Дін әлеуметтануының пәні

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ДІН ӘЛЕУМЕТТАНУЫ

Дін әлеуметтануының пәні. Социолог дінді бақылау және басқа зерттеудің
эмпирикалық тәсілдері ретінде зерттелетін кұбылыс деп түсінеді: діни
институттар мен топтар қалай пайда болады және қызмет етеді, олардың
кұрылуы мен жойылуы (жоғалуы), олардың арасындағы өзара қарым-катынастар.

Азаматтық тарих және басқа тарих ғылымдары (археология, этнография,
т.б.) әр алуан елдердегі әр түрлі кезеңдердегі нақты діннің тарихын
тексереді (зерттейді). Философия дінді дүниетаным ретінде карастырады, діни
ілімнің ақиқаттығы туралы мәселе кояды. Культурология, эстетика дінді
мәдениет, адамзаттың рухани мұрасы тұрғысынан зерттейді.
Дін әлеуметтануы дін мен қоғамның өзара әрекеті проблемасын, діннің
әлеуметтік мінез-құлыққа әсерін басты назарда ұстайды. Социолог діндегі
сезімдік қабылдау арқылы мүмкін болмайтын нәрселерді зерттемейді. Социолог
өлшеуге, бақылауға, тексеруге мүмкін болатын нәрселермен айналысады. Ол
құдай бар ма, жоқ па, ол туралы айтпайды. Ол үшін ең бастысы – адамдардың
мінез-құлқы. Дін әлеуметтануы фактілерге жүгінеді.
Дін әлеуметтануы — бейтарап ғылым, ол дінді қорғамайды да, оған қарсы
да шықпайды. "Дінге қалай қарайсың?" десек, бұл – сұрақ емес. "Сен дін
туралы не білесің?" десек, бұл сұрақ. Дін әлеуметтануы Еуропада бұдан 50
жыл бұрын, кейіннен АҚШ-та пайда болған діни әлеуметтанудан ерекшеленеді.
Геологтар әлеуметтанулық зерттеулерді дінді тарату үшін қолданды. Діни
әлеуметтану бірінші орынға дінді қояды, ол ғылымды дінге бағындырады. Дін
әлеуметтануы объективті. Ол – тек ғылым. Екі әлеуметтанудың арасында терең
айырма бар. Дін әлеуметтануы сонымен бірге іске атеистік тұрғыдан келуді
қатаң білдіруге тиіс емес.
70-80 жылдары КСРО-да дін әлеуметтануы атеизмнің бір бөлігі болған. Дін
– коғамдык құбылыс емес, тек өткеннің қалдығы ретінде қарастырылады.
Сөйтіп, дін туралы ғылыми білім діни де емес, дінге қарсыда емес ғылым
болып табылады. Ғылым тек фактіге cүйeнyге ұмтылуға тиіс.
Социолог ғылыми әдістерді пайдаланады: сұрау жүргізу, стастикалық талдау,
бақылау, эксперимент, жазбаша деректер мен құжаттарды талдау, т.б. Сұрау
жүргізу интервыо немесе анкета толтыру түрінде жүргізіледі. Бақылау
бағдарламаға сәйкес стандартты болады және оған зерттеуші өзі бақылайтын
адамдарының арасында өмір сүрген кезең енгізіледі. Жаңа діни қозғалыстарды
осылай зерттейді. Мұндай байқаулар көбінесе, құпия, жасырын болады.
