Қазақстанның биржа қорының қалыптасуы мен дамуы

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның биржа қорының қалыптасуы мен дамуы

Мазмұны

Кіріспе3

1. Қор биржасы, функциясы мен мәні5

2. Қазақстанда биржалық сауданың пайда болуы7

3. Қазақстан қор биржасы: құрылымы және сауданы ұйымдастыру9

Қорытынды13

Қолданылған әдебиеттер тізімі14

Кіріспе

Қор биржасы нарықтың ауыстырылмайтын қаржылық делдалдары болып табылады, өйткені қаржылық құралдардың негізгі үлес салмағы сонда айналста болады және ол ресурстардың бір субъектіден екінші субъектіге қозғалысын реттейді. «Биржа» терминінің пайда болуы жайлы екі түрлі түсінік қалыптасқан. Біріншісі жаңа латынның «bursa», яғни әмиян деген сөзіне негізделеді. Сонымен қатар, француз тілінде «buоrsе» сөзі де әмиян және студенттік шәкіртақы мағынасын береді, неміс тілінде «bursе» және итальян тіліндегі «bоrsa» да сол мағынаны береді.

Екіншісі бельгиялық Брюгге қаласында тұрған Вандер Бурсе атты голландық көпестің атынан пайда болды делінеді. Ол тұрған үш әмиянның суреті бар таңба болған. Оның үйі орналасқан жер сатушылардың жиналуына ыңғайлы алаң болатын, мұнда олар ақшаларын ауыстырып, өздерінің істерін жасайтын, сондықтан көпес мүмкіндігін жібермей өз үйін белгілі бір төлемге алғашқы биржашыларға берген.

Қазіргі заман талаптарына сай сырт көрінісі өзгермеген, бұл сөздің мағынасы сол күйінде сақталған. Егер заң тұрғысынан қарайтын болсақ, биржадағы операциялар қомақты табыс көзін әкеледі., бірақ ол өз клиенттеріне ғимараттар мен қызметтер ұсына отырып, тек қана өзін-өзі қаржыландыра алатын, шығыесыз мекеме болып қана отыр. Құқықтық қатынастардың тәуелсіз агенті бола отырып, биржа барлық түсімдерін қызметшілер жалақысына береді. Кірістер шығыстардан асып түскен жағдайда, сол ақша қаражаттары сауда процесін жүргізуге және оған қызмет көрсетуге, ондағы айырма биржа қызметкерлеріне сыйақы беруге, сауда алаңдарын кеңейтуге, жаңа құралдарды сатып алуға, жаңа технологияны енгізуге және зерттеуге кетеді.

Биржаның табысы мен мүлігі листингтегі бағалы қағаздарды оны қалыпты

ұстап тұру және тағы басқа қызмет көрсетуден түсетін түсімдерді қоспағанда, Есептік палатаға түсіп тұратын төлемдерден, пайлық қабылдау және жыл сайынғы биржа мүшелерінің төлемдерінен, биржалық операциялар алымдарынан, көрсетілетін қызметтер үшін төлемдерден, сауда ережесі бұзылғандығы үшін төленетін айыппұлдардан қалыптасады.

Әлемде алғашқы биржалар XVI ғасырда Еуропаның сауда орталықтарында 1531 жылы - Антверпен (Нидерландыда), 1549 жылы - Лион, Тулуза (Францияда), 1556 жылы - Лондон (Ұлыбританияда) пайда болды. Ресейде алғашқы биржа І Петрдің басшылығымен Санк-Петербургте 1703-1705 жылдарда құрылды. АҚШ - та (Чикагода) 1848 жылы пайда болды.

Әдетте көп мөлшердегі тауарларды сату арнайы орындарда, мысалы, базарда, жәрмеңкеде, дүкенде өткізіледі. Тарихи осындай жерлердің бірі биржа деп аталады. Осыдан биржа ұғымынң негізінен сауда жүргізілетін және тауарды сатушы мен сатып алушы кездесетін орын жатады. Міне осы белгілер биржа деген ұғымды басқа да сауда жүргізетін ұйымдармен біріктіреді. Әйтседе, әшейін саудадан биржалық сауданың ерекшеліктері бар:

биржада тауардың өзі сатылмайды, тауардың үлгілері немесе арнайы сипаттамасы бойынша тауарды сатып алу -сатуға шарт жасалады;
биржалық саудаға ұсақ тауар өндірушілер немесе жеке сатып алушылар қатыспайды, әдетте оған тауарлардың үлкен партияларын сататын және сатып алатын сатушы делдалдар қатысады.

Биржа ұғымы оның мәнін, яғни сауда жүргізетін алаң екенін білдіреді. Бірақ кез келген сауда жүргізетін орын биржа деп аталмайды. Биржа заң жүзінде ұйымдастырылған көтерме сауда нарығы.

