Заңды тұлғалардың жауапкершілігінің мүмкіндігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

116
Заңды тұлғалардың жауапкершілігінің мүмкіндігі туралы сұраққа қайта
тоқтасақ, құқық саласында “тұлға” ұғымы, тек қана жеке емес, заңды
тұлғаларға қатысты да айтылатынына қайтадан назар аудару қажет, себебі олар
заңдық қатынастарда құқықтар мен міндеттерге ие. Қылмыстық құқық ғылымында
бұл сұрақ шешілген, тіпті, теріс шешілген болып саналады. Заңды тұлғалардың
қылмыстық жауапсыздығының қағидасы барлық қылмыстық істерге бірдей
қолданылады. Бірақ заңды тұлғаның бұл жауапқа тартылмауы оны азаматтық
немесе әкімшілік міндеттерден айыптар, қызметін шектеу немесе оны тіпті
тоқтатудан босатпайды. Неге бұл жағдайларда заңды тұлғаның айыптылығын
мойындау, қылмыстық сот және жазаға тарту туралы айтылмайды. Қылмыстық
жазалар жүйесінде, әрине, заңды тұлғаларға қатысты қолданылмайтын ҚР
Қылмыстық Кодексінің 39 бабында жазаның түрлері көзделген: бостандығынан
айыру, өлім жазасы және тағы басқалар сияқты жазалармен қатар жеке
тұлғалардан гөрі, заңды тұлғаларға тиімді қолданыла алатын жазалар түрлері
бар.
Қылмыстың кез келген субъектісіне қатысты қолданыла алмайтын жаза
түрлерінің санкциясында болуы заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілікке
тартылмауын қолдаушылар үшін аргумент бола алмайды, себебі көзделген
шаралар түрлерінің кейбіреулері 18 жасқа толмағандарға қатысты қолдана
алмайды (мысалы, 18 жасқа толмағандар өзінің жалақысы немесе мүлкі болмаса,
айыппұл төлей алмайды), бірақ бұл осы тұлғалар қылмыстың субъектісі бола
алмайындығы білдірмейді, себебі жазаның болуының өзі белгілі бір
мақсаттарды көздеу керек, профессор Сергеевский жазғандай: “Мемлекет орын
және мезгіл жағдайларына сәйкес жазаларды белгілі пайдалы істерге немесе
ізгі мақсаттарға лайықтау керек. Жазаның осындай арнайы мақсаттары әр түрлі
бола алады.” ҚР – ң қазіргі кездегі қылмыстық заңнамасының 38 бабының 2
тармағында жазаның келесі мақсаттары анықталған:
1. Әлеуметтік әділеттікті қалпына келтіру;
2. Сотталған адамды түзеу;
3. Жаңа қылмыстардың болуына жол бермеу.
Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру жазалау мақсаты ретінде
Қазақстанның заңнамасында болған емес. Әділеттік ұғымы этикалық категория
бола тұрып, жақсылық пен жамандықты болу позициясынан белгілі құбылыстардың
баллапсы деп сипаттайды. Әділеттіктің құқықтық мазмұны тұлғаның құқықтары
мен міндеттерінің белгілі деңгейін бекітеді. Құқықты бұзу әрқашан
әділеттікті бұзу деп саналған, қылмыстық құқық қылмыс құқықтағы әділеттікті
жоғары бұзушылық болуымен ерекшеленеді, бұл Гегель ұсынған қылмысты
философиялық түсуіне сәйкес келеді, ол бойынша, “Өтірік абсолюттік ерікті
мойындамау ретінде 3 деңгейден өтеді: дауласқандардың әрбіреуі құқық оның
жағында деп ойлауы себебінен қарама – қайшылық тек фактілі болатын санасыз
немесе азаматтық өтірік, алдау, бұл жағдайда жәбірленуші өзінің құқығының
бұзылғанын білмеуі үшін алдаушы құқықтарын талап етпейді де, бірақ тәуелді
болып көрінеді; және соңғысы – қылмыстық өтірік, мұнда кінәлі құқықтың
күшін мойындамай, сол арқылы өз еркімен оны объективті және субъективті
бұзып, ашық түрде құқыққа қарсы шығады.”
