Домбыра туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Домбыра туралы.
Қазақ халық аспаптар оркестрінде домбыраның бірнеше түрлері бар;
домбыра-пикколо, домбыра-прима, домбыра-секунда, домбыра-тенор, домбыра-
альт, домбыра-бас,домбыра-контрабас. Осы аталған аспаптардың ішінде халық
арасында ең көп тарағаны домбыра-тенор. Бұл аспапта тек қана жеке орындау
емес, сол сияқты оркестрдің, фортепианоның суйемелдеуімен де музыкалық
шығармаларды орындауға болады.
Қазақ халқының мекендеген жер аймағының өте кең болуына байланысты,
домбыра әр аймақта әртүрлі қалыпта жасалынып, бірнеше түрде бұралып, күйге
келтіріледі. Музыка тілімен айтқанда бірі кварта Ұоң бұрауҚ бұрауымен
бұралса, ал екіншісі квинта Ұтеріс бұрауҚ, үшіншісі терция Ұқалыс бұрауҚ,
төртіншісі секундаҰшалыс бұрауҚ бұрауында күйге келтіріліп ойналады. Осы
кезге дейін халық арасында унисон немесе октава бұрауында ойналатын
күйлерді кездестіріп жүргенімізді айтсақ, домбыра аспабының мүмкіндігінің
өте жоғары екенін, соған байланысты бұл аспапта орындалатын шығармалардың,
күйлердің молдығын көреміз. Әйткенмен де домбыра мамандары осы бірнеше
бұраулардың ішінде кварта Ұоң бұрауҚ және квинта Ұтеріс бұрауҚ бұрауларында
ойнағанды жөн көрген. Бұған бірден- бір себеп басқа бұраудаойналатын
шығармалардың сирек кездесуі. Музыка оқу орындарында қай халықтың музыка
аспабы болса да, негізінен осы екі бұрау қолданылады.
Домбыра – музыка аспаптары ішіндегі халқымызға ең көп тараған аспап
болғандықтан, оны тартып, үйренем деушілер де өте көп. Сондай үлкен
сұранысты ескере отырып, талапты үйренушіге өз бетінше аспапта ойнап,
меңгеріп кетуі үшін осы еңбекті аснап отырмын. Сондай-ақ, талапты
үйренушінің нота сауатын ашып, домбыраны нота белгілерімен үйренуіне де
баса назар аударылды.
Сабақ беру жөнінде қысқаша кеңес.
Ұсынылып отырған оқулықтың басты мақсаты домбыра тарту шеберлігіндұрыс
меңгеруге, оқушының өнерге деген ынта-ықыласын өсіріп, эстетикалық талғамын
арттыруға, музыканы дұрыс тыңдап, тереңдей түсінебілуге тәрбиелеу болып
табылады. Сол себепті, оқытып,үйрету сабақтары домбыра репертуарының озық
үлгілері негізінде, біртіндеп белгілі бір жүйемен жүргізілгені орынды.
Домбыра тартудан бұрын оқушының аспапты ыңғайлы ұстап, дұрыс отырып
үйренуінің мәні өте зор. Оқытушы мұны жіті қадағалап, әр кез назар аударып
отыруы тиіс. Домбырашының жалпы музыка танымы аспапты игеру тәсілдерімен
тығыз байланыста қатар дамып отыруы керек.
Күйшілікті домбыра тарту өнерінің шыңы дейміз. Ендеше, бұл өнерді
мұрат тұтқан жас өнерпаздың дәстүрлі орындаушылық ерекшеліктерді мұқият
үйренуі- болашақ шеберлікке апарар жолдың алғашқы сүрлеуі болмақ. Осыған
орай, мұғалім сабақ барысындашәкіртінің ой-өрісі мен қабілетіне қарай күй
өнерін жан-жақты талдап, тереңдете түсіндіріп отыруы тиіс.
Болашақ күйші үшін өз бойындағы импровизаторлық қабілетін оятып, оны
әрі қарай дамытудың өзіндік мәні бар. Бұл –күйшілік өнерге тән дәстүрлі
қасиеттердің бірі. Оқушының сан түрлі шығармаларды домбырыдафортепианоның
сүйемелдеуімен орындап, музыка мәдениетінің озық үлгілерімен кеңінен
танысуы оның ойнау шеберлігінің артып, ой-өрісінің кеңейе түсуіне игі ықпал
етеді. Бұл істі тыңғылықты жүзеге асыру үшін оқытушыоқушыны осы
орындаушылық өнердің қыр-рырына тиянақты түрде баули білуі керек.
Оқушы орындаушы-музыкант ретінде аспапта ойнау процесі арқылы
қалыптасып жетіледі.Сондықтан оқытушының сабақты творчестволық шабытпен
тардымды ұйымдастырып, методикалық тәсілдерді, музыкалық-эстетикалық
тәжірибенің озық үлгілерін ұтымдықолдана білуі қажет.
Оқытудың негізі-көркем шығармамен жұмыс жасау. Мұнда оқушы өзінің
кәсіби білімін толықтырып, тәжірибе жинақтайды. Ең бастысы шығарманы өз
бетінше үйреніп, орындауға дағдыланады.
Көркем шығармамен жұмыс жасау төмендегідей кезеңдерге бөлінеді:
1. Шығармамен танысу.
2. Шығармада кездесетін әдіс- амалдарды меңгеру.
3. Шығарманың көркемдік мәнін ашудағы атқарылатын жалпы жұмыстың
жобасын белгілеу.
Шығармамен танысу барысында оның авторы, өмір сүрген дәуірі, музыкалық
тілінің стилистикалық және орындалу ерекшеліктері, сюжеті, негізгі
екпіндері, құрылысы мен позициясы туралы әңгімеленеді.
Екінші кезеңде автордың нұсқауларын ескере отырып, шығарманың
екпініне, характеріне, динамикалық және агогикалық иірімдеріне байланысты
әдіс-амалдар қолданылады. Мұнда шығарманы оның құрылысына сәйкес бөліп-
бөліп алып жұмыс жасау тиімді. Күйде әуелі бас буын, ортаңғы буын, содан
соң кіші, үлкен сағаларды, ал пьесада фразаларды, сөйлемдердіжеке-жеке
ойнап жаттыққан жөн.Техникалық қиын тұстары арнайы жаттығулар арқылы
меңгеріледі.
Үшінші кезең жоғарыда аталған процестердің қорытындысы болып табылады.
Мұнда шығарманың барлық бөлімдерін қосып, кульминациясын анықтап, толық
ойнауға көшу қажет. Бұл шығарманың негізгі желісін тауып, оның көркемдік
мәнін ашуга көмектеседі.
Музыкалық образдың шеңбері неғұрлымкең болудың, әр елдің, әр дәуірдің,
әр композитордың шығармаларын орындаудың жас музыканттардың жан-жақты
өсуіне әсері мол.
Бұл тұрғыда оқушыны өнердің басқа да әр түрлі салаларынан хабардар
етіп отырудың маңызы зор.
Оқушыға репертуар таңдай білу – сабақты ұйымдастыру кезеңінің басты
талаптарының бірі. Репертуар оқушының жас ерекшелігі мен аспапты меңгеру
деңгейіне сәйкес берілуі керек. Сондықтан оқытушы репертуар сұрыптауға
творчестволық тұрғындан қарап, оның идеялық- эстетикалық мәніне, көркемдік
ерекшелігіне баса назар аударуы қажет.
Мұғалімнің маңызды міндеттерінің бірі- оқушыны өз бетіншіжұмыс жасауға
дағдыландыру. Осы орайда оқушының үй жұмысын ұйымдастыра білуі және оны
өзіндік творчестволық еңбекпен тгерунің мәні өте зор.
