Қазақ тарихының білгірі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

-----------------------
Жангара Дәдебаев, филология гылымдарының
докторы, профессор

Қазақ тарихының білгірі
(тарих гылымдарының докторы, профессор Талас Омарбеков 60 жаста)

Қасиетті Әулиеата өңірі тұнған тарих. Мүнда ежелгі жэне ортағасырлар
тарихының адам сүйсінер жэне керемет таңданаралықтай тарихи ескерткіштер
сақталып, бүгінгі күнге жеткен. Бір ғана Айша бибінің, Баба Әженің жэне
Қараханның кесенелері неге тұрады?! Ғасырлардың қайталанбас, өзіндік
айшықты өрнегін бейнелейтін эйгілі Тараздың, кейінгі Әулиеатаның ерекше
келбеті бұл. Тараз өңірі ортағасырлық қалаларға да бай. Мұнда аттап басқан
сайын ежелгі төрткүлдер мен сауда сарайларьі орындары кездесіп отырады.
Олардың көбісі төмпешікке айналса да, бір замандардағы көпкүмбезді, еңселі
қақпалы, ақшаңқан, сүлу қалалардың өзіндік сырлы да, сымбатты
архитектурасынан хабардар етеді. Осындай тұңғиық тарихтан бастау алатын
эулие мекенде дүниеге келген адамның өткенге терең бойлап, оның қүпия сырын
шүқшия зерттеп, ғылым жолына түсетін азаматқа айналу эдеттегі нэрседей
көрінеді.
Осы түрғыдан қарағанда, белгілі қазақ тарихшысы, тарих ғылымдарының
докторы, профессор, Әлеуметтік Ғылымдар академиясының академигі Талас
Омарбековтың тарихшы мамандығын таңдауы эбден орынды тэрізді. Оның өзі
элемге эйгілі қүпия елді-мекен, қабырғасы қалың да алып қаратастардан
қаланған атақты Ақыртас қамалының іргесінде, ортағасырлық Түймекент
шаьарының түбінде дүниеге келді. Мүндайды қазекең тарихпен ауызданