Жер кадастрының Кеңес одағы кезіндегі дамуы
Жер кадастрының Кеңес одағы кезіндегі дамуы
Мемлекеттік жер кадастрының құрамдас бөлігі болар алдыңда жерді тіркеу,
есепке алу, бағалау халық шаруашылығының ертеректегі даму кезеңдерінен
басталып, көптеген белгілі өзгерістерден өтті. Бірақ, олардың арасында
әрқашан бір белгілі байланыс болды. Сондықтан, олардың дамуы, жетілу
тарихын, шын мәнінде тұтас жүйе ретінде, Кеңестік жер кадастрының
қалыптасуы, даму тарихы деп қарауға болады.
Жер кадастрының қазіргі кездегі мәнін дұрыс түсіну және оны әрі карай
дамуын алдын ала білу үшін оның пайда болуы мен және дамуының тарихын жақсы
білген жөн. Бұл мәселелер осы бөлімде келтіріледі. Кеңес мемлекеті
құрылуымен елімізде пайдаланылатын жерлерді тіркеу, есепке алу арнайы
мемлекеттік әдіс ретінде жүргізіле бастаған.
Ал жерлерді бағалау тек жеке жер мәселелері мен шаруашылық міндеттерді
шешуде ғана жүргізілді. Бірінші жылдары жер кадастрлық әдістердің және
олардың міндеттерінің қажеттілігі "Жер туралы" декретінде кеңестік жер
өзгертулерін жүргізу қажеттігімен негізделген. Декреттің 3-бабына сәйкес,
помещик жерлерін тартып алу тәртібін қатаң сақтау, тәркіленген мүліктің дәл
тізімін жасау, халыққа өтетін жерлерді қатаң қорғау ояздық шаруа
депутаттарына жүктелді.
Болыстық жер комитеттері жергілікті жер қатынастарын реттеу, жалпы жерді
қайта рәсімдеуді дайындау үшін қажетті мәліметтерді жинауға тиісті болды:
әр болыстықтың жер мөлшері, сапасы, алқаптардың көлемі, табиғи мал азық
жайылымдардың және өндеуге, жыртылуға жататын жерлердің сапасын, жерлердің
ауданын анықтау үшін барлық қол астындағы жоспарлы-картогафиялық
материалдар, басқа да құжаттар пайдаланылды. Тіркіленген жерлерге акт
жасалынды. Оларға алқап түрлерінің, жерлердің барлық көлемдері көрсетіліп,
тиісті жерлер тізімдері тіркелген. Жерді есепке алу, бағалау, бірінші
кезекте жерді үйлестіру қажеттілігінен туды.
1919 ж. 14 ақпаңда жарияланған БОАК бекіткен "Социалистік жер үйлестіру
және социалистік егіншілікке көшу шаралары туралы" ережеде жер үйлестірудің
міндеттері, мазмұны жүргізу принциптері анықталған. Осы ережемен жерді
есептесе алу міндеттері де белгіленген. Оны жүргізу тәртібі 1919 ж. 23
қыркүйекте РСФСР халықтық жер комитеті бекіткен "Социалистік жерді
үйлестіру мүддесі үшін жерлерді есепке алу бойынша нұсқаулармен"
белгіленген. Кеңес кезіндегі жерлерді есепке алу бойынша бұл бірінші арнайы
нұскау болған. Ол жерлерді есепке алуды жүргізу тәртібін және жер есептік
құжаттың мазмұнын белгілеген. Болыстық бойынша жер үйлестіру ісін
дайындауда халықты және жерлерді есепке алу жүрді.
Жерді есепке алу бастапқы негізгі және күнделікті деп бөлінген. Ол әр
болыстық бойынша жеке жүргізілген. Үлестіруге жатқызылған, жатқызылмаған
барлық жерлер есепке алынған. Болыстық территориялары "Есептік дачалар" деп
аталатын бірнеше бөліктерге бөлінген. Есептік дачаның ауданы межелеу
мәліметтері бойынша есептеліп, әр учаскі орналасуына байланысты тиісті
есептік дачаға тіркелген, ал алқаптар ыңғайлы жайылым, шабыңдық, орман,
бұта, жыртылған, бау, бақшалар, аула жерлері және ыңғайсыз жыралар,
құмдар, батпақтар, су деп бөлінген. Жерді есепке алуды жүргізу нәтижесінде
барлық болыстық жерлердің есептік тізімдері, карталары пайда болған.
1918 ж. 25 шілдеде В. И. Ленин қол қойған Орталық статистикалық басқарма
туралы:
Ережеде бірінше рет, басқа міндеттер ішінде, жерді тіркеу осы басқармаға
жүктетілген. 1919 ж. Заңды түрде ол бірінші рет жер жағдайы туралы
мәліметтерді жинау, жүйелеу, сақтау, жаңғырту бойынша белгілі әрекет түрі
ретінде бекітілген. Оның жүзеге асуы іс жүзінде "Социалистік жерді
үйлестіру және егіншілікке көшу шаралары туралы" Ереже қолданғаннан кейін
басталды. Осы заңдық актіде "Пайдаланатын жерлерді мемлекеттік тіркеу
үлестірілген жер қорын, жер пайдаланушыларды және болып жаткан бар
өзгерістерді есепке алу мақсатымен жүргізіледі" деп көрсетілген. Бұл жазба
құрылған жер пайдалануларды болыстық карталарға түсіруден жер тізімдерін
жасаудан тұрған.
Жер пайдалануға кұқықтығын дәлелдейтін құжат болып, осы жерді бөліп беру
туралы жазба саналған. Бұл жазуды губерниялық жер бөлімі бекіткен. Жер
пайдаланушыларға берілген жоспарларда және жерді бөліп беру туралы жазбада
тіркеуден өткендігі көрсетілген. Негізгі тіркелуші бірлік ретінде жеке жер
учаскесі алынған. Ол учаскені бір немесе бірнеше алқаптардан тұратын, баска
жер пайдаланушылар жерінен бір тұйық сызықпен шектелген жер ауданы құрған.
Мемлекеттік тіркеуге жататын мағлұматтар арнайы құжатта көрсетілген
болыстық карта, мекен картасы, мекен тізбегі, жер пайдаланушылардың
тізімі. Әр жеке жер учаскесіне жерді пайдалану бойынша іс кұрастырылған,
бұл істе барлық материалдар жинақталған.
1919 жылы 23 қыркүйекте РСФСР халыктық жер комитеті бекіткен "Пайдаланатын
жерлерді мемлекеттік жазу тәртібі жерді тіркеуі және рәсімдері туралы
нұсқауда" Мемлекеттік жазуды жүзеге асыру тәртібі келтірілген.
Пайдаланылатын жерлерді тіркеу бойынша бұл бірінші нұсқау болды.
1934 жылдан бастап жерді есепке алу бойынша арнайы есеп беру енгізілді.
1934ж. 29 мамырындағы КСРО ХКК қаулысымен Алкаптар және жер пайдаланулар
бойынша "жерлерді үлестіру туралы есеп беру жөнінде" қолындағы бар құжаттар
және материалдар негізінде аудандық жер бөлімдері есеп құрып, жоғарыға есеп
беру міндеттері жүктелген.
1935-1938 жылдары ауыл шаруашылық артелдерге мемлекеттік актілер
тапсырылды, керек жағдайда шаруашылықаралық жерді үйлестіру жүргізілді. Бұл
кәдімгі дәрежеде есептік жер кұжаттардың саласын және сенімділігін
арттырды. Қоғамдық колхоз жерлерін талан-тараждан сақтау және жер істерінде
тәртіп орнату мақсатымен 1939 ж. арнайы есептік жер құжаты енгізілді:
1. Колхозда - баулықтап тігілетін жер кітабы.
2. Аудандық атқару комитетінде - жерлерді мемлекеттік тіркеу кітабы.
Бұл кітаптардың жер есептік жөне жер тіркеулік мағынасы болған. Жерлерді
есепке алу және онымен қоса тіркеу колхоз жерлерін талан-таражға салудан
сақтауға мүмкіншілік берген. Бірыңғай жер қорының құрамы есепке алу
барысында 5 санатқа бөлінген:
1. Ауыл шаруашылығына арналған жерлер;
2. Өнеркәсіп, көлік, арнайы арнаулы жерлері;
3. Қалалар және қала типтес поселкелер жерлері;
4. Мемлекеттік орман қоры;
5. Мемлекеттік босалқы жерлері.
1938ж. бастап үлкен көлемде шаруашылық ішіндегі жерді үйлестіру жұмыстары
жүргізіле бастады. Жерді есепке алу үшін жерді үйлестіру алқаптары құрамын,
жай-күйін сипаттаушы айрықша құнды мағлұматтар береді. Есепке алу жұмысы
жақсы қойылған жерлерде жерді үйлестіру үшін қажетті мәліметтерді беріп
отырды.
КСРО МК 1949 ж. 20 тамыздағы қаулысымен совхоз жерлерін мемлекеттік есепке
алу кітабы енгізілген. Ол кітап екі бөліктен тұрған. Бірінші бөлігінде әр
совхоз туралы жалпы мәліметтер келтірілген, ал екінші бөлігінде совхоз
жерлерінің экспликациясы берілген. 1952 ж. бастап барлық колхоз,
совхоздарында суарылатын жерлерді есепке алу мақсатымен жоспарлы-
картографиялық материалдар дайындала бастады. 1953 ж. бастап суармалы
жерлердің сапасын, жағдайын күнделікті есепке алу жұмыстары жүргізілетін
болды.
Социалистік жер қатынастарының әрі карай дамуы және жер пайдаланушьшардың
күшеюі барлық пайдаланылатын жерлерді бір жүйеде тіркеудің, бүкіл елдегі
бірыңғай жүйесін кұру қажеттілігін алға қойды. Елде Пайдаланатын жерлерді
мемлекеттік тіркеу, есепке алудың бірыңғай жүйесі 1954 ж. 31 желтоқсанда
кабылданған КСРО МК "КСРО жер қорын бірыңғай мемлекеттік есепке алу туралы"
қаулысынан басталды.
1964 ж. КСРО АШМ нұсқауы бойынша В.В.Докучаев атындағы топырақ институты
жерлерді мемлекеттік есепке алу мүддесі үшін топырақ топтарының жүйелі
тізімін жасады. Топырақтардың агроөңдірістік қасиеттерін, олардың
тыңайтқыштарда, мелиоративтік шараларға мұқтаждығын, соңдай-ақ ауыл
шаруашылық дақылдары үшін олардың жарамдылығын ескере отыра, барлығы 117
негізгі топтар бөлінген. Топырақтардың топтары бойынша сипаттаумен қатар,
алқаптар эрозиялану, тұздану, сортандану, топырақтардың фосфор, калийдің
жылжымалы түрлерімен қамтамасыз етілуі 100 г топыракқа миллиграммесебімен
дәрежесі бойынша бөлінеді.