Тағы бір ескертетін жай, есту, есте сақтау, шығарманы әр тональдықта
ойнайбілу, нотаны бірден оқып-ойнап кету қабілеттерін үнемі қадағалап,
дамытып отыру оқушының творчестволық мүмкіндігін аша түсетіні сөзсіз.
Оқушыны көпшілік алдына шығарып, өнер көрсетуге баулу да өз алдына үлкен
міндет. Жұртшылық алдында жеке өнеркөрсету, біріншіден, оқушының орындау
шеберлігіне сын болса, екіншіден, оның жауапкершілігін де артыр түседі.
Баланың жеке-дара қабілеті, өзіндік ерекшелігі де оның
творчестволықөмірінің осы бір жауапты кезеңінде айқындалады. Концерттік
шығармалар алдын ала жатталып, мұқият дайындалып, оларды орындау әдіс-
амалдарды толық меңгеріліп, көркемдік мазмұны айқындалғаннан кейін ғана
шәкірттің көп алдына шығып өрнер көрсетуіне рұқсатетіледі.
Оқушының концерт қоятын күні тым шаршамағаны және көңіл күйінің
көтеріңкі болғаны жөн. Сондай-ақ, оны сахнаға шығар алдында көп ескертулер
жасап, абыржытпау керек. Ондай ескертпелер, әдетте, шығарманы өз
дәрежесінде орындап шығуға көмектескені былау тұрсын, қайта керісінше әсер
етуі мүмкін. Жас музыканттың бойында сахнада ойнауға жеткілікті түрде
даярман деген сенімділікті қалыптастырып отыру – оқутышының басты
міндетінің бірі. Оқушы көпшілік алдында шығып, өнер көрсетудің мақсаты тек
өзінің орындаушылық шеберлігінің деңгейін таныту деп қана түсінбей, сонымен
бірге композиторларды және олардың шығармаларын насихаттау екенін де есте
ұстағаны жөн. Жоғарыда айтылып өткен кеңестерді оқушыға жеке түсіндіріп,
үйрету үшін оқытушы өз тарапынан әр сабаққа күнделікті мұқият әзірленіп,
орындау шеберлігін ұдайы жытілдіріп отыруы қажет екені айтпаса да
түсінікті. Оқытушы сабақ өткізу барысында шәкірттеріне шығарма туралы
ауызша ақыл – кеңес айтумен бірге, оны жоғары көркемдік дәрежеде орындап та
бере білуі керек. Сонымен қатар, ол өзінің методикалық тәсілдерін
педагогика – психология ғылымдарының, соның ішінде әсіресе, музыка
педагогикасының озық жетістіктері негізінде үнемі толықтырып, байытып
отыруға міндетті.
Домбыра тарту өнері –атадан балаға ғасырлар бойы рухани дәстүр болып
келе жатқан музыкалық мұрамыз. Қазіргі кезде жастайынан домбыра тартып, күй
үйреніп оқушылар әрбір мектепке кездесетіні осы дәстүрдің жалғасы.
Жеке күйші-жомбырашылардың құралған ансамблдер, оркесұйымдастырылып
жүрген игі бастамалар да бар.
Оқу кестесі бойынша да, кезектен тыс қосымша музыка сабағын өткізіп,
домбырашылар үйірмесін ұйымдастыру кезінде де күй үйрету бүгінгі таңдағы
педагогикалық тәсілдің өте ұтымды бағдарламасына айналып отырғаны қуантады.
Осыған орай, оқушылар өздері білетін шығармаларына қоса, оқулыққа енген
мына күйлерді де үйреніп алғандары жөн.
Домбыра тартуғат отырғанда, ыңғайлы болу үшін (мектептегі отырыс)
орындықтың жартысын ала, еңкеймей, шалқамай, денені түзу ұстап, оң аяқты
сол аяқтың үстіне көлденең қойып, домбырны қолтыққа қыспай, еркін ұстай
керек.
Күні бүгінге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.