.
Өрттер мен жарылыстар пайда болу бұтағын жасасақ, онда біз мыналарды
табамыз, негізгі себеп болып көлемді-жоспар шығаруларда жіберген қателердің
жиналуы, технологияның жеткіліксіздігінен және технологиялық тәртіптен
ауытқуы, жабдықтардың ақауларынан, өртке қарсы және санитарлық норманы
бұзу, еңбекті ұйымдастыруда бақылаудың жеткіліксіздігі және қызметкерлердің
әрекетінен және де басқа себептерден екенін көреміз. Көрсетілген
жетіспеуліктердің жиынтығы мына жағдайды туғызады, өрттер мен жарылыстардың
болу мүмкіндігін шынайы болуына әкеп соғады.
6.1 Деректер бойынша машина жасау кәсіпорындарында өрттер мен
жарылыстардың негізгі себептері болып мыналар саналады :
технологиялық тәртіптің бұзылуы 33%
жөнделінбеген электржабдықтар 16%
жабдықтардың жөндеуге жаман дайындығы 13%
материалдардың өздігінен жануы 10%
жабдықтардың тозуы мен шірігі 8%
жабдықтардың конструкциялық кемістігі 7%
пісіру жұмыстары 4%

6.2 Өрттер мен жарылыстардың пайда болу механизмдері

Көп жағдайларда жану жанғыш заттардың экзотермиялық тотығуы,
тотығыштың нәтижесінде болады.
Жанудың бір түрі болып химиялық жарылыс есептеледі - жылуы немесе
тізбекті үдеу үрдісі бар заттардың жылдам айналуы (жарылғыш заттардың
ыдырауы, ацетиленнің ыдырауы және т.б.). Жану пайда болу үшін бір уақытта
үш сыңар болуы керек: жанғыш зат, тотығыш және тұтану көзі. Осы сыңарлардың
кез келгенін алып тастасақ, жану мүмкіншілігі болмайды, профилактикада және
өрт сөндіруде кейбір технологиялық үрдістерде кеңінен пайдаланылады.
Жану заты есебінде қатты (шаң тәрізді), сұйық (бу тәрізді) және газ
тәрізді заттары болуы мүмкін.
Тотығыш болып көбіне ауаның оттегісі болып саналады, өндірістік емес
жағдайларда хлор, азоттың шала тотығы және басқа заттар болуы мүмкін.
Өнімнің жану құрамы жанғыш пен тотығыштардың арақатынасына байланысты.
Жанғыш пен тотығыштардың ара-қатынасы, және де бір де бір сыңар артық
болмаса, стехиометриялық деп атайды.
Тұтану көзі болып - ашық жалын, қызған және қыздырылған беттер,
ұшқындар, жөнделмеген электржабдықтар және торабтары, статикалық және
атмосфералық электрлық разрядтар және басқа да көздер, жану реакциясын
бастау үшін энергиясы жеткіліктілер есептеледі.
Өрттің пайда болуының арнайы жағдайы - бұл заттардың өздігінен жануы.
Өздігінен жану себебі болуы мүмкін:
Микробиологиялық тотығу;
Жылулық тотығу;
Ауа мен судың немесе бір заттың екіншісімен әрекеттесуінен химиялық
тотығу.
Әртүрлі заттардың өзіжану үрдісінің қысқаша сипаттамасы 6.1.
кестесінде келтірілген.
Қатты, сұйық және газ тәрізді заттар қоспалары тотығышпен белгілі бір
пропорцияда жанғыш немесе жарылуға қауіпті қоспа түзеді. Өртену көзінің
әсерінен қоспа тұтанып жану үрдісі мен жалынның таралуы басталады. Жанғыш
зат жанып болған соң немесе тотығыш келіп біткен соң жану тоқтайды. Кәдімгі
жануға жалынның дауыс жылдамдығына дейінгі таралуы жатады. Жарылыстар дауыс
жылдамдығынан жоғары жылдамдықта жалынның және де үлкен мөлшерде
энергияның жылдам бөлініп таралуымен сипатталады. Жарылыс нәтижесінде
жарылысқа қауіпті қоспа, шапшаң жоғары қысымды қатты қыздырылған газге
айналады. Нысандардың қирауына әкеп соғатын, жарылыс толқыны (күші) пайда
болады. Жарылыстың жоғары температурадағы өнімдері кейінгі өрттер себебіне
айналады.
Газдардың, сұйықтардың және қатты заттардың жану механизмі әртүрлі
болып келеді. Газды булы қоспалардың жанғышы қыздырылған бетпен ұштасу
нәтижесінде немесе ұшқыннан әлде жалыннан тұтануы мүмкін. Тұтану нүктесінде
жану және жанғыш қоспаның химиялық түрленуі басталып және тізбектеліп
таралып, жанғыш қоспаның жақын қабаты түгелдей жанып бітеді. Жалынның
таралу фронты алдында жаңа жанғыш қоспа болып, арқасында - жанудың қалдығы
қалады.
Сұйықтың жануы булы фазада болады. Булану нәтижесінде сұйық бетінде бу
қабаты құралады, ол ауадағы оттегімен араласып, жанғыш қоспаны құрайды.
Жанғыш қоспаның мөлшері булану жылдамдығына, заттың ұшқыш шартына, оның
температурасына, ауаның қозғалуына және де булану үстіндегі ортаның
қысымына тәуелді болады. Жарқыраған жіңішке қабат жану зонасы болып
табылып, оған сұйық үстінен бу, ал ауадан - оттегі барып тұр. Егер булану
жылдамдығы будың жанып біту жылдамдығына тең болса, сол кезде тұрақты жану
болады.

6.1 – кесте - Заттар мен материалдарды өздігінен жануға әкеп 4.11
Электромагниттік өріс және сәулелену

Электромагниттік өріс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.