Қазақстан Республикасында несие жүйесінің қалыптасуы және дамуы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Беттері:
Кіріспе ___________________________________ ____________ 3 – 4
1. Қазақстан Республикасында несие жүйесінің қалыптасуы және
дамуы ___________________________________ __ 5 – 6
1. Кеңес Үкеметінің орнағанға дейінгі несие жүйесі және КСРО
несие жүйесінің қалыптасуы; ____________7 – 11
2. Әлемдегі несие жүйесінің даму тенденциясы;____12 – 13
1. Несие мекемелерінің түрлері ________________________ 14
1. Маманданған несие-қаржы мекемелері; _________15 – 17
2. Банктер – несие жүйесінің негізгі буыны
ретінде; ___________________________________ 18 – 19
Қорытынды ___________________________________ _______ 20 – 21
Қолданылынған әдебиеттер тізімі ________________________ 22

Кіріспе

Өркениетті мемлекеттердің тәжірибесінде несие жүйесі туралы 2 ұғым
қалыптасқан: біріншісі – несие-есеп қатынастары, оның түрлері мен несиелеу
әдістерінің жиынтығы; екіншісі – мамандандырылған несие-қаржы мекемелерінің
жиынтығы.
Нарықтық экономикада несие жүйесі өте маңызды роль атқарады. Ол арқылы
кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен
төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың
жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді жұмыс істейтін капиталға
айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық,
инвестициялық, сенім және кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды.
Сонымен қатар, несие жүйесі қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде жеке және
заңды тұлғалардың уақытша бос ақшаларын есеп шоттарда шоғырландырып, оларды
кәсіпорындарға, үкіметке және халықтың әр түрлі топтарына қарызға береді.
Несие жүйесі өз қызметтерін роындауы барысында несие қатынастары
туындайды. Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтап, оны қайтару және ақы
төлеу шартында қайта бөлуге байланысты несие мекемелерімен әр түрлі
субъектілер арасындағы экономикалық байланыстар несиелік қатынастардың
мазмұнын анықтайды [3; 131].
Бірақ несие қатынастары мазмұны тек ақшалай капиталды жинақтап, оны
заңды және жеке тұлғаларға пайдалануға берумен ғана шұғылданбайды. Несиелеу
процесінде ұлғаймалы ұдайы өндірістік айналымы үшін төлем құралдарының
қосымша массалы құралады.
Несие жүйесінің елдегі ақша айналымын реттеудегі, заңды және жеке
тұлғаларға әр түрлі қызметтер көрсету барысындағы қалыптасып, экономикалық
қатынастарды да несиелік қатынастар мазмұнынажатқызуға болады.
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
сипатталады: несиелік жұсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен
ұйымдардың негізгі айналым капиталын банктегі қарыздардың үлесі және жалпы
төлем айналымы т.б.
Мысалға: Американдық шаруашылықта пайдалынылатын ақшалай капиталдың
орта есеппен алғанда ¾ бөлігі несие жүйесі арқылы өтеді. Несиелік
мекемелер арқылы жұмылдырылған ақшалай қаражаттардың орташа жылдық саласы
1989 ж. 700 млрд. долларды құраған [4; 13].
Несие қатынастары мен несие формаларының және несие мекемелерінің
жиынтығы несие жүйесі ұғымын құрайды. Былайша айтқанда, несие жүйесі
банктік және басқа да мекемелерінің жиынтығы – несиелік операцияларды
жүзеге асыру және олардың құқықтық формалары ұйымдастыру арқылы
сипатталады.

1. Несие жүйесінің дамуы.

Қазіргі кездегі өркениетті мемлекеттердің несие жүйесінің көптеген
өзгерістер кездеседі:
1. банк қорының шоғырлануы мен орталықтану нәтижесінде ьанк
монополиясының пайда болуы.

Капиталды шоғырландыру мен орталықтандыру ашық және жасырын түрмен
ажыратылады. Ашық түріне ұсақ банктердің күйреуі, олардың бір-біріне
қосылуы, бөлімшелерінің дамуы жатса, ал екіншісіне корреспонденттік
қатынастар және көп банктік жүйелерінің дамуы жатады. Корреспонденттік
қатынастар дегеніміз – несие мекемелерінің арасындағы келісімді қатынастар
болып табылады. Олардың мақсаты бір-бірінің тапсырмасы бойынша төлемдер мен
есеп айырысуды жүзеге асыру. Сонымен, ірі банктердің ресурстардың көп
бөлігін және банк жүйесінің көптеген операцияларын өзінде жинақтап, басқа
банктердің жұмысын қадағалайды. М: 1970 ж. осы 50 ірі банктер 13705 барлық
коммерциялық банктердің депозиттік соммасының 47 %-ін бөледі [6; 492].
2. әр түрлі несие мекемелерінің арасындағы бәсекенің күшеюі. Банк
монополиясы мен несие қатынастарының өркендеуі қарыз
капиталының шығында бәсекені немесе сақтандыру компаниялары
өзара бәсекеге түседі. Бәсекенің нәтижесінде ірі компаниялар
көп мөлшерде несие оңай алып, кәсіпорындардың өз ықпалында
ұстау үшін несиені жеңілдікпен береді.

Бәсекенің 2-ші бір түрі несие-қаржы институттарының арасында болады. М:
коммерциялық банктер мен жинақ мекемелерінің арасында жинақты өздерінде
сақтау үшін; коммерциялық банктер мен қаржы компанияларының арасындағы
халыққа үлкен процентті несие беру үшін бәсеке болып тұрады. Банктердің
арасында бәсеке халықаралық деңгейге дейін көтеріледі.
3. банк капиталы мен өнеркәсіп капиталының бірігіп қаржы
капиталын құру.
4. несие жүйесіндегі құрылымдық өзгерістер.

1.1. КСРО орнағанға дейінгі несие жүйесі және КСРО несие жүйесінің
қалыптасуы.

Қазақстанның экономикасы Ресейдің экономикасының бір бөлігі ретінде әр
түрлі деңгейде дамып келеді. Қазақстанның шаруашылығы бір жағынан,
Ресейдің және әлем шарының тауар айналысына, екінші жағынан, темір жолдарын
салу жұмыстарын жедел қолға алу тиімділігін қатар қарастыра отырып, темір
жолдарын жүргізу арқылы Қазақстанның ауыл шаруашылық өнімдері мен
шикізаттары шығарыа отырған.
Қазақстанның Ресей нарығына интенсивті түрде енуі, нәтижесінде Ресейлік
Отарлық - өнеркәсіптік аудандарымен өзара экономикалық байланысы одан әрі
кеңейе түсті. Революцияға дейінгі Қазақстанның несие жүйесі негізінен Ресей
империясының несие жүйесінің бір бөлігі ретінде: Мемлекеттік банк
бөлімшелерінен, акционерлік, коммерциялық банктер филиалдарын, өзара несие
беру қоғамдарынан, ипотекалық несие банктері немесе жинақ кассаларынан
тұрады.
Ресейдің Мелекеттік банкі 1860 ж. өз қызметін бастап, барлық несие
жүйесіндегі – Орталық банк деп есептелді және оның айналысқа қағаз
ақшаларды шығаруда монополиялық құқыға болды. Мемлекеттік банк бөлімдері
Қазақстан аумағында ірі сауда өнеркәсіп қызметтерінің орталығы болып
есептелетін . Оралда (1876 ж.), Қызылордада (1881 ж.), Семейде (1887 ж.),
Омбыда (1895 ж.) және бұрынғы Верныйда (1912 ж.) ашылып, жұмыс істей
бастаған.
Ірі коммерциялық банктер қатарында Сібір сада – банкісінің (1872 ж.)
құрылған 57 филиалының 7-і Қазақстанның бірқатар аудандарында, яғни Омбыда
(1894 ж.), Семейде (1898 ж.), Қызылордада (1905 ж.), Верныйда (1908 ж.),
Ақмолада (1909 ж.), Қостанайда (1905 ж.) және Вееркуде (1916 ж.) орналасты.
Сонымен қатар, Ресей империясында ірі банктерге енетін Орыс-Азия
банкісінің (1910 ж.) филиалдары Омбыда (1898 ж.), Верныйда (1903 ж.) және
1907 ж. Семейде құрылды.
Екіден филиалдары бар Қазақстанда сыртқы сауда үшін Орыс банкі мен
Велжекамский коммерцмялық банкі жұмыс істеді. Осылардың біріншісі Омбыда
(1905 ж.) және Семейде (1907 ж.) өз бөлімшелерін ашты [5; 94].
Қызылордада, Семейде және Омбыда Ярославль – Констромскі жер банкісінің
агенттіктер ашылып, қызмет көрсете бастады.
Жалпы бірінші дүние жүзілік соғыстың бастапқы кезеңінде Қазақстанның әр
аудандарында Мемлекеттік банктің – 6 бөлімшесі, акционерлік-коммерциялық
банктердің 18 филиалдары, 12 - өзара несие беру қоғамдары, 8 – қалалық
қоғамдық банктер, сол сияқты 345 несиелік және ссудалық серіктестіктер
жұмыс істеді. Несие мекемелерінің көп жағынан Ақмола І-ші бірінші орынға ие
болды.
ХІХ ғ. Аяғы мен ХХ ғ. Басында ең басты Қазақстандағы банктер – бұл
мемлекеттік банктер болды және оларды мынадай операцияларды жүзеге асырды:
• вексельдерді есепке алу;
• тауарларды кепілге алу, ссуда беру;
• ауыл шаруашылығына ссуда беру;
• вексельдер үшін арнайы шоттар ашу;
• ұсақ несие мекемелеріне ссуда беру;
• меншікті бағалы қағаздар шығару;
• қайта есеп жүргізу [5; 95].

Қазақстандағы коммерциялық банктердің филиалдарының қызметі активтік
операциялар бойынша: вексельді есепке алу; тауарларға және тауарлық
құжаттарды есепке ала отырып, ссуда беру; бағалы қағаздармен істелетін
операцияларды да қамтыды.
Тауарларды есепке алу арқылы ссуда беру 2 формада жүзеге асты:
1. заттай, яғни кепілдікке берілген тауарлар банк мөрімен басып
отырып сақталымды немесе оларды жауапты адамдардың сақтауында
қондырылды.
2. жеке заттай, яғни бұл жағдайда тауарлар кепіл берушінің жауапты
сақтауында болды.
Сонымен, коммерциялық банк активтеріндегі вексельдерді есепке алу 30-36
%, ал тауарларды есепке ала отырып, ссуда беру 23-28 % үлеске ие болды [5;
96].

Жергілікті коммерциялық банктер.
1909 – 1913 жж. өнеркәсіптік өрлеу жылдарында Мемлекеттік және
акционерлі-коммерциялық банктер мен қатар сауда және өнеркәсіптік
кәсіпорындарды несиелендіруші жергілікті несие мекемелері: өзара несие беру
қоғамдары және қалалық қоғамдық банктер жүзеге асырып отырды.
Өзара несие беру қоғамның қаражаттары: мүшелік жарна қосудан, ағымдық
шоттардағы қаражаттар мен қоғам мүшелерінің салымдарынан құралады. Бұл
қоғамның мақсаты өз мүшелеріне несие берумен шектелді. Осы қоғамның
жарғысына сай, әр бір қоғам мүшесі өзі қосқан жарғысының 10 есе көлемінде
несие алуға құқылы болды. Бұл қоғамның мүшелеріне саудагерлер, үй
иеленушілер, шенеуліктер т.б. сол сияқты ұсақ және орта буржуазиялар
жатады.
Жарғысына сәйкес өзар несие қоғамдарының капиталы мынадай 3 көзден
құралады:
1. айналыс капиталынан (мүшелердің қосқан жарнасынан).
2. босалқы капиталдан (түскен пайдадан 10 % мөлшерінде аудару
негізінде).
3. арнайы капиталдардан.

Меншікті капитал басқа банктердегі екінші деңгейлік рольді ойнайды,
яғни ол банк қаражаттарының басты көзі – салымдарға жол берді. Бірақ,
акционерлік банктерден айырмашылығы, оларда салымдар басқа қаражаттары
болып табылса, мұндай қоғамдарда салымдар 2 топқа бөлінеді:
1. қоғам мүшелерінің салымдары;
2. сырттан келушілердің салымдары.

Вексельдік несиелеудің ашылу сомасының:
• 55,8 % - сауда және өнеркәсіп клиенттері;
• 15,9 % - ауыл шаруышылықтың клиенттері;
• 13,7 % - үй иеленушілер;
• 9,7 % - иенушілердің үлесіне тиесілі болды.

Мұндай қоғамдардан несие алу қарыз алушыларға біршама арқылы түсті.
Орташа есеппен ссудалық пайыз мөлшері – 9-10 %, ал салымдар бойынша
төленетін пайыз мөлшері – 4-5 % құрады.
ХХ ғ. Басында Қазақстан аумағында жинақ кассалар кеңінен дамыды. Жинақ
кассалары ақша қаражаттарды тартумен қатар, салым иелері үшін тартылған
қаражаттар есебінен мемлекеттік пайыздық қағаздарды сатып ала отырып,
оларды сақтауға қабылдаған. “Жинақ кассаларында жинақталған ақшалар
қайтадан ұлттық банктер арқылы ссудаға берілген”.
Салым клиентерінің біршама бөлігі, яғни 13,4 % - жағдайы бар клиенттер,
қалғанының бірі ең төмен топтағыларды құрайтындар, яғни олардың
кітапшаларында не бары – 6,5 рубль сом болса, онда ең жоғарғы топтардың
салымдарында – 122 есе жоғары мөлшерде болған.
1917 ж. Қазан революциясынан кейін, банк ісінде мемлекеттік
монополиялық ұйымдастыру қағидалары жүзеге асты.
1922 ж. несиелік және ссуда жинақ серіктестердің және олардың одақтары
ұйымдасып, ауыоды қалпына келтіру мақсатта қызмет көрсетті.
1924 ж. ауыл шаруашылық кооперацияларына несиелік операцияларды жүзеге
асыру барысында салымдар қабылдау, ссуда беру және есептеу барысында
делдалдық қызмет атқаруына рұқсат берілді.
1922 ж. бастап, жеке сауда өнеркәсіпті несиелеуге арналған өзара несие
беру қоғамдары, сол сияқты мемлекеттік акционерлік оңтүстік-шығыс банкі
және шетелдік капиталдық қатысуымен Ресейдің коммерциялық банкі құрылды.
Сауда аймағынан және өнеркәсіптен жеке сектордың қудалануы нәтижесінде
өзара несие беру қоғамдары қызметтерін тоқтатты.

1.2. Әлемдегі несие жүйесінің дамуының қазіргі тенденциясы.

Бүгінгі таңдағы несие жүйесі соңғы жылдағы біраз өзгерістерге ұшыраған.
Ғылыми техникалық процестің дамуына себепші болған өндірістің шоғырлануы
капиталдың шоғырлануымен орталықтандыруын талап етті, соған байланысты
банктер өз операцияларын несие ресурстарын ірілендіру жағына қарай
түрлендіре бастады, яғни қазіргі банк жүйесінің экономика дамуының
өзгермелі жағдайларына бейімделу қатар жүрді; банк қызметінің шоғырлануы
мен әмбебаптануы орын алады.
Ірі әмбебап банк өз клиенттері үшін депозиттік шоттарды жүргізу, қолма-
қолмыз есеп айырысу, жинақтарды қабылдау, әр түрлі несиелер беру, бағалы
қағаздарды сатып алу және т.с.с. көптеген операцияларды жүзеге асырды.
Соңғы жылдары банктер мен басқа арнайы қаржы мекемелері арасындағы
халықтық және фирмалар мен компаниялардың жинақтары үшін күрес ерекше
шиеленіскен сипатқа ие.
Ұзақ мерзімді несиелеу де даму үстінде. Коммерциялық банктердің
қаражаттарды тарту бойынша пассивтік операциялары да өзгеріске ұшырады.
Оларды үкімет белсенді қолдауда. Мұны 1933 ж. енгізген салымдардың әр
түрлері бойынша банктік пайыз үшін максималды шектерді алып тастау бойынша
80-і ж. АҚШ-тағы бейреттеу процесін көруге болады. Бұл банктердің
депозиттік базалық нығайтылуына мүмкіндік берді, себебі, олар талап етуге
дейінгі салымдар бойынша да пайыздарды белгілей алатын болды, ол бұл жаңа
клиенттерді тартуға жағдай жасады.
Нәтижесінде, тартылған қаражат құрылымы күрт өзгерді: егер 1950 ж. АҚШ
коммерциялық банктері балансының пассивтік құрылымда банктік шоттардағы
қалдықтар 70 %-дан артық болып, мерзімді неше жинақ салымдары тек 24-26 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.