Нарықтың мәні, түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе

1. Нарықтың мәні
2. Нарықтың атқаратын қызметтері
3. Нарық құрылымдары және олардың түрлерi

Қолданған әдебиет

КІРІСПЕ

Қазақстанның нарыққа көшуде бастапқы капитал дәрежесі төмен болды.
Экономиканы қайта құра бастағанда , мамандардың тұжырымы бойынша, тұрмыс
дәрежесі төмен 5-6 млн адам болды, ал мұның өзі Қазақстан халқының 13 -ден
астамы. Республикадан толып жатқан байлық көздері алынып, мұнда қоршаған
ортаның экологиялық жүдеулік жер-жерде қоюлана түсті.
Ұзақ жылдар бойы товар-ақша қатынасын елемеу, экономиканың
монополиялығы, бұйрық-әкімшілік басқару тәсілі кор және товарлардың
жеткіліктілігіне қарамастан тапшылыққа, товар-ақша тепе-теңдігінің
бұзылуына мемлекетке арқа сүйеушілікке әкеп соқты.
Нарыққа көшудің қиындығы да, күрделілігі де ұзаққа созылатындығы да
осы себептерге байланысты болды. Сондықтан республика ерекшеліктерін ескере
отырып, нарыққа кезеңдей кірісу қажет болды. Нарықты қалыптастырып
орнықтыру соңғы жылдардағы тәжірибе көрсеткендей, күрделі де қайшылықты
жағдайларға соқтырды.
1990 ж желтоқсанның аяғында "Қазақ КСР-нің экономикасын тұрақтандыру
және нарыққа көшу" бағдарламасы қабылданды. Бұл бағдарламада нарықтық
құрылымдар құруды жетілдіру, экономиканы нарыққа сәйкес реттеу,
республиканың әлеуметтік-экономикалық жағдайын тұрақтандыру, нарық тарапын
қалыптастыру, шаруашы -лық әрекеттерді белсендіру қаралған.
Дағдарыстарға қарсы және әлеуметтік-экономикалық қайта құруды
тереңдете жүргізудің кезек күттірмейтін шаралары туралы екінші бағдарламада
(экономиканы тұрақтандырып, нарыққа өту кезеңіне) 1992-1995 жж алғашқы
кезеңге мынандай міндеттер қойылды:
- мемлекет меншігінен алып, меншікті жекешелендіруді белсене
жүргізу;
- тұтыну нарығын товарлармен қанықтыру;
- республиканың әлем шаруашылығына енуі;
Мұнда күштің басым жағын ұлт мүддесінің тәуелсіздігіне деген
экономикалық саясатты белсене жүргізуге, инфляцияны мүмкін болғанынша
төмендету, өндірістің құлдырай беруін тоқтату, оны өркендете беруге жағдай
жасау, халықтың әлеуметтік нәзік жағына нарық кеселінің салдарын жеңілдету
мәселелері топтастырылған.
1996-2005 жж барысындағы екінші кезеңде көзделген міндеттер:
- Республиканың шикізат қана өндіруге бағыт ұстауын жойып, нарықтың
толық механизмін құру, транспорт тараптарын тезірек дамыту және
нарықтың барлық (көзделген) түрлерін де қалыптастыру;
- Экономиканы монополизацияға соқтырмай, дұрыс бәсеке атаулыны
кеңінен қолдау арқылы барлық товар өндірушілерге шын мәнінде
еркіндік жасау;
- Жаңа технологияны игеріп "Экология" жайында жан-жақты жасалған
бағдарламаны іс-жүзіне асыру арқылы табиғатты ұтымды пайдалануды
қамтамасыз ету;
- Отандық және халықаралық бизнес саласын кадрлармен толықтыру.
5-6 жылға арналған үшінші кезеңде ашық экономиканы дамыту
негізінде Қазақстанның әлемдік саудада алатын орнын нығайту, бюджет
тапшылығы мәселелерін шешу, ұлттық валютаға толық жол ашу, республиканың
әлемдегі өнеркәсібі озық елдер қатарына қосылуы көзделген.

1. НАРЫҚТЫҢ МӘНІ

Қоғамдық өндіріс процесінде қоғамдык өнімнің нақтылы қозғалысы сан
мындаған шаруашылық байланыстары арқылы жүреді. Олар кәсіпорындардың,
салалардын, аймақтық кешендердің (территориялық комплекстердің), халық
шаруашылыгғның экономикалық қан тамыры іспетті, осы байланыстар арқылы
өндірістің "қан айналымы" жүзеге асады. Міне, қоғамдық өнімнің осы
козғалысында нарық маңызды қызмет атқарады. Әрине, оның өміршендігі
өндірістің табиғатына, экономикалық, әлеуметтік жағдайына байланысты,
дегенмен нарықтардың біраз дербестілігі бар, сондықтан да болар ұдайы
өндірістің барлық сатыларына, түпкі нәтижесі мен тиімділігіне айтарлықтай
әсер етеді.
Жалпы нарық мәселесі төңірегінде осы күнге дейін теориалық айтыстар
толастамай келеді. Экономикалык әдебиеттер мен зерттеулерде "нарық" деген
терминнің мәні осы күнге дейін толық ашыла койған жоқ. Көпшілігі нарықтық
катынасты стихиялық күштер үстемдік ететін ұйымдастырылмаған, у-шуы көп
кәдімгі базармен теңесе, ал енді біразы нарықты экономиканы барлық ауруынан
тез жазатын керемет "дәрі" деп те, немесе осы салада орын алып отырған
олкылықтар мен қайшылықтарды тез реттейтің керемет "күш" деп те дәріптеуде.
Саяси экономикалық мағынада нарықты айырбас қатынасын білдіретін
экономикалық категория деп қарайды. Ол экономикалық қатынастар жүйесінде
ұдайы өндіріс процесінің маңызды сатысы, айырбасты сипаттайды. Сонымен,
нарық тауарлы өндірістің құрамды компоненті, тауарлы өндіріс пен айналыстың
заңдарына сүйенетін айырбас процесі. Нарық — тауар мен ақша айналысы
қатынастарының жиынтығы.
Экономикалық дамудың объективті жағдайы нарықты және оның
категорияларын (баға, ұсыныс, бәсеке, және т. б.) өмірге әкелді. Көп уакыт
бойы біздің еліміздегі басқарудың әкімшілдік-әміршілдік әдісі үстем етуі
нарықтың дамуына тежеу салды. Соңгы жылдары басқарудың экономикалық әдісіне
көшу нарықтық айырбаска кенңжол ашып отыр. Экономикалық өмірде шаруашылық
қызметін ұйымдастырудың бұл әдісі "батыстық модельдерді" қайталау емес.
Бұрынғы социалистік елдердегі нарықтық қатынастардың ұлғаюы шаруашылық
механизмін қайта құру барысындағы заңды көрініс. Мысалы, Венгрияда 1988
жылдың өзінде экономикалық реформа барысында өндіріс құрал-жабдықтарына
көтерме сауданы енгізу арқылы нарықтың тепе-теңдігі қалыптастырылды. Әрбір
өндіріс әдісіндегі нарық меншікке байланысты өндіріс қатынастарының бүкіл
жүйесінде әрекет етеді. Біздің қоғамымызда да нарық өндірістің тиімділігі
мен халықтың әлеуметтік-тұрмыс дәрежесін жақсарту бағытында қызмет істей
бастады.
Соңғы уақытта, теориялык дискуссияларда нарық пен жоспар бір-біріне
орынсыз қарсы қойылып жүр. Шын мәнінде ұдайы өндіріс (жоспарлы ұйымдасқан
процесс) нарықты, оның икемділігін, экономиканың тиімділігін арттыруға
пайдалануы аса маңызды мәселе. Сондықтан нарық ұдайы өндірісті үйлесімді
дамытудың басты тұтқасы. Экономиканы нарықтық реттеу ұйымдасқан жоспарлы
шаруашылық механизмінің құрамды бөлігі, онымен тығыз байланыста әрекет
ететінін естен шығармаған жөн.

2. НАРЫҚТЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ

Нарықтың атқаратын басты қызметтеріне өндіріс пен тұтынудың
арақатынасын реттеу, ұдайы өндірістін үйлесімділігін қамтамасыз ету жатады.
Қоғамдык қажеттіліктерді өтеу барысында халық шаруашылығы кұрылымдары,
өнімнің түрлері және баска да шаруашылық параметрі жоспарланады. Сөйтіп,
өндіріс пен тұтыну процестерінің арасындағы байланыстар белгіленеді. Ал
мұндай жоспарлы бағыт-бағдарлар мен тапсырмалар алдымен нарықта, сұраныс
пен ұсыныс, кәсіпорындардың келісімдері арқылы алғашқы сынақтан өтеді.
Сонымен қатар, нарық белгіленген жоспарды жүзеге асыруда маңызды рөл
атқарады. Өйткені ол өндірілген өнімнін оған жұмсалған енбектің қоғамдық
қажеттілігін дәлелдейді. Нарықтың тағы бір маңызды қызметі өндіріс
шығындарын азайту. Бұл қызметін олбағаның қоғамдық кажетті еңбек шығындарын
накты сипаттауымен байланысты атқарады. Тек бағалар нарықтық өзгерістерді
әрдайым ескеретіндей икемді болулары керек.
Көп уакыт бойы біздің шаруашылығымыздың бұрынғы социалистік елдердегі
сияқты сәйкестілігі бұзылып, экономика тапшылык, жағдайында, болып келді.
Мұны ұдайы өндірістің заңдылығы деп түсінушілер де аз болған жоқ. Сөйтіп,
социализм тұсында сұраныс ұсыныстан әрдайым артық болуы керек деген формула
пайда болды. Нарық құрылымы өте күрделі. Мұның ең басты буыны — өндіріс
құрал-жабдықтары қозғалысы материалдық-техникалық жабдықтау түрінде жүзеге
асты. Материалдық-техникалық жабдықтау-орталықтан ресурстарды жоспарлы
түрде өндірушілер мем тұтынушыларға беліп отыру. Бұл баскарудың әкімшілдік-
әміршілдік түріне тән әдіс еді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.