1971 В.В.Докучаев атындағы топырақ институты топырақтарды бонитеттеу
әдістемесін ашқан болатын. Оның негізінде барлық облыстарда топырақгарды
бонитеттеу бойынша әдістемелік нұсқаулар құрастырылды. Бұл нұсқауларға
сәйкес бағалауға топырақ түрлері, сондай-ақ олардың кешендері жатады.
Топырақтарды бонитеттеу негізіне олардың табиғи қасиеттері жөне шығымдылық
дәрежесі алынды.
Ауыл шаруашылық экономикасының Бүкіл одақтық ғылыми-зерттеу институты ауыл
шаруашылық өндірісінің басты құралы ретінде жерді жалпы бағалау әдістемесін
тапты. Бұл әдіспен Мөскеу, Смоленск, Брянск облыстарында жұмыстар
жүргізілген. Жерлерді бағалау көрсеткіштері ретінде аудан бірлігіне
қатынастанған өсімдік шаруашьшығындағы жалпы өнім мен таза пайда алынған.
Жерлерді бағалауды әр табиғи экономикалық ауданда тандалған типті
шаруашылық мәліметтері бойынша жүргізу ұсынылған. Бағалау шкаласы 100
баллдық жүйе бойынша құрылады.
Қазақ ауыл шаруашылық экономикасы және ұйымдастыру ғылыми-зерттеу институты
жерлерді зкономикалық бағалау кәрсеткші ретінде өзіндік құнды және
салыстыруға келетін шығымдылықты алуды ұсынды. Экономикалық бағалау алдында
топырақгарды бонитетгеу керек. Соңғының нәтижесінде физикалық, химиялық,
гидрогеологиялық, биологиялық және т.б. табиғи қасиеттері, сондай-ақ,
олардың қазіргі мәдениелену жай-күйі бойынша, топырақтар агроөндірістік
тұрғьща топтастырылады. Бірқатар ауыл шаруашылық жоғары оку орындарының
жерді үйлестіру факультеттері мамандары жоғарыда айтылған жұмыстарға үлкен
үлес қосты.
Жер ресурстарының қазiргi жай-күйiн талдау
Жер қорының жалпы сипаттамасы
Қазақстан, аумағы бойынша Азиядағы үшiншi ел, он табиғи-ауыл
шаруашылығы аймақтарын қамтитын 272,5 млн. гектар аумақты алып жатыр.
Далалы, құрғақ далалы, жартылай шөлейттi және шөлдi төрт аймақтың үлесiне
жалпы аумақтың 87,4% және ауыл шаруашылығы алқаптарының 88,3 % жатады (1-
қосымша, 1-cурет).
Елдегі жерде болып жатқан өзгерiстер жер қорын санаттар мен алқаптар
бойынша бөлуде белгiлi бiр өзгерiстерге алып келдi:
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер құрамынан қордағы жерлер қатарына
және өзге санаттарға 135,0 млн. га (62 %) жер ауыстырылды;
өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығына
арналмаған жерлердiң ауданы 8 есе азайды;
мемлекеттiк орман қоры жерiнiң ауданы 5,6 %-ға өстi;
су қоры жерi - 4,4 есе өстi;
ауылдық (селолық) округтерге мал бағу және басқа да мақсаттар үшін
қосымша жерлердiң берiлуiне байланысты ауылдық елді мекендер жерінің ауданы
11 есе өстi. Олардың ауданы 20,4 млн. га, оның iшiнде қалалар мен
кенттердiң жерi - 1,9 млн. га, ауылдық елдi мекендердiкi - 18,5 млн. га
құрады;
реформаланған ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының бөлiнбеген
жерлерiнiң, сондай-ақ өнеркәсiп және ауыл шаруашылығына арналмаған,
пайдаланылмай жатқан ауданы 100 млн. гектардан астам өзге де жерлер қордағы
жердiң құрамына шығарылды. Нәтижесiнде республикада қордағы жерлердiң
ауданы 6 есе өстi (1-қосымша, 2-сурет, 1-кесте).
Қазақстан Республикасының жер қоры өзінiң табиғи ерекшелiктерiне
қарай, негiзiнен, ауыл шаруашылығы алқаптарынан тұрады (81,7%), орман
алқаптары мен ағашты-бұталы екпелер республиканың жер қорының құрылымында
бар-жоғы 5,3%-ды, су мен батпақ астындағы жерлер - 3,2%, басқа алқаптар
жалпы жер алаңының 9,8%-ын құрайды.
Республиканың жер қорының 81,7%-ын ауыл шаруашылығы алқаптары алып
жатыр, олардың iшiнде шөлдi және жартылай шөлдi типтегi жайылымдар басым
(84,9%), ал егiстiк 10,2%-ды құрайды.
Республиканың ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымында ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлердiң үлес салмағы 38,5%. Ауыл шаруашылығы
алқаптарының елеулi ауданы босалқы жер қорының
(50,6%), елдi мекендердiң (8,6 %), орман қорының (3,6%) құрамында орын
алады.
Тәлiмдi (суарылмайтын) егiстiктiң 70%-ынан астамы үш облыстың -
Ақмола, Қостанай мен Солтүстiк Қазақстан облыстарының үлесінде; суармалы
егiстiктiң 60,7%-ы Алматы мен Оңтүстiк Қазақстан облыстарында, ал
жайылымдардың неғұрлым үлкен ауданы Қарағанды мен Ақтөбе облыстарында,
тиiсінше: 35,5 млн. га (18,8%) және 25,5 млн. га (14,1%) шоғырланған.
Реформа жылдарында ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымындағы
егiстiкте айтарлықтай өзгерістер болды. Егiстiкте өңделген жердiң 12,8 млн.
га (13 шамасында) айналымнан шықты.
Қазiргi кезде республикада көп жылдық екпелер 121,8 мың гектарды,
оның iшiнде: бақтар - 97,6 мың гектар, жүзiмдіктер - 13,7 мың гектар жерді
алып жатыр. Жер реформасы жылдары көп жылдық екпелер ауданы 41,4 мың
гектарға немесе 25%-ға, оның iшiнде есептi жылда - 1,2 мың гектарға кемiдi.
Шабындықтардың ауданы есептi кезеңде 5,0 млн. гектарды құрайды, оның
iшiнде: 62,4 мың гектары - жақсартылған, 731,8 мың гектары - көлтабанды
суармалы жерлер.
Республикада алқаптардың негізгі түрі болып жайылым табылады. Олар
ауыл шаруашылығы алқаптарының 189,0 млн. гектарын немесе
84,9%-ын алады. Жайылымдардың жалпы ауданының 116,9 млн. гектарын немесе
61,6%-ын суландырылатыны, 4,8 млн. гектарын немесе 2,6%-ын - жақсартылғаны
құрайды. Республиканың жер қорының 49,7 млн. гектарын немесе 18,3%-ын ауыл
шаруашылығына арналмаған алқаптар алады (1-қосымша, 3-сурет, 2, 3, 4-
кестелер).
Республикада жер реформасын жүргiзу мемлекеттiк монополияның
жойылуына және жерге жеке меншiк құқығының бірте-бірте таралуына алып
келдi. Азаматтар мен мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың жеке меншiгiнде
жалпы көлемi 589,9 мың гектар 3 миллионнан астам жер учаскелерi бар.
Республиканың жер ресурстары, оларды ұтымды пайдаланған және
жақсартқан жағдайда iшкi және экспорт сұраныстарын қанағаттандыратын
көлемде әртүрлi өнiмдер өндiрiсiн қамтамасыз ете алады.
Күшті жақтары
Заңнамалық қамтамасыз ету. Республикада өндiрiс салаларының нарықтық
экономикаға өту жағдайлары мен процестерiн ескере отырып жер қатынастарын
кезең-кезеңмен құқықтық реттеудiң қажеттiлiгiне қарай, жер заңнамасы дамып,
жетiлдiрiлiп отырды.
Жер қатынастары мен жер реформасын заңнамалық қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының Заңдары мен Қазақстан Республикасы
Президентiнiң заң күшi бар Жарлықтары қабылданды.
Қазақстан Республикасының Заңдары:
1998 жылғы 31 наурыздағы "Шаруа (фермер) қожалығы туралы";
2001 жылғы 24 қаңтардағы N 152-ІІ-ҚРЗ "Жер туралы" (күшi жойылды);
2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 ІІ ҚРЗ "Жер кодексi".
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары:
1995 жылғы 12 мамырдағы N 226д "Қазақстан Республикасы Президентiнiң
жер қатынастарын реттейтiн Жарлықтарына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу
туралы" (күшi жойылды);
1995 жылғы 22 желтоқсандағы N 2717 "Жер туралы" (күшi жойылды);
1995 жылғы 25 желтоқсандағы N 2727 "Жылжымайтын мүлiкке құқықтарды
және онымен жасалатын мәмiлелердi мемлекеттiк тiркеу туралы";
1995 жылғы 23 желтоқсандағы N 2723 "Жылжымайтын мүлiк ипотекасы
туралы".
Аграрлық сектордағы жер қатынастарын реттеу үшін және ауыл шаруашы-
лығы мақсатындағы жердi тиiмдi пайдалану дәлелдемесiн нығайту мен бастап-
қы жер пайдаланушыға капитал (инвестициялар) салу, сондай-ақ жер құнарлы-
лығын сақтау мақсатында 2003 жылғы 20 маусымда Қазақстан Республикасы- ның
Жер кодексі қабылданды. Оны iске асыру үшiн нормативтiк құқықтық кесімдер
пакетi дайындалып және оны Қазақстан Республикасының Үкiметі бекiттi.
Жер Кодексi жер қатынастарын реттеу саласындағы маңызды заңдық
кесімге айналды. Оның қабылдануымен жеке меншiк құқығы институтының бұрын
соңды тек мемлекет меншiгiнде болған ауыл шаруашылығы мақсатын- дағы жерге,
сонымен қатар орман және су қорының жеке учаскелерiне ықпалы тарады.
Жер қатынастары саласындағы бірқатар мәселелердi заңнамалық және нор-
мативтiк қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 10
шiлдедегi N 1149 Жарлығымен бекiтілген Қазақстан Республикасының Ауылды
аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарлама-
сын iске асыру жөніндегі 2004-2006 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарында
көзделген.
Соңғы жылдары жерлердi ауыл шаруашылығы айналымына енгiзу және ол-
ардың сапалық жағдайын жақсарту жөнiнде бірқатар бағдарламалар әзiрлендi
және енгізiлуде.
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң орынбасары Д.Ахметовте
болған мәжiлiстiң 2000 жылғы 2 наурыздағы N 11-8II-284 хаттамалық шешiмi-
не сәйкес тыңайған (пайдаланылмаған) жерлердi ауыл шаруашылығы айналы- мына
енгiзу бойынша ұйымдастыру шаралары iске асырылды. Оның нәтижесiн- де
тыңайған жерлер едәуiр азайды, яғни, 2003 жылы олардың аудандары 5686,7 мың
гектарға қысқарды.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 16 мамырдағы N 1095
Жарлығымен бекiтiлген "2005 жылдың соңына дейiн Каспий теңiзiнiң Қазақ-
стандық секторын игерудің мемлекеттік бағдарламасында" экожүйелер мен жер
ресурстарына залал келтiрместен көмiрсутектерiн өндiрудiң шектi мүмкін дең-
гейін айқындау бойынша арнайы зерттеулер жүргiзу көзделеді.
Республикада Қазақстанның оңтүстiк өңiрлерiнде тауарлық жүзiмдiктердi
қалпына келтiру мен дамыту, шарап материалдары мен жоғары сапалы маркалы
шараптар өндiрiсiн ұлғайту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
2001 жылдың 12 желтоқсанындағы N 1621 қаулысымен бекiтiлген "Қазақстанда
жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына келтіру мен дамытудың 2010
жылға дейінгі кезеңге арналған бағдарламасы" іске асырылып жатыр. Осы
Бағдарламаның шеңберiнде республикада жүзiмдiктердiң ауданын 15,2 мың гек-
тарға дейiн жеткізу жоспарланып отыр.
Жер реформасының нәтижелерi. Жердегi өзгерiстер республикада жаңа жер
құрылысын жасауға алып келдi. Жер қатынастарының сипаттамаларындағы негiзгi
мәселе: жерге мемлекеттiк монополияны жою және жердiң кей санатта- рына
жеке меншiк енгiзу; ақылы жер пайдалануға көшу, жерді сатып алғаны жә- не
пайдаланғаны үшiн төлемдер енгiзу; жерде шаруашылықтың барлық нысан-
дарының тең дамуы үшiн жағдайлар жасау; жылжымайтын жер мүлiгiнің нары- ғын
құру болды.
Қазiргі кезде республика экономикасының аграрлық секторындағы шаруа-
шылық тарды реформалау процесі іс жүзінде аяқталды. Ауыл шаруашылығы
кәсiпорындарын мемлекет иелiгiнен алу және жекешелендіру барысында 2004
жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 151,9 мың шаруа (фермер) қожалықтары, 18
мыңға жуық мемлекеттiк емес ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, оның ішінде 3,7
мың шаруашылық серiктестiктер мен акционерлік қоғамдар, 1,5 мың ауыл
шаруашылығы кооперативтері ұйымдастырылды (1-қосымша, 4-сурет, 5-кесте).
Оларға 96,6% ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер бекiтiлiп берiлген.
Аграрлық секторға қоса елдi мекендер жерлерiнiң, сондай-ақ
өнеркәсiптiк, көлiктiк, байланыстық, қорғаныстық және өзге де ауыл
шаруашылығы мақсат- ына арналмаған жерлер құрамында жаңа шаруашылық жүргiзу
құрылымдары қалыптасуының қарқынды процесi жүрiп жатыр.
Жер учаскесi иелерiнiң және жер пайдаланушылардың көпшiлiгi жерге құ-
қық беретiн құжаттармен қамтамасыз етiлген.
Жер мониторингi. Ғылыми-әдiстемелiк құжаттар шығарылды:
жерлердiң базалық мониторингi жүргiзiлуде, 288 стационарлық және
жарты- лай стационарлық пункттерде жүйелiк қадағалау қойылды және
жүргiзiлуде; Атырау облысының мұнай кен орындарын санитарлық қорғау
аймақтарының экожүйелерi жергілiктi мониторингiнiң 7 полигоны жұмыс
iстейдi; тұрақсыз экологиялық жағдайы бар өңiрлердiң (Арал өңiрi, Каспий
өңiрi, Балқаш өңiрi мен Семей ядролық сынақ полигоны) топырақ және
геоботаникалық карталары, стационарлық қадағалау пункттерiнiң схемалары
жасалды.
Жылдар бойына жасалынған зерттеулер материалдарын қорытудың негiзiн-
де болжамдық, экологиялық, өңiрлiк, республикалық, облыстық, аудандық, гео-
ботаника лық және топырақ карталары жасалды; республиканың жазық далалы,
таулы, тау етегiндегi аумақтары топырақтарының жүйелiк тiзiмдерi, олардың
негiзгi диагностикалық көрсеткiштерi, сондай-ақ табиғи азықтық алқаптар түр-
лерiнiң тiзiмдерi мен олардың қысқаша сипаттамасы дайындалды, "Қазақстан
Республикасының табиғи азықтық алқаптарының жiктемесi" әзiрлендi, ғылыми-
әдiстемелiк нұсқаулар, нұсқаулықтар, көрнекi құралдар дайындалды, "Қазақ-
стан ның шабындықтары мен жайылымдарының азықтық өсiмдiктерi", "Қазақ- стан
Республикасындағы жер мониторингi (даму жағдайы мен болашағы)" жинағы
жарияланды.
Қазiргi кезде "Қазақстан Республикасының зымырандық-ғарыштық қызмет
әсерiне ұшыраған аумағы экологиялық жай-күйiнiң мониторингi" бюджеттiк
бағдарламасы бойынша ғылыми-iздестiру жұмыстары жүргiзiлiп отыр.
Мемлекеттiк жер кадастры. Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын
басқару агенттігі (бұдан әрi - Агенттiк) жер кадастрының тұтас жүйесiн
жасау, Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң жылжымайтын мүлiктi
тiркеу жөнiндегi орталықтарымен, Қаржы министрлiгiмен (СТмССОТ) және басқа
да мемлекеттiк басқару органдарымен өзара iс-қимыл жасау және жұмыстарын үй-
лестіру бойынша мақсатты бағытталған жұмыс жүргiзiлуде.
Жаңа мемлекеттiк жер кадастрын (әрi қарай - Кадастр) қалыптастыруды
Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша Агенттiктiң мамандан-
дырылған мемлекеттiк кәсiпорындары жүргiзуде.
Республикада Кадастр мен оның инфрақұрылымдарының негiзi жасалған.
Шекаралар мен есептi кварталдардың кодтарын белгілей отырып
аумақтарды жер-кадастрлық аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргiзiлуде.
Қазiргi кезде құқықтық және фискалдық кадастрлар үшiн ақпараттарды
жер кадастры жасайды. Фискалдық кадастрды жүргiзудiң негiзi болып табылатын
жер учаскесiнiң кадастрлық құнын белгiлеу (жерге төлемдердi, ипотека мен
басқа да төлемдердi есептеу) жер кадастрының құрамдас бөлiгi болып табыла-
ды.
Жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалау үшiн "Ауыл шаруашылығы алқап
-тарының кадастрлық (бағалау) құнын айқындауға арналған төлемнiң базалық
ставкаларын есептеу әдiстемесi" (Астана қаласы, 2003 ж.) және нарық бағалар-
ының, сондай-ақ жылжымайтын мүлiктi бағалау мен Астана қаласындағы жер
учаскелерiн бағалау кезiнде сынақтан өткен бағалық аймақтандыру әдiстерiнiң
негiзiнде "Елдi мекендердiң (қалалардың) жерiн кадастрлық бағалау
әдiстемесi" әзiрлендi.
Мыналарды:
Жер кодексiнiң талаптарына сәйкес атрибутивтiк және графикалық жер-
кадастрлық құжаттаманы, статистикалық есеп беру мен ведомствоаралық алма-
судың нысанын, мазмұнын, оларды қалыптастыру тәртiбi мен жүргiзу әдiстеме-
сiн;
сандық және сапалық мемлекеттiк есепке алуды жетілдiру бойынша жұмыс-
тар жүргiзiлуде.
Аудандар мен есептi кварталдардың жер-кадастрлық карталарын компью-
терлер технологиялары базасында жасау және оларды стандарттау жетiлдiрiлу-
де.
Кадастрды ғылыми-әдiстемелiк және бағдарламалық қамтамасыз ету әзiрле-
нуде.
Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн (ЖК ААЖ) жасау жә-
не жетiлдiру, ГАЖ-технологияларын пайдалана отырып сандық карталар әзiр-
леу оны жүргiзу технологияларын дамытудың негізi болып табылады. 2002
жылдан бастап мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық
жүйесiн (әрi қарай - МЖК ААЖ) жасау мен енгізу бойынша жұмыстар бастал- ды.
Осы бағытта мынадай iс-шаралар жүзеге асырылды:
"Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмi (БМЖТ)", "Жер балансы", "БМЖТ база-
сынан құқықты куәландыратын құжаттарды қалыптастыру және басып шыға- ру",
"Жердi кадастрлық бағалау" - кiшi жүйелерi әзiрлендi;
МЖК ААЖ-iн Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комите-
тiнiң "Салық төлеушiлер мен салық салу объектiлерiнiң тiзiлiмi (бұдан әрi -
СТмССОТ)" ақпараттық жүйесiмен интеграциялау бойынша жұмыстар жүргi-
зiлуде. МЖК ААЖ-нiң Республикалық орталығына осы жобаның шеңберiнде
компьютерлiк техника қойылды, БМЖТ деректерiн құру және осы деректердi
СТмССОТ АЖ-не беру үшiн клиенттiк қосымша қойылды, Астана қаласының
деректерi бойынша Пилоттық енгiзу мен тестiлеу басталды;
қажеттi анықтамалықтар мен кодификаторлар әзiрленуде және жасалуда.
МЖК ААЖ деректерi жалпы мемлекеттiк ақпараттық ресурс болып табыла-
ды және бұл деректер электронды Үкiмет пен оған кiретiн төрт жалпы
мемлекеттiк жүйенiң құрамдас бөлiгi ретiнде қажеттi. Оларға: СТмЖМОТ, мекен-
жайлық тiркелiм, жылжымайтын мүлiк тiркелiмi мен табиғи ресурстар жатады.
Жерге орналастыру. Республикада жер реформасының дамуының бастапқы
кезеңiндегi жерге орналастырудың ролi жерлердi қайта бөлуге келiп саяды.
Мыналар:
Халық депутаттары аудандық кеңестерiнiң арнайы жер қорын құру;
ауылдық елдi мекендердiң шектерiн (шекараларын) белгiлеу;
мемлекеттiк ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын жекешелендiру және
мемлекет меншiгiнен алу процесiнде жерді қайта бөлу;
шартты жер үлестерiн нақты дербестендiрудi жүргiзу;
жер учаскелерiне құқық куәландыратын құжаттарды ресiмдеу және қайта
ресiмдеу;
шаруа (фермер) қожалықтары және басқа да шаруашылық жүргізушi субъ-
ектiлер үшiн жер учаскелерi беру (бөлу) бойынша ауқымды жұмыстар
жүргізілді.
Қазiргi кезде жерге орналастыру акцентi жер кадастрын жүргiзу, жердiң
және оған салық салудың жұмыс iстеуi; жердi аймақтандыру схемаларын, жердi
ұтымды пайдалану мен оны қорғау жөнiндегi өңiрлiк бағдарламаларды, сондай-
ақ ауылдық елдi мекендердiң жер-шаруашылық орналасуы жобаларын әзiрлеу
мақсаттары үшiн жердi бағалауды қамтамасыз ету жағына ойысты.
Жер пайдалану ақылылығы және экономикалық ынталандыру.
Республикада жер реформасы жылдары iшiнде жер учаскелерi мен жер пайда-
лану құқығын нарықтық жағдайларға тартуға, сондай-ақ жер нарығын дамытуға
бағытталған жер қатынастары қалыптасып отыр. Мемлекеттiң қатысуымен ау-даны
196,8 мың гектар жер учаскелерiн меншiкке және жер пайдалану құқы- ғында
сату бойынша 92,9 мың операция жүзеге асырылды.
Республикада жер учаскелерiн сату үшiн жер аукциондары мен конкурстар
өткiзiледi. Жер реформасының бүкiл кезеңiнде 436 конкурс және аукцион өткiз-
iлдi, оларда 1311 жер учаскесi сатылды. Жердi ауыл шаруашылығына пайдалану
үшiн сатудың айтарлықтай резервi босалқы жерлерде, олардағы ауыл шаруа-
шылығы алқаптарының ауданы 109,2 млн. гектарды құрайды.
Ақылы жер пайдалану жүйесiнiң дамуына қабылданған Қазақстан Республи-
касының Жер кодексi ықпал ететін болады.
Жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылау.
Республиканың жерге орналастыру қызметiнiң құрылымында жердi пайдалану мен
қорғауды мемлекеттiк бақылау жүйесі құрылған, оның мiндетiне жер, аза-
маттық, табиғат қорғау және жер қатынастары саласындағы өзге де заңнаманың
талаптарын сақтауды қамтамасыз ету кiредi.
1995-2003 жылдары iшiнде Агенттiктiң инспекторлық қызметi 123,4 мың
тексерiс жүргіздi, бұл ретте 88,3 мың рет жер заңнамасын бұзушылық анық-
талды.
Жер ресурстарын басқару жөнiндегi қызмет. Республикада Қазақстан Рес-
публикасының Жер ресурстарын басқару агенттiгi басшылық жасайтын жер
ресурстарын басқару қызметiнiң тұтас вертикалды ұйымдастыру құрылымы жұмыс
iстейдi.
"Қазақстан Республикасында жерге құқықтарды қамтамасыз етудiң 2000-
2003 жылдарға арналған бағдарламасы" туралы Қазақстан Республикасының
Үкiметiнiң 2000 жылғы 16 ақпандағы N 253 қаулысын iске асыру мақсатында
жерге орналастыру қызметiнiң өндiрiстiк бөлiмшелерiн құрылымдық жағынан
қайта құру жүргізiлдi - қазiргi "МемжерҒӨО" РМК-ның еншiлес кәсiпорындары
базасында аудандар мен облыстық маңызы бар қалаларда қосымша өндiрiстер -
жер-кадастрлық филиалдар (орталықтар) құрылды.
Ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету. Жер ресурстарын басқарудың өзектi
мәселелерi бойынша ғылыми зерттеулер мен әдiстемелiк әзiрленiмдер жүзеге
асырылуда. Жер реформасы жылдарында жерге орналастыру және жер-кадастр- лық
жұмыстардың барлық түрлерi бойынша 60-қа жуық әр түрлi әдiстемелер,
нұсқаулықтар мен нұсқаулар әзiрлендi және қазiргi кезде қолданыста жүр.
Халықаралық ынтымақтастық. Агенттiк көптеген елдермен, қорлармен және
ұйымдармен жер қатынастары жөнiндегi құқықтық экономикалық және қаржы- лық
мәселелер және жер қатынастары, жерге орналастыру, жер кадастры, жер
мониторингi, геодезия мәселелерi саласында және жердi пайдалану мен қорғау-
ға байланысты т.б. проблемалар бойынша белсендi халықаралық ынтымақтас- тық
жүргiзiлуде.
Қазақстан Республикасы Жер қатынастары және жерге орналастыру жөнiн-
дегi Халықаралық Ғылыми Проблемалық Кеңестiң мүшесi болып табылады, бұл
әлемдiк жерге орналастыру ғылымын, жер кадастрын дамытудың, жердi баға-
лаудың, геодезия мен картографияның, сондай-ақ жер қатынастарының басқа да
маңызды проблемаларының негiзгi үрдiстерi туралы ақпарат алуға мүмкiндiк
бередi.
МЖК ААЖ құру шеңберiнде геоақпараттық жүйелердi әзiрлеу мен сату
саласындағы халықаралық көшбасшы ESRI фирмасымен (АҚШ), Мәскеудегi ТМД
елдерiнiң ГАЖ Ассоциациясымен ынтымақтастық жүзеге асырылуда.
Әлсiз жақтары
Заңнамалық қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасында жер қатынастары
мен жер заңнамасының кезең-кезеңмен құқықтық реттелуiне қарамастан, жер
қатынастарының кейбiр мәселелерi бойынша нормативтiк құқықтық базаны
жетiлдiрудi талап етедi. Атап айтқанда, Агенттiктiң ақпараттық ресурстары,
Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмiн жүргiзу тәртiбi, жердi мемлекеттiк
кадастрлық бағалау туралы мәселелер бойынша тиiстi нормативтiк құқықтық
кесiмдер қабылдау қажеттiгi туып отыр. Оларда дәл белгiленген мақсаттар,
мiндеттер, базалық мәлiметтердiң тiзбесi, оларды жинау, жаңарту мен сақтау
жолдары, Кадастр жүргiзетiн мамандандырылған кәсiпорындар ұйымдық құрылымы
мен функциясы және басқа да мәселелер көрсетiлуi тиiс.
Сонымен қатар, жер туралы мемлекеттiк ақпаратты қалыптастыру басқа
ведомстволар, заңды және жеке тұлғалар орындайтын жұмыс материалдарын
мемлекеттiк жер кадастрының дерекқорына беру, сондай-ақ жер учаскелерiнiң
меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларды, оларды құқықтық тiркегеннен кейiн
жер-кадастрлық есепке алу тетiгiн әзiрлеудi талап етедi.
Жер реформасының нәтижелерi. Жерге нақты меншiк иесiн қалыптастыру
жөнiндегi оң функцияны орындай отырып, шаруа (фермерлiк) қожалығын және
басқа да шаруашылық жүргізу нысандарын ұйымдастыру үшiн шағын жер учас-
келерiнiң ауқымды санын бөлу арқылы iрi жер иеленушiктi реформалау процесi
ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң тиiмдiлiгi, жерді ұтымды пайдалану мен қорғау-
ды ұйымдастыру бойынша iс-шаралар жүргізу деңгейінде терiс әсер ететiн
бiрқатар кемшiлiктерi де бар.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң барлық нысандары үшін негiзгi
проблемалар олардың оңтайлы мөлшерлерiн белгілеу, бiрлестiру, аумақтарды
ұйымдастыру жобаларын әзiрлеу негiзiнде олардың инфрақұрылымдарын дамы- ту,
ауыл шаруашылығы алқаптарын жақсарту және өңдеу бойынша техникалық-жұмыстық
жобалау үшiн қалыпты жағдайлар жасау болып табылады.
Жер қорын жердің мақсатты арналу санаттары мен алқаптары бойынша бө-
лу. Соңғы он жыл iшiнде республиканың барлық өңiрлерiнде, оның ішінде ана-
ғұрлым қолайлы табиғи және экономикалық жағдайлы өңірлерде де жердiң елеу
лi аудандары ауыл шаруашылығы айналымынан шығарылып, босалқы жерлерге
берiлдi. Елiмiздiң жер қорының жартысы дерлiк қазiргi кезде пайдаланылмай
отыр.
Қалыптасқан жер қорын жер санаттары, жер пайдаланушылар мен алқаптар
бойынша бөлу - саяси және әкiмшiлiк-шаруашылық қызметтiң нәтижесi. Ол өзiн
жетiлдiрудi талап етедi, ал атап айтқанда жерлердiң құрамын, мақсатты
арналу санатын экономика мен қоршаған ортаны қорғау салаларын дамыту
талаптары- на сәйкес келтiрудi қажет етедi. Жекелеп алғанда, елдi
мекендердің ауқымды алаңдары, өнеркәсiптiк кәсiпорындар, коммуналды-
қоймалық ғимараттар, көлiк және т.б. орналасқан аумақтар тиiмсiз
пайдаланылуда. Орман қорының жерлер- iнде үлкен аудандар есепке алынған,
оларда айрықша қорғалатын табиғи аумақ- тардың объектiлерi орналасқан. Су
асуындағы жерлердiң 40 %-на жуығы (3,1 млн. га) босалқы жерлердiң
құрамында есепке алынған. Қазақстан Республика- сы Президентiнiң 2003 жылғы
10 шiлдедегі N 1149 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының ауылдық
аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк
бағдарламасының іс-шараларын жүзеге асыру ауылдық елдi мекендердің жерін
түзету қажеттiгiн туғызады.
Республиканың көптеген облыстарында неғұрлым қарқынды пайдаланы-
латын жерлердің аудандары қысқарды. Егістiк құрамынан түсiмдiлiгi төмен
жерлерді шығарумен қатар, тыңаймаған 4 млн. гектар жақсы сапалы жер
ауыстырылды. Сонымен қатар, егістiкте әр түрлi теріс әсерлерге ұшыраған
жерлердің өзге де айтарлықтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекеттік жер кадастрының құрамдас бөлігі болар алдыңда жерді тіркеу,
есепке алу, бағалау халық шаруашылығының ертеректегі даму кезеңдерінен
басталып, көптеген белгілі өзгерістерден өтті. Бірақ, олардың арасында
әрқашан бір белгілі байланыс болды. Сондықтан, олардың дамуы, жетілу
тарихын, шын мәнінде тұтас жүйе ретінде, Кеңестік жер кадастрының
қалыптасуы, даму тарихы деп қарауға болады.
Жер кадастрының қазіргі кездегі мәнін дұрыс түсіну және оны әрі карай
дамуын алдын ала білу үшін оның пайда болуы мен және дамуының тарихын жақсы
білген жөн. Бұл мәселелер осы бөлімде келтіріледі. Кеңес мемлекеті
құрылуымен елімізде пайдаланылатын жерлерді тіркеу, есепке алу арнайы
мемлекеттік әдіс ретінде жүргізіле бастаған.
Ал жерлерді бағалау тек жеке жер мәселелері мен шаруашылық міндеттерді
шешуде ғана жүргізілді. Бірінші жылдары жер кадастрлық әдістердің және
олардың міндеттерінің қажеттілігі "Жер туралы" декретінде кеңестік жер
өзгертулерін жүргізу қажеттігімен негізделген. Декреттің 3-бабына сәйкес,
помещик жерлерін тартып алу тәртібін қатаң сақтау, тәркіленген мүліктің дәл
тізімін жасау, халыққа өтетін жерлерді қатаң қорғау ояздық шаруа
депутаттарына жүктелді.
Болыстық жер комитеттері жергілікті жер қатынастарын реттеу, жалпы жерді
қайта рәсімдеуді дайындау үшін қажетті мәліметтерді жинауға тиісті болды:
әр болыстықтың жер мөлшері, сапасы, алқаптардың көлемі, табиғи мал азық
жайылымдардың және өндеуге, жыртылуға жататын жерлердің сапасын, жерлердің
ауданын анықтау үшін барлық қол астындағы жоспарлы-картогафиялық
материалдар, басқа да құжаттар пайдаланылды. Тіркіленген жерлерге акт
жасалынды. Оларға алқап түрлерінің, жерлердің барлық көлемдері көрсетіліп,
тиісті жерлер тізімдері тіркелген. Жерді есепке алу, бағалау, бірінші
кезекте жерді үйлестіру қажеттілігінен туды.
1919 ж. 14 ақпаңда жарияланған БОАК бекіткен "Социалистік жер үйлестіру
және социалистік егіншілікке көшу шаралары туралы" ережеде жер үйлестірудің
міндеттері, мазмұны жүргізу принциптері анықталған. Осы ережемен жерді
есептесе алу міндеттері де белгіленген. Оны жүргізу тәртібі 1919 ж. 23
қыркүйекте РСФСР халықтық жер комитеті бекіткен "Социалистік жерді
үйлестіру мүддесі үшін жерлерді есепке алу бойынша нұсқаулармен"
белгіленген. Кеңес кезіндегі жерлерді есепке алу бойынша бұл бірінші арнайы
нұскау болған. Ол жерлерді есепке алуды жүргізу тәртібін және жер есептік
құжаттың мазмұнын белгілеген. Болыстық бойынша жер үйлестіру ісін
дайындауда халықты және жерлерді есепке алу жүрді.
Жерді есепке алу бастапқы негізгі және күнделікті деп бөлінген. Ол әр
болыстық бойынша жеке жүргізілген. Үлестіруге жатқызылған, жатқызылмаған
барлық жерлер есепке алынған. Болыстық территориялары "Есептік дачалар" деп
аталатын бірнеше бөліктерге бөлінген. Есептік дачаның ауданы межелеу
мәліметтері бойынша есептеліп, әр учаскі орналасуына байланысты тиісті
есептік дачаға тіркелген, ал алқаптар ыңғайлы жайылым, шабыңдық, орман,
бұта, жыртылған, бау, бақшалар, аула жерлері және ыңғайсыз жыралар,
құмдар, батпақтар, су деп бөлінген. Жерді есепке алуды жүргізу нәтижесінде
барлық болыстық жерлердің есептік тізімдері, карталары пайда болған.
1918 ж. 25 шілдеде В. И. Ленин қол қойған Орталық статистикалық басқарма
туралы:
Ережеде бірінше рет, басқа міндеттер ішінде, жерді тіркеу осы басқармаға
жүктетілген. 1919 ж. Заңды түрде ол бірінші рет жер жағдайы туралы
мәліметтерді жинау, жүйелеу, сақтау, жаңғырту бойынша белгілі әрекет түрі
ретінде бекітілген. Оның жүзеге асуы іс жүзінде "Социалистік жерді
үйлестіру және егіншілікке көшу шаралары туралы" Ереже қолданғаннан кейін
басталды. Осы заңдық актіде "Пайдаланатын жерлерді мемлекеттік тіркеу
үлестірілген жер қорын, жер пайдаланушыларды және болып жаткан бар
өзгерістерді есепке алу мақсатымен жүргізіледі" деп көрсетілген. Бұл жазба
құрылған жер пайдалануларды болыстық карталарға түсіруден жер тізімдерін
жасаудан тұрған.
Жер пайдалануға кұқықтығын дәлелдейтін құжат болып, осы жерді бөліп беру
туралы жазба саналған. Бұл жазуды губерниялық жер бөлімі бекіткен. Жер
пайдаланушыларға берілген жоспарларда және жерді бөліп беру туралы жазбада
тіркеуден өткендігі көрсетілген. Негізгі тіркелуші бірлік ретінде жеке жер
учаскесі алынған. Ол учаскені бір немесе бірнеше алқаптардан тұратын, баска
жер пайдаланушылар жерінен бір тұйық сызықпен шектелген жер ауданы құрған.
Мемлекеттік тіркеуге жататын мағлұматтар арнайы құжатта көрсетілген
болыстық карта, мекен картасы, мекен тізбегі, жер пайдаланушылардың
тізімі. Әр жеке жер учаскесіне жерді пайдалану бойынша іс кұрастырылған,
бұл істе барлық материалдар жинақталған.
1919 жылы 23 қыркүйекте РСФСР халыктық жер комитеті бекіткен "Пайдаланатын
жерлерді мемлекеттік жазу тәртібі жерді тіркеуі және рәсімдері туралы
нұсқауда" Мемлекеттік жазуды жүзеге асыру тәртібі келтірілген.
Пайдаланылатын жерлерді тіркеу бойынша бұл бірінші нұсқау болды.
1934 жылдан бастап жерді есепке алу бойынша арнайы есеп беру енгізілді.
1934ж. 29 мамырындағы КСРО ХКК қаулысымен Алкаптар және жер пайдаланулар
бойынша "жерлерді үлестіру туралы есеп беру жөнінде" қолындағы бар құжаттар
және материалдар негізінде аудандық жер бөлімдері есеп құрып, жоғарыға есеп
беру міндеттері жүктелген.
1935-1938 жылдары ауыл шаруашылық артелдерге мемлекеттік актілер
тапсырылды, керек жағдайда шаруашылықаралық жерді үйлестіру жүргізілді. Бұл
кәдімгі дәрежеде есептік жер кұжаттардың саласын және сенімділігін
арттырды. Қоғамдық колхоз жерлерін талан-тараждан сақтау және жер істерінде
тәртіп орнату мақсатымен 1939 ж. арнайы есептік жер құжаты енгізілді:
1. Колхозда - баулықтап тігілетін жер кітабы.
2. Аудандық атқару комитетінде - жерлерді мемлекеттік тіркеу кітабы.
Бұл кітаптардың жер есептік жөне жер тіркеулік мағынасы болған. Жерлерді
есепке алу және онымен қоса тіркеу колхоз жерлерін талан-таражға салудан
сақтауға мүмкіншілік берген. Бірыңғай жер қорының құрамы есепке алу
барысында 5 санатқа бөлінген:
1. Ауыл шаруашылығына арналған жерлер;
2. Өнеркәсіп, көлік, арнайы арнаулы жерлері;
3. Қалалар және қала типтес поселкелер жерлері;
4. Мемлекеттік орман қоры;
5. Мемлекеттік босалқы жерлері.
1938ж. бастап үлкен көлемде шаруашылық ішіндегі жерді үйлестіру жұмыстары
жүргізіле бастады. Жерді есепке алу үшін жерді үйлестіру алқаптары құрамын,
жай-күйін сипаттаушы айрықша құнды мағлұматтар береді. Есепке алу жұмысы
жақсы қойылған жерлерде жерді үйлестіру үшін қажетті мәліметтерді беріп
отырды.
КСРО МК 1949 ж. 20 тамыздағы қаулысымен совхоз жерлерін мемлекеттік есепке
алу кітабы енгізілген. Ол кітап екі бөліктен тұрған. Бірінші бөлігінде әр
совхоз туралы жалпы мәліметтер келтірілген, ал екінші бөлігінде совхоз
жерлерінің экспликациясы берілген. 1952 ж. бастап барлық колхоз,
совхоздарында суарылатын жерлерді есепке алу мақсатымен жоспарлы-
картографиялық материалдар дайындала бастады. 1953 ж. бастап суармалы
жерлердің сапасын, жағдайын күнделікті есепке алу жұмыстары жүргізілетін
болды.
Социалистік жер қатынастарының әрі карай дамуы және жер пайдаланушьшардың
күшеюі барлық пайдаланылатын жерлерді бір жүйеде тіркеудің, бүкіл елдегі
бірыңғай жүйесін кұру қажеттілігін алға қойды. Елде Пайдаланатын жерлерді
мемлекеттік тіркеу, есепке алудың бірыңғай жүйесі 1954 ж. 31 желтоқсанда
кабылданған КСРО МК "КСРО жер қорын бірыңғай мемлекеттік есепке алу туралы"
қаулысынан басталды.
1964 ж. КСРО АШМ нұсқауы бойынша В.В.Докучаев атындағы топырақ институты
жерлерді мемлекеттік есепке алу мүддесі үшін топырақ топтарының жүйелі
тізімін жасады. Топырақтардың агроөңдірістік қасиеттерін, олардың
тыңайтқыштарда, мелиоративтік шараларға мұқтаждығын, соңдай-ақ ауыл
шаруашылық дақылдары үшін олардың жарамдылығын ескере отыра, барлығы 117
негізгі топтар бөлінген. Топырақтардың топтары бойынша сипаттаумен қатар,
алқаптар эрозиялану, тұздану, сортандану, топырақтардың фосфор, калийдің
жылжымалы түрлерімен қамтамасыз етілуі 100 г топыракқа миллиграммесебімен
дәрежесі бойынша бөлінеді.
1971 В.В.Докучаев атындағы топырақ институты топырақтарды бонитеттеу
әдістемесін ашқан болатын. Оның негізінде барлық облыстарда топырақгарды
бонитеттеу бойынша әдістемелік нұсқаулар құрастырылды. Бұл нұсқауларға
сәйкес бағалауға топырақ түрлері, сондай-ақ олардың кешендері жатады.
Топырақтарды бонитеттеу негізіне олардың табиғи қасиеттері жөне шығымдылық
дәрежесі алынды.
Ауыл шаруашылық экономикасының Бүкіл одақтық ғылыми-зерттеу институты ауыл
шаруашылық өндірісінің басты құралы ретінде жерді жалпы бағалау әдістемесін
тапты. Бұл әдіспен Мөскеу, Смоленск, Брянск облыстарында жұмыстар
жүргізілген. Жерлерді бағалау көрсеткіштері ретінде аудан бірлігіне
қатынастанған өсімдік шаруашьшығындағы жалпы өнім мен таза пайда алынған.
Жерлерді бағалауды әр табиғи экономикалық ауданда тандалған типті
шаруашылық мәліметтері бойынша жүргізу ұсынылған. Бағалау шкаласы 100
баллдық жүйе бойынша құрылады.
Қазақ ауыл шаруашылық экономикасы және ұйымдастыру ғылыми-зерттеу институты
жерлерді зкономикалық бағалау кәрсеткші ретінде өзіндік құнды және
салыстыруға келетін шығымдылықты алуды ұсынды. Экономикалық бағалау алдында
топырақгарды бонитетгеу керек. Соңғының нәтижесінде физикалық, химиялық,
гидрогеологиялық, биологиялық және т.б. табиғи қасиеттері, сондай-ақ,
олардың қазіргі мәдениелену жай-күйі бойынша, топырақтар агроөндірістік
тұрғьща топтастырылады. Бірқатар ауыл шаруашылық жоғары оку орындарының
жерді үйлестіру факультеттері мамандары жоғарыда айтылған жұмыстарға үлкен
үлес қосты.
Жер ресурстарының қазiргi жай-күйiн талдау
Жер қорының жалпы сипаттамасы
Қазақстан, аумағы бойынша Азиядағы үшiншi ел, он табиғи-ауыл
шаруашылығы аймақтарын қамтитын 272,5 млн. гектар аумақты алып жатыр.
Далалы, құрғақ далалы, жартылай шөлейттi және шөлдi төрт аймақтың үлесiне
жалпы аумақтың 87,4% және ауыл шаруашылығы алқаптарының 88,3 % жатады (1-
қосымша, 1-cурет).
Елдегі жерде болып жатқан өзгерiстер жер қорын санаттар мен алқаптар
бойынша бөлуде белгiлi бiр өзгерiстерге алып келдi:
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер құрамынан қордағы жерлер қатарына
және өзге санаттарға 135,0 млн. га (62 %) жер ауыстырылды;
өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығына
арналмаған жерлердiң ауданы 8 есе азайды;
мемлекеттiк орман қоры жерiнiң ауданы 5,6 %-ға өстi;
су қоры жерi - 4,4 есе өстi;
ауылдық (селолық) округтерге мал бағу және басқа да мақсаттар үшін
қосымша жерлердiң берiлуiне байланысты ауылдық елді мекендер жерінің ауданы
11 есе өстi. Олардың ауданы 20,4 млн. га, оның iшiнде қалалар мен
кенттердiң жерi - 1,9 млн. га, ауылдық елдi мекендердiкi - 18,5 млн. га
құрады;
реформаланған ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының бөлiнбеген
жерлерiнiң, сондай-ақ өнеркәсiп және ауыл шаруашылығына арналмаған,
пайдаланылмай жатқан ауданы 100 млн. гектардан астам өзге де жерлер қордағы
жердiң құрамына шығарылды. Нәтижесiнде республикада қордағы жерлердiң
ауданы 6 есе өстi (1-қосымша, 2-сурет, 1-кесте).
Қазақстан Республикасының жер қоры өзінiң табиғи ерекшелiктерiне
қарай, негiзiнен, ауыл шаруашылығы алқаптарынан тұрады (81,7%), орман
алқаптары мен ағашты-бұталы екпелер республиканың жер қорының құрылымында
бар-жоғы 5,3%-ды, су мен батпақ астындағы жерлер - 3,2%, басқа алқаптар
жалпы жер алаңының 9,8%-ын құрайды.
Республиканың жер қорының 81,7%-ын ауыл шаруашылығы алқаптары алып
жатыр, олардың iшiнде шөлдi және жартылай шөлдi типтегi жайылымдар басым
(84,9%), ал егiстiк 10,2%-ды құрайды.
Республиканың ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымында ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлердiң үлес салмағы 38,5%. Ауыл шаруашылығы
алқаптарының елеулi ауданы босалқы жер қорының
(50,6%), елдi мекендердiң (8,6 %), орман қорының (3,6%) құрамында орын
алады.
Тәлiмдi (суарылмайтын) егiстiктiң 70%-ынан астамы үш облыстың -
Ақмола, Қостанай мен Солтүстiк Қазақстан облыстарының үлесінде; суармалы
егiстiктiң 60,7%-ы Алматы мен Оңтүстiк Қазақстан облыстарында, ал
жайылымдардың неғұрлым үлкен ауданы Қарағанды мен Ақтөбе облыстарында,
тиiсінше: 35,5 млн. га (18,8%) және 25,5 млн. га (14,1%) шоғырланған.
Реформа жылдарында ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымындағы
егiстiкте айтарлықтай өзгерістер болды. Егiстiкте өңделген жердiң 12,8 млн.
га (13 шамасында) айналымнан шықты.
Қазiргi кезде республикада көп жылдық екпелер 121,8 мың гектарды,
оның iшiнде: бақтар - 97,6 мың гектар, жүзiмдіктер - 13,7 мың гектар жерді
алып жатыр. Жер реформасы жылдары көп жылдық екпелер ауданы 41,4 мың
гектарға немесе 25%-ға, оның iшiнде есептi жылда - 1,2 мың гектарға кемiдi.
Шабындықтардың ауданы есептi кезеңде 5,0 млн. гектарды құрайды, оның
iшiнде: 62,4 мың гектары - жақсартылған, 731,8 мың гектары - көлтабанды
суармалы жерлер.
Республикада алқаптардың негізгі түрі болып жайылым табылады. Олар
ауыл шаруашылығы алқаптарының 189,0 млн. гектарын немесе
84,9%-ын алады. Жайылымдардың жалпы ауданының 116,9 млн. гектарын немесе
61,6%-ын суландырылатыны, 4,8 млн. гектарын немесе 2,6%-ын - жақсартылғаны
құрайды. Республиканың жер қорының 49,7 млн. гектарын немесе 18,3%-ын ауыл
шаруашылығына арналмаған алқаптар алады (1-қосымша, 3-сурет, 2, 3, 4-
кестелер).
Республикада жер реформасын жүргiзу мемлекеттiк монополияның
жойылуына және жерге жеке меншiк құқығының бірте-бірте таралуына алып
келдi. Азаматтар мен мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың жеке меншiгiнде
жалпы көлемi 589,9 мың гектар 3 миллионнан астам жер учаскелерi бар.
Республиканың жер ресурстары, оларды ұтымды пайдаланған және
жақсартқан жағдайда iшкi және экспорт сұраныстарын қанағаттандыратын
көлемде әртүрлi өнiмдер өндiрiсiн қамтамасыз ете алады.
Күшті жақтары
Заңнамалық қамтамасыз ету. Республикада өндiрiс салаларының нарықтық
экономикаға өту жағдайлары мен процестерiн ескере отырып жер қатынастарын
кезең-кезеңмен құқықтық реттеудiң қажеттiлiгiне қарай, жер заңнамасы дамып,
жетiлдiрiлiп отырды.
Жер қатынастары мен жер реформасын заңнамалық қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының Заңдары мен Қазақстан Республикасы
Президентiнiң заң күшi бар Жарлықтары қабылданды.
Қазақстан Республикасының Заңдары:
1998 жылғы 31 наурыздағы "Шаруа (фермер) қожалығы туралы";
2001 жылғы 24 қаңтардағы N 152-ІІ-ҚРЗ "Жер туралы" (күшi жойылды);
2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 ІІ ҚРЗ "Жер кодексi".
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары:
1995 жылғы 12 мамырдағы N 226д "Қазақстан Республикасы Президентiнiң
жер қатынастарын реттейтiн Жарлықтарына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу
туралы" (күшi жойылды);
1995 жылғы 22 желтоқсандағы N 2717 "Жер туралы" (күшi жойылды);
1995 жылғы 25 желтоқсандағы N 2727 "Жылжымайтын мүлiкке құқықтарды
және онымен жасалатын мәмiлелердi мемлекеттiк тiркеу туралы";
1995 жылғы 23 желтоқсандағы N 2723 "Жылжымайтын мүлiк ипотекасы
туралы".
Аграрлық сектордағы жер қатынастарын реттеу үшін және ауыл шаруашы-
лығы мақсатындағы жердi тиiмдi пайдалану дәлелдемесiн нығайту мен бастап-
қы жер пайдаланушыға капитал (инвестициялар) салу, сондай-ақ жер құнарлы-
лығын сақтау мақсатында 2003 жылғы 20 маусымда Қазақстан Республикасы- ның
Жер кодексі қабылданды. Оны iске асыру үшiн нормативтiк құқықтық кесімдер
пакетi дайындалып және оны Қазақстан Республикасының Үкiметі бекiттi.
Жер Кодексi жер қатынастарын реттеу саласындағы маңызды заңдық
кесімге айналды. Оның қабылдануымен жеке меншiк құқығы институтының бұрын
соңды тек мемлекет меншiгiнде болған ауыл шаруашылығы мақсатын- дағы жерге,
сонымен қатар орман және су қорының жеке учаскелерiне ықпалы тарады.
Жер қатынастары саласындағы бірқатар мәселелердi заңнамалық және нор-
мативтiк қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 10
шiлдедегi N 1149 Жарлығымен бекiтілген Қазақстан Республикасының Ауылды
аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарлама-
сын iске асыру жөніндегі 2004-2006 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарында
көзделген.
Соңғы жылдары жерлердi ауыл шаруашылығы айналымына енгiзу және ол-
ардың сапалық жағдайын жақсарту жөнiнде бірқатар бағдарламалар әзiрлендi
және енгізiлуде.
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң орынбасары Д.Ахметовте
болған мәжiлiстiң 2000 жылғы 2 наурыздағы N 11-8II-284 хаттамалық шешiмi-
не сәйкес тыңайған (пайдаланылмаған) жерлердi ауыл шаруашылығы айналы- мына
енгiзу бойынша ұйымдастыру шаралары iске асырылды. Оның нәтижесiн- де
тыңайған жерлер едәуiр азайды, яғни, 2003 жылы олардың аудандары 5686,7 мың
гектарға қысқарды.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 16 мамырдағы N 1095
Жарлығымен бекiтiлген "2005 жылдың соңына дейiн Каспий теңiзiнiң Қазақ-
стандық секторын игерудің мемлекеттік бағдарламасында" экожүйелер мен жер
ресурстарына залал келтiрместен көмiрсутектерiн өндiрудiң шектi мүмкін дең-
гейін айқындау бойынша арнайы зерттеулер жүргiзу көзделеді.
Республикада Қазақстанның оңтүстiк өңiрлерiнде тауарлық жүзiмдiктердi
қалпына келтiру мен дамыту, шарап материалдары мен жоғары сапалы маркалы
шараптар өндiрiсiн ұлғайту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
2001 жылдың 12 желтоқсанындағы N 1621 қаулысымен бекiтiлген "Қазақстанда
жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына келтіру мен дамытудың 2010
жылға дейінгі кезеңге арналған бағдарламасы" іске асырылып жатыр. Осы
Бағдарламаның шеңберiнде республикада жүзiмдiктердiң ауданын 15,2 мың гек-
тарға дейiн жеткізу жоспарланып отыр.
Жер реформасының нәтижелерi. Жердегi өзгерiстер республикада жаңа жер
құрылысын жасауға алып келдi. Жер қатынастарының сипаттамаларындағы негiзгi
мәселе: жерге мемлекеттiк монополияны жою және жердiң кей санатта- рына
жеке меншiк енгiзу; ақылы жер пайдалануға көшу, жерді сатып алғаны жә- не
пайдаланғаны үшiн төлемдер енгiзу; жерде шаруашылықтың барлық нысан-
дарының тең дамуы үшiн жағдайлар жасау; жылжымайтын жер мүлiгiнің нары- ғын
құру болды.
Қазiргі кезде республика экономикасының аграрлық секторындағы шаруа-
шылық тарды реформалау процесі іс жүзінде аяқталды. Ауыл шаруашылығы
кәсiпорындарын мемлекет иелiгiнен алу және жекешелендіру барысында 2004
жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 151,9 мың шаруа (фермер) қожалықтары, 18
мыңға жуық мемлекеттiк емес ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, оның ішінде 3,7
мың шаруашылық серiктестiктер мен акционерлік қоғамдар, 1,5 мың ауыл
шаруашылығы кооперативтері ұйымдастырылды (1-қосымша, 4-сурет, 5-кесте).
Оларға 96,6% ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер бекiтiлiп берiлген.
Аграрлық секторға қоса елдi мекендер жерлерiнiң, сондай-ақ
өнеркәсiптiк, көлiктiк, байланыстық, қорғаныстық және өзге де ауыл
шаруашылығы мақсат- ына арналмаған жерлер құрамында жаңа шаруашылық жүргiзу
құрылымдары қалыптасуының қарқынды процесi жүрiп жатыр.
Жер учаскесi иелерiнiң және жер пайдаланушылардың көпшiлiгi жерге құ-
қық беретiн құжаттармен қамтамасыз етiлген.
Жер мониторингi. Ғылыми-әдiстемелiк құжаттар шығарылды:
жерлердiң базалық мониторингi жүргiзiлуде, 288 стационарлық және
жарты- лай стационарлық пункттерде жүйелiк қадағалау қойылды және
жүргiзiлуде; Атырау облысының мұнай кен орындарын санитарлық қорғау
аймақтарының экожүйелерi жергілiктi мониторингiнiң 7 полигоны жұмыс
iстейдi; тұрақсыз экологиялық жағдайы бар өңiрлердiң (Арал өңiрi, Каспий
өңiрi, Балқаш өңiрi мен Семей ядролық сынақ полигоны) топырақ және
геоботаникалық карталары, стационарлық қадағалау пункттерiнiң схемалары
жасалды.
Жылдар бойына жасалынған зерттеулер материалдарын қорытудың негiзiн-
де болжамдық, экологиялық, өңiрлiк, республикалық, облыстық, аудандық, гео-
ботаника лық және топырақ карталары жасалды; республиканың жазық далалы,
таулы, тау етегiндегi аумақтары топырақтарының жүйелiк тiзiмдерi, олардың
негiзгi диагностикалық көрсеткiштерi, сондай-ақ табиғи азықтық алқаптар түр-
лерiнiң тiзiмдерi мен олардың қысқаша сипаттамасы дайындалды, "Қазақстан
Республикасының табиғи азықтық алқаптарының жiктемесi" әзiрлендi, ғылыми-
әдiстемелiк нұсқаулар, нұсқаулықтар, көрнекi құралдар дайындалды, "Қазақ-
стан ның шабындықтары мен жайылымдарының азықтық өсiмдiктерi", "Қазақ- стан
Республикасындағы жер мониторингi (даму жағдайы мен болашағы)" жинағы
жарияланды.
Қазiргi кезде "Қазақстан Республикасының зымырандық-ғарыштық қызмет
әсерiне ұшыраған аумағы экологиялық жай-күйiнiң мониторингi" бюджеттiк
бағдарламасы бойынша ғылыми-iздестiру жұмыстары жүргiзiлiп отыр.
Мемлекеттiк жер кадастры. Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын
басқару агенттігі (бұдан әрi - Агенттiк) жер кадастрының тұтас жүйесiн
жасау, Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң жылжымайтын мүлiктi
тiркеу жөнiндегi орталықтарымен, Қаржы министрлiгiмен (СТмССОТ) және басқа
да мемлекеттiк басқару органдарымен өзара iс-қимыл жасау және жұмыстарын үй-
лестіру бойынша мақсатты бағытталған жұмыс жүргiзiлуде.
Жаңа мемлекеттiк жер кадастрын (әрi қарай - Кадастр) қалыптастыруды
Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша Агенттiктiң мамандан-
дырылған мемлекеттiк кәсiпорындары жүргiзуде.
Республикада Кадастр мен оның инфрақұрылымдарының негiзi жасалған.
Шекаралар мен есептi кварталдардың кодтарын белгілей отырып
аумақтарды жер-кадастрлық аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргiзiлуде.
Қазiргi кезде құқықтық және фискалдық кадастрлар үшiн ақпараттарды
жер кадастры жасайды. Фискалдық кадастрды жүргiзудiң негiзi болып табылатын
жер учаскесiнiң кадастрлық құнын белгiлеу (жерге төлемдердi, ипотека мен
басқа да төлемдердi есептеу) жер кадастрының құрамдас бөлiгi болып табыла-
ды.
Жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалау үшiн "Ауыл шаруашылығы алқап
-тарының кадастрлық (бағалау) құнын айқындауға арналған төлемнiң базалық
ставкаларын есептеу әдiстемесi" (Астана қаласы, 2003 ж.) және нарық бағалар-
ының, сондай-ақ жылжымайтын мүлiктi бағалау мен Астана қаласындағы жер
учаскелерiн бағалау кезiнде сынақтан өткен бағалық аймақтандыру әдiстерiнiң
негiзiнде "Елдi мекендердiң (қалалардың) жерiн кадастрлық бағалау
әдiстемесi" әзiрлендi.
Мыналарды:
Жер кодексiнiң талаптарына сәйкес атрибутивтiк және графикалық жер-
кадастрлық құжаттаманы, статистикалық есеп беру мен ведомствоаралық алма-
судың нысанын, мазмұнын, оларды қалыптастыру тәртiбi мен жүргiзу әдiстеме-
сiн;
сандық және сапалық мемлекеттiк есепке алуды жетілдiру бойынша жұмыс-
тар жүргiзiлуде.
Аудандар мен есептi кварталдардың жер-кадастрлық карталарын компью-
терлер технологиялары базасында жасау және оларды стандарттау жетiлдiрiлу-
де.
Кадастрды ғылыми-әдiстемелiк және бағдарламалық қамтамасыз ету әзiрле-
нуде.
Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн (ЖК ААЖ) жасау жә-
не жетiлдiру, ГАЖ-технологияларын пайдалана отырып сандық карталар әзiр-
леу оны жүргiзу технологияларын дамытудың негізi болып табылады. 2002
жылдан бастап мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық
жүйесiн (әрi қарай - МЖК ААЖ) жасау мен енгізу бойынша жұмыстар бастал- ды.
Осы бағытта мынадай iс-шаралар жүзеге асырылды:
"Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмi (БМЖТ)", "Жер балансы", "БМЖТ база-
сынан құқықты куәландыратын құжаттарды қалыптастыру және басып шыға- ру",
"Жердi кадастрлық бағалау" - кiшi жүйелерi әзiрлендi;
МЖК ААЖ-iн Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комите-
тiнiң "Салық төлеушiлер мен салық салу объектiлерiнiң тiзiлiмi (бұдан әрi -
СТмССОТ)" ақпараттық жүйесiмен интеграциялау бойынша жұмыстар жүргi-
зiлуде. МЖК ААЖ-нiң Республикалық орталығына осы жобаның шеңберiнде
компьютерлiк техника қойылды, БМЖТ деректерiн құру және осы деректердi
СТмССОТ АЖ-не беру үшiн клиенттiк қосымша қойылды, Астана қаласының
деректерi бойынша Пилоттық енгiзу мен тестiлеу басталды;
қажеттi анықтамалықтар мен кодификаторлар әзiрленуде және жасалуда.
МЖК ААЖ деректерi жалпы мемлекеттiк ақпараттық ресурс болып табыла-
ды және бұл деректер электронды Үкiмет пен оған кiретiн төрт жалпы
мемлекеттiк жүйенiң құрамдас бөлiгi ретiнде қажеттi. Оларға: СТмЖМОТ, мекен-
жайлық тiркелiм, жылжымайтын мүлiк тiркелiмi мен табиғи ресурстар жатады.
Жерге орналастыру. Республикада жер реформасының дамуының бастапқы
кезеңiндегi жерге орналастырудың ролi жерлердi қайта бөлуге келiп саяды.
Мыналар:
Халық депутаттары аудандық кеңестерiнiң арнайы жер қорын құру;
ауылдық елдi мекендердiң шектерiн (шекараларын) белгiлеу;
мемлекеттiк ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын жекешелендiру және
мемлекет меншiгiнен алу процесiнде жерді қайта бөлу;
шартты жер үлестерiн нақты дербестендiрудi жүргiзу;
жер учаскелерiне құқық куәландыратын құжаттарды ресiмдеу және қайта
ресiмдеу;
шаруа (фермер) қожалықтары және басқа да шаруашылық жүргізушi субъ-
ектiлер үшiн жер учаскелерi беру (бөлу) бойынша ауқымды жұмыстар
жүргізілді.
Қазiргi кезде жерге орналастыру акцентi жер кадастрын жүргiзу, жердiң
және оған салық салудың жұмыс iстеуi; жердi аймақтандыру схемаларын, жердi
ұтымды пайдалану мен оны қорғау жөнiндегi өңiрлiк бағдарламаларды, сондай-
ақ ауылдық елдi мекендердiң жер-шаруашылық орналасуы жобаларын әзiрлеу
мақсаттары үшiн жердi бағалауды қамтамасыз ету жағына ойысты.
Жер пайдалану ақылылығы және экономикалық ынталандыру.
Республикада жер реформасы жылдары iшiнде жер учаскелерi мен жер пайда-
лану құқығын нарықтық жағдайларға тартуға, сондай-ақ жер нарығын дамытуға
бағытталған жер қатынастары қалыптасып отыр. Мемлекеттiң қатысуымен ау-даны
196,8 мың гектар жер учаскелерiн меншiкке және жер пайдалану құқы- ғында
сату бойынша 92,9 мың операция жүзеге асырылды.
Республикада жер учаскелерiн сату үшiн жер аукциондары мен конкурстар
өткiзiледi. Жер реформасының бүкiл кезеңiнде 436 конкурс және аукцион өткiз-
iлдi, оларда 1311 жер учаскесi сатылды. Жердi ауыл шаруашылығына пайдалану
үшiн сатудың айтарлықтай резервi босалқы жерлерде, олардағы ауыл шаруа-
шылығы алқаптарының ауданы 109,2 млн. гектарды құрайды.
Ақылы жер пайдалану жүйесiнiң дамуына қабылданған Қазақстан Республи-
касының Жер кодексi ықпал ететін болады.
Жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылау.
Республиканың жерге орналастыру қызметiнiң құрылымында жердi пайдалану мен
қорғауды мемлекеттiк бақылау жүйесі құрылған, оның мiндетiне жер, аза-
маттық, табиғат қорғау және жер қатынастары саласындағы өзге де заңнаманың
талаптарын сақтауды қамтамасыз ету кiредi.
1995-2003 жылдары iшiнде Агенттiктiң инспекторлық қызметi 123,4 мың
тексерiс жүргіздi, бұл ретте 88,3 мың рет жер заңнамасын бұзушылық анық-
талды.
Жер ресурстарын басқару жөнiндегi қызмет. Республикада Қазақстан Рес-
публикасының Жер ресурстарын басқару агенттiгi басшылық жасайтын жер
ресурстарын басқару қызметiнiң тұтас вертикалды ұйымдастыру құрылымы жұмыс
iстейдi.
"Қазақстан Республикасында жерге құқықтарды қамтамасыз етудiң 2000-
2003 жылдарға арналған бағдарламасы" туралы Қазақстан Республикасының
Үкiметiнiң 2000 жылғы 16 ақпандағы N 253 қаулысын iске асыру мақсатында
жерге орналастыру қызметiнiң өндiрiстiк бөлiмшелерiн құрылымдық жағынан
қайта құру жүргізiлдi - қазiргi "МемжерҒӨО" РМК-ның еншiлес кәсiпорындары
базасында аудандар мен облыстық маңызы бар қалаларда қосымша өндiрiстер -
жер-кадастрлық филиалдар (орталықтар) құрылды.
Ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету. Жер ресурстарын басқарудың өзектi
мәселелерi бойынша ғылыми зерттеулер мен әдiстемелiк әзiрленiмдер жүзеге
асырылуда. Жер реформасы жылдарында жерге орналастыру және жер-кадастр- лық
жұмыстардың барлық түрлерi бойынша 60-қа жуық әр түрлi әдiстемелер,
нұсқаулықтар мен нұсқаулар әзiрлендi және қазiргi кезде қолданыста жүр.
Халықаралық ынтымақтастық. Агенттiк көптеген елдермен, қорлармен және
ұйымдармен жер қатынастары жөнiндегi құқықтық экономикалық және қаржы- лық
мәселелер және жер қатынастары, жерге орналастыру, жер кадастры, жер
мониторингi, геодезия мәселелерi саласында және жердi пайдалану мен қорғау-
ға байланысты т.б. проблемалар бойынша белсендi халықаралық ынтымақтас- тық
жүргiзiлуде.
Қазақстан Республикасы Жер қатынастары және жерге орналастыру жөнiн-
дегi Халықаралық Ғылыми Проблемалық Кеңестiң мүшесi болып табылады, бұл
әлемдiк жерге орналастыру ғылымын, жер кадастрын дамытудың, жердi баға-
лаудың, геодезия мен картографияның, сондай-ақ жер қатынастарының басқа да
маңызды проблемаларының негiзгi үрдiстерi туралы ақпарат алуға мүмкiндiк
бередi.
МЖК ААЖ құру шеңберiнде геоақпараттық жүйелердi әзiрлеу мен сату
саласындағы халықаралық көшбасшы ESRI фирмасымен (АҚШ), Мәскеудегi ТМД
елдерiнiң ГАЖ Ассоциациясымен ынтымақтастық жүзеге асырылуда.
Әлсiз жақтары
Заңнамалық қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасында жер қатынастары
мен жер заңнамасының кезең-кезеңмен құқықтық реттелуiне қарамастан, жер
қатынастарының кейбiр мәселелерi бойынша нормативтiк құқықтық базаны
жетiлдiрудi талап етедi. Атап айтқанда, Агенттiктiң ақпараттық ресурстары,
Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмiн жүргiзу тәртiбi, жердi мемлекеттiк
кадастрлық бағалау туралы мәселелер бойынша тиiстi нормативтiк құқықтық
кесiмдер қабылдау қажеттiгi туып отыр. Оларда дәл белгiленген мақсаттар,
мiндеттер, базалық мәлiметтердiң тiзбесi, оларды жинау, жаңарту мен сақтау
жолдары, Кадастр жүргiзетiн мамандандырылған кәсiпорындар ұйымдық құрылымы
мен функциясы және басқа да мәселелер көрсетiлуi тиiс.
Сонымен қатар, жер туралы мемлекеттiк ақпаратты қалыптастыру басқа
ведомстволар, заңды және жеке тұлғалар орындайтын жұмыс материалдарын
мемлекеттiк жер кадастрының дерекқорына беру, сондай-ақ жер учаскелерiнiң
меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларды, оларды құқықтық тiркегеннен кейiн
жер-кадастрлық есепке алу тетiгiн әзiрлеудi талап етедi.
Жер реформасының нәтижелерi. Жерге нақты меншiк иесiн қалыптастыру
жөнiндегi оң функцияны орындай отырып, шаруа (фермерлiк) қожалығын және
басқа да шаруашылық жүргізу нысандарын ұйымдастыру үшiн шағын жер учас-
келерiнiң ауқымды санын бөлу арқылы iрi жер иеленушiктi реформалау процесi
ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң тиiмдiлiгi, жерді ұтымды пайдалану мен қорғау-
ды ұйымдастыру бойынша iс-шаралар жүргізу деңгейінде терiс әсер ететiн
бiрқатар кемшiлiктерi де бар.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң барлық нысандары үшін негiзгi
проблемалар олардың оңтайлы мөлшерлерiн белгілеу, бiрлестiру, аумақтарды
ұйымдастыру жобаларын әзiрлеу негiзiнде олардың инфрақұрылымдарын дамы- ту,
ауыл шаруашылығы алқаптарын жақсарту және өңдеу бойынша техникалық-жұмыстық
жобалау үшiн қалыпты жағдайлар жасау болып табылады.
Жер қорын жердің мақсатты арналу санаттары мен алқаптары бойынша бө-
лу. Соңғы он жыл iшiнде республиканың барлық өңiрлерiнде, оның ішінде ана-
ғұрлым қолайлы табиғи және экономикалық жағдайлы өңірлерде де жердiң елеу
лi аудандары ауыл шаруашылығы айналымынан шығарылып, босалқы жерлерге
берiлдi. Елiмiздiң жер қорының жартысы дерлiк қазiргi кезде пайдаланылмай
отыр.
Қалыптасқан жер қорын жер санаттары, жер пайдаланушылар мен алқаптар
бойынша бөлу - саяси және әкiмшiлiк-шаруашылық қызметтiң нәтижесi. Ол өзiн
жетiлдiрудi талап етедi, ал атап айтқанда жерлердiң құрамын, мақсатты
арналу санатын экономика мен қоршаған ортаны қорғау салаларын дамыту
талаптары- на сәйкес келтiрудi қажет етедi. Жекелеп алғанда, елдi
мекендердің ауқымды алаңдары, өнеркәсiптiк кәсiпорындар, коммуналды-
қоймалық ғимараттар, көлiк және т.б. орналасқан аумақтар тиiмсiз
пайдаланылуда. Орман қорының жерлер- iнде үлкен аудандар есепке алынған,
оларда айрықша қорғалатын табиғи аумақ- тардың объектiлерi орналасқан. Су
асуындағы жерлердiң 40 %-на жуығы (3,1 млн. га) босалқы жерлердiң
құрамында есепке алынған. Қазақстан Республика- сы Президентiнiң 2003 жылғы
10 шiлдедегі N 1149 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының ауылдық
аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк
бағдарламасының іс-шараларын жүзеге асыру ауылдық елдi мекендердің жерін
түзету қажеттiгiн туғызады.
Республиканың көптеген облыстарында неғұрлым қарқынды пайдаланы-
латын жерлердің аудандары қысқарды. Егістiк құрамынан түсiмдiлiгi төмен
жерлерді шығарумен қатар, тыңаймаған 4 млн. гектар жақсы сапалы жер
ауыстырылды. Сонымен қатар, егістiкте әр түрлi теріс әсерлерге ұшыраған
жерлердің өзге де айтарлықтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz