Халықаралық валюталық қатынастар, валюталық жүйе

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Ж О С П А Р Ы

К І Р І С П Е ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І ТАРАУ Халықаралық валюталық қатынастар,
валюталық жүйе.
1. Валюталық қатынастардың түсінігі. ... ... ... ... ... ... 5
2. Әлемдік валюталық жүйе, түсінігі, элементтері, оның даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
3. Валюталардың жіктелуі және олардың айналым
дәрежесі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17

ІІ ТАРАУ. Халықаралық валюта – несие қатынастарының қалыптасуы және дамуы.
1. Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдері ... ... ... .20
2. Қазақстан Республикасының валюта жүйесі ... ... ... ... .22
3. Халықаралық валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық
саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

К і р і с п е

Халықаралық валюталық-кредиттік және қаржылық қатынастар – рыноктық
шаруашылықтың құрамдас бөлігі және күрделі салаларының бірі. Ол
қатынастардан біз дамуы қатар жүзеге асырылып жатқан, бір-бірімен тығыз
байланыста болатын ұлттық және әлемдік экономиканың өзекті мәселелерін
көреміз. Халықаралық валюталық қатынастарға алдыңғы қатарлы дамыған
мемлекеттер әсерін тигізеді. Соңғы 15 жылдықта бұл салада біз дамушы
мемлекеттердің белсенді бола бастағанын байқаймыз. Солардың ішінде біздің
мемлекетіміз де бар. 1992 жылы Халықаралық валюталық қорға және
Бүкіләлемдік банктер тобына мүше болып кірген Қазақстан , өтпелі кезеңді
бастан кешіре отырып, бүгінгі таңда бұл ұйымдардың барлық ұсыныстарын
орындауда, нарықтық экономика талаптарына сәйкес өмір сүруде.

Халықаралық валюталық және қаржылық қатынастар көптеген факторлардың
әсерінен күрделеніп, жиі-жиі өзгерістерімен ерекшеленуде. Сондықтан,
әлемдік тәжірибені зеттеудің Қазақстан Рсепубликасының және ТМД елдерінің
нарықтық экономикасы үшін маңызы зор. Мемлекетіміздің бүгінгі кездегі
алдында тұрған, болашағы үшін маңызы зор міндеттерінің бірі – бүкіләлемдік
сауда ұйымына мүше болып кіру. Қазақстан Республикасының экономикасының
әлемдік экономикаға біртіндеп интеграциялануы, Халықаралық ұйымдарға мүше
болып кіруі - валюталар, кредиттер, бағалы қағаздар, алтын рыноктарында
жалпыға тән жүріс-тұрыс ережелерін білуін талап етеді.
Халықаралық валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi
сатып алу және сату айналымын тудыратын әдiстер, құрал жабдықтар және
мемлекетаралық ұйымдардың жиынтығынан тұрады. Оның пайда болу және одан әрi
даму экономикасы халықаралық ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды талап
ететiн ұлтаралық капитал үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi.
Халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi құраушы элементтерi ретiнде әлемдiк
ақшалай тауар және халықаралық өтiмдiлiк, валюталық курс, валюталық
рыноктар, халықаралық валюта, қаржылық ұйымдар және мемлекетаралық
валюталық келiсiм шарттарды атауға болады.

Курстық жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы
елдер санатына қосылуы үшiн iшкi экономикалық өсумен қатар , халықаралық
экономикалық қатынастарымыз дамып, соның iшiнде өзектi саласы халықаралық
валюталық қатынастардың дамуы елiмiз үшiн маңызды. Өйткенi бiздiң
экономикамызда теңгемiз еркiн айналысқа шыққандықтан, әлемдегi валюта
өзгерiстерi бiзге де әсер етедi.
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын “Халықаралық валюталық
қатынастар және валюталық жүйе” деп алдым.
Жұмыс екi бөлiмнен тұрады: бiрiншi бөлiмде жалпы қалықаралық
валюталық жүйенiң түсiнiгiне және құрылымына, оның оның пайда болу
себептерi мен негiзiн құраушы элементтерiне, сондай-ақ оның эволюциясының
негiзгi қозғаушы күштерi туралы айтылды.
Сәйкесiнше, “алтын стандарты” жүйесiнен бастап Бреттон – Вудалық
валюталық жүйеге дейiнгi барлық кезеңдер қарастырылады. Ары қарай
халықаралық валюта-несие қатынастарының қалыптасуы мен даму кезеңдерi,
ұлттық валюталардың айырбастау қабiлетi, валюта бағамы және оның ұлттық
экономикаға әсерi, сонымен қатар халықаралық және аймақтық валюта-несие ,
қаржы ұйымдары туралы кеңiнен баяндалды.
Бұл курстық жұмысымды жазудағы негiзгi мақсатым мен мiндеттерiм
мыналар:
• халықаралық валюталық жүйенiң түсiнiгiн анықтап, оның пайда болуының
себептерiн талдау;
• халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi элементтерiн анықту;
• халықаралық валюталық жүйенiң эволюциясын зерттеу, оның әр түрлi
кезеңдегi ерекшелiктерi;
• халықаралық валюталық жүйенiң , сондай-ақ аймақтық валюталық жүйенiң
негiзгi ерекшелiктерiн бағалау;
• Қазақстан Республикасындағы валюталық жүйенiң қалыптасуы мен қазiргi
жағдайы қарастырылды.
Ендi осы мәселелерге кеңiнен тоқталайық.

1 ТАРАУ Халықаралық валюталық қатынастар,
валюталық жүйе.

2 Валюталық қатынастардың түсінігі.