Жазалау қылмыс жасалу нәтижесіндегі бұзылған әділеттілікті қалпына
келтіру үшін қызмет ету тиіс. Мүліктік санкцияларды (мысалы, айыппұл немесе
мүлікті тәркілеу) қалпына келтіру айтылғанда, жазаның бұл мақсатына қол
жеткізуге байланысты ешқандай күмәндар тумайды, бірақ нұқсанды адекватты
өтеуге болмайтын жағдайларда (егер, мысалы, белгілі аймақта бұзылған
экологиялық балансты қалпына келтіру мүмкін емес болса) қалпына келтіру
функциясы өзінің болуының құқыққа сай екендігіне байланысты күмән тудыра
алады. Бұл жағдайларда әлеуметтік әділеттілік жазасы кінәлі тұлғаның
құқықтары мен бостандығы шектеу арқылы жүзеге асырылады. Осы кезде де
әлеуметтік әділетттілікке қол жеткізудің қылмыстық – құқық тың әдісі жаза
болады. Қылмыстық жазалаудың мәні туралы айтқанда, жазалауды жаңа
қабылдаған толион ретінде түсінуге жақын тұрған Канттың “адамгершілік кек
алу теориясына” жүгіну қажет. Кант ілімі бойынша, “ізгілік императив
жамандыққа жамандықпен жауап беруді талап етеді; бірақ теңдік принципі
бойынша болған бір құқыққа жауап жазаның мөлшері мен ауқымын анықтай
алады.” Қылмыстық жазалауға енгізілген және оның жазалау мазмұнымен
байланысқан әділеттілікті қалпына келтіруде зауал жазалау мақсаттарының
бірі болып саналмайтынын ескеру қажет.
Бұл мәселе бойынша белсенді даулар қылмыстық – құқықтық ғылымда бүгін
де бар. Тіпті, ең қатаң жазалардың мақсатына “физикалық зомбылық келтіру
немесе адам қасиеттерін түсіру жатпайды.” Жазалауды жүзеге асырумен
байланысты шектеулердің негізгі мақсаты – қылмыскерді заңды құрметтейтін
адамға айналдыру, яғни сотталғанды түзеу. “Жаза” сөзінің өзі этимологиялық
“аманат” сөзінен шыққан, бұйрық, болашаққа тәлім беруді білдіреді, бұл
жазаның алдындағы мақсатының тажырмамен мағына бойынша сәйкес келуін
көрсетеді.
Жазаның келесі мақсаты туралы айтқанда – қылмысты алдын – алу мақсаты
– жаза мақсаты ретіндегі арнайы ескерту іс жүзінде болмайтынына көңіл бөлу
керек.
119
Жалпы ескерту туралы сөйлесек (басқа тұлғалармен қылмысты жасауға жол
бермеуі жөніндегі), ауаны қылмыстық ластау үшін кінәлі тұлғаларға
жазалаудың қатал шараларының болмауынан бұл мақсат жүзеге аспайды.
Қоғамдық қауіптілік пен экологиялық қылмыстарға басқа көзқарастарды
шет елдерде бақылауға болады. Солайша, 21 қазанда Біріккен Араб
әміршілдігінде экологиялық қылмыс үшін өлім жазасына кесу туралы заң өз
күшіне енді. Осы туралы ИТАР – ТАСС мәлімдеді.
Соншалықты қатал экологиялық заңнама қолайсыз климаттық жағдайларда
адам өмір сүруі үшін ыңғайлы деңгейде қоршаған ортаны сақтау үшін қажет,
себебі заң шығарушылардың ойы бойынша, табиғатты қорғау, әсіресе, теңіз
жағалауларын қорғау, ел үшін ең негізгі мәселе болып табылады.
Жаңа заңның 18 баптары БАӘ - нің жағалауында мұнайда танкерлермен
тасуға қатысты талаптарды, ал 28 бап бұзушы кемелердің капитандарына
байланысты пайдаланатын айып санкцияларын көрсетеді.
Су қайнар көздерін ластаудан қорғауға бір тарау бөлінді; Аравия
тұрғындарына ішуге болатын су оңай табылмайды. БАӘ мен Парсы шығанағының
басқа елдерінде ұстауы қымбатқа түсетін тазалаушы және тұщщылау комплекстер
жасалды, бұзушыларды қатал жазаланады және көп айыппұлдар төлейді.
Бірақ жаңа экологиялық заңға сәйкес ең ауыр қылмыс болып ел аумағына
ядер және биохимиялық қалдықтарды әкелу және сақтау саналады. Бұнда кім осы
заңды бұзса, онда ол өлім жазасына кесіледі.
Көп жылдар бойы қылмыс пен жаза, әдетте, қылмыстық құқықтың негізгі
категориясы ретінде есептеледі. Қазіргі кезде қылмыстық құқықтың
мәселелерін қарастыруды маңызды дамытатын және дәстүрлі сұрақтарды жаңаша,
нақты методологиялық позициялардан қарастыруға мүмкіндік беретін қылмыстық
жауапкершілік теориясы қалыптасып жатыр.

120
Қылмыстық жауапкершілік ұғымы соңғы кезде жеткілікті түрде жылдам
келуде, алайда қылмыстық жауапкершілік теориясының сұрақтары
жауапкершілікәне оның ұғымы әлі де болса талас тудыруда.
Кейбір авторлар қылмыстық жауапкершілікті қылмыстық құқықтық
қатынасының құрамдас бөлігі деп санайды, кінәлі адамның жасаған қылмысы
үшін жауап беру міндеті ретінде қарастырады, кінәлі тұлғаның бұл міндеті –
“өзі жасаған қылмыс үшін белгілі тәртіп бойынша жауап беруі; белгілі құқық
шектеушілікке (алдын – алу шараларын және т.б.) тартылу. Мемлекет атынан
сотталып, тиісті жазаны өтеу.”
Басқалар қылмыстық жауапкершілік пен қылмыстық – құқықтық қатынастарды
сәйкестіреді, яғни оларды құқықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтары
мен міндеттерінің жиынтығы ретінде қарастырады. Құқық нормаларының әсерінен
бұл қатынастар құқықтық болып, және олардың мазмұны “тараптардың құқықтары
мен міндеттері” болып табылмайтынын бекіте отырып, Л.В. Багрий – Шахматов
осы айтылған басқа пікір бойынша бағытты қолдайды.
Қылмыстық жауапкершілік дегеніміз – қылмыстық заң талаптарына
негізделген мемлекет атынан соттың қоғамдық қауіпті істі бағалауы мен оны
жасаған тұлғаның ұялты деп саналады.

121
Пікірдің әр түрлі болуы қылмыстық жауапкершіліктің қылмыстық құқықтық
қатынастармен және жазамен қылмыстық жауапкершіліктің мазмұны туралы, оның
пайда болуы мен тоқтатылуы кездері туралы, және соңғысы, қылмыстық
жауапкершіліктің негіздері туралы сұрақтарға байланысты. “Қылмыстық
жауапкершілік – қоғамды қол сұғушылықтардан қорғайтын мемлекеттің жасаған
қылмысқа қатысты әсері. Бұл жерде ол – жазасымен бір қатардағы құбылыс,
Қылмыстық жауапкершілік – қылмыстық – құқықтық норманы бұзудың нәтижесі,
бұзылған талаптың сипаты жауапкершіліктің құқықтық табиғатын, оның
қылмыстық – құқықтық нормадан шығуын анықтайды.”
Қылмыстық жауапкершілік пен жаза ұғымдарының бір емес, жақын мағыналы
екенін ескеру тиіс.
Біріншіден, қылмыстық жауапкершіліктен босату міндетті түрде қылмыстық
жазалау шараларын қолдану мүмкіндігін жояды, кері жағдайда бұл осылай
болмайды, тіпті, тұлғаға қатысты медициналық және тәрбиелік сипаттағы
шаралар қолданса, заң тұлғаны қылмыстық жазадан босатады да, қылмыстық
жауапкершіліктен босатпайды. Қылмыстық құқық теориясында жауапкершілік –
құқықтық санкциялардың іске асырылуы деген көз қарас бар. Бірақ, егер
санкцияны қылмыс жасағаны үшін кінәліге жағымсыз кері салдары бар құқықтық
нормалар бөлігі деп қарастырсақ, санкцияны жазамен (немесе осының орнына
қолданылатын басқа шаралармен) ұқсастыру дегенді білдіреді, ал бұл
қылмыстық жауапкершілік мәніне сәйкес келмейді.
Осыған қоса, тәжірибеде әр түрлі қылмыстар үшін бірдей жазаға тартылу
жағдайлары жиі емес, алайда, бұл тең жауапкершілікті білдірмейді.

122
Қылмыстық жауапкершілік пен қылмыстық – құқықтық норманың санкциясының
ара қатынасы қылмыстық жауапкершілік ұғымын ашудың тек нормативтік
аспектісі. Тиісті тәртіпті жүзеге асыру ретіндегі жауапкершіліктің
түсінігі, ал құқықтық талаптарға сәйкес келетін қызмет ретіндегі құқықтық
жауапкершіліктің түсінігі, олардың ортақ және құқықтық негізіне құқық
нормаларында бекітілген белгілі қатынастарда тұлғалардың жауапты жағдайына
сілтеме жасайды.
Қылмыстық жауапкершілік проблемасы қылмыстық – құқықтық қатынастар
теориясымен тығыз байланысты және оның құрамдас бөлігі болып табылады.
Қазіргі кезде қылмыстық жауапкершілік қылмыстық – құқықтық, қылмыстық
– процессуалдық және қылмыстық – атқарушы қатынастарды ғана емес қамтитын,
қылмыстық – құқықтық қатынастар кешені ретінде жиі жағдайда көрсетіледі де,
қылмыстық – құқықтық қатынастардың элементтерінің бірі – қылмыс жасаған
тұлға жауапқа тартылуға міндеттігін де қамтиды. Солайша, М.П. Карпушин мен
В.Н. Курляндский “қылмыскер үшін тиімсіз, қолайсыз салдарына”, біріншіден,
“жазаға тартылу, оны өтеу міндеті туатындығын, екіншіден, жазадан босатылу
жағдайында да мемлекет атынан кінәлаушы үкімді оқу кезіндегі сотталуын,
үшіншіден, қылмыстық – процессуалдық процедурадан өту, яғни айып тағылған,
сотталған ретінде бөлу міндетін жатқызуға болады.” Қоғамдық қауіпті іс -
әрекеттерді жасау - заңды факт, бұл қылмыс жасаған тұлға мен мемлекет
арасында құқықтық қатынасты тудырады. “Құқықтық қатынастардың пайда болуы
үшін басқа жағдайлар мен іс – шаралар қажет емес, себебі мемлекет алдын –
ала осындай қимылдардың болу мүмкіндігін біліп, осы қатынастың мазмұны мен
ауқымын анықтады.”

123
Қылмыстық – құқықтық норма бойынша, қылмыскер жауапкершілікке тартылуы
тиіс. Бұл жауапкершілік оны бұзу кезінен пайда болады. Бірақ, норманы бұзу
қылмыстық жауапкершіліктің пайда болу міндеттілігін білдірмейді.
Біріншіден, жеке жауапкершілік принципін ескеру қажет. Қылмысты
жасаған және соттан жасырылған тұлға (немесе өзінің қылмыс жасағанын
білмесе) жауап беруге міндетті болады, себебі, қылмыстық – құқықтық норма
бұзылды, жауапкершіліктен босатылды.
Екіншіден, қылмыстық жауапкершілік мәселесінде заңды аспектіден басқа,
философиялық та бар, яғни индетерминизм мен детерминизмнің ғасырлық дауын
тудыратын адам еркінің бостандығы туралы сөз болып жатыр. Бұл зерттеудің
ауқымында бұл даудың мазмұны бола алмайды, бірақ ол туралы айтпай кетуге
болмайды, себебі идеяларға бұл қайшылықтың принципиалды көзқарастың
анықтамасына қылмыстық жауапкершілікті түсіндіру туралы сұрақты жалпы
қойылу тәртібі ғана емес, тәуекел түсіндірілген кейбір жағдайларда одан
босату талаптарын қолдану да тәуелді.
Индетерминизм тұлғасынан қылмыстық жауапкершіліктің негізі болып
қылмыскердің қатыгез еркі саналады, себебі бұл философиялық бағыт сыртқы
факторларға тәуелді емес “еріктің шексіз бостандығын” мойындаудан
туындайды. Мүмкін, бұл жағдайда қылмыстық жауапкершіліктің негізіне қылмыс
жасауға ойдың пайда болуын жатқызу дұрыс болады, себебі бұл кезден
қылмыскердің “қатыгез ерік” пайда болады және бар болады.

124
Ал бұл бар қылмыстық заңнамаға қарама – қайшы.
Детерминизм тұрғысынан қылмыстық жауапкершілігінің түсіндірмесі
механикалық детерминизм шектерін қамтиды, бұл “Адам ешқашан және еш нәрседе
бос болмайды және оның қылықтары әрқашан сыртқы жағдайлар тарапынан
детерминацияға ұшыраған” деген Спинозаның тезисінде және кеңестік қылмыстық
құқық теориясының өкілдері қолдаған Гегельдің диалектикалық философиясында
көрініс тапты. Бұл көзқарас адам қалыптасқан жағдайда мақсаттарға жету үшін
белгілі тәртіпті таңдай, мысалы, қылмыс жасай тұрып, өзіне заң қойған
талаптарға көңіл бөлмейді. Бұл жағдайда қылмыстық жауапкершіліктің
түсіндірмесі болып, “бостандық – танылған қажеттілік” болғандықтан, “шешім
қабылдағанда істі білу қабілеттігі” болып табылатын бос еркімен
қылмыскердің іс - әрекеттер жасауға қабілеттігі табылады.
Қазақстан Республикасының атмосфералық ауаны қорғау саласындағы
заңдарының бұзылуына кінәлі тұлғалар Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес жауапты болады.
Жауапкершіліктің философиялық трактовкаға қайта келсек,
жауапкершілікті түсінудің диалектикалық жағынан белсенді сынауға ұшырады,
себебі ол абайсыздан жасалған қылмыстар үшін жауапкершілікті түсіндіре
алмады. Ауаны қылмыстық ластау әдейі жасалса ғана қылмыстық жауапкершілік
көзделетінінен, осы зерттеудің шеңберіндегі бұл сынауға көңіл бөлінбейді.

125
Жаза қылмыстылықпен күресудің негізгі қылмыстық – құқықтық тәсілі
болып табылатындығына қарамастан, ол тәжірибеде қолданбай өзінің мазмұнды
мәнінен айырылып, қылмыстардың бұл түрлері үшін өз мақсаттарын орындамай,
тек заң шығарушының еркін білдіру нысаны ғана болып табылады, деген
қорытынды жасауға болады. Жоғарыда айтылғанның бәрі экологиялық қылмыстар
үшін жазалардың жүйесі қайта қарастыруды қажет ететіндігі туралы жасауға
авторға мүмкіндік береді. Объектіні қол сұғушылықтан қорғау деген жазаның
мақсатын түсіндіруден ережелеріне кейбір өзгерістер енгізумен РСФСР – дың
қылмыстық Кодексінің қайта пайдалану ұсынылды. Кеңестік ғылыми мектептің
көптеген жетістіктері ұмытылды. Экологиялық қылмыстық үшін жазалар жүйесін
өзгерту қажеттігі туралы айтқанда, біз келесі идеяларға басшылық етеміз.
Біріншіден, жаза туралы ілім, әдетте, қылмыстық құқықтың негізгі
институттарының бірі болып табылады, себебі жаза мәселелерін қарастырмай
қылмыстық – құқықтық зерттеу жүзеге аспайды. Бір авторлар санкцияларды
қайта қарастыруды ғана, басқалары жазаның белгілі түрінің қажеттігі туралы
сұрақты көтеруді ұсынады, бұл зерттеуде келтірілген зиянды өтеуде міндетті
жүктеу сияқты жазаның түрін экологиялық қылмысты жасау үшін пайдалану
қажеттігі туралы айтқанда, біз экологиялық қылмыстар қылмыстық – құқықтық
қорғаудың ерекше объектісімен сипатталатынын ескереміз. Жазаның бұл түрін,
мысалы, әдейі өлтіру үшін пайдалану қажеті жоқ, дегенмен, табиғи ортаны
қалпына келтіруде жоғары әлеуметтік әділеттік ретінде қол жеткізуге тырысу
керек. Жазаның бұл түрін енгізе отырып, оны экологиялық қылмыс үшін негізгі
жаза түрі етіп орнатуға болады.

126
Жазаны жүзеге асыру бас бостандығынан айырумен байланысты болама, әлде
жоқ пайда болады? Деген басқа сұрақ та бар. Жазаның қосымша түрлерін
қолдану нұсқалары болуы мүмкін, алайда жазаны ақшалай өтеумен ауыстыруға
болмайды, себебі бұл заң алдындағы теңдік қағидасын бұзады және бай
қылмыскерге ақша төлеп, жазадан құтылуына мүмкіндік береді.
Ауаны қылмысты ластау үшін қылмыстық жауапкершілік пен жазаның
теоретикалық талдауы мен сот және тергеу тәжірибесінің ақпараттарын зерттеу
нәтижесінде алынған мәліметтерді қорытындылай, келе белгілі қорытындылар
жасауға болады.
Құқықты қорғау органдарының жұмыс тәжірибесі көптеген жеке тұлғалар
осы қылмысты жасағаны үшін кінәлі болғанымен, ешқандай жауапкершілікке
тартылмайтынын көрсетеді және бұл табиғатты қорғау заңнамасының бұзушылық
айқын кезінде жүріп жатыр. Көптеген тәжірибелі – мамандар бұл құбылыстың
себебін заңдардың орындалуын қамтамасыз ететін құқықтық механизмнің
табылмауыннаң көреді. Осыны мойындау күмән тудырады. Заңдардың тиісті,
нақты орындалуын қамтамасыз ететін құқықтық механизм болды, қазір де бар.
Бұл – жасалған қылмыстар үшін жауапкершіліктің болмай қалмайтындығы. Заңдар
болмай қалу институты тиімді жұмыс істегенде, яғни кінәлі тұлғалар
қызметіне және әлеуметтік жағдайына қарамастан, жауапкершілікке тартылғанда
ғана орындалады. Алайда, қандай да бір дәрежедегі экологиялық қылмыстар
үшін жауапкершілік туралы ережелері бар заңнаманың нормалары тәжірибе
қажеттіліктерінен қалып отырғанын мойындау қажет, бұл құқықты қолданушы
органдардың жұмысын қиындатады. Бұл жерде экологиялық қылмыс субъектісі
ретінде заңды тұлғаларды, жасалған қылмыстардың салдарын нақтырақ анықтауды
енгізу туралы сөз айтылуда. Мысалы, “елеулі зиян”, “жануарлардың көп қаза
болуы” ұғымдары істердің бұл категориясы бойынша тергеу жүргізу мүмкіндігін
ауырлататын құқықтық нормаларға сілтемелерсіз, нақты, бір мағынада анықталу
керек.

127
Кінәнің абайсыздық нысанының болмауы белгілі күмәндарды тудырады.
Алайда, бұл қиындықтар төтенше актуалды болып көрінетін теоретикалық
зерттеулер кезінде шешілуі тиіс. Осыған қоса, бұл категория істері бойынша
тергеу және анықтау үшін үстірт және формальды қатынас қылмыстық
жауапкершілікке тарту туралы түсіндірілген шешімдер қабылдауға өте жиі
мүмкіндік бермейтін фактор болып табылады.
Жалпы, бұл саладағы құқықты қорғау органдарының қызметін сәтті деп
айтуға болмайды. Кейбір жағдайларда бұл қылмыстарға байланысты қылмыстық
істер мүлде басталмайды немесе негізсіз тоқтатылады. Тергеушілер бұл
қылмыстарды тергеу методикасын жақсы білмегендіктен, дәлелдеуді қажет
ететін көптеген жағдайлар білінбей, ашылмай қалады. Бұл жағдайда белгілі
теоретикалық көмекті ғалымдар көрсетуі тиіс.

128
§5. Ауаны ластағаны үшін жауапкершілікті көздейтін басқа құқықты
бұзушылықтардан атмосфераны қылмыстық ластаудан ажырату.
Ауаны ластағаны үшін жауапкершілікті көздейтін құқық бұзушылықтардан
басқа атмосфераны қылмысты ластауды ажырату. Жоғарыда қарастырылған
қылмыстардың белгілері бойынша жүргізіледі. Қоғамдық қауіптілік белгісі
бойынша бұл қылмысты басқа әкімшілік құқық бұзушылықтардан ажырату қажет.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс диспозицияларында ауаны ластау
құқық бұзушылықтың белгісі ретінде көрсетілген нормалар блогы бар: РСФСР –
дің 77 бабы (Нормативтерден асыра немесе рұқсатсыз атмосфераға ластаушы
заттарды шығару және атмосфералық ауаға зиянды физикалық әсер ету), РСФСР –
дің 78 бабы (Атмосфералық ауаны қорғау бойынша талаптарды орындамай
кәсіпорындарды қолдану), РСФСР – дің 79 бабы (Тұтыну ережелерін бұзу және
атмосфераға шығатын қалдықтарды тазалау үшін арнайы жабдықтарды
пайдаланбау), РСФСР – дің 80 бабы (Қалдықтардағы ластаушы қосындылардың
нормативтерін асырумен көлік және басқа қозғалмалы құралдарды қолдануға
енгізу), 81 бабы (Қалдықтардағы ластаушы қосындылардың нормативтерін
асырумен автокөліктік және басқа қозғалмалы құралдарды қолдану), РСФСР –
дің 82 бабы (Өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды жинау мен жандыру
кезінде атмосфералық ауаны қорғауға байланысты талаптарды сақтамау), РСФСР
– дің 84 бабы (Атмосфералық ауаны қорғау мен бақылауды жүзеге асыратын
органдардың бұйрықтарын орындамау). Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
Кодексіндегі бұл нормаларын қылмыстардан шектеу өте қиын, себебі заң
шығарушымен, ондағы салдары нақтыланбаған, қылмыстық істі қозғау үшін
қажетті ластау мөлшері бекітілмеген.

129
Құқықты қорғау органдары әкімшілік нормаларға бай бола тұрып,
қылмыстық істі қозғамай әкімшілік құқық бұзушылықты анықтаумен шектелетіні
түсінікті. Жалпы ереже бойынша, атмосфераны қылмысты ластау жануарлар мен
өсімдіктер дүниесіне, балық қорларына, орман мен ауыл шаруашылықтарына
мәнді зиян келтірілуі және зерттеліп жатқан қылмыстың объективті жағының
белгілері мен қылмыстық істің қылмыстық заңда қарастырылған формалары мен
жоғарыдағы салдарлар арасындағы себептік байланыстың болу белгілері бойынша
әкімшілік заңнаманың нормаларында жауапкершілігі көрсетілген қателіктен
ерекшеленуі тиіс.

130
Қазіргі кездегі қылмыстық – құқықтық теорияда қылмыс құрамын іс -
әрекетті қылмыс деп тануға жеткілікті және қажетті белгілер жиынтығы
ретінде түсіндіру кең таралған. Қылмыс құрамына қатысты ол күмәндар
туғызбай тұрып, ол квалификацияланған құрамдарға қолданылмайды, себебі оның
мүлде ауыр қылмыстардың жүйесіне (кей кездері жеңіл қылмыстар) кіретін
квалификациялайтын белгілері жалпы істі қылмыстық деп мойындау үшін қажетті
емес.
“Квалификациялаушы белгілер” деген ұғымын да анықтау қажет, себебі
олар, бір жағынан, қылмыс құрамының міндетті белгілері (себебі істі
квалификациялауға әсер етеді) болып табылады, екінші жағынан,
квалификацияланған және түрлі артықшылықтарды пайдаланушы құрамдар үшін
олар жиі жауапкершілікті ауырлататын және жеңілдететін мән – жайлармен
теңдестіріліп келеді. Солайша, мысалы, 1961 жылғы РСФСР – дің Қылмыстық
Кодексінің 102 бабында қылмысты квалификациялауға әсер ететін белгілерді
заңнамашы бұл бапта және 1960 жылғы РСФСР – дің Қылмыстық Кодексінің 103
бабында “ауырлататын мән - жайлар” деп анықтады. Егер заң шығарушы
аыурлататын мән – жайларды көрсетсе, ол қалай жоғары сот органының
шешімімен сәйкестеледі? Мүмкін, бұл жағдайда бап диспозициясында
көрсетілген белгілерді – квалификациялайтын деп атау дұрыс болады.
Салыстырмалы сипаттауды жалғастырсақ, қылмыс құрамының квалификациялаушы
белгілері тек қана қылмыс жауапкершілігінің көлемін өзгерте алатынын
анықтау қажет, яғни олар қылмыстық жауапкершілік көлемінің
дифференциациясына әсер етеді, ал жауапкершілікті ауыр немесе жеңіл мән –
жайлар “жауапкершілікті және жазаны дараландыру саласында жұмыс істейді”.

131
Квалификациялаушы белгілер болып, іс - әрекетті қауіпті деп сипаттай
алатын ең ірі және айқын белгілер ғана таныла алады.
Қылмыс құрамының белгілері бола тұрып, квалификациялаушы белгілер істі
квалификациялауға әсер етеді, олар іске жаңа сипат бере отырып, белгілер
болмаған кезде қолданылатын басқа квалификациядан өзінің сыртқы көрінісін
таба отырып, кінәлі тәртібінің заңнамалық бағасын өзгертеді.
Бұл жұмысты суреттеуге алдыңғы тараулары арналған қылмыстың негізгі
құрамы бір қатар белгілер квалификацияланған және ерекше квалификацияланған
құрамдардың белгілеріне сипаттай отырып, оның іс - әрекетінің заңнамалық
бағалаудың өзгеруіне әкелетін істің қоғамдық қауіптігінің деңгейі мен
субъектісіндегі маңызды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.