Еңбекақы жүйелері және тариф жүйесі

Еңбекақы жүйелері және тариф жүйесі

Еңбек есебінің маңызды элсменті болып еңбектің күрделілігіне, жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне кететін жұмыс уақытының мөлшерін анықтау болып саналады. Жұмыстың күрделілігіне қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тариф жүйесінің негізгі элементтері болып мыналар табылады:

• тарифтік кесте;
• тарифтік еңбекақы мөлшері;
• тарифтік мамандық анықтамалары.

Осыларға негізделіп жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақы мөлшерінің үлгілі кестесі жасалады. Тариф жүйесінің көмегімен жұмыстың барлық түрі күрделілігіне және көп еңбек сіңіруді қажет ететіндігіне қарай топтастырылады және жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарай оларға тариф бойынша әр түрлі еңбекақы мөлшері белгіленеді. Тарифте мамандықтар бойынша өндірістің қай саласында болмасын негізгі жұмыстың әрбір түріне, жұмыстың күрдслілігімен қаншалықты еңбек етуіне керекті ұқыптылықпен жауапкершілікке қарай берілген разрядтар көрсетіледі. Сонымен қатар тарифте әрбір атқаратын жұмыстың нақты түрлеріне мінездеме беріледі және жұмысшылар мен қызметкерлердің өзіне берілген разрядқа ие болуына керекті еңбек дағдысы мен біліміне де мінездеме береді. Тарифтік кестеде - жұмысшылар мен қызметкерлердің әрбір топтарының арасында төленуге тиісті еңбек мөлшерінің арақатынасы айқындалады. Тарифтік кестеде: таряфтік еңбекақы (сағаттық, күндік, айлық) осы өндіріс саласында өте қарапайым және жеңіл бірінші дәрежелі болып саналатын жұмысқа төленетін мөлшерде бекітіледі. Жоғары дәрежелі еңбекке төленетін еңбекақы бірінші дәрежелі еңбекке төленетін еңбекақы мөлшсрімен осы қарастырып отырған дәрежелі еңбектің арақатынасының тарифтік коэффициентін, бірінші дәрежелі еңбекке төленетін еңбекақы мөлшеріне көбейту арқылы анықталады.

Тарифтік кестеде тарифтік еңбекақы жұмыстың түріне қарап кесімді және мерзімді еңбекақы болып екіге бөлінеді.

Тарифтік мерзімді еңбекақы мөлшері бір сағатқа белгіленеді. Кесімді еңбек бағасы белгілі тарифтік баға бойынша бір сағатқа белгіленген немесе бір сағатқа тиісті еңбекақы мөлшерін сол сағатта өндірілген өнім көлеміне, орындалған жұмыстың мөлшеріне болу арқылы табылады немесе бір өнімге кеткен уақытқа көбейту арқылы табылады. Уақыт мөлшері мен өндірілетін өнім мөлшері, көлемі, барлық өндіріс саласында техникалық мөлшерлеу үдірісін (процссін) жүргізу кезінде анықталады.

Еңбекақы жүйелері және тариф жүйесі

Еңбек ессбінің маңызды элсменті болып сңбсктің күрдслілігінс, жүмысшылар мсн қызметкерлсрдің маман-дық дәрежесінс карай жүмыстьтң ор түрінс кетстін хумыс уақытының молшсрін анықтау болып саналады. Жүмыс-тың күрдслілігІнс қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тариф жүйссінің нсгізгі элсмснттсрі болып мыналар табылады:

• тарифтік кссте;
• тарифтік сңбекақы молшсрі;
• тарифтік мамандық аныктамалары.

Осыларға нсгадсліп жүмысшылар мен қызмсТкерлер-дін сңбскақы молшерінің үлгілі ксстесі жасалады. Тариф хүйесінің комсгімсн жүмыстың барльтқ түрі күрдслілігіне жонс коп сңбск сіңіруді қажст стстіндігінс қарай топ-тастырылады жоне жүмысшылар мен қызмстксрлсрдің ма-мандык дорсжссіне карай оларға тариф бойынша ор түрлі сңбекақы молшері белгіпснсді. Тарифте мамандықтар бо-ііынша ондірістің кай саласьища болмасын нсгізгі жүмыс-тың арбір түрінс, жүмыстың күрдслілігімсн каншалыкты сңбск етуіне ксректі үқыптылықпен жауапксршілікке қа-рай бсрілгсн разрядтар корсетіледі. Соньтмсн қатар тариф-те әрбір атқаратын жүмыстың иақты түрлеріне мінездемс бсрілсді жоне жүмысшылар меы қьпметкерлсрдің опіію берілген разрядқа ие болуына ксректі еңбек дағдысы мсн білімінс дс мінсздсмс береді.

