АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КАРТАСЫН ҚҰРАСТЫРУДА ГЕОАҚПАРАТ ЖҮЙЕСІН ҚОЛДАНУ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2

1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

1.1 Зерттелетін аймақтың географиялық орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1.2 Райымбек ауданының құрайтын ауылдық аймақтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... . . 4
1.3 Райымбек ауданның ауыл шаруашылығына сипаттама
... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3.1 Ауданның мал шаруашылығың саласы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3.2 Ауданның егіншілік
салас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .. 19

2 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КАРТАЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚҰРАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ

2.1 Ауылшаруашылық картасы және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2 Ауыл шаруашылық картасын құрастыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.3 Ауыл шаруашылық картаны құрастырудың
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...38
2.4 Көлемді ауылшаруашылық картасын
құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .41
2.5 Картаның
жалпылауы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..42

3 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КАРТАСЫН ҚҰРАСТЫРУДА ГЕОАҚПАРАТ ЖҮЙЕСІН ҚОЛДАНУ (ГАЖ)

3.1 Геоақпараттық жүйелер туралы
түсініктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2 Ауылшаруашылық картасын құрастыруда ГАЖ технологиясын
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.3 Карта бетіне нысандарды түсіру
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .51
3.4 Картаны безендіру және қағаз бетіне
шығару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...54

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56

ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...57

КІРІСПЕ

Зерттеліп отырған Алматы облысының Райымбек ауданы осы облыстың ауыл
шаруашылығы жағынан маңызды аудандардың бірі. Ол жері шұрайлы, табиғаты аса
көрікті Іле Алатауының биік тау қойнауларын алып жатыр. Тау асулары мен
жазық кеңістік алмаса отырып, Тянь-Шань шыңдарымен шектелген ерекше бip
ландшафты құрайды. Бұл жерде ата кәсіп, мал шарушылығы өркендеп даму
үстінде, яғни мал басы жыл сайын қарқынды өciп келеді. Ал егіншілік саласын
алсақ оның дамуы кейінгі кездері баяулап қалды, eгic көлемі қысқарып,
техникалар ескіріп, егіншілік саласында көп қиындықтар бой көрсетті.
Осы жағдайда егіншілік саласына инвестиция тарту, ғылыммен байланысты
күшейту, алынған өнімді терең өңдеу арқылы оның қосымша құнын ұлғайту тағы
басқа шаруаларды аудан әкімшілігі мен ауыл шаруашылығының еңбекерлері өз
назарында ұстауда. Егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми - зерттеу
орталығының ғалымдарда егіншілік саласында қалыптасып отырған жағдайды
ескере отырып, ғылым тәжірибелері мен жетістіктерін, жаңа сорттарды
өндіріске енгізу жұмыстарын жүргізуде.
Сонымен қатар, Райымбек ауданының ауа-райы климат ерекшілігін,
топырақ жағдайларын талдай келе және агроландшафтық жүйеге негізденген
егіншілік саласын жөнінде осы бітіру жұмысында көптеген мәліметтер беріліп
отыр.

1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

1.1 Алматы облысының зерттелетін аймағының географиясына түсініктеме

Алматы облысы Қазақстан Республикасыньң оңтүстік - шығыс
бөлігінде орналаскан. Территориялық ауданы 223,9 мың км кұрайды. 794 елді
мекен орналасқан. 2006 жылы санақ бойынша тұрғындар саны 1603,7 мың адамды
кұрайды, оның ішінде 70,2% ауылдық жерде тұрады. 103 ұлттан тұрады. Облыс
орталығы Талдықорған қаласы, онда 129,6 мың, адам тұрады. Таулы аймақтарға
далалы өсімдіктер, қарағайлы және жапырақты ормандар. Облыс орталығы -
Талдықорған қаласында орналаскан. Ол Қаратал өзенінің бойында 1944 ж
тұрғызылған Талдықорған қаласында 125,3 мың адам тұрады. Облыста 16 ауыл
шаруашылық аудан 15 поселок, 769 ауыл 237 ауыл шаруашылық округтар бар.
Жалпы ауыл шаруашылығы өнімнің көлемі 2007 ж 95,6 млрд құрайды. 195,3 мың
тонна ет, 586,6 мың тонна сүт, мал мен ipi кара, басының саны 41,4 мыңға
дейін өсті. Бидайдың жалпы - жиыны 1024 мың тең кұрады. Бұл облыс бойынша
орта есеппен әр гектар әр 21,4 центнерден 12,4 мың тонна темекі, 526,8 мың
т картон жиналған.
Алматы облысының Райымбек ауданы облыстың оңтүстік - шығыс бөлігінде
орналасқан. 1997ж Нарынқол мен Кеген, ауданының бipiгy нәтижесінде казіргі
аты мен аталады. Жер аумағы - 14,2 мың км халқы 82,6 мың адам. Аудандағы 57
елді мекен кенттік және 23 ауылдың біріктірілген. Аудан орталығы - Кеген.
Аудан өнері облыстың таулы өңірін қамтыған. Шығысында солтүстік - шығысында
Қытаймен шектесер тұсында Темірліктау Сарытау жоталары, солтүстігінде
Кетпен (Ұзынқара) жотасы оңтүстік - шығыс солтүстік Тянь Шяньның теріскей
Алатауы жотасының сілемдері орналасқан. Қазақстанның ең биік шыңы - Хан –
тәңірі 6995 м осы ауданның негізгі аумағы теңіз деңгейінен 1700-3700
биіктігінде жатыр. Орта тұсы мен батысының біраз бөлігі жазық. Ауданның
биіктікте тым континенттік қысы суық, жазы жылы, қаңтар айының орташа
температурасы - 10° -15°, шілде де15-22° С. Жауын шашын мөлшері жылдық
орташа мелшері 350-650 мм. Аудан жерінен Кеген, Қарқара, Текес, Байынқол,
Какпақ т.б. өзендер ағып өтеді. Ауылда ауыл шаруашылық негізі ата-кәсіп мал
шаруашылығы мен егін шаруашылығы. Ауданымыздың ауыл шаруашылығы даму
үстінде, ауданда 1997 ж дейін қой ешкі, сүтті ipi қара мал, астық картоп
өcipyre маманданған 13 кеңшар 6 ұжымшар болды. Ауданда 2004 жылы 2646 шаруа
(фермерлік) қожалығы және 279 кәсіп орын тіркелген. (1( (2(

