Ежелгі діндердің ортақ мінездемесі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Ежелгі діндердің ортақ мінездемесі
Жағанда өмір сүрген ежелгі адамдардың ұстаған діни формасымен мазмұні
туралы 16-20 ғасырларда жазылған этнографиялық бейнелеуге қарап ғана
сипаттауға болады. Алғашқы халықтардың арасында әдет- ғұрыппен мәдениеттің
өзара арлалсуы әрқашан да болса да, біра рухани мұрамен дәстүр негізінде
қазіргі адамдар мен олардың ұрпақтарында үлкен консервтизм сақталған.
Африка континентінде рулардың әр алуандығы ежелгі кездерге де тән болса да,
алайда тіпті бүгінгі күннің өзінде, әрбір тайпа мен рудың діни
дүниетанымдарында бір-бірымен ерекшеленген өзгерістер бар.
Осының өзінде бұлардың арасында көптеген ортақ ұқсас элементтерді
көрсетуге болады: барлық тайпаларда ата- баба култі бар, барлығына дерлік
фетешизм тән болады, барлығы рухтардың өмір сүретініне сенеді және
табиғаттағы тілсім күштерге табынады. Көбінесе кездесетін құбылыс, зұлым
құдайларға табыну. Сиқыршылар төменгі әлеммен жерастына саяхат жасайды.
Ауырумен өлім әрбір тайпа зұлым сиқырдың әкесі дер түсіндірліді, көбіне
тайпалар өз ьата- тегімен шығуын кейде біреулері өсімдіктермен кейде
жануарлармен байланыстырылды. Рудың бастауын құрайтын өсімдік және
жануарлар әлемі болып саналады, яғни олар тотем.
Осыған кейбір тағам түрлеріне тиым салынады(мысалы: тотем жануарды
өлтіруге болмайды), ал қатал тиым салу табу деп аталады.
Табулар ортақ және жеке, көп уақытқа созылған және уақытша деп
бөлінеді. Култке қандайда бір қатысы бар болған барлығы табуға жатады, одан
кейінгі кезекте рубасылары, әулиелер, өте сирек жағдайларда әйелдер болады.
Табу сөзінің негізгі мәні- Қатаң белгілемесімен, тиым салынған деп
аталады. Табуды қою және оны қолданыстан шығару діни тойлатумен жалғасады.
Су табудың қолданыстан шығару құралы болады.
Томтида табу- өздерін Оро құдайының ұрпағымыз деп санайтын Ареой
таспасына түгелдей орнаған. Бұл корпарациялы тайпа құрамына ену үшін өте
қиын жеті сатылы ендіруден өту керек болады, әрі оның әрбір сатысында өте
күрделі ендер салу арқылы көрініс тапты. Оның ең төменгі сатысын аралдарды,
аралап, құдай өмірін белгілейтін белгілерді көрсететін бишілер құрады. Бұл
табудың мәні- осы тайпаның әйелдерінен өмірге келген баллалар міндетті
түрде өлтірліеді.
Малазиялық архипелагтарда бүтиылдық (языческая) сенім әлікүнге дейін өз
жалғасын табуда, олар алғашқыда ислам кейін католиктік дін ықпалына еніп
күрделене түседі. Барлық тіршілік иелері малазиялықтар сенімінше жанға ие,
ал адамдар олар бірнеше болады. әлемнің пайда болуы туралы өзіндік
косметониялық сипаттары бар. Магия және сиқырлық бүкіл өмірлерінің негізін
құрайды.
Калимантан аралының таулы аударында даяк тайпалары өмір сүреді. Бұл
тайпалардың негізгі култтері- адам бассүйегі(бассүйек аңшылары),
сондықтанда басқа адамдар бұл өңірлерге көп келе бермейді. Жалпы
Индонозиялық халықтардың магиялық сана- сезімі оларға протестанттық-
христан миссиянерлерінің келгеннен кейінде өзгермек түгіл, қос діи
дүниетанымдарды араластырып жаңа бір сенімді дүниеге келтірді. Ең қызығы
осы миссиянерлердың өзі әлемді магиялық түрде қабылдайды. Христандыққа
бағынған оборигендер ендігі кезекте оларды көре бастайды, көпшілік
көзінше ауадан тәні жоқ қолдар пайда болып, адамдарға тамақ тарата
бастайды, ал ендігі кезекте жындардың бір бөлігі олардың ойынша бұрынғыдан
күштірек Иса келді деп сенді. Барлығына тән бір белгі- протеитанттық Иса
өте антикатоликті болып шықты. (Бұл құбылыс консепсииялық қарама- қайшылықа
жатады. Ол туралы кейін сөз болады).
Осы деректердің негізінде орынды сұрақ туады. Индонезия, оның ішінде
калиманттан аралы шынымен ақ, әлемде жындардың мәтериялдыбейнемсі айтылатын
орны ма?
Жоғарыда айтылғандай адам құрбандыққа шалынуы көбінесе алғашқы
қауымдастық құрылысының қалдығы болып табылады. Осының негізінде адамды
қрбандыққы шалу Америка үнділеріне ежелгі келттерге Океания түземдеріне
Малазиялықтарға тән болды.
Дегенмен, осы күні тек кулоттық құрбан шалушылықтың тек құқықтық
негізде дәлелденген бір мысалы бар(15). Әңгіме XIX ғасырдың өзінде Үнді
құдай әйелі Кали аты үшін адамдарды құрбандыққа шалған тага үйімі ұсталды.
Бұл секта XIII ғасырда құрылған деп есептелді. Ол һз құрамында Үнділерді де
мұсылмандарды да ендірді, бірақ Таганың барлық мұшелері өздерін қара ана-
калимен мистикалық байланыстамыз деп сенді. Аңызға сәйкес- Тага өз
терісінен екі жауынгерды- Таганы жаратты, олардың негізгі міндеттері құдай
жауларын ерекше бір амандар- румаляндармен тұншықтыру керек болды. Ббұл
сенімге байланысты Калидың тапсырмасы, бұны орындау тагилардың қолында
болды, осылай зұлымдық жойыалды деп сенды. Тагилар көбыне саудагерлермен
қажыларға үйыр болды, оларды өлтіру үшін ең ыңғайлы кезеңдерді күтті.
Құрбандыққа шалу расымыне өлітірушылерды өте мұқияат дайындады, Калимды
шақыру, өлікті ерекше түрде қорлау және мәитін де үлкен қонағысылар
үйымдастыру жатты. Өлген адамнан ұл қалса тагилер көбіне оларды асырап
алып, болашақ таги ретінде тәрбиеледі. Соңғы таги- 1882 жылы дарға асылды.
Кейбір қолдан жасалған кемшіліктерде діни мәнге ие болды: тыстерды
шағып түсіру, жаңадан тұрмысқа шыққан жесір әйедердің саусақтарын сыңырымен
алып тастау, кей- кезде піштіру(сүндетке отырғызу). Бұл ғұрыптың ежелгі
библиялық оқиғв\алардан да бұрынырақ болып есептелды. Мысалы, сүндетке
отырғызу- Австралия континентінің шығыс жақтарында орналасқан аралдарындағы
погинизеиліктердеде кездеседі.
Көптеген Африка халықтарында кулоттерымен қатынасқа түсу үшін тыранысқа
кірген , ал оған кіру үшін аринайы өлеңдеримен жырлар қолданылған(14).

Космология древнйших релегии
Көптеген халықтардың діни көзқарастарында үш ғарыштық аймақпен әәлемдік
тірек туралы түсінік қалыптасқан. Мысалы, шамансумде әлем үш қабатты-
аспан, жер және тозақ деп түсіндіреді, әрі осы үш әлемде шамандарға
қолданыста бола алды. Барлық үш қабат бір өспен қосылған, өспені өтетін,
әрбір қабатты қамтитын тесікте шаман жаны әрбір қабатқа өте алады(16).
Осы космологиялық дүниетаным шаманизмды үстанатын барлық халықтардың
күнделікті өмірлерінде, түрмыстарында, тыпты тұрғылықты үә\йлерінде
сипатталып көріне бастадыы. Мысалы: үйлердың ортасындағы тірек- әлемдік
тіректі сипаттайды. Аспан мен жердың түйіліснке жерлері көптеген халықтарда
әлемдік тау түсінігімен байланысты. Мысалы: полистиндағы табор тауы таббур
ғремі және жер кіндігі деп аталды.
Шаман өзінің иницициялы ауруы кезінде осы тау шыңына шығып, ал кейін ол
өзінің экетатикалық саяхаты салдарында осы тауға тағы да шығады.
әлемдік ағаш
Әлемдік ағаш символы, әлемдік тау символына өте жақын. Ал бұл түсінкте
әлемдік тірек түсінігіне сай келеды; шын мәніндек үш спераның жанға
қолданыста болуы- оның мәңгіліктенгенін меңзейді.
Калимантан аралының дайак тайпаларында космология түсінігі өте күрделі.
Бұларда Әлемдік Ағаш өмір ағашымен түсінік түрғысында қабаттасып кетеды, ал
7 бұтақты ағаш бейнесінде әрбір даяк адамның ауласында өсуі керек.
Оңтүстік Калиянтан нгаджу даяктарының космологиялық консепсиясында
өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың дүниетанымдарында астыңғы және үстіңгі
әлем болса да біздің әлем бөлек жаратылыс емес, екеуінің қосындысы ретінде
сипатталады.
Құпия бұтшылдық ұғымдар
Шамандық құрылысы бар, магияны қолданатын құпия ұиымдардың да ролдері өте
маңызды(15). Әңгіме мирендармен Америка үнділерінің құпия үйымдары
турасында болып отыр. Бұл ұйымдар барлығына ашық болғанмен құрамына ену
бірнеше жылға созылатын өте қиын әрі ұзақ процесс. Бұл үйымның барлық
баламасында мистикамен экстатикалық траныс орын алады. Соның салдыры
ретінде ағзада пихиофизиалогиялық өзгерістер басталады.
Мирияндарды мистикалық ұйымға біріктірудің негізгі мақсаты- қоғамды діни
жаңарту болып табылады. Мысалы: Америкалық Үнділерде Билеитін Рухтар Діні
ұйымы.
Американың Үнділердің арасында осы күнге дейін таралған үйымдар секілді
Әлемдегі өркениетті мемлекеттерді әртүрлі мамандық өтіріктер араласқан,
антропософтық бірлестіктер өз тайпасының мәдени және діни мұраларымен өте
тығыз байланыста болса, қазіргі өркениетті әлемдегі бұндай үйымдар
өздігінен интернацианалды, экцмендік бағыттағы бірлестіктер болып саналады.

Құпия абыздық бірлестіктер
Бірнеше сиқырлық басын кесып біріктіру тәжірибесі рухани күштілікті
арттырудың тағы бір баламасы. Осылай Индияда секілді абыздардың ерекше
касталардың құрлылмы мысал бола алады. Абыздың үйымдар бір жағдайда
мұрагерлік жолмен біріктірілсе, бір жағдайда сол үйымдағы абыздар тайпадағы
ең күшты жас жеткіншектерді таңдау арқылы біріктіріледі. Ғасырлар бойы
жйналған білімдеріне сәйкес друитер кез- келген жас баланың сыртқы пышыныне
қарап- ақ оның магиялық тәжірибеге қаншалықты ие екендігін айта білген. Осы
құрылммен келъттерде Друидтар деген атқа ие болған абыздық бірлестіктер
құрылды(15).
Абыздар қоғам мүшелерінің рухани жағдайына жауапты болады, және олардың
діни көзқарастарын өзгергеніне өзгертіп отырады, онымен бірге өз
тайпаластарын рухтардан сақтап отырады.
Абыздар бірлестіктерінің рухани және тәжірибелік іс- әрекеттері
білімсіздер үшін түсініксіз құпия болды. Осындай ұйымдар қазіргі таңдағы
псеъдодіни эайырлы рухтар әлеміне әрттеуге бағытталған үйымдар негізіне
жатады.
Жалпы адамзат тарихының барлығы адам өміріне кейде көрінетін рухани
бастаулардың қатысуымен дамуда. Алғашқы адамдар бастаулардың қатысуымен
дамуда. Алғашқы адамдар бұл құбылысқа праграматика ретінде қараған. Олар
арқылы не қалап тұрғандарын білгісі келген. Кеиінгі қатынастар рух тарға
бағыну немемсе өзара компрамие негізінде құралған. Ал ол әртүрлі
құрбандыққа илануда(тіпті кейде адамды да) көрінеді.

2- лекция Шаманизм
Көлемі жағынан өте үлкен моңғолидтер раласоның жоғарғы азиялық
халықтары өзінің турмысы, материялдық мәдениеті және космологиялық әрі діни
дүниетанымдары жағынан өзіндік ерекшеліктерге ие(25).
Алғашқы ерекшелігі- тұрмыстарпының үйымдасуына жатады(көшпелі өмір
салті), тамақ табу көзі(маллшаруашылығы, егіншілік, аң аулаушылық, балық
аулау), тұрғылықты жері(тундыра, таулы аймақ, өзен маңы, жайлау) турасында
көрінеді.
Екінші ерекешелігі- діни көзқарасы. Бұл халықтарда көбіне ертеден келе
жатқан тәжірибе мұраға сәйкес өте консервативті болып келеді. Осы
ерекшеліктерге сәйкес моңголитер роиасына тәуелді көптеген тайпалардың діни
көзқарастарын шаманизм деген атқа сәйкес келетін топқа біріктіруге болады.
Өте атақты зерттеуші Мирча Элиаде шаманизм туралы былай деп жазады:
шаманизм- көбіне сібір және орталық азия елдеріне тән құбылыс. шаман
терминіне (туніцстық)- якуттық ойун, моңғолдық БО (боге) және цдган
сәйкес келеді. Буриаттық және екуттық Удаган көбіне әйел- шамандарға
сәйкес. Түрік –татарлық нам(ном), моңғолдық- калиде осы мағынада айтылады.
Жалпы шаманизм- ерекше жағдайлар көмегімен белгісіз рухтармен қатынас
орнату тәжірибесі ретінде белгілі болғандықтан, Мирча Элиаде бұл құбылысты
экстар техникасы деп түсіндіреді. Шаманизм ежелгі қоғамдарда діни кулът
негізінде әрқашан басқада діннің формалалары және магиямен тығыз байланыста
болды. Мирча Элиаденің ойынша сиқыршы мен шаманның ерекшелігі- соңғысының
аспанға көтерілу немесе жер астына түсу кезінде рухты тәннен босататын
ерекше траныс технологиясын меңгергендікте деп көрсетеді. Жынды мен шаман
арасында бірден бір ерекшелік, жынды- рухтардың құралына айналса, шаман-
олармен қатынасты түзетуге тырысады.
Бұл өте нақты түсінік емес. Шаман әр уақытта рухтардың құрамы әрі
олардың жоспарларын іске асырушы. Мәселе басқада, рух тармен алдынала
шартқа отыру арқылы шаман белгілі бір кезеңге өз тайпасына бейбіт өмір
қамтамасыз ете алады.
Митча Эаиаденің ойынша Сібірлік және орталық Азиялық көзқарасқа
айналған. Қоғамның басқа мүшелерімен шаманның ерекшелігі- ол дінді
қабылдауды тұлғалық сатыға дейін көтереді. Шаман мен оның қол астындағы
тайпаның идеологиялық дүниетанымы- мәңгілік жан, және оның аспан әрі
жерасты құдайларына тән екендігіне, онымен қатар өте көп ер және әйел
құдайлар болуы туралы түсініктердің бірі- өлген адам жаны жағаннамға бірге
шығарып салу.
Шаман роооліне баламаланушылар міндетті түрде өзіндік эстаттық тәрбиеге
ие болу керек. Бұл тәжірибенің болмауы- баламанушыны сайлаудан бірден алып
тасталынады.
Экстаттық тәжірибе тек рух тар бере алады, олар ерекше түс көру арқылы,
немесе жас шаманды таңдау қиындығы- рухтардан алатын экстаттық тәжірибенің
шынайлығында. Мысалы: тцрхандық тұнғыстарда- шаман болмай, адам өз
түстерінде міндетті түрде шайтан- харгиды көруі тиіс, ал ол өз кезінде
міндетті түрде шамандық әрекет үстінде болуы керек.
Ғылымда шамандардың жайдан тыс психологиялық ауытқулары туралы сөз
болады, кейбір ғылымдар тіпті орталық ми жүйесіндегі ауытқулар туралы да
айтқан болатын. Бірақ өте бай этнорфиялық жинақтар бұл қортындыларды
теріске шығарады. Шаман әрине - өте ерекше физиалогиялық және
мүмкіндіктерге ие адам , бірақ ол бұл мұмкіндіктердің жетіспеушілігі емес,
керісінше көптігінде.
әрине бізге шамандардың ғажаиып күштерінің бастаулары түсініксіз болуы
мүмкін, біріақ мәселені күрделендірмей қарасақ ол шешылмей тұр. Бұл сұраққа
шамандардың өздері де жауап беруге дайын- олардың ойынша өздерінің
жандарымен, саналарымен байланысқа түсетін рухтар олардың психологиялық,
физиялогиялық, шығармашылық және рухани трансформацияның шешімі.
Рухтар шаман болуға шақыру әрекеттері баламалар ұшін қуаныш сезімін
тудыртпайды. Ол өте қиын қызымет, бірақ одан бас тарту ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.