Дін әлеуметтануы 1850 жылдары пайда болды. Бұл ғалымның пайда болуына
ХVIII - ғасырдағы француз ағартушылары (Гельвеций, Голъбах, Дидро), сол
сияқты неміс философы Кант үлкен ықпал етті. Ол діннің ақыл-ойға
негізделуін жақтап, соған шақырды. Дін элеуметтануының қалыптасуында
француз философы Огюст Конттың (1798-1857) орны ерекше. Конт қоғамды
зерттеуде жаратылыс тану ғалымдарының әдістерін қолдана отырып,
әлеуметтануды кұруға (жасауға) болады деп есептеді. Конт әлеуметтанудың
көмегімен қоғамдағы дағдарыстарды жеңгісі келді. Оның әлеуметтік динамика
туралы ілімі дін тарихының терминдерін қолданады. Әрі қарай дінге жаңа
баппен келуді Г.Спенсер, Э.Дюркгейм, М.Вебер. т.б. дамытты.
Дюркгейм бойынша, дін адамдардың бірігуіне ықпал етеді. Дін әмбебап,
себебі ол барлык белгілі қоғамдарда кездеседі. Діннің әлеуметтануы
салыстырмалы әдіс негізінде барлық діңдерге тән жалпы нәрсені зерттеуге
тиіс.
Карл Маркс дін үстемдік етуші таптарға қызмет етеді деп көрсетеді. Дін
адамдарды жұбатып, оларға көмектеседі. Бұл - апиын. Келешекте, Марксше
айтқанда дін жоғалады.
Макс Вебер дін адамдардың өміріне мағына береді (енгізеді) деп сендіре
отырып, дінді жоғары қояды.Адам өмірін парасатты етеді ден сеңдіреді. Ол
діннің адамзат тарихына тигізетін ықпалын Kөpceтyге тырысты.
Дін - әлеуметтік институт ретінде. “Әлеуметтік институ” дегеніміз
қоғамдық құрылымының белгілі бір немесе басқа бір формалары, мысалы, "неке
институты", "қоғамдық меншік институты", т.б,
Әp түрлі тілдерде "дін" сөзі әр алуан мағына білдіреді. Дінге сенушілер
дінді жағымды түрде ал дінге сенбейтіндер оны өтірік, жалған нәpce ретінде
анықтайды. Ғалымдар діңді анықтауда бейтарап болғысы келеді. Мысалы,
Батыста дінсіз гуманизм кең таралған. Көптеген зерттеушілер дінді оны
анықтаудың қиындығына байланысты анықтағысы келмейді.
Кейбір философтар діннің анықтамасына жаратылыстан тас мистикалық
үғымшарды кіргізеді. Дін адамның қасиетті нәрсемен кездесуі сияқты
анықталады. М.Вебер әлеуметтануда діннің анықтамасы тәжірибеге сүйенген,
ғылыми болуы керек деп есептеді. Әлеуметтанудағы дін дегеніміз - бұл
адамның мінез-құлқы, адамдардың бір-біріне қарым-қатынасы. Дінді талдау
адамдардың мінез-құлқын талдау болып табылады. Әлеуметтану дінді қасиетті
кұбылыс ретінде зерттемейді.
Әлеуметтанудың келесі классигі Эмиль Дюркгейм "Діни құбылысты анықтау"
атты еңбегінде дін қасиетті нәрсеге бағытталған әлеуметтік әрекеттің
түрлерінің бірі деп жазды. Дін туралы тек адамдар өз әрекеттерін қасиетті
дүниемен теңестіргенде ғана айтуға болады. Сол себепті әлеуметтану қасиетті
нәрсені өз-өзінен емес, адамдардың қасиетті деп есептейтін заттарға қатысты
тұрғысынан зерттейді.
Көптеген дінді зерттеушілер адам өміріңде кездейсоқтық алдында
көптеген шарасыздықтың көрініс беретінін (aypy, аштық, өлім, зорлау, кайғы,
т.б.) және адамның өзін діннің көмегімен корғауға тырысатыны туралы
корытындыға келеді. Дін – адамдардың өздерін күштеуге, зорлықка қарсылығы.
Алғашқы қауымдағы дін алғашкы қауымдық құрылыстағы жабайы адамның өмірімен
тығыз өрілген болды. Қазақтардың ислам дініне дейінгі дінін шаманизм немесе
шамандық деп атайды. Мұндай дін көптеген халықтарда: Солтүстік және Шығыс
Азияда, Африкада және Америка Үндістерінде болды.
Қазақ шамандары (бақсылар) міндетті түрде қобыз, қамшы және домбыра
ойнайтын. Қазақ шамандығының негізгі қызметі емдеу болып табылады. Жүйке
ауырғанда, қатты толғақ кезінде т.б. жағдайларда адамдар бақсыларға барған.
Ислам дінінің енуіне байланысты көптеген шамандық салт-дәстүрлер өздерінің
шамандық емдеу тәжірибелерін жоғалтып, олардың орнын молдалар басты.
Өздернің емдеу тәжірибесінде әрқашан үшкіріп емдеген.
Ертедегі қазақтар айналадағы қоршаған орта, табиғатқа, күнге, отқа
табынған. Отты "от-ана" деп атаған. Отқа түкіруге, оттың орнын басуға
болмайды деп есептеген. Отпен тазалауды қазақтар "аластау" деп атаған. Отқа
құрбандық деп май құйған. От пен күннің символы қызыл түс болған. Көкке
(аспанға) ерекше табынған. Шаман дінінде аспан жоғарғы тәңір - көк тәңірі —
деп есептеледі. Сол сияқты үй жануарларына да табынған. Малдың сүйегін
баспау, сүгті жерге төкпеу, аққуды, үкіні, көкекті, карлығашты, киікті
өлтіруге болмайды деген. Ислам дініне дейін қазақтар ата-бабаларына, рухына-
аруақтарға сыйынған. Зират басына түңеген.
Әлеуметтануы дінге сенушілердің санасын, олардың білімін, діни сананың
адамдардың әрекетіне қалай әсер ететінін қоғамдық процестерге әсерін
зерттейді.
Діннің тағы бір элементі дінге табыну болып табылады. Латын тілінде
"ритуал" дейді! Дінге табыну - дінге сенушілердің құдайға сиынуының ерекше
әрекеттері: дұға, библия мен кұранды оқу, намаз, шоқыну, ораза ұстау, т.б.
болып табылады. Сонымен бірге діннің әлеуметгануы теологтар мен
теократтардың: шіркеу қызметкерлері, дін басылары, молдалар, монахтар, т.б.
– дін кызметкерлерінің істерін зерттейді. Діннің өзінің-мекемелері бар:
шіркеу, мешіт, монастырь, костел, оқу орындары т.б. Мұның бәрі ,діннің
әлеуметтік институтын құрады.
Дін қоғамнан оқшау өмір сүрмейді, ол адам өмірінің барлық салаларына
әсер етеді. Діннің қоғамға әсері оның институттары арқылы жүзеге асады.
Дінді әлеуметтанулық тұрғыдан зерттеудің деңгейлері. Дін әлеуметтануы
дінді эмпирикалық және теориялық деңгейде зерттейді. Теориялық деңгейде
зерттеудің пәні дінді тұтастай алу, оның табиғаты, қоғамдағы орны мен
маңызы болып табылады. Эмпирикалық деңгейде әлеуметтану жекелеген
адамдардың діни санасы мен мінез-құлқын, әр алуан топтардың дін туралы
коғамдық пікірлерін т.б. талдайды. KCPО-дағы әлеуметтанулық тұрғыда зерттеу
1950-60 жылдарда пайда болды.
Дінді зерттеуде көптеген ғалымдар өздерінің дінінің мәні мен шығу теri
туралы тұжырымдамаларын жасауға ұмтылды.
Дюркгеймнің айтуы бойынша, дінді бір ғана адам емес, бүкіл коғам таратады,
Дін адамдардың ынтымақтастығы мен бірлігін қамтамасыз етеді. Дін өзінің
қызметің өзінің ритуалдарына сай орындайды; ритуалдар азық секілді, өте
қажет. Олар адамдардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.