Еңбекақы есебі

Жүмыешылар мен кызметксрлсрдін өндірген онімдсрі мсн істсгсн жүмыстарына толтырылған алғашқы қүжатгар мсн жұмыс уакытілның табсльдері оларға еңбекақы ессп-теу жоне оны төлсу үшін үйымның цсхынан, болІмше-лсрінсн, бригадаларынан кәсіпорынның әкімшілігі бслгі-лсгсн мерзімдс бухгалтерияға ксліп түседі. Еңбекақьі ессптеу үшін толтырылатын бүл алғашқы қүжаттар мен табсльдсрдің дүрыс толтырылуы, лауаиымды түлғалардың колдарының койылуы мүқият тскссрілсді. Сондай-ақ бүл қүжаттагы сңбек бағасының дүрыс қойылуы олардың жүмысшылар мсн кызметкерлергс сңбекакы толсу жонс сыйақы сссптсу қағидаларына сәйкес келуі жоне шифр-ларының дурыс қойылуы тскссрілсді. Тексеріліп болғаннан ксйін бүл қүжапар бойынша косіпорынның жүмысшы-лары мен қызмстксрлсрінс сңбскақы сссптслсді.

Еңбекақының түрлері мен нысаңдары (формалары)

Жалпы жүмысшылар мен кызмсткерлергс ссептслстін еңбекакы негізгі жоне қосымша деп аталатын екі түргс болінсді.

Негізгі еңбек ақы - жүмысшылар мсн қызметксрлсрдін нактылы жүмыста болғаң уақытына, яғни олардың істегсн Жүмысына, аткарған кызмстінс толснеді. Негізгі еңбск-акығз мына томендсгІ аталғандйр жатады:

/. МерзІмді жоне кесімді еңбекақы.

2. Сыйлықтар мен сыпақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.

Қосьшша еңбекақыга - сңбск заңына сәйкес шарттарда вдшып белгілснген, жумысшылар мсн кызмстксрлсрдің жумыс істсмсгсн, қызмет атқармаған уақытына толенстін Төлемдер жатады. Бунлай толсмдср қатарына:

/. Жумысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы ушін төленетін толемдер.

2. Жүмысшылар мен қыміеткерлердің мемлекеттік, қогамдық .
3. Жас собилі аналарга берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру ушін берілетінузілістерге төленетін тояемдер.
4. Жас оспірімдердің қыскартылган жумыс уақытына төленетін толемдер.
5. Жумысшшармен қызметкерлердің кінвсінсіз жумыстыңтоқпюп қалгануақытына төленетіи тшемдер.
6. Тегін көрсепгілген немесе тегін берілетін қызметтср мен заттың қуны.
7. Жоғарынемесеарнаулы оқу орындарында жоне басқа да мамандыгын көтеру курсына жіберілген уақытына байланысты жумысшылар мен қышеткерлерге төленетінттемдері.

Әскери жиындарга қатысқаны ушін сондай-ақ демалыс немесе мейрам кундері кезекшілік атқаратын адамдарга ттенетін төлемдер жоне тагы да басқалар жатады. Өндіріс псн құрылыста халык шаруашылығының басқа да салаларында сңбскақы есептеудің жәнс оны төлеудің мерзімді және кесімді деп аталатын екі нысаны (формасы) қолдаішлады.

Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметксрдің жу-мыс істсгсн уақытыңа, сағагшк немесе күндік сңбскақы мөлшері бойынша өнім өндіргенІ нсмссе өндірмегеніне қарамастан, яғни оның жүмыста болған уақытына төлс-нсді. Мерзімдік сцбекақы ондірген өнімі мен істеген жүмысып молшсрлсугс болмайтын, яғни атқарған жүмы-сының колсмі мен санын анықтау мүмкін емес болып сссптслетін инжснсрлік-техникалық жүмыстағы жүмыс-шылар мсн кызметкерлергс сңбскақы төлеуге негізделгсн.

Мысалы: автоматтаидырылған ондірістс машина жөн-дейтін жүмысшылар мен кызмстксрлсргс үйымның бас-шыларына қаржы жонс сссп бөлімінің кызметкерлсрінс, тағы басқаларға. Мсрзімдік еңбекақының томсндсгідсй түрлері бар:

/. Жай мерзімді;

2. Мерзімді сыйлықты.