1.1 Райымбек ауданын құрайтын селолық округтер

Кеген селолық округі. Ресми деректерге сүйенер болсақ, аудан орталығы
– Кенген селосының тарихы ХІХ ғасырдың алғашқы жартасынан басталады. Бірақ
Кеген атауы “Геген”, “Кейген”, “Кегиен” тағы басқа болып одан арғы ,
ғасырлар шежіресінде де кездесті. Мұның өзі Кеген тарихының әріден
басталатындығына нақты дәлел бола алады.
Атақты Қарқара қызылшұңқырының(котлован) шығысындағы кең жазыққа, өзі
аттас Кеген өзенінің бойына орналасқан село 1841 жылдан бекет атала
бастағандығы Қазақ энциклопедиясында жазылған. Бұрынан-ақ Жібек жолының
бір тармағының бойына орналасқан оның бекет болуы заңды да. Ол қазірде де
тоғыз жолдың торабында жатыр. Селоны мемлекеттік, мемлекетаралық маңызы бар
Алматы – Нарынқол, Алматы – Қарақол күре жолдары басып өтеді.
Содан 1943 жылдары аудан орталығы болды. 1943-1963 жылдары аудан
орталығы Жалаңаш селосында орналасты. Ал 1963 жылы орталық қайта Кеген
селосына көшіріліп келді. Алғашқы ұйымдастыру жылдарында Кеген содай-ақ
“Құмтекей” колхозының, одан кейін Молотов атындағы ұжымдардың орталығы, ал
1957 жылдан бастап ірілендірілген “Қызылту” ұжымшарының орталығы болды. Бұл
шаруашылықта кезінде 60-70 мың қой өсірілді. Осының бәрі селоның әлеуметтік
және экономикалық жағынан өсіп, өркендеуіне игі әсерін тигізді. Бұл
орайда, әсіресе, 1963 жылы аудан орталығы осында қайта көшіп келгеннен
кейін ауқымды істер атқарылды. Көптеген тұрғын үйлер, әлеуметтік,
өндірістік объектілер салынып, селоны көркейтіп, көгалдандыру жедел қолға
алынды.
Қазірде селолық округтың аумағында үш елді мекен бар. Оларда 8770
адам тұрады. Аудандық дәрежедегі 38 мекемелер мен кәсіпорындарды қоспағанда
1 өндірісік кооператив, 92 шаруа қожалығы, 56 шағын кәсіп орын жұмыс
істейді. Округте 2618 ірі қара, 9775 қой –ешкі, 1382 жылқы өсіріліп отыр.
Егістік жер көлемі 6487 гектарды құрайды. Онда негізінен дәнді дақылдар мен
картоп өсіріледі. Үш орта, бір бастауыш мектеп, екі мешіт, бір музыка
мектебі, спорт мектебінің филиалы, Қазақстан Республикасы мемлекеттік
мұражайының бөлімшесі жұмыс істейді.
Нарынқол селолық әкімшілігі. 1932 Нарынқол әкімшілігі Нарынқол
аудандық Кеңесі болып құрылып, оның аумағында “Погран”, “Еңбекші”,
“Каганович”, “Қостөбе” колхоздары ұйымдастырылды.
1953 жылы 4 колхоз ірілендіріліп, “Октябрь” колхозы деп аталды.
Колхозда 400 жылқы, 550 сиыр, 18000 қой-ешкі болды.
1976 жылы шаруашылықтағы ірі қара саны 1500, жылқы 1200, қой-ешкі
65000 басқа жетті. Қазір бұл шаруашылық іріленген 7 шаруа қожалығына
бөлінген. Оларға 2650 гектар дәнді дақыл егізтігі, 17 трактор, 3 комбаин,
37 автомашина бекітілген.
Нарынқол селолық округінде 8718 жан тұрады. Жер көлемі 28345
гектар. Селода 400 орындық 2 мәдениет үйі, 300 орындық кинотеатр,
1 орталық кітапхана, 100 төсектік аурухана комплексі, 3 орта, 1 бастауыш
мектеп, спорт және музыка мектебі бар.

Жалаңаш селолық окугі. Жалаңаш ауылының негізі 1901 жылы қаланған.
1909 жылы қалада соқа алдырып, Ағанас жазығына егін салды.
Жалаңаш ауылына бірігу 1933 ылдан басталды. Қарағандыдан көшіп келген
125 отбасы “Облатком”, “Средигор” колхозында 3 ат соқамен, 10-15 гектар
жерге арпа, бидай, Кіші Жалаңаш ауылы тары екті. 1933 жылы Арал
бөлімшесінде “Сталин”, Шет-Меркіде - “Социялистік Қазақстан”, Ақтоғайда –
“Екпінді”, Тоғызбұлақ ауылында “Жаңа бағыт” колхоздары ұйымдастырылды.
1938 жылы құрылған “Қызыл Арасан” МТС –інде 3-4 “ЧТЗ”, ХТЗ, 2-3 “НЭТИ”
тракторы болса, кейін 1959 жылға дейін шаруашылықтарға техникық қызмет
көрсетті. 1933 жылы колхозда 150 қой, 20-30 сиыр, 30-40 жылқы болды.
Колхоз экономикамикасы көтеріліп, қой-ешкі саны 60 мыңға, ірі қара -
3000-ға, жылқы 1750 басқа жетті. Қазір селолық округте 264 шаруа қожалығы
құрылды. Оларда 14591 қой, 2580 ірі қара, 1902 жылқы, 2000 гектар
егістік, 74 әртүрлі маркадағы тракторлар, 54 жүк машинасы, 15 соқа, 19
сеялка 7 комбайн бар. Жер көлемі – 31810 гектар. Селолық округте 3 орта,
1 орталау, бір кәсіби мамандыққа баулитын мектеп, 1 амулатория, 1 ПАФ, 2
кітапхана жұмыс істейді.
Тегістік селолық округі. Аудандағы Тегістік селолық округі ежелгі жер
атауымен аталады. Ұжымдастыру жылдарында мұнда Тегістік колхозы құрылған.
Аталған селолық округте 12500 гектар жер бар. 1411 адам тұрады. Тегістік
ауылында 1975 жылы “Тегістік” қой совхозы құрылды.
Тұрғылықты халқының бәрі шаруа қожалығында. Мал өсіріп, жермен
еңбектенеді. Аталған шаруа қожалығы негізінен картоп өсірумен айналысады.
Селолық округтың 400 гектар егістігі бар. 9314 бас қой –ешкі, 588 бас
жылқы, 697 бас ірі қара бар.
Жылысай селолық округі. Тарихи әріден басталатын Жылысай өңірінде
алғашқы ұжымдастыру кезінде үш ұжымдар болды. Оларда 3 мыңдай қой, 100-ге
тарта жылқы ғана боджы. Ал 1970 жылы мұнда “Жылысай” кеңшары құрылды.
Жекешендірілгенге дейін осы кеңшарда 4200 га егістік жер, 41 әр түрлі
маркалы трактор, 49 автокөлік, 47 мың 881 қой, 760 жылқы, 130 ірі қара
болды.
Қазірде селолық округте 46 шаруа қожалығы, бір шаруашылық
серіктестігі жұмыс істейді. Жер көлемі 43543 гектар, оның 2968 гектары
егістік жерлер. Селолық округтың аумағында үш елді мекен бар. Оларда 2238
жан тұрады. Жеке тұрғындар мен шаруа қожалықтарында қазірде 1129 ірі қара,
8850 қой –ешкі, 975 жылқы, 32 әр түрлі маркадағы трактор, 66 жеңіл және
жүк автокөліктері бар.
Тасашы селолық округі. Тасашы селолық округі Тасашы, Сарыкөл, Ақтасты
елді мекендері негізінде 1971 жылы ҚазақССР 50 жыдығы атындағы тәжірибе
шаруашылығы болып құрылды.
Жер көлемі – 30781 гектар. Халқы – 2000 адам.
Шаруашылық галловей асыл тұқымды ірі қара малын өсіруге бағыт ұстады.

1990 жылы тәжірибе шаруашылығында және жеке қожалықта 52 автомашина,
43 әр түрлі маркадағы тракторлар, 20 комбайн, 5000 ірі қара, 34000 мың
қой, 2000 жылқы болды.
Қазір Тасашы селолық округінде “Шөләдір” қазыналық кәсіпорын мен
“Алғыс” шаруа қожалығында, жеке қожалықтарда 1506 ірі қара, 6742 қой
–ешкі, 1036 жылқы, 15 автомашина, 5 комбайн, 17 трактор бар.
Жеке кәсіпкерлермен айналысушылар қатары толығуда. Селода 2 диірмен
халыққа тұрмыстық қызмет көрсетуде.
Ұзақ селолық округі. 1933 жылы Сарыбастау ауыл шаруашылық артеліне
82 түтін, 1750 гектар егістік жер бекітіліп берілді. Егістік жерді толық
игеруге күш-көлік жетіспеді. Шаруашылықта 758 қой, 48 жұмыс көлігі, 4
түйе бар еді. Егілген егіннен 3,9 центнер өнім алынды. 1938 жыы артель
Ленин атындағы колхоз болып аталды. 1936 жылы колхозға жерді пайдалану
актісі берілді.
1970-80-ші жылдары колхоздағы архар-меринос қойының саны 70 мыңнан
асты. Колхоз орталығы – Сарыбастау селосы көркейіп, тұр,ындардың тұрмысы
жақсарды.
Қазір Ұзақ селолық округінде 3950 адам, 24153 гектар пайдалы, 5864
егістік жер, 14 шаруа қожалығы, 5 өндірістік кооператив, 18300 қой, 3293
ірі қара, 1773 жылқы 37 трактор, 7 комбайн, 24 автомашина бар.
Шырғанақ селолық округі. Шырғанақ өңірі 1928 жылдарға дейін негізінен
тек жайлау ретінде пайдаланылып келген. Ал 1928 жылы мұнда “Скотовод”
кеңшары құрылып, ол негізінен ірі қара малын өсірумен айналысады. Бқл сол
кезде бүкіл КСРО мемлекетінде құрылған алғашқы кеңшарлардың бірі еді. Одан
кейін аты бірнеше рет өзгерген кеңшар 1932 жылдан 1962 жылға дейін N336
кеңшар атанып, негізгі саласы ірі қара өсіріп, сүт өндіру болып қала берді.
1962 жылдан Кеген ет, сүт кеңшары атанған шаруашылықта жекешелендірілгенге
дейін 6 мың ірі қара, 500 жылқы, 1500 қой-ешкі, 8000 гектардан астам
егістік жерлерге дәнді дақылдар мен екпе шөптер өсірілді.
Қазірде селолық округте 6 елді мекен бар. Округтегі елді мекендерде
3200 –ге тарта халық тұрады. 1992 жылы толық жекешелендірілген кеңшар
орнында қазірде 139 шаруа қожалығы құрылған.

Жамбыл селолық округі. 1953 жылы 4 колхоз бірігіп, XIX партсъезд
колхозы аталды. Бұл кезде шараушылықта 500 жылқы, 700 сиыр, 17000 қой
болс, 1964 жылы қой–ешкі 45000, ірі қара 1500, жылқы 1300 басқа, егіс
көлемі 800-ден 4000мың гектарға жетті. Қазіргі округ аумағына 229 аса
шаруа қожалықтары, мен Н.Өмірзақов атындағы өндірістік кооператтивте 1675
ірі қара, 1370 жылқы, 14395 қой, 48 автокөлік 31 трактор 7 комбайн бар.
Саты селолық округі. Саты аймағында Таушелек аудандық Кеңесі 1934
құрылған еді. Сол кездің өзінде ақ оның құрамында Саты және құрметті елді
мекендері болды.
Жекешелендіруге дейін мұнда 840 ірі қара, 1556 жылқы, 26475қой ешкі,
663 гектар егістік жер, 28 трактор, 40 автокөлік болды. Қазір окургке
қарасты екі ауылда 1685 жан тұрады. 23 шаруа қожалығы, өндірістік
кооператив, 2 орта мектеб, 1 учаскелік аурухана жұмыс істейді. Жалпы мал
саны: ірі қара 1354, қой 5832, жылқы 832 бас құрады.
Тұйық поселкелік округі. 1964 жылы Текелі қорғасын мырыш
комбинатының негізінде Тұйық руднигі ашылып, ол 1999 жылға дейін жұмыс
істеді. Соған сәкес 1965 жылы мұнда Тұйық поселкелік Кеңесі құрылды.
Жекешелендіруге дейін мұнда рудникпен қатар Қызылту кеңшарының фермасы
жұмыс істейді. Онда 1086 гектар егістік, 12 мың қой, 170 жылқы, 12
трактор болды. Қазір ферманың орнында 12 шаруа қожалығы жұмыс істейді.
Поселкеде 1349 адам тұрады.
Шалкөде селолық округі. Алғаш колхоз болып біріккенде 200-ге тарта
қой-ешкі, 40-50 дей жылқы, осы көлемде ірі қара болды. 1950 жылға дейін
Елтай, Жылыбұлақ, Тұзкөл, Социалистік Қазақстан, Энгельс колхоздары Шалкөде
селолық Советіне қарады. Колхоздар іріленген кезде 1958 жылы Шалкөде
селолық Советі болып қайта аталды. Шалкөде селолық округіне Талас, Шалкөде
ауылдары қарайды. Аталған шаруашылықтар негізінен егіншілікпен айналысады.
Қақпақ селолық округі. Қақпақ селолық округі аудандағы үлкен өңірдің
бірі. Округке қарасты екі ауылда 723 отбасы, 3618 жан тұрады. Екі ауылда
жүзге тарта шаруа қожалығы жұмыс жасайды.
Қарқара селолық округі. Қарқара селолық округі алғашында осы өңірде
құрылған жылқы зауытының негізінде қалыптасқан. Жылқы өсіруге
мамандандарылған бұл шаруашылық 1919 жылы Ағанас жазығында құрылды. 1930
жылы Ағанастан Қарқара өңіріне көшіріліп, оның орталығы Құмтекей аулында
болды. 1931 жылы қазіргі Қарқара селосының орнына қоныстанды. Шаруашылыққа
Сібірден 300 бас жылқы әкелінді. Оған қоса Архангельский тұқымды айғырлар
әкелініп, Қызыл Армияға ат дайындайтын ірі шаруашылыққа айналдырылды.
Сөйтіп Сталин атындағы №50 жылқы зауыты осы Қарқара селосында құрылған еді.
Бастапқы кезде шаруашылықтағы егістік жердің көлемі 20 гектар ғана болды.
1934 жылы Дегерестен 580 бас қылшық жүнді қой әкелініп, кейініректе ол
архар-меринос қойымен алмастырылды. Шаруашылықтың құрамына сол жылдары
Тасашы, Саркөл, Мыңжылқы, Тасбұлақ, Талды, Жіңішке ауылдарындағы фермалар
кірген. 1960 жылдары жылқы зауыты таратылып, оның орнына ірі қара өсірумен
айналысатын Қарқара кеңшары құрылды. 1980 жылдары шаруашылық картоп
өсіруге мамандандырылған.
Қазірде Қарқара селолық округінде 4 елді мекен бар. Оларда 2800 адам
тұрады. Округте 80 шаруа қожалығы, 1 серіктестік жұмыс істейді. 1300 ірі
қара, 6200 қой–ешкі, 860 жылқы, 50 трактор, 20 жүк автокөлігі 7 комбаин, 45
жеңіл автокөлік бар.
Сарыжаз селолық округі. Сарыжаз селолық округі 1929 жылы құрылған.
Жер көлемі 72100 га. 1950 жылы 4 колхоз іріленіп Калинин атындағы колхоз
аталды. 1990-1995 жылдары колхозда 65000 қой–ешкі, 12000 жылқы, 2000 ірі
қара өсірілген. Халық саны 7500 адамға жетті.
Жекешелендіруден кейін Сарыжазда 145 шаруа қожалығы құрылды. Селолқ
округте 19 жеке кәсіпкер, 3 шағын кәсіпкер, жол бөлімшесі, электр жүйесін
тарту орны бар. Мал саны: 15000 кой–ешкі, 2800 ірі қара, 1800 жылқы
өсіруде.
Текес селолық округі. Текес өңірінде колхоздандыру жылдары үш колхоз
болған. Олар К.Маркс, Өрнек, Тегістік деп аталады. Текес селолық округіне
Текес, Жаңа Текес ауылдары қарайды. Өркен шаруа қожалығы кортоптың сортты
тұқымын өсіреді.
Текес селолық округінде 17300 бас қой–ешкі, 2000 ірі қара, 1500 бас
жылқы бар. 3437 гектар егістік алқабы бар.
Ұзынбұлақ селолық округі. Ұзынбұлақ аудандағы тарихы әріден
басталатын елді мекендердің бірі. 1958 жылы ол кеңшарға айналдырылып, асыл
тұқымды арқар меринос қойын өсіретін Ұзынбұлақ асыл тұқымды кеңшар
құрылды. Жекешелендіруге өтіп онда 6126 га. егістік жер, 47 мың қой, 700
жылқы, 540 ірі қара, 80 автокөлік, 47 трактор, 26 комбайн болды. Қазіргі
кезде селолық округ аумағында үш елді мекен бар. Оларда 3500 адам тұрады.
Оларда 1500 ірі қара, 12000 қой, 1300 жылқы бар.
Бөлексаз селолық округі. Бөлексаз селолық округінің ірге тасы 1929
жылы қаланып, Тұйықбұлақ, Жаманбұлақ, Бөлексаз елді мекендарініңнегізінде
ет және сүт өндірумен айналысты. 1965 жылы мұнда Кеген ауданаралық мал
болдақылау бірлестігі ұйымдасты. Онда жылына 6000 бас ірі қара
бордақыланып, мемлекетке 1300-1400 тонна ет сатылып отырды. Қазірде мұнда
бір агрофирма, 60 шаруа қожалығы жұмыс істейді. Егістік көлемі 1269 га,
1250 ірі қара, 4630 қой–ешкі, 1225жылқы бар. Халқының саны 1400 адам.
Сүмбе селолық округі. Аудандағы шұрайлы да ғажайып өңірдің бірі Сүмбе
топырағы. Қытаймен екі арадағы шекараның бойында орналасқан селолық
округнің өзіндік бір тарихы зор. Ұжымдастыру жылдарында бұл өңірде
Большевник, Ынтымақ, Қызылшекара, Үлгілі секілді шағын-шағын артельдер
құрылған.
Селолық округке Қызылшекара, Сүмбе ауылдары қарайды. 5500 халық
тұрады. Округте 181 шаруа қожалығы жұмыс жасайды. Солардың бірі Қызылшекара
ауылындағы Ажар өндірістік шаруашылығы бидайдың сортты тұқымын
өсіріп,аудан халқын қамтамасыз ететін іргелі құрылымдардың бірі. Ауыл
халқының көбі негізінен ақ бидай өсіреді.
Мал шаруашылығына келетін болсақ, селолық округте 16 мың қой, 2480
ірі қара, 1780 бас жылқы бар. Бұл округте ата кәсібін жалғастырып, мал
басын көбейтіп отырғандар баршылық.
Қайнар селолық округі. 1921-31 жылдары Жаңадым, Алғабас, Үшінші
бесжылжық колхоздары Мойынсерік болып құрылды. 1950 жылы үш совхоз Крупская
атындағы колхоз болып ірілендірілді. Селолық округтың көлемі 50692 гектар.
Халқының саны – 3060 адам.
Жекешелендіруге дейін колхозда 3500 гектар егіс, 36 автомашина, 34
трактор, 1542 ірі қара, 54233 қой, 1917 жылқы болса, ал қазір 2 кооператив,
21 шаруа қожалықтарында 2020 бас ірі қара, 11500 қой, 1570 жылқы, 30
автомашина, 28 трактор бар.
Алғабас селолық округі. Алғашқы ұжымдастыру жылдарында Алғабас
аумағында екі ұжымшар болды. Олар Жаңаталап және Алғабас деп аталды.
Алғабас ұжымшары 1944 жылға дейін Шелек ауданының құрамында болды.
Жекешеленгенге дейін шаруашылықта 40 мыңға тарта қой, 3 мыңнан
кооператив, 50 шаруа қожалығы жұмыс істейді. Округ аумағында үш елді мекен
бар. Қазіргі кезде мұнда 1әдениет үйі, 2 клуб 3мектеп , 1дәрігерлік
емхана, 2 медпункт жұмыс істейді.
Қарабұлақ селолық округі. Қарабұлақ селолық округі 1930 жылы
құрылған. Сол кезде селолық Кеңес құрамына Кіші жалаңаш, Көлбастау, Саты,
Құрметті, Алғабас, Жіңішке ауылдары кірді. Орталығы Қарабұлақ ауылы
болған. Кезінде оның құрамында Кіші Жалаңаш, Көлбастау, Қайрат, Саты,
Құрметті, Жаңаталап кірді. Олардың жалпы жер көлемі 105963 гектар құраса ,
мұның 1200 гектары егістік егеді. Жекелендіруге дейін 38 мың қой-ешкі, 700
ірі қара, 530 жылқы, 4 К-700 , әр түрлі маркадағы 41 трактор, 7 комбайн,
32 жүк автокөлігі болған. Қазірде селолық округте 50487 гектар, шаруашылық
жері бар. 157 шаруа қожалығы ұйымдастырылған. Оларға 2420 гектар егістік,
600 гектар шабындық жер бекітіліп берілген. Округте 8 шағын диірмен жұмыс
істейді. Шаруа қожалықтары 1457 ірі қара, 90240 қой –ешкі мен 915жылқыға
иелік етіп отыр.
Қарасаз селолық округі. Аудандағы Қарасаз өңірі талай-талай
таланттарды дүниеге әкелген киелі, қасиетті топырақ. Мұнда алғашқы
мойынсерік 1928 жылдары құрылған. 1930 жылы Қарасаз өңірінің үш мекенінде
Ішкі саз, кейіннен Тұрар, Жаңасаз, Жылыбұлақ жерінде Жылыбұлақ
колхоздары құрылған. 1955 жылы шаруашылық жекелендіріліп 20 шаруа
қожалығы құрылды. Бүгінде Қарасазда 450 отбасы, 3163 адам өмір сүруде.
(2(

1.2 Райымбек ауданның ауыл шаруашылығына сипаттама

1.2.1 Ауданның мал шаруашылығы саласы.
Ауданның негізгі саласы - мал шаруашылығы болғандықтан мал және
егін шаруащылығын қатар дамыту алға қойылған ең басты міндет. Сондықтан да
2008 жылдың басына қабылданған ауданның әлеуметтік экономикалық даму
бағдарламасында ауыл шаруашылығы өнімдерін молайту, өңдеуші кәсіпорындар
құрып іске қосу, инвестиция тарту сияқты маңызды мәселелерді жүзеге асыру
қарастырылды.

1 кесте

Аудан бойынша 2007 жылғы мәлімет бойынша жалпы мал басы көрсеткіші

Селолық Елді мекендер Мүйізді Қой мен Жылқы Құс
округтар аты аты ірі қара ешкі
Аудан бойынша ____ 87105 332805 46586 54990
барлығы
Кеген со 5419 14602 2512 422
Кеген со Кеген 5178 13494 2372 342
Кеген со Түменбай селосы 156 532 75 70
Кеген со Темірлік селосы 125 576 65 60
Алғабас со 2674 18049 1043 1915
Алғабас со Жаңаталап селосы1600 12138 608 505
Алғабас со Жіңішке селосы 201 1015 115 85
Алғабас со Алғабас селосы 873 4896 320 1325
Бөлексаз со 1818 4305 1405 1289
Бөлексаз со Бөлексаз 1818 4305 1405 1289
Жалаңаш со 5911 31334 3053 4167
Жалаңаш со Жалаңаш селосы 4235 27591 2250 3280
Жалаңаш со Жайдабұлақ 480 522 205 152
селосы
Жалаңаш со Тоғызбұлақ 1196 3221 598 735
селосы
Жамбыл со 2748 10151 1780 2841
Жамбыл со Жамбыл селосы 1980 5897 1175 2356
Жамбыл со Қаратоған селосы768 4255 605 485
Жылысай со 3758 13143 1494 1262
Жылысай со Жылысай селосы 2562 11110 1039 875
Жылысай со Мойнақ селосы 211 138 45 122
Жылысай со Шыбышы селосы 985 1895 410 265
Қайнар со 3746 17626 2342 4415
Қайнар со Қайнар селосы 3746 17626 2342 4415
Қақпақ с 3884 14624 1936 2518
Қақпақ со Қақпақ селосы 3159 10022 1486 1317
Қақпақ со Көкбел селосы 725 4602 50 1201
Қарабұлақ со 3787 20591 2350 2188
Қарабұлақ со Қарабұлақ селосы1717 16613 1575 652
Қарабұлақ со Кіші Жалаңаш 2070 3978 775 1536
селосы
Қарасаз со 4225 14367 2264 2008
Қарасаз со Қарасаз селосы 3385 10221 1739 1778
Қарасаз со Тұзкөл селосы 840 4146 525 230
Қарқара со 3118 6674 1447 1247
Қарқара со Қарқара селосы 2810 6339 1301 1089
Қарқара со Екпінді селосы 18 73 13 22
Қарқара со Мыңжылқы селосы 140 114 55 78
Қарқара со Ереуіл селосы 170 148 78 58
Нарынқол со 3865 21013 3101 4111
Нарынқол со Нарынқол селосы 3430 18882 2956 3989
Нарынқол со Қостөбе селосы 435 2131 145 122
Ұзақ батыр со 4265 21308 3180 4112
Ұзақ батыр со Сарыбастау 4265 21308 3180 4112
селосы
Сарыжаз со 7026 20614 2646 3653
Сарыжаз со Сарыжаз селосы 5416 16216 1902 3112
Сарыжаз со Ақбейіт селосы 375 791 199 225
Сарыжаз со Көмірші селосы 1235 3607 545 316
Саты со 2961 9000 1238 3452
Саты со Саты селосы 2406 7560 1008 3312
Саты со Құрметі селосы 555 1440 230 140
Сүмбе со 5625 20292 2703 2061
Сүмбе со Сүмбе селосы 3614 12222 1765 1256
Сүмбе со Қызылшекара 2010 8070 938 805
селосы
Тасашы со 2638 8959 1434 1835
Тасашы со Тасашы селосы 205 2664 252 106
Тасашы со Жаңатасашы 748 2463 525 808
селосы
Тасашы со Ақтасты селосы 1030 3072 532 855
Тасашы со Сарыкөл селосы 655 760 125 66
Тегістік со 1068 11373 990 951
Тегістік со Тегістік с 1068 11373 990 951
Текес со 3165 8658 1635 2613
Текес со Текес селосы 2800 8049 1510 2402
Текес со Жаңатекес 365 609 125 211
Ұзынбұлақ со 3358 20018 1547 1661
Ұзынбұлақ со Ұзынбұлақ селосы1538 11900 541 915
Ұзынбұлақ со Ақсай селосы 705 4443 236 325
Ұзынбұлақ со Жалаулы селосы 1115 3585 770 421
Шалкөде со 5365 18092 2915 3704
Шалкөде со Шалкөде селосы 2225 10226 1256 1502
Шалкөде со Талас селосы 3140 7866 1659 2202
Шырғанақ со 5356 6061 2646 1755
Шырғанақ со Шырғанақ селосы 2958 3840 1185 810
Шырғанақ со Кеңсу селосы 195 340 195 177
Шырғанақ со Көкпияз селосы 692 434 435 360
Шырғанақ со Қарқара селосы 638 712 404 245
Шырғанақ со Қызылжар селосы 105 69 55 32
Шырғанақ со Талды селосы 768 666 372 131
Тұйық со 1265 1950 925 1005
Тұйық со Тұйық селосы 1265 1950 925 1005

Мал шаруашылығы бойынша:
Ірі қара 93,7 мың басқа жетіп, 2007 жылмен салыстырғанда 8,4 мың
басқа өсті. Қой – ешті 376,4 мың басқа жетіп, 23 мың басқа, жылқы 52,7
басты көрсетіп, 5,7 мың басқа көбейді.
2008 жылдың 11 айында (тірі салмақта) 18477 тонна ет өндіріліп,
өткен жылдан 2965 тоннаға, сүт өнімдері 33848 тоннна дайындалып, 671
тоннаға, жүн өндіру 852 тоннаға жетіп, 12 тоннаға артты. (5(
Мал тұқымын асылдандыру, өнімнің сапасын жақсартуға айрықша мән
берілуде. Осы мақсатта Қарқара селолық округінде арнайы семинар-кеңес өтті.
Ауданда Текес, Қарқара мал тұқымын асылдандыру жөнінде базалық орын болып
белгіленді.
2008 жылы 23 малды ұрықтандыру пункттерінде 8012 бас ірі қара қолдан
ұрықтандырылды. Бұл 2007 жылмен салыстырғанда (7720) 292 басқа артық.
Ауданда Жайтап-Мұғалжар серіктестігі қазақтың Мұғалжар асыл тұқымды
жабы жылқысын (600 бас, оның ішінді құлындайтыны 253) өсірумен айналысса,
Арқар-меринос қойын өсірумен Құмтекей шаруа қожалығы (2140 бас, оның
төлдейтіні 1250), Әлмерек шаруа қожалығы (2526 бас, оның төл беретіні
1192), Ұзынбұлақ өндірістік кооперативі (2224 бас, оның қоздайтыны 1372)
шұғылданып, елеулі табысқа жетіп келеді.
Асыл тұқымды ет бағытындағы Галловей ірі қарасын (286 бас, оның
бұзаулайтыны 114) өсірумен Ақтасты жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
айналысады. Жыл ішінде Ұзынбұлақ өндірістік кооперативі 135 бас асыл
тұқымды қой сатып, 763 мың теңге, Құмтекей шаруа қожалығы 86 қой сатып,
512 мың теңге және Жайтап-Мұғалжар жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
137 асыл тұқымды жылқы сатып, 5 449 000 теңге субсидия алуға қол жеткізді.
Алайда аудан үшін қолдағы бар асыл тұқымды малдардың саны
жеткіліксіз. Еліміз бүкіл – дүниежүзілік сауда уйымына кіру үшін
өндірілетін мал өнімдерінің сапасы қажетті стандартқа сай, жоғары болуы
тиіс. Бұл мақсатта ауданда жүргізіліп жатқан жұмыстар шамалы. Мал тұқымын
асылдандыру жоніндегі кешенді бағдарламаға жүрдім-бардым, бос сөзбен
қарауға болмайды.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығына сәйкес төрт түлік малды
бірдейлендіру 23 селолық, кенттік округте қолға алынған. Сондықтан барлық
малды сырғалау, тотуировка, таңба салу, оларды арнайы журналда белгілеп,
базарға кіргізу ісі жүргізілуде.(3(
2 кесте
Жылқы және құс өнімінің жалпы құны, мың.теңгемен

Жылқы Құс
Барлығы

Селолық Елді
округтармекендер
аты аты
Бас саны Ет, тоннаЕт, Жүмыртка
тонна тонна
2007 ж 2011 ж. болжам

Барлық оның ішінде Шабынджайылым а.ш.
егістік ық жарамд
ы
суармалы
Күздік 1 600 Түтіктену 1300
дәнді

2 700 Гүлдену
Жаздық 1 700 Түтіктену 1500
дәнді

2 800 Гүлдену
Көпжылдық 1 800 Бірінші орымнан кейін 1600
шөп

2 800 Екінші орымнан кейін
Картоп 1 400 Бүрлену 1600

2 600 Түйнек пайда болуы
3 600 Түйнек пайда болуы

Аталған суару мөлшерін және суару жиілігін сақтаған кезде
суландыру мөлшерін үнемдеу арқылы дақыл түсімін арттыруға болады.
Ең маңыздысы бастапқы суару кезеңінің қолайлы мерзімін өткізіп
алмау қажет. Ауданның көпшілік дақылдарының өciп-өну кезеңінде суарудың ең
қолайлы мерзімі - мамырдың екінші жартысы - маусымның басы. Осы орайда суды
үнемдеудің негізгі мақсаты - топырақты ылғалдаудың қолайлы тереңдігі.
Сондықтан өсімдіктің өcіп - өнуінің бірінші және үшінші кезеңдерінде
топырақ қабатын 0-70 см-де ылғалдандыру, ал екінші кезеңде өсімдік суды көп
қажет ететіндіктен ылғалдандыру тереңдігін 100 см-ге дейін ұлғайту қажет.
Суарудың әдістері мен техникасы. Ауданның суармалы жер бедерінің
күрделілігіне байланысты суару әдістерін таңдауға айрықша көңіл бөлінетіні
- топырақтың ирригациялық эрозиясын болдырмау. Райымбек ауданының таулы
жағдайында суарудың ең қолайлы әдісі - қарықтап және жолақтап топырақтың
үстіңгі бетін суару.
Ауыл шаруашылық дақылдарын суаруды жузеге асыру кезінде негізгі
агротехникалық және мелиоротивтік шаралар - суарылатын учаскені тегістеу
(күрделі тегістеу және топырақ бетін тегістеу). Күрделі тегістеу жаңа жерді
игергенде және суармалы жүйені жаңғыртканда орындалады. Топырақ бетін
тегістеу - жыл сайын өнімді жинағаннан және топырақты негізгі өңдеуді
жүргізгеннен кейін жасалады.
Суарылатын танапта үйілген жалды, айырылған қарықты, айналма
жолақты, уақытша тартылған арықтарды жыртудан кейін пайда болған ойлы-қырлы
жерлерді тегістеу қажет. Топырақ бетін тегістеуде негізгі қолданылатын
құралдар -конструкциясы әртүрлі тегістеуіштер. Тегістеуді жүргізген кезде
ізді 45-50° бұрыштықта жыртылу бағытында алдыңғы ізді келесі ізбен 20-30 см
жабады. Белгілі бip жерде агрегаттың жүру саны жердің ойлы - қырлылығына
байланысты, алайда үш реттен аспауы тиіс. Алғашқы екі жүрісті учаске
диагоналы бойынша бip-бipінe тік бағытта жүргізеді, егер қажет болса үшінші
рет еңіске суару бағыты бойынша жүргізеді.
Жолақтап суару. Бұндай суғаруда тар (1,8-5,0 м) және кең (10-30 м)
жолақтар қолданылады. Жер бедері біркелкі, екі шамалы (0,002-0,005 дейін)
топырақтың механикалық құрамы орташа және ауыр болғанда (әсіресе
сортаңданған топырақта) 30 м-ге дейінгі кең жолақты, негізінен көп жылдық
шөпті суаруға қолдануға болады.
Қарықтап суару. Отамалы дақыл eгiciн карықтап суару алдында КРН-
4,2, КРН-5,6 қопсытқыштарымен және баска да арнайы түптегіш -қарықтауыш
құралдарымен карықтарды тіледі. Олар қатар аралығының енділігіне қарай әр
тереңдікте тілінді: 70-90 см - терең (18-25 см); 60-70 см -орташа терең (15-
18 см) және 45 см - шамалы (8-12 см). Масақты дәнді дақылдар мен шөптерді
сепкен жылы карықтап суаруға болады, онда себумен қоса қарықтыда тіледі.
5 кесте

Қарықтап суару техникасына ұсынылған элементтер

Топырақ түрлері Үлесі еңістігі 0С0Суару техникасының элементтері
Қарық Ағысы, лсек
ұзындығы,м
Күңгірт – қоңыр, орташа 0,01 250 0,5-0,7
саздауыт топырақ, судың
орташа сіңуі жағдайында
0,02 200 0,3-0,5
0,03 150 0,3-ке дейін
0,04 100 0,1-0,2
Ақшыл – қоңыр орташа 0,005 300 0,7-1,0
саздауыт топырақ, судың
орташа сіңуі жағдайында
0,01 200 0,5-ке дейін
0,02 150 0,3-ке дейін
0,03 100 0,1-0,3

Суару сапасын жақсарту, суарушылардың еңбек өнімділігін арттыру,
су ресурстарын үнемдеу үшін қарықша суару техникасының тиімді элементтерін
қолдану қажет. Суару техникасы элементтерінің айқындаушы параметрлері
-жердің ендігі және топыраққа судың сіңуі болып саналады.
Жер едәуір еңісті жағдайда қарықтардың ұзындығы топыраққа судың
сіңуіне байланысты 100-150 м, ал еңістігі орташа болғанда - 150-200 м және
шамалы еңістікте -200-250 м, болады.
Ауданда суармалы жердің еңістігі едәуір және орташа болғандықтан,
әрі жер бедерінің күрделі жағдайында қарықтарға су жіберу режимі ауыспалы
түрде қолданылуы тиіс. Әуелі қарықтарға ағысы күшейтілген су жіберіледі, ал
осы су қарық аяғына жеткеннен кейін, су қарықтарға сіңуі үшін оның мөлшерін
1,5-2 есе азайтады. Осындай режимде су шығыны едәуір кемиді. Суарылатын
карықтың ұзындығы шамалы болғанда (50-200 м) судың терең сіңіруге кететін
мөлшері едәуір азаяды. Сонымен қоса, су ағынының ауыспалы жұмсалуы ылғалды
біркелкі таратуға, яғни ылғалданудың біркелкілік коэффициентін 0,8-ге дейін
ұлғайтуға жағдай тудырады.
Қазіргі кезде болашағы бар бағыттың бірі - бір қарықты қалдырып
екіншісімен су ару технологиясы, мұның өзі су ару карықтарының ара
қашықтарын ұлғайтуға ықпал етеді. Бұл технология суды баяу және орташа
сіңіретін топырақтарда қолданылады. Мұндай жағдайда қарықтардың саны екі
есеге азаяды. Осының нәтижесінде топырақтың ылғалдылығы төменгі деңгейде
сақталып, судың тереңге сіңіру мөлшері мен жер бетінің булануы азаяды.
Дақылдарды қарықтармен суарған кезде олардың бас жағына
полиэтиленді түтікшені, сифонды, шымды және басқа да қолдан жасалған
бейімдеулерді қолданғанда суарылатын су едәуір үнемделіп, суару сапасы
жақсарады.
Күздік бидайды жалдап өcipy технологиясы. Соңғы жылдары егіншілік
және өсімдік шаруашылығы ғылыми - өндірістік орталығы күздік бидайды жалға
себу мен қарықтармен суару арқылы өсірудің жаңа технологиясын ұсынады.
Жалға себілген күздік бидайдың өсіп-өнуі топырақтың, әсіресе 10-20 см
қабатытындағы нығыздығы шамалы болған жағдайда жақсы өтеді және қатарлап
себумен салыстырғанда қарықтарда 3-6 см қар қалыңырақ жиналуына ықпал
етеді. Жалдап өcipy өсімдіктің қыстап шығуына, әрі жалдың қолайлы жылу
режимі арқылы көктемде күздік бидайдың қаулап өсуіне себтігін тигізеді.
Жалдап өcipyгe ең қолайлысы - Алматы облысында аудандастырылған
күздік бидай сорттары: Алмалы, Жетісу, Эритроспермум 350 (7- кесте). Осы
орайда Алмалы сортын қос қатаршалап тұқымды себу мөлшерін небәрі 60 кгга
сепкенде, Жетісу сортын екі және үш қатаршалап сепкенде (себу мөлшері 100
кгга) және Эритроспермум 350 сортын - үш қатарлап сепкенде (100 кгга)
олардың түсімі едәуір көп қалыптасады. Жартылай интенсивті Стекловидная 24
сорты үшін ең қолайлы жағдай кең жалда 5 қатарлап сепкенде (тұқымды себу
мөлшері - 180 кгга) жасалынады. Күздік бидайды жалдап өсірген кезде
арамшөппен күресу үшін ең қолайлысы гербицидті пайдалану, ол болмаған
жағдайда туптену, масақтану кезінде механикалық өңдеу.
Жалдау әдсімен күздік бидайды өcipy, өсімдіктің өciп жетілу
кезеңінде минералдық тыңайтқыштарды түптеп тиімді енгізуге мүмкіндік
береді. Бұл ретте фосфор тыңайтқышын қарық жылына 20-40 кгга мөлшерде, ал
азотты 60 кгга мөлшерде ерте көктемде енгізу неғұрлым тиімді.

6 кесте
Тұқым себу әдістеріне және мөлшерлеріне байланысты күздік бидай сорттарының
өтімділігі, цга

Себу Себу Со Заттар
әдістері мөлшері,
кгга

Жетісу Стекловидная Эритроспермум 350Алмалы
24
Қатарлап 220 44,8 45,1 48,0 47,3
Кең жалдап 180 45,2 53,3 51,0 56,2
5 катарлы
Жалдап 2 60 51,5 48,5 50,0 58,9
катарлы

100 50,7 51,0 52,7 57,7
140 52,1 52,4 51,1 54,3
Жалдап 3 60 50,1 45,4 50,9 44,7
катарлы

100 49,9 52,8 53,6 51,9
140 25,9 51,8 51,8 51,8

Агроталабы бойынша күздік бидайды жалдап өcipy мақсатында
Егіншілік және өнімдік шаруашылығы ғылыми - өндірістік орталығы, сонымен
қатар бидайды және жүгеріні жақсартудың халықаралық орталығымен (СРИММИТ)
және ауыл шаруашылығын механикаландыру ғылыми-өндірістік орталығымен
бірлесе отырып жалдап егуге және сонымен қоса бip мезетте қарықты тілуді
және тыңайтқышты енгізуді атқаратын агрегатты әзірледі. Бұл агрегаттың
тәжірибелік тобы жасалынып, сынақтан өтіп және сериялық шығарылуы жолға
қойылуда.
Ғылыми зерттеулердің қорытындылары бойынша, Қазақстанның теріскей және
теріскей - шығысындағы әртүрлі агроэкологиялық аймақтарда жүргізілген
тәжірибелер мен өндірістік сынақтардың нәтижесінде дәстүрлі әдіспен
салыстырғанда бидайды жалдап себу әдісінің келесідей басымдықтары
анықталды:
- суарылатын судың жұмсалуы 30-40 % азаяды;
* топырақты ылғалмен қандыра суғару дер кезінде жүргізіледі;
* тұқымды себу мөлшері 2-2,5 есе кемиді;
* ылғал көбірек жинақталады;
* минералдық тыңайтқыштар тиімді пайдаланылады;
* көктемгі кезеңде өсімдіктер тез өсіп-жетіледі;
- арамшөппен күресуде механикалық әдістерді пайдалануға
болады;
- егу алдындағы топырақты өңдеу саны
қысқартылады;
- өсімдіктің жатып қалмауы кемиді;
- көшірек азотпен қоректендіру арқылы дән сапасы
жақсартылады. Суармалы жерде картоп өсірудің ерекшеліктері.
Картоптың алғашқы шыққан жері Оңтүстік Американың таулы аймағы
болғандықтан, оның өciп-өнуіне қолайлы жағдайлар теңіз деңгейінен 1500 м
биіктікте қалыптасады. Қазақстанның Оңтүстік-шығыс елдеріндегі таулы
аудандарының топырақ құрылымы мен ауа-райының жағдайы, картоп өндіруге,
әcipece оның тұқым шаруашылығымен айналысуына қолайлы болып келеді. Сондай
өңірлердің қатарына Райымбек ауданы да жатады.
Картоптың ауыспалы eгicтeгi орны. Картопты көптеген жылдар бойы
бip жерде өcipy, тыңайтқыштарды бip жақты пайдалану, өсімдіктің аурулары
мен зиянкесінің көбейуіне, соның салдарынан оның өлімінің төмендеуіне
әкеліп соғады. Сол себепті ауыспалы eгicтeгi картоптың алатын орны ерекше.
Картоп көптеген ауыл шаруашылық дақылдары үшін қолайлы алғы дақыл болып
есептеледі, себебі картоптан кейін танап қопсытылған және арамшөптерден
таза күйінде қалады. Картоп өсімдігіне қолайлы алғы дақылға жататындар -
эспарцет, ас бұршақ пен сулы қоспасы, таза cүpi және дәнді дақылдар. Осы
айтылғандарды ескере отырып картоп дақылы себілетін суармалы жерге лайықты
мынадай 4 ауыспалы eгic нұсқалары ұсынылады:
Бидай өсiп-өнген егісте қарасұлы шаршы метрде 12 данаға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.