1. Қор биржасы, функциясы мен мәні

Қор биржасы, заңдарға сәйкес өзге ұйымдар бағалы қағаздар мен сауда- саттықты ұйымдастырады. Қор биржасы - акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған, осы сауда- саттықты ұйымдастырушының сауда жүйесін пайдалана отырып, оларды тікелей жүргізу арқылы сауда- саттықты ұйымдық және техникалық жағынан қамтамасыз етуді жүзеге асыратын заңды тұлға және акционерлік қоғам нысанындағы өзін - өзі реттейтін коммерциялық емес ұйым. Неліктен екені беймәлім, көп адамдар қор биржасы бағалы қағаздар сатады деп санайды. Іс жүзінде биржа онда сатылатын бағалы қағаздарға иелік етпейді. Қор биржасының өзі ешнарсе сатпайды және сатып алмайды, эмитенттер (компаниялар) мен инвесторлар (жеке және заңды тұлғалар) брокерлер деп аталатын өзінің агенттері арқылы бағалы қағаздарды сатады және сатып алады, бұл брокерлер өз клиенттерінің тапсыруы бойынша әр түрлі эмитенттердің акциялары мен облигацияларын сатады және сатып алады.

Қазақстанда биржа ісі1993 жылы 30 желтоқсанда Қазақ банкіаралық валюта биржасын тіркеуден бастап дами бастады. Бағалы қағаздармен алғашқы сауда -саттықтар биржада 1995жылы 14 қарашада болды. Қазақстан қор биржасы (КАSE) атауын ол 1996 жылдың сәуірінде алды. Биржада мынадай секторлар жұмыс істейді: шетелдік валюталар рыногы, мемлекеттік, соның ішінде ҚР халықаралық бағалы қағаздар рыногы, акциялар (мемлекеттік емес) және корпоративтік облигациялар рыногы, деривативтер рыногы.

Қор биржасы:

1) Сауда жүйелерін пайдалану және қолдау;

2) Қор биржасының тізіміне бағалы қағаздарды енгізуге жорамалданып отырған немесе енгізлген эмитенттерге, сондай - ақ қор биржасында айналысқа жіберілетін (жіберілген) бағалы қағаздар мен өзгеде қаржылық құралдарға талап қою;

3) Қор биржасында айналысқа жіберілген бағалы қағаздар мен және өзге қаржылық құралдармен мәміле жасау мақсатында сауда жүйесіне кіруге өз мүшелеріне мүмкіндік беру, осы қаржылық құралдар бойынша тұрақты сауда саттық ұйымдачтыру және өткізу, қаржылық құралдармен мәмілелер бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру және жүзеге асыру, не осындай есеп айырыстыруды жүзеге асыру үшін қажет ақпаратты әзірлеу;

4) Өз мүшелеріне ұйымдық, консультациялық, ақпараттық және өзге қызметтер көрсету;

5) Бағалы қағаздар рыногы және өзге қаржылық құралдар мәселелері бойынша талдамалық зерттеулер жүргізу;

6) Банк заңнамасына берілген тәртіппен банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыру және қор биржасының ішкі құжаттарында көзделген өзге функцияларды жүзеге асырады.

ҚР «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Заңына сәйкес қор биржасы - акционерлік қоғам формасында бағалы қағаздардың кәсіби қатысушыларымен құрылған және қызметі өзін-өзі қаржыландыру қағидасында негзделген коммерциялық емес ұйым. Қор биржасы ҚР мемлекеттік органдарына тәуелді емес. Оның қызметі ерекше болып саналады және басқа қызметтің түрлеріне сәйкес келмейді. Ол лицензия негізінде әрекет етеді және басқа биржалар қызметін атқара алмайды. Қор биржасы бағалы қағаздармен операциялар жүргізе алатын қосымша құрылымдық бөлімшелер ашуға құқығы бар, сонымен қатар филиалддар мен өкілдерді де аша алады.

Ұйымдастырушлық тұрғыдан қор биржасы төмендегілермен айналыса алады:

- бағалы қағаздармен мәмілелер жүргізуге арнайы құрылған сауда алаңын өз клиенттеріне ұсыну; .

- бағалы қағаздар саудасын ұйымдастыру;

- бағалы қагаздарға баға белгілеу;

- өз мүшелеріне ұйымдастырушылық, ақпараттық кеңес беруші қызметті

көрсету;

- жеке талдаулық зерттеулерді жүргізу;

- құкықтық қатынастар субъектілері арасында клиринг жүргізу.

Экономикалық тұрғыда кор биржасы мына функцияларды атқарады:

- баға белгілеуші - биржа экономикалық тұрғыда негізделген бағаны белгілеуге мүмкіндік береді;

- бағаны болжау және ақпараттық-талдаулық - биржа мүмкін болатын сұраныс пен ұсыныстың даму үрдісін анықтау бойынша ғылыми-зерттеу орталығы болып табылады;

- тәуекелді сақтандыру (мерзімді биржа мәмілелеріне ғана тән) ;

- бағаны тұрақтандырушы функция - биржада бағаның ауытқу амплитудасы ескеріле отырып, күн сайынғы баға тербелісі анықталады. Мұның аясында тыс әрекет ету мүмкін емес.

- қор биржасы кез келген занды тұлға ретінде өз клиенттері алдында белгілі бір жауапкершілікте болады. Ол бағалы қағаздар нарығы субъектісінің шеккен зиянының орнын толтыруға және өз функциясын дұрыс орындамаған, заңды бұзған, биржалық сауда ережесін немесе коммерциялық құпияны ашып қойған жағдайда жауапқа тартылуы тиіс.

2. Қазақстанда биржалық сауданың пайда болуы.

ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының басында Қазақстанда қор биржасының құрылуы нарықтық қатынастарды дамытуға қажетті шарттардың бірі болды. Нарықтық экономиканы қалыптастыру үшін өндіріс аясымен қатар айнвлыс аясында түбегейлі қайта құру міндеті тұрды. Алайда, шаруашылықты жүргізудің нарықтық формаларына бірден өтудің мүмкіншігі болған жоқ. Сондықтан ТМД елдерінің барлығындағы сияқты Қазақстанда да жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтудуің жаңа экономикалық жүйесін құру қажет болды. Жұмыс істеп тұрған ұйымдық құрылымдарды жаңа жағдайға икемдеумен қатар олардың жаңалары да құрыла бастады. 90-шы жылдары құрылған тауар биржасы, Қазақстан қор биржасы солардың айғағы.

Атап кететін жәйт, биржалық сауданың Қазақстанда теориялық және практикалық негізі болған жоқ. Дегенмен патшалық Ресейдің биржа ісі бойынша 1917 жылға дейінгі, оған қоса КСРО-ның 20-шы жылдардағы биржаларының сондай -ақ биржалардың әлемдік тәжірибесі болған.

1991 жылы Қазақстанда үш, атап айтқанда Алматы, Қостанай және Қазақ қор биржалары құрылды. 1994 жылы желтоқсанда Алматы және Қазақ қор биржалары бірігіп, Орталық Азия қор биржасы деп аталды. Ол 1995 жылдың 19 сәуірінде бірінші рет сауда ұйымдастырды. 1995 жылдың орта шенінде Қарағандыда, Ақмолада, Павлодарда және Шымкентте оның ацмақтық бөлімшелері ашылып, жұмыс істей бастады. Кейіннен оның филиалдары барлық облыс орталықтарында ашылды.

Орталық Азия кор биржасынан басқа мемлекеттік бағалы қағаздар мен операцияларды Қазақстандық банкаралық валюта биржасы валюта мәмілелерімен қатар

жүргізді. Алайда, көптеген мамандардың пікіріне бағалы қағаздар нарығынң ақша-несие аясымен араласуының қажеті жоқ. . Қор нарығының қалыптасуы кезінде көптеген биржалардың болуы нарықтың бөлшектенуіне, сұраныстың азаюына, бағаның төмендеуіне және т. б келеңсіз жағдайға соқтыруы мүмкін.

Қор биржасы көбіне акционерлік меншік формасында ұйымдастырылады. Оның жарғылық қоры құрылтайшылар арасында акцияларды орналастыру есебінен құрылады. Қазақстан заңдарында қор биржасының жарғылық қорының ең аз шегі көрсетіледі. Қор биржасы коммерциялық емес ұйым, яғни оның мақсаты пайда табу емес, ол басқа да лдық жұмыс түрлерімен айналыспайды. Оның мақсаты - бағалы қағаздар мен сауда жасауға қолайлы және тиімді жағдай тудыру, бағалы қағаздарға ұзақ мерзімгн ақша қаражатын салатын жеке және институтционақ инвесторларды тарту, инвесторлардың, клиенттердің және биржа мүшелерінің мүддесін қорғау.

Биржалық сауданың негізгі даму кезеңдері

3. Қазақстан қор биржасы: құрылымы және сауданы ұйымдастыру

Бүгінгі таңда біздің елде Қор биржаларының еуроазиялық федерациясының (ҒЕАS) мүшесі және Қор биржаларының халықаралық федерациясының (ҒJBV) корреспондент мүшесі болып табылатын жалғыз Казақстан қор биржасы (КАSЕ) бар. Биржалық сауданың техникалық ілгерілеуі мен биржа ісінің үнемі жетілуіне қарамастан қор биржасының жұмысын ұйымдастыру өзгеріссіз қалап отыр.

КАSЕ - әмбебап қаржы рыногы, оны шартты түрде төрт негізгі секторға бөлуге болады: шетелдік валюталар рыногы, мемлекеттік бағалы қағаздар, соның ішінде Қазақстан Республикасының халықаралық бағалы қағаздар рыногы, акциялар және корпоративтік облигациялар рыногы, деривативтер рыногы.

1997 жылдың басында Қазақстанда 3 қор биржасы болған: Орталық Азия қор биржасы, Қазақстан қор биржасы, Қазақстандық Банкаралық қор биржасы. 1996 жылдың желтоқсанында жарияланған модельді қор биржасын таңдау теңдерінде Қазақстан қор биржасы мен Қазақстандық Банкаралық қор биржасы жеңіске жеткен болатын, бірақ соңғысы кейінірек өз әрекетін тоқтатты. 1998 жылдың жазында Қазақстан қор биржасы листингтік емес бағалы қағаздармен мәмілені тікелей баға белгілну әдісі арқылы жасау үшін арналған сауда жүйесін іске асырды. Бұл республикадағы биржадан тыс нарықтық баға белгілеудің ұйымдастырылуын құру мәселесін шешті. ҚР «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Заңына сәйкес, қор биржасының мүшелері тек қана биржада орындары бар және осы қор биржасының листингіне кіргізілген бағалы қағаздармен саудаға қатысатын кәсіби қатысушылар ғана бола алады. Биржа мүшелерінің саны оннан кем еме болуы шарт. Олардың арасында ҚР бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы мәртебесі бар шетелдік заңды тұлғаларда болуы мүмкін. Биржаға мүшелікке қабылдау туралы шешімді Биржалық кеңес шығарады. Қазақстан қор биржасының жай күйі олардың санаттарын, оларға қойылатын талаптарды, қабылдау тәртібін, мүшеліктің тоқтатылуын, сонымен қатар биржа мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін анықтайды.

. Қор биржасының мүшелері ұйымдар бола алады. Оның ішінде «С» санатты биржа мүшелерін қоспағанда, ҚР аумағынан тыс жерлерде заңды тұлға ретінде тіркелген, қаржы нарықтарында кәсіби қызметтерін жүзеге асыру кұқығына ие ұйымдар да болуы мүмкін.

КАSЕ мүшелері қаржылық кұралдардың түрлеріне қарай келесідей санаттарға бөлінеді:

- «Р» - ресми тізімге кіргізілген мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздармен саудаға қатысу құқығы бар санат;

- «Н» - қор биржасының сауда жүйесінің «листингтік емес бағалы қағаздар» секторындағы айналысқа жіберілген мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздармен саудаға және жеке меншік ұйымдардың мемлекеттік акция пакеттерімен саудаға қатысу құқығы бар;

- «К» - қор биржасында айналыстағы мемлекеттік бағалы қағаздармен саудаға қатысу құкығы бар;

- «С» - кор биржасында айналыстағы мерзімді мәмілелермен саудаға қатысу құқығы бар:

- «В» - шетел валютасымен саудаға қатысу құқығы бар.

Бір ұйым қор биржасында бірнеше санаттар бойынша мүшелікке ие бола алады. Қор биржасының мүшесі оған берілген санатқа сәйкес қаржылық құралдар бойынша саудаға қатысуы; қор биржасындағы оның қызметі үшін жеткілікті және қажетті мәліметтерді алуы; Биржалық кеңеске, валюталық нарық бойынша Биржалық кеңес комитетіне, биржа мүшелерінің жалпы жиналысы мен оның акцияларына саудалық, есептеу, ақпараттық және басқа да қызметтердің сұрақтары бойынша ұсыныстарды қарастыруға беруі, сонымен қатар оған берілген мүшелік санатына сәйкес қор биржасы мүшелерінің жалпы жиналысының және оның акциясының жұмысына қатысуы мүмкін.

Қор биржасының мүшелеріне санаттарына сәйкес оның мүшесі болмайтын тұлғаларға өзінің орындарын қолдануға беруге тиым салынады.

Қазақстан қор биржасының ұйымдық құрылымы

ҚР «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Заңына сәйкес, мемлекеттік органдардың қызметкерлері, сонымен қатар бағалы қағаздары қор биржасының листингіне кіргізілген акционерлік қоғамның лауазымды тұлғалары биржаның бақару органдарына сайлана алмайды. Акционер жиналыста өзі иеленген акциялар санына тәуелсіз басқа акционерлермен тең дауысқа ие. Биржалық кеңес акционерлерден, басқа да биржа мүшелері, оның лауазымды тұлғаларынан қалыптасқан. Одан басқа оның құрамына тұрақты негізде ҚР Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігінің өкілі дауыс құқығынсыз кіреді.

КАSЕ айналымына жіберілетін бағалы қағаздар:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.