Ежелгі Месопотамия мэдениеті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ежелгі Месопотамия мэдениеті

XIX г. соңғы ширегінде Тигр жөне Ефрат (Қос озен) өзендерінің бойында
жүргізілген археологиялык казба жұмыс-тарьпіың ңәтижесінде ежелгі ескі
қалалардьщ орны ашылып, өлеыге Шумер өркеннеті деген жаңа мәдениет
белгілі болды. Адамзат баласының гасырлар бойы жинактаған мол мәдени
мураларына қомақты үлес қосқан, дүннежүзілік оркениеттің тағы бір бастауына
аііналған бүл жаңа мәдениеттің аты аңызға айналды, адамзат қауымының
фәлсафалык мәйегі, ілгерілеу мен дамудың каіінар бүлағы деп дәріптелді.
Жер бетіяде алгаш өркенуіетті қауым, іргелі мемлекет күрған шумерлердің
ыәдениеті дүниежүзілж мәдени ошақтардың бірі Египет мәдениетіндей оте
жоғары болды. Бірақ Ніл аңгарында үш мың жыл бойы бір-ак, халық коныстанып,
бір-ақ қана мем-лекет Ежелгі Египет коныстанса, ал Қос озен бойында Шумер,
Аккад, Вавилон, Ассирня, Иран сиякды түрлі мемлекеттік кұрылымдар тарих
сахнасында бірінен кейін бірі алмасып турды, турлі халықтар өзара сауда-
саттык жасаумен қатар, езара әскери кактығыстарға да жиі барьш түрды, соның
салдарынан калалар мен әсем ғимараттар күл-талқан болып кирады да. Бірақ
мұндай кактығысқа қарамастан бұл мемлекеггердіц мәдени гұлдену процесі
тоқтап қалған жок.
Оған дэлел, Қос озеннің ең көне мөдениеті Шумер-аккад мәдениеті. В.В.
Струве, В.И. Авуев, В.А. Тураев, Б.Й. Грозный сиякты аса көрнекті
шыгыстанушы ғалымдардың пікірінше, шумерлер бұкіл Вавилон мэдениепнің
негізін қалаушылар болып саналады. Ал шумерліктердщ вздері, олардың ата-
бабала-рын Қос өзен оңіріне сонау таудың ар жағынан, солтүстіктен, яғни
солтүстік-шығыстан келген.
Ғалымдардың айтуьшша, бүл келгендер тау түргындары, малшы
кошпелілер болып есептелсе керек. Шумердің 3100— 2800 жылдардағы халқы
туралы белплі ғалым Л. Вулли: Дәл осы кезеңде бүлардың халқынын басым
көпшілігі келімссктерден күрылганы анық. Әр түрлі себептермен келген олар
бүл елдегі халыктардың игере алмаіі отырған биік мөдениетін еркендетуге
белгілі дөрежеде әсер еткен болса ке-рек, — деп жазады.
Шумер мемлекетінін мәдени жетістіктері орасан зор болды. Адамзат
тарихындағы алғашқы алтын ғасыр туралы поэмасы шумер елшің топырағында
жарық көрді, шумерліктер алғашқы элегияларды жазды, дүние жүзінде бірінші
рст кітапханалық каталогтар жасауды игерді. Осы орайда ғалымдар Месопота-
мия — архнвтер отаны деп тегіннен-тепн атамағанын атап өткіміз келеді,
өйткені мүнда мемлекегтік архивтермен катар жеке адамдардың да архивтері
болған. Сонымен катар шумер-лер — ең коне медициналык, еңбектердің, дәрі-
дәрмек рецептері жинақтарының авторлары, диқаншының тұңғыш күнтізбепн жа-
саган да осы шумерліктер.
Өз заманында іргелі мемлекет қүрған шумерлер айналасы тас дуалды эдемі
қалалар салудын тамаша үлгісін корсете білді. К,алада патша сарайы, дін
ордалары, қалалық әкімшілік, ше-берхана, мектеп, базар, түргын үйлер
тэртіппен түзіліп, шаһардын сәулетіне сәулет қосты.
Дүние жүзіндегі алғашқы жазуды ойлап табу да осы дарын-ды халықтың
үлесіне тиген. Шумерлер сына жазуын ойлап та-бумен катар, оның жетілген
оқулықтарын, грамматикасын жа-сады. Шумер елінде мектептер мэдениет пен
білім ошағына ай-налды. Бір таңқаларлық жағдай дінтану оку бағдарламаларына
енгізілмеген. Окушылар негізгі пөңдер — шумер тілі мен әдебиетімен катар,
математика, астрономия, грамматика сияқты ғылым салаларын окумен
шүғылданған.
Мектептерде шәкірттердің білімш сараптайтын сынақ жүйесі болды, медицина,
сот істері бір ізге қойылды, сәлемхат жазба түріндегі елшілік қарыы-
катынас, келісім шартіарға ерекше мэн берілді, қазыналык кіріс-шығыс есебі
мүкият жүргізілді. Әде-биет пен внер өркен жайды. Адамзат қауымынын түнғыш
эде-биет үлгісі, сына жазу аркылы бізге келш жеткен даңқты Гиль-гамеш
туралы аңыз қасиеггі шумер елінде дүниеге келді. Бүл тамаша дастанда адам
өмірінің мәні мен манызы туралы мэселе көтеріліп, олім мен өмірдің
арақатынасы жайында фәлсафалық толғаулар айтылады.
Шумер мэдениетін зертгеген шетел галымдарының айтуын-ша, шумер
мемлекетінің бірнеше калалары болган. Солардың ішінде Ур-Уч қаласы (казіргі
Ирак Республикасынын Варка каласы) негізгі бас шаһар болып саналады. Сондай-
ақ шумерлердіц Ларса, Лагаш, Умма, Аратта, Шу-руппак сішқты бір-біріне
жапсарлас орналасқан қалалары да болған.
Қос өзеннің байырғы түргындары — шумерлердің дінн наным-сенімдері де,
мифологиясы да жан-жақты дамыған. Өз күдайла-рын діңгір-тәңір деп атаган
шумерлер әлемніи жаралуының басын Ан-Ки деп білген. Аны — аспан, Киі
— жер, демек олар кок иесіне Ан деген, ал жер иесіне Ки деген атақ бер-
ген. Шумерлер адамзат тағдырын шешетін 50-ден астам қүдай бар деп
есептеген. Олардың біразының аты белгілі: Ан, Ан-Ки, Ан-Лил, Ереш-кигал,
Инанна, Нурур-Саг, Мама, Мами, Уту, Марту, Ие, Мардук, Шамаш және т.б.
Осы ораііда Шумер мәдениетіне байланысты ғалымдардын бұлтартпас
деректерімен дәлелденген ақиқат бар. Ол әлемге ізгілік жолын сілтеген кнелі
кітап Тәуратқа байланысты ақиқат. Өйткені, теологтар Тэурат пен Інжілді
күдай сөзі, не болмаса қүдай сөзін каз-қалпында жеткізген пайғамбарлар уағы-
зы деп түсіндірсе, ғалымдар оны көне дэуір адамынын үшкыр ойының жемісі дел
бағалады. Шындығында солай шығар, бірак К,ос өзен бойынан табылған жазба
деректерге карағанда иуда жэне христиан дініне бастау болған Тәураттың-
шумерлердің ми-фологиясы аңыздары мен дастандарының көшірмесі екендігі ай-
кындалып отыр. Бүл жагдай шумерлер еркениетінің мәртебесін осіріп, шоктыгын
биіктете берері созсіз.
Қазіргі заман модениетінде шумер-вавилондык математика мен астрономия
өз ізін калдырды. Оған дәлел ретінде күні бүгінге дейін шеңберді 360
градусқа, сагатгы 60 минутка, ал минутгы секундка болген шумерлік есептеу
жүйесін қолданатынымыз-ды айтсақ та жеткілікті сияқты.
Шумер мэдениетінің тагдырына келсек, шумер елі шапқын-шылыкка үшырап,
б.з.д.б. 3-мынжылдыктың аягында семит тайпалары аккадтыктар жаулап алганнан
кейін Вавилон, Асси-рия мемлекеттері орныкканнан кейін де бүл өркениет
адамзат мэдениетінің теңцесі жоқ үлгісі болып кала береді. Ол өзінің ішкі
ртаани куаты мен ізгілік мүратгары аркылы кайтадан жаң-ғырш^үгшгі заыан
бейнесінен кайта көрініс таптьь Осы орайда шумерлердіқ байырғы отаны
Евразия күрлығы, оның ішінде Қазақстан топырағында болғандығы женіндегі
тарихи деректерді ескере отырып, шумерлер оркениеті мен түркі өлемі
мәдениетінің озара тығыз байланыста болғандығын ерекше атап өткіміз келеді.
Қазірдің озінде шумер тіліндегі 400-ден аса сөз түрік сөздеріне үксас
сиякты толып жатқан ғылыми түжырым-дар осы пікіріміздің айқын дәлелі
сияқты.
Шумер-Аккад өркениетінің тікелей мүрагері ежелгі Вавилон болды. Б.з.д.
П мынжылдықтың ортасында Хаммурапин патша-ның түсында (б.з.д. 1792—1750 ж.
патшалық күрған) Вавилон қаласы бүкіл Шумер және Аккад облыстарын өзінін
қол асты-на біріктірді. Хаммурапидың кезінде екі метрлік тас діңгекке
сыналап жазылған атақты зандар жинағы өмірге келді. Хамму-рапи зандарында
Қос өзен алқабының ежелгі түрғындарының шаруашылық өмірі, салт-дәстүрлері
мен әдет-ғүрыптары және дүниетанымы кеңінен корініс тапты. Бір кездерде
қуатты Вави-лон патшалығы мен және үлы Ассирия державасы туралы де-ректер
откен ғасырға дейін тек Библиядан, сондай-ақ Геродот-тың жэне тағы да басқа
коне заман авторларының еңбектерінен ғана белгілі болатын. Ал Мосулдағы
француз консулы Поль Эмиль Ботта Қос өзен бойында таңқаларлық археологнялық
жаңалық ашып, осы бір үлы мәдениеттің көмескі жақтарын айқындауға жол салып
берді.
Қос өзен бойының байырғы түрғындары суға және аспанға табынған. Суға
табынушылык,, бір жағынан ол қүнарлылык, береке козі болғандықтан болса,
екінші жағынан бүл өңірді та-лай рет ойрандаған мейірімсіз жауыздық күші
болғандықтан қалыптасса керек.
Вавилондықтар аспан жарықтарьгаа жай ғана табынып қана қойған жоқ,
оның қүпия сырларын ашуға да талпыныс жасады. Олар күннің, айдың айналысын
және түтылудын кайталану заң-дылықтарын есептеп шығарды, сонымен қатар
вавилондық астроноьщар аспан денелерін, яғни жүлдыздарды бақылап зертгеу-де
тамаша табыстарға ие болды. Б.з.д. V ғ. Вавилонда астроло-гиялық мектептер
болған, ал жүлдыздардың өзара қашықты-ғын көрсететІн таблицалар күні
бүгінге дейін сақталған.
Вавилон абыздарының ілімі бойынша адамдар күдайға қүлшылык, ету үшін
балшықтан жаратылған. Вавилондықтар коп қүдайларға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.