Халықаралық валюталық қатынастар – валюталардың әлемдік шаруашылықта
қызмет етуі барысында және ұлттық шаруашылық қызмет нәтижелерімен өзара
айырбасқа қызмет етуімен байланысты пайда болатын қоғамдық қатынастар
жиынтығы. Валюталық қатынастар Ежелгі Грециямен Ежелгі Римде айырбас
кезінде пайда болған. Халықаралық есеп айырысу орта ғасырла – Лионда ,
Антверпенде, Батыс Европада аударма вексель арқылы жәрмеңкелерде жүзеге
асырылған.[1] Бұл қатынастардың дамуы өндіріс күштерінің дамуымен, әлемдік
рыноктың құрылуымен, халықаралық еңбектің бөлінісімен, шаруашылық
байланыстың интернационализациялануымен байланысты болады. Олардың
обьектілерінің негізі - қоғамдық өндіріс. Ол тауарлардың, қызметтердің,
капиталдың халықаралық байланысын тудырады.
Валюталық қатынастардың жағдайы экономиканың дамуымен, мемлекеттердің
арасындағы келісімдермен қайшылықтарға байланысты болады.
Халықаралық валюталық қатынастар біртіндеп, ұйымдастырудың белгілі бір
формаларына ие болып, валюталық жүйе қалыптасты. Валюталық жүйе – бұл
ұлттық заңмен немесе халықаралық келісіммен бекітілген валюталық
қатынастардың ұйымдастырылуы және реттелуі формасы.
Валюталық жүйелердің түрлері:
- ұлттық;
- әлемдік.
Алдыменен ұлттық валюталық жүйе қалыптасты, ал әлемдік валюталық жүйе
он тоғызыншы ғасырдың ортасында қалыптасты. Алдыңғы қатарлы мемлекеттердің
күштерінің орналасуымен, олардың мүдделеріне байланысты әлемдік валюталық
жүйелер қалыптасып, кризиске ұшырап отырды.
Ұлттық және әлемдік валюталық жүйелер бір-бірімен тығыз байланысты.
Айтарлық, әлемдік валюталық жүйе ұлттық банктер арқылы жүзеге асады.
Ұлттық валюталық жүйенің негізі – ұлттық валюта. Халықаралық
қатынастарды көбінде шетел валюталары қолданылады. Мысалы, алдыңғы қатарлы
мемлекеттердің валюталары. Девиза – шетел валютасындағы кез-келген төлем
құралы. Бірақ, әрбір мемлекеттің территориясында өздерінің валюталары
жүреді. Тек қатты инфляция кезінде ғана – экономикасы тұрақты мемлекеттің
тұрақты валютасы жүреді. Мысалы, қазіргі кездегі АҚШ доллары, оны
экономиканың долларлануы дейміз.
Әлемдікшаруашылық қатынастардың кеңеюімен валюталық және қаржылық
қатынастардың қозғалысының экономикаға деген әсері күннен күнге маңызды
бола бастады. Шаруашылық өмірдің интернационализациялануы шарттарындағы
үнемі өсіп отыратын халықаралық төлем айналымы ұлттық қоғамдық өндіріс
процессіне қызмет етіп, мемлекеттер арасындағы қаржылық және ақша
капиталдарының айналысқа түсіп отыруын қамтамасыз етеді.
Мемлекеттің әлемдік шаруашылыққа бойлауы оның ұлттық валюталарының
шетел валюталарына айырбасталуы арқылы және керісінше, шетел валютасының
ұлттық валютаға айырбасталуы процессінен көрінеді. Бұл жерде барлық
мемлекеттерде олардың заңды төлем құралдар ұлттық ақшалар болады. Ал,
халықаралық экономикалық қатынастарда қолданылатын ақшалар валюта бола
бастайды.
Мемлекеттер арсындағы қызмет нәтижелерімен алмасу процессінде
халықаралық валюталық қатынастар пайда болады. Олар мемлекеттер арасындағы
халықаралық валюталық,қаржылық, кредиттік, есеп айырысу операцияларының
жасалуы процессінде қалыптасады.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуымен валюталық қатынастарды
ұйымдастыру нысаны ретінде, ұлттық заңдармен және мемлекетаралық
келісімдермен реттелетін әлемдік валюталық жүйе қалыптасты.
Әлемдік валюталық жүйенің ерекшеліктері және оның құрылысының
қағидалары әлемдік шаруашылықтың құрылымымен, алдыңғы қатарлы
мемлекеттердің күштерініңарақатынасымен, және мүдделерімен тығыз байланыста
болады.

1. Әлемдік валюталық жүйе, түсінігі, элементтері, оның даму
кезеңдері.

Әлемдік валюталық жүйелердің ерекшеліктері, олардың құрылысының
қағидалары әлемдік шаруашылықтың құрылымына, сондай-ақ, алдыңғы қатарлы
дамыған мемлекеттердің мүдделеріне, олардың күштерінің өзара байланысына
байланысты болады. Әлемдік валюталық жүйелердің дамуы барысында олардың
негізгі әлементтері бірнеше рет өзгерістерге ұшырап, жетілдіріліп отырды.
Валюталық жүйенің негізгі элементтері:
- Әлемдік ақшалардың функционалдық формалары (алтын, резервтік
валюталар, халықаралық есеп айырысу бірліктері);
- Валюталардың өзара ауыстырылуы шарттары. Валюталар: 1. Оңай, тез
ауыстырылатын; 2. Айналымға түспейтін, ауыстырылмайтын валюаталар;
3. Жартылай айналымға түсетін, жартылай ауыстырылатын валюталар, -
деп бөлінеді.
- Валюталық паритет – валюталар арасындағы өзара қатынас.
- Валюталық шектеулер;
- Халықаралық валюталық жойылу;
- Халықаралық айналымның кредиттік қаражаттарын пайдалану тәртібін
унификациялау және халықаралық есеп айырысу нысандары;
- Валюталық рыноктар;
- Халықаралық валюталық, қаржылық-кредиттік ұйымдар.[2]
Кейбір элементтеріне тоқталып кететін болсақ, валюталық паритет –
валюталар арасындағы өзара қатынас. Монометаллизмде – алтын паритеті –
валютаның ресми алтын құрамына байланысты болған. Кейіннен, алтын
айналымнан алынған соң, 70-ші жылдардың соңына дейін, ол АҚШ-тың
Қазынашылығымен есептелініп келінді де 1934-1971 жылдары бір унция алтын
35 долларға тең болды, 1971 жылы – 38 долларға, 1973 жылы – 42 долларға тең
болды. Әрбір мемлекеттің ақшасында алтын болған. Айтарлық, СССР сомында
0,987412 грамм алтын болған.
Ямайскі валюталық жүйесі орнағаннан кейін батыс мемлекеттері валюталық
курстың негізі - алтын паритетінен бас тартты. [3]
Қазір валютаның курсы валюталық паритетке негізделеді, яғни
валюталардың өзара қатынасы, сатып алу, сату қабылеттілігіне негізделеді.
Толығымен айналымға түсетін валюталардың курсы қорлық биржаларда сол
валютаға деген сұраныспен ұсынысқа байланысты анықталады. Ал тұйықталған
валюталық режимде сол мемлекеттің орталық банкі мемлекет атынан анықтайды
және ол ресми валюталық курс деп аталады. Ал жартылай айналатын валюталық
режимде қосақталған схема: мемлекет анықтайды да, қорлық биржаларда сол
мемлекет анықтаған курс бағдар болады.
Жоғарыда атап өткеніміздей валюталық жүйенің элмементтеріне валюталық
шектеулер жатады. Валюталық шектеулер ретінде келесілерді қарастырамыз:
1. валюталық операциялар тек мемлекеттік банктер арқылы немесе арнайы
рұқсаты бар девиздікң[4] банктер арқылы жүргізіледі;
2. валюталық бағалылықтарды алып шығу, аударымдарымдарды жасау,
резидент еместердің отанына қайтуы тек өкілетті мемлекеттер
органдар арқылы жүзеге асырылады;
3. ұлттық валютаны шетелдік мемлекетке алып шығуға тыйым салу, немесе
тек арнайы рұқсатпен ғана алып шығу;
4. отандық тауар өндірушілерге халықаралық есеп айырысудан түскен
шетелдік валютадағы табыстарының бір бөлігін сату міндеттілігін
жүктеу;
5. резидент еместердің банкілік есеп шот жүргізулерінің арнайы
тәртібін белгілеу. Мысалы, 1. Еркін есеп шот; 2. Ішкі есеп шот; 3.
Шотқа блок қойылған, сияқты түрлері болады;
6. валюталық курсты мәжбүрлеп белгілеу.
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан Республикасының
заңдарына байланысты, кез-келген шектеу қоюуына құқығы бар.[5]
Келесі бір валюталық жүйенің элементтерінің қатарына жататын –
халықаралық валюталық жойылу болып табылады. Халықаралық валюталық жойылу –
мемлекеттің өзінің халықаралық міндеттемелерін уақытысында жоя алу
мүмкіндігі болып табылады. Халықаралық валюталық жойылу құрылымын келесі
компоненттер құрайды:
- мемлекеттің ресми валюталық запас қоры болады;
- ресми алтын резерві;
- СДР ( Свободное право заимствования) -дағы және ЭКЮ-дағы( есеп
шоттардағы) жазулар;
- Халықаралық валюталық қордағы мемлекеттің үлесі, оны резервтік
позиция ретінде танимыз. Әрбір мемлекет сол өзінің үлесінің,
квотасының 25 проценті көлемінде, шетел валютасында кез-келген
уақытта қарыз ақша, кредит ала алады.
Алтын валюта қорында стандарттық слиткілердегі алтын, еркін айналымда
жүретін валюта, платина мен күміс болуы мүмкін. Бұл қорлар жоғарғы сенімді
мемемелерде орналасуы керек. Қазір АҚШ-та алтын 8147 тонна, Германияда –
3700 тонна, Францияда – 3182 тонна, Швейцарияда – 2600 тонна, Италияда –
2592 тонна, Голландияда – 1352 тонна, Бельгияда – 974 тонна, Жапонияда –
753 тонна, Ұлыбританияда – 717 тонна, Португалияда – 625 тонна, Россияда –
500 тонна алтын бар[6]. Ұлттық валюталарға байланысты резервтік болып
есептелінетін валюталарды мемлекет валюта қорында сақтайды. Мысалы, неміс
маркісі Европадағы басқа валюталарға қарағанда тұрақтырақ, сондықтан, ол
басқа мемлекеттерде резервтік валюта ретінде танылады, ал Германия валюта
қорын АҚШ долларында, ал АҚШ резерв ретінде көбірек алтынды қолданады.
Халықаралық жойылу – бұл мемлекеттің өздерінің сыртқы қарыздарын
қабылданылатын төлем құралдарымен қамтамасыз ету мүмкіндігі. Ол әлемдік
валюталық жүйенің халықаралық резервтерімен қамтамасыз етілуімен
байланысты. Қорыта айтатын болсақ, халықаралық валюталық жойылу мемлекеттің
сыртқы төлемқабылеттілігін көрсетеді.
Валюталық рыноктар – валюталық жүйенің тағы да бір элементі. Валюталық
рыноктар – банктер, брокерлер, басқа да қаржылық институттар арасында шетел
валюталарын сату, сатып алуға байланысты қатынастарды қамтитын
институционалды механизм . Бұған қатысушылар – коммерциалық банктер,
Орталық банктер, брокерлік ұйымдар, Үкімет орындары, қаржылық институттар,
өндіріс- сауда фирмалары, жеке тұлғалар.
Бір-бірімен тығыз байланысты кабельді спутниктік коммуникациялар
арқылы валюталарға байланысты мағлұматтармен алмасып отырады. Ірі аймақтық
валюталық рыноктарға – Европалық: А) Лондондағы;
Б) Франкфурттағы;
В) Париждегі;
Г) Цюрихтегі.
- Американдық: А) Лос-Анжелестегі;
Б) Нью-Иорктағы;
В) Чикагодағы;
Г) Монреалдағы.
- Азиялық: А) Токиодағы;
Б) Гонконгтағы;
В) Сингапурдағы;
Г) Бахрейндегілер жатады.
Халықаралық валюталық, қаржылық-кредиттік ұйымдарға Халықаралық валюталық
қор, Бүкіләлемдік банктер тобы: Халықаралық қайта қалпына келтіру және даму
банкі, Халықаралық даму ассоциациясы, Халықаралық инвестицияларға кепілідк
беру жөніндегі агенство, Халықаралық қаржылық корпарация, Европалық қайта
құру және қалпына келтіру банкі, Халықаралық есеп айырысу банкі жатады, ал
Европалық инвестициялық банк, Ислам даму банкі, Африкалық даму қоры, Араб
валюталық қоры, Азиялық даму банкі жатады. Мемлекеттер арасындағы
халықаралық сауда және инвестициялар тиімді жүргізілуі үшін, есеп
айырысуларды белгілі бір тәртіпке келтіру үшін, төлемдерді жүргізулердегі
ережелерді түсіну үшін мемлекетаралық келісімдер қабылданған. Оларға
Бірыңғай вексельдік Заң, Чектер туралы бірыңғай Заң, Банкілік кепілдер
туралы Заң, Құжаттық аккредетивтің унифицияланған Ережесі жатады.
Әлемдік валюталық жүйенің қызмет етуі және тұрақтылығы әлемдік
шаруашылық құрылымға байланысты . Ол өзгергенде әлемдік валюталық жүйе де
өзгереді. Он тоғызыншы ғасырда пайда болған әлемдік валюталық жүйе үш даму
сатысынан өтті:
1. “алтын стандарты” жүйесі;
2. нақты белгіленген валюталық курстың Бреттон-Вудтық жүйесі

3. Ямайск валюталық жүйесі.

Бірінші әлемдік валюталық жүйе ( Париждік ) алтынмонеталық стандартқа
негізделген және заң жүзінде 1967 жылы Парижде өндірістері дамыған
мемлекеттердің конференциясында мемлекетаралық келісім арқылы бекітілген.
“Алтын стандартының” жүйесінің негізі 1821 жылы Англия банкісімен қаланған.
Бұл жүйені ресми түрде тану жоғарыдағы аталған Париждегі конференцияда
жүзеге асырылды. Сондықтан, Париждік валюталық жүйе деп аталады. Бұл жүйеге
сәйкес, алтын ақшаға тән барлық функцияларды атқарды. Ұлттық және әлемдік
жүейлер ұқсас болды. Карл Маркстің сөзімен айтқанда “монеталар әлемдік
рынокқа шыққанда ”ұлттық мундирлерін тастап”, салмағы бойынша төлем құралы
болды.

Бұл жүйенің құрылымдық қағидалары:
1. Оның негізі алтынмонеталық стандарт болды;
2. Әрбір валютаның алтын құрамы болды;
3. Валюта алтынға оңай айырбасталды;
4. Ұлттық валюталардың алтын құрамы нақты анықталған болды. Мысалы, 1837
жылы бір фунт стерлинг алтын унциясының төрттен бір бөлігіне тең болды,
ал бір АҚШ доллары жиырмадан бір бөлігіне тең, яғни, бір фунт
стерлингті долларға ауыстырғанда бес доллар алуға болатын.
Бір алтын унциясы ( троиская ) 31,1 гр. 999 пробалы алтынға тең болды.
Бұл өзара байланыс монеталық паритет деп аталды.[7]
Алтын стандарты халықаралық сауданың дамуына көп әсерін тигізді.
Ұлыбритания, Германия, АҚШ, Франция сияқты мемлекеттер жақсы дамыды. Осы
мемлекеттердің ішінде, әсіресе, Ұлыбритания мемлекеті жақсы дамып, өсіп-
өркендеді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс бұл жақсы жүйеге кері әсерін тигізді. Соғысты
қаржыландыру үшін Европалық мемлекеттер өздерінің орталық банктерінен
кредиттер алып, өздерінің валюталарының оңай алтнға айырбасталуын тоқтатуы
керек болды. Алтын аз мөлшерде болғандықтан, мәжбүрлі түрде валютаның курсы
тағайындалды. Алтынның әлемдік рынокта бөлінуі Америка мемлекетіне қарай
кетеді де, алтын мөлшері Европада аз болып қалады, яғни Европа
мемлекеттерінде инфляция қалыптасады, себебі, ақша массасы алтыннан көп
шығарылып қойылған.
Бұл жаңа жағдайдағы тұғырықтан шығу үшін, ағылшындық экспорттер (
сарапшылар ) алтынвалюталық стандартты қабылдауға ұсыныс жасайды да,
орталық банктердің резервтік құралдары ретінде алтынмен қатар, алтынға
ауыстырылатын валюталар қолданылуы жүзеге асырыла бастайды ( өз банкноттық
эмиссиясын қамтамасыз ету үшін).
Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін алтындевиздік стандарт қалыптасты,
онда алтынмен алдыңғы қатарлы валюталарда есеп айырысу жүзеге асырылды. Бұл
жүйе Генуялық деп аталды. 1922 жылы Генуядағы халықаралық экономикалық
конференцияда мемлекетаралық келісім негізінде заңды түрде жарияланды. Оның
қағидалары:
1. оның негізі алтын және девиза – шетел валюталары. Сол кезде 30
мемлекеттің ақша жүйесі осыған негізделді. Ресми түрде еш мемлекет
валютасы резервтік деп бекітілмеді. Ағылшын фунт стерлингі мен
доллар үстемдік үшін күресті;
2. Алтын паритеті сақталынды;
3. Ұлыбританияның соғысқа дейінгі алтын стандартын қалпына келтіргісі
келгені жетістікке жетпеді.Фунт стерлингтің курсын қолдан жоғарылату
– төлем балансының тапшылығына әкелді.
Мұның нәтижесінде 1928 жылы барлық төлемдер валютада емес, алтынмен
жүзеге асырылуы керектігі туралы шешім қабылданды. Ұлыбритания 1931 жылы
фунттың алтынға айырбасталмайтындығын қабылдауға мәжбүр болды.
Көптеген мемлекеттерде валюталық шектеулер, валюталық бақылау жүзеге
асырылып, сыртқы сауда қысқартылды. Сөйтіп, осы кезден бастап, валюталық
зоналар мен блоктар пайда бола бастады. Валюталық блок – соны басқарушы
мемлекеттен экономикалық, валюталық, қаржылық жағынан тәуелді
мемлекеттердің тобы. Оған тән ерекщеліктер:
- валюта курсы топы басқарушы мемлекеттің валютасына шағылып
есептеледі.
- Блокқа кіруші мемлекеттердің халықаралық есеп айырысулары гегемон
мемлекеттің валютасы арқылы жүзеге асырылады.
- қатысушы мемлекеттердің валюталары гегемон мемлекетте сақталынады.
- резервті қамтамасыз етуші гегемон мемлекеттің қазыналық
вексельдері және мемлекеттік облигациялары.
Осы кезде стерлингтік, долларлық және алтындық валюталық блоктар
қалыптасты. Стерлингтікке – Британ қоғамдастығы, Гонконг, Египет, Ирак,
Португали территориялары, Дания, Норвегия, Финляндия, Швеция, Япония,
Греция, Иран мемлекеттері кірді. Ол 1931 жылы қалыптасты. Долларлыққа –
АҚШ, Канада, Орталық және Оңтүстік Америка мемлекеттері кірді. Бұл блок
1933 жылы қалыптасты. Алтын блок 1933 жылы қалыптасты, оған алтын
стандартын қайта қалпына келтіргісі келгендер – Франция, Бельгия,
Нидерландия, Швейцария, Италия, Чехославакия, Польша мемлекеттері кірді.
Екінші дүние жүзілік соғыста барлық блоктар тоқтады. Генуялық
валюталық жүйе жойылып, жаңа Бреттон- Вудттық жүйе пайда болды.
Алтын стандартының артықшылықтары:
1. ішкі және сыртқы экономикалық саясаттың тұрақтылығы. Алтынның
транснационалдық қозғалысы айырбас курсын тоқтатып, халықаралық
сауданың дамуы мен кеңеюіне әсерін тигізді.
2. Валюта курсының тұрақтылығы компаниялардың ақша қозғалысын нақты
болжамдап, кіріс пен шығысты жоспарлауға мүмкіндік берді.
Кемшіліктері:
1. ақша массасының алтынды өндіруге байланысты болуы;
2. мемлекеттің ішкі мәселелерін шешуге бағытталған тәуелсіз ақша-кредит
саясатын жүргізу мүмкіндігінің жоқтығы.
1944 жылы шілдеде Бреттон-вудс қаласында АҚШ-тың Нью-Хэмпшир штатында
өткен, 44 мемлекеттің 730 өкілі қатысқан қаржылық, валюталық мәселелерге
байланысты өткен конференцияда қалыптасты.
Оның негізгі қағидалары:
1. Қатысушы мемлекеттердің тұрақты айырбас курсы долларға байланысты
анықталатын болды.
2. Ал алдыңғы валютаның курсы (доллар) алтынға шағылып есептелінді.
3. Алтынның ресми бағасы анықталды. 01.06.1944.жылы унция алтын – 35
долларға, немесе 1 долларда 0,88571 грамм алтын болды. Сол кезде АҚШ-
та алтынның төрттен үш бөлігі болды.
4. Әлемдік қатынастарды дамытып, бәсекелестік құнсыздануға жол бермеу.
5. Орталық банктер долларға шаққанда өз валюталарының тұрақты курсын
валюталық интервенциялар жүргізе отырып, ұстауы керек.
6. Жүйені басқарушы ХВҚ, ХҚҚКДБ (МВФ; МБРР) құрылып, олар төлем балансы
тапшылығын азайтуы керек болды және өзара мемлекеттер арасындағы
валюталық келісімдерді дамытуы қажет болды.[8]
АҚШ өзіне, алтынды бірінші талап етуге байланысты қамтамасыз етеміз, -
деген міндеттемені алды. Бірақ, 1970 жылдары алтын запасы Европаға қарай
ауысты. Ол үш есе көбейіп, 1970 жылдары жаңа қаржылық орталықтар пайда бола
бастады ( Батыс Европа, Жапония). АҚШ өзінің әлемдік абсолюттік үстемдік
көрсетуші жағдайынан айырыла бастады. Сөйтіп, әлемдік валюта жүйесі
негіздерін қайта қарастыру қажеттіліктері пайда болды.
Кризистің себептері :
1. экономиканың тұрақсыздығы және қайшылықтары;
2. инфляцияның ұлғаюы әлемде фирмалардың бәсекелестігіне және әлемдік
бағаларға кері әсерін тигізді.
3. Төлем балансының тұрақсыздығы. Бір мемлекеттегі баланс тапшылығы және
екінші мемлекеттегі керісінше, белсенділік. Оның кризисінің көріністері
мынадай болды:
- валюталық лихорадка – тұрақсыз валюталарды жалпылама сатып, басқа
валюталарды жалпылама сатып алу;
- алтын лихорадкасы – тұрақсыз валюталардан алтынға қашу және оның
бағасының үнемі өсуі;
- қорлық биржалардағы үрейлі әрекеттер;
- халықаралық валюталық жойылу мәселелерінің өршігуі;
- валюталардың жаппай девальвациялануы және ревальвациялануы;
- орталық банктердің белсенді, коллективті түрде валюталық
интервенцияларды жүргізуі.
Бұл кризис он жылға созылды. Доллардың алтынға айырбасталуы
тоқтатылды. Алтынның ресми бағасы және алтын паритеті сақталынбады.
Негізінен, алты валюталық зона қалыптасты: 1. Британдық фунт-стерлингтік;
2. АҚШ долларлық; 3. Француздық франкілік; 4. Португальдық эскудалық; 5.
Испан песетосы; 6. Голландық гульден зонасы.
Біздің қазіргі жұмыс жасап жатырған валюталық жүйеміз – Ямайск
валюталық жүйесі 1976 жылы қаңтар айында Ямайкада, Кингстон қаласындағы
өткен конференцияда ресми түрде бекіді. Оның негізі еркін айырбас курсы
және көпвалюталы стандарт.
Бұл жүйенің алдына қойған мақсаттары:
1. әрбір мемлекеттегі инфляция темпін теңестіру;
2. төлем балансын сәйкестендіру;
3. орталық банктерге тәуелсіз ішкі ақша саясатын жүргізу
мүмкіндіктерін кеңейту.[9]
Оның негізгі белгілері:
1. жүйе бір емес, бірнеше валюталарға негізделеді;
2. алтынның монеталық паритеті жойылды;
3. негізгі есеп айырысу құралы - еркін айналатын валюта және СДР,
Халықаралық валюталық қордағы резервтік позиция;
4. валютаның курсының шегі белгіленбейді. Валюта курсы сұраныс пен
ұсынысқа байланысты анықталады;
5. орталық банктер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.