Жай мерзімді жуиесі бойынша - жүмысшылар мсн қыэметкерлерге сңбскақы жүмыс істеген уақытына тариф-те нсмссс штатга корсетілгсн мөлшері бойынша төленеді.

Мерзімді сыйлықты - жүмысшылар мсн қызмсткер-лсргс олардың тарифтс нсмесе штатга көрсетілген түрақты еңбекакьтсына қосымша олардың өндіргсн опімдерініц көлсміпе, санына, сапасына жоне тағы да басқа корсст-кіштсрдің есуіне қарай сыйдық бсру болып табылады.

Кесімді еңбекақы - жүмысшылар мен қызметксрлсрдің сңбск опімділігін осіругс, онімді өндіруге кстксп еңбек уақытын қысқартуға ынталаңдьтру мақсатыпа қолданы-лады. Еңбекақы ссептеудің жонс төлеудіц кесімді түрін колданганда жүмысшылар мен қызмстксрлерге тиісті еңбскақы, олардьтң өндірген онімінің көлемін немесе санын тарнф бойынша бслгілснгсн өлшсм бірлігінс қарас-тырылған яғни белгіленгсн кссімді бағаға кобейту аркылы табылады. Кесімді баға белгіленгсн жүмыс уақытында әндірілугс тиісті онім көлсмі мсн сапасьша негізделіп белгіленсді. Уақыт молшері бір жұмысты орындаута кс-ректі, ягни қажст болатын, адам/сағат, адам/күн олшс-мінде корсстілген уакыт болып саналады. Онім ондіру молшсрі жүмысшылар мсн қызметксрлсрдің белгілі бір уақыт аралығында жасап шығаратын, ондірстін өнімінің санымсн немесс көлемімен анықталады.

Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:

• тікелей кесімді;
• кесімді сыйлықты;
• үдемслі кесімді;
• аккордтық;
• жанама кесімді.

Жүмысшылар мен қызметксрлсрге еңбекақыны ессп-теудің тікеяей кесімді жуйесі бойынша бір жүмысшынын немесе бір бригаданың өндірген онімінің, істегсн жү-мысының борі тек қана бслгіленген еңбек бағасымен есептелсді. Бүл жүйе бойынша еңбекақы мөлшсрі - бүл қүжатга корсстілген, өндірілгсн өнімнің санын сол онімніц бір данасына қарастырылган яғни белгіленген сңбск бағасына көбейту арқылы табады.

Кәсіпорьтндарда жүмысшылар мен қызмстксрлсрге ке-сімді сыйақылар ондірісте онім өндіруді санымсн сапалык жағынан артығымен орыіідағаны, өнім өндіру барьтсында шикізатгар мен матсриалдарды, отындар мен энергияны үнемді де үтымды пайдаланғані. і үшін оларға төлсуге тиісті еңбскақысына қосымша сыйақы рстіндс төленеді. Үйым-дарда нсмссе оның бөлімшелерінде жүмысшылар мен қызметкерлерге сыйакы толсу жайлы ереже болуы кажет.

Кәсіпорындарла жүмысшылар мсн қызметкерлергс кесімді еңбекақыны есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем - онім ендіруге белгілі бір мелшерден артық колсмдс өндірген онімдсрі үшін қосымша сыйакы рстінде толенсді. Бүл жүйс көп жағдайда қиын да -күрделі, ауыр болып саиалатын операциялар мсн жү-мыстарды орынлағандары ушін және еңбек өнімділігін белгілі бір дорсжсдсн артық орындау киынға түсстін ондіріс орындарында қодданылады. Жашты бүл жүйе кез келген үйьгадарда қолданыла бермсйді. ш-з

Кесімді еңбекақыиың аккордтық жуйесі - үйымдарда жүмысшылар мен кызметксрлергс еңбскакы толеудс қол-данылады. Кесімді сңбекақынын бүл жүйссі жоғары са-палы өндіргсн опшнін жоне орындаған жүмыстың санына, колеміне қарай алдын ала кесімді баға коюды кажет етеді. Сондай-ак бүл жүйс бойынша сңбекакы толеу үшін алдын ала аткдрылатын жүмыстың колемі мен сапасы аныкталуы тиіс. Кесімді сңбекақының аккордтық жүйссі бойынша жүмысшылар мсн қызметксрлергс сңбскақы ссептсу көбіне қүрылыс салушы үйымдарда, жондсу жүмысымен айпа-лысатын үйымдарда және жүктерді тиеп түсірумсн айна-лысатын онеркосіп орындарында қодданылады. Бүл жүйс бойьгаша еңбекақы ссептеу шаруашылықта жүмысшылар мсн кшметкерлер санын қыскартып еңбек онімділігін артгыруға мүмкініпілік бсрсді.

Халық шаруашылыгының ор түрлі салаларыіідағы кэ-сіпорындарда жүмысшылар мен кызмсткерлерге кесімді еңбскақы есептсудің тағы бір жүйесі жанама кесімді жуйе болып табылады. Бүл жүйе бойынша қосымша енбскақы шаруашылыктың нсгізгі жүмысшылары мен қызметкср-лерінс емес, оларға қызмет стетін комскші өндірістіц жү-мысшыларына толенсді. Яғни бүл жүйе бойынша сңбек-акьі үйымдағы станоктардың, жабдықтардың, таш да басқа күралдардың тоқтамай жүмыс істсп, бслгілснген молшерден артық өнІм өндіргсні үшін слесарьларға, опе-раторларға жәнс жондсйтін жөне оларды жүмысқа дайын-дайтын басқа да жүмысшьтларға толенеді.

Мерзімді еңбекақыны есептеу

Мсрзімдік еңбекақыға жүмысшылар мен кызмсткер-лердің түнгі уақытта істегсн жүмысына ссептслетін ко-сымша толем, мерзімиен тыс уақытга істеген жүмысына ссептслетіи қосымша толем, демалыс немссе қосымша мейрам күніне толепетІн төлсмдер, жүмыетың ауырлығы мен зиядцығына төленетін қосымша толем, өнім өнді-рудегі ақауға байланысты толемдер, біреудің орнына жү-мысты атқарғаны үшін төленстін толем, тағы басқа то-лемдср жоне озінс белгілснгең жүмыс уақытыңда істсгс-нінс ессптслетін толемдер жатады.

Халык шаруашылығының ор түрлі салаларындағы үйымдарда қызмстксрлерге төлснетін мерзімдік еңбекақм толтырылған табельдердің нсгізінде ай бойғы кызмст аткарған (белгілі бір есеп айырмасын) уақытка есептследі. Нсгізінде мерзімдік сңбекақы бойынша есеп айырысатын уақыт ссебіне күнтізбелік (календарыіық) ай, күн нсмссе сағат алынады. Егср түракты снбекакы алатын жүмыс-шылар мсн қызметксрлер толық бір ай кызмет атқаратын немесе жүмыс істегсн болса, онда оларға штаттық кестсде қаралған нсмссе кәсіпорынның басшььіығы бекіткен мөлпгсрде еңбскақы сомасы толығымен толенсді. Егср ай сайын тұрақты молшсрде еңбскакы алатын жүмысшылар мен қыдаетксрлср ссспті айда бірнсше күн жүмысқа нсмесе кызметкс келе алмай қалған болса, онда оларға төлснуге тиІсті сңбекақы сомасы ол жүмысшы мен кызметкердің толык. ай жүмьгс істеуінс тиістІ белгіленгсн соманы сол айдағы жүмыс күндерінің санына бөліп алынған нәтижені, яғни сол айдағы бір күнгс тиісті еңбскақы сомасыіг сол айдағы жүмысшының немссе қызметксрдің жүмыс істегсн күндерінін санына көбсйту аркылы табылады.

Мысалы: сәуір айында 22 жүмыс күні бар, айына 11000 теңгс түрақты едбекақы алатын жүмысшы, сол айдағы 15 күн жүмыс істсп, 4 күн ауырып калған және 3 күн қоғамдык жүмыс атқарған делік. Жүмысшылар мсн қызмсткерлсрдің ауырып қалган күніне, жәрдемақы бюджегген (олеумсттік қордан) теленеді. Ал қалған 18 күні үшін (15 күн жүмыс істегсні +3 күн қоғамдық жүмыс ат-қарғаны) еңбекақы үйымнын ессбінең толснеді. Бүл сома-ны аиықтау үшін бір айға белгиіснген тұрақты сңбскақы молшерін, яғни 1 ] 000 теңгені осы айдағы жүмыс күнініц санына яғни 22 күнгс бөлеміз (11000/22) . Содан ксйін алынған нотижсні (500 теіггс) жүмыс істсген жәнс қоғам-дык. жүмыс атқарған күңдсрі сандарыиың қосыіщысына көбсйтсміз. Бүл жагдайда жогарыдағы мысалымызда көр-сстілген жүмысшының сәуір айында тиісті мсрзімді еңбек-ақы сомасы 9000 тсңге болады. (500х(15+3) ) =9000 теңге. Кәсілорыңдарда жұмысшылар меи қызмстксрлерге мерзім-дік еңбекақы жүмыс істегсн күні мен сағатына байла-нысты төленстін жағдайларда, олардың бір күнге немесе бір сағатқа белгіленген сомасын нақтылы жүмыс істеген күндсрі мсн қоғамдық жүмыстағы басқадай косымша еңбекақы толснуге тиісті күндсрдің немесс сағаттардың жүмысына көбейту арқылы табылады.

Кесімді еңбекақымы есептеу

Кәсілорындарда кесімдІ енбекақы төлеу жүйссі бо-йынша - жүмысшылар мен қызмстксрлерге төленетін еңбекақы олардың өңдірген өнімді мен істеген жү-мысының, атқарған қызметІнін саны мен колсмі жайлы жазылған алғашқы құжаттар бойынша ессптелсді. Ол үшін алғашқы күжаттарда корсетілген өндіріп шығарған өнімдср мсн істелгсн жүмыстардын және дайындалған деталь-дардың, сондай-ақ тағы да баска операииялардын жалпы саны мен көлемі, олардың бір данасьгн жасап шығаруға, өндіруте бслгілегсн бағаға көбейтеді.

Ұйымдарда талсырманы жеке адам орындаған, яғни операция нсмссе онім ондіру басынан аяғына дсйін бір жүмысшынын немесс қызметкердің колынан ететін жағ-дайда мүңдай одісті қолдану ыңғайлы болып табылады. Кесімді еңбекақы жүмысшылар мен қызметкерлердің бри-гада бойынша істеген жүмысына толснетін жағдайда жоғарыда аталған алғашқы күжаттарға ор жүмысшы мен қызметкердін жүмыс істеген уакыты, мамаңдьтқ дорсжссі, бригада болып өндірген өнімі мен істегсн жүмысыньщ колсмі мсн саны және олардың бір данасын жасауға, өндіруге белгіленген бағасы корсстіліп жазылады. Жаллы бригада бойынша ондірілген онімдср мен істелген жүмыс-дың саны мен көлемін, олардың бір данасын өидіріп шығаруга (жасап шыгаруға, орындауға) белгіленгең бағаға кобейту арқылы сол бригада мүшелсріиін еңбекақысы есептсліп шығарылады. Бригаданың жалпы табысы ондағы жүмысліылар мсн кьгзмстксрлердін арасында олардыц шмандық дорсжесіне және жүмыс істсген уақытьша сәй-кес болінеді. Ол үшін алдымен барлық бригада мүшеле рінің жүмысқа қатысқан уақыты (ай, күн, сағат) табы-лады. Содан соң жүмысшылар мсн қызмсткерлердің ма-мандық дәрежесіңс сәйксс тариф бойыпша бір сағатқа белгілснгсн сңбекакы мөлшері олардын жүмыс істегсн сағатгарының санына кобейтіледі. Осыиың нәтижссіндс бригада мүшслерінің оркайсысынын тариф бойынша ессп-телетін еңбекақысының жалпы сомасы табьыады. Алғалі-қы қүжаттар бойынша сссптелгсн бригада мүшелеріне тиісті еңбскақы сомасының жоғарыда корсстпіген тариф бойынша ессптелгсн еңбскақының жалпі>і сомаларыныц косындысына қатынасы қосымша табыс коэффициснті болып табылады. Осыдан ксйін тари(}> бойынша жүмыс-шьшар мсн қызмсткерлсрдің эрқайсысына есептслген ең-бскакы сомасы осы коэффициснткс кобейтіліл, әр жүмыс-шының немсее қызметксрдіц орыидаған жүмысы мсн өндіргсн онімінІң саны мен оның мамандық дәрсжесінс байланысты сңбекакысы табылады.

Мысалы: күрамында алты жүмысшы жүмыс істейтін бригаданың сәуір айында ондірген өнімі мен істеген жү-мысына тиісті сңбскақы корьг 62669 теңге 60 тиьгнды қүрайды делік. Бүл жағдайда осы бригададағы әрбір жұмысшының сңбекакьі мөлшері олардың мамандык. дәре-жесі мен жүмыс Істегсн уақытьша сойкес былайша ссен-тсліп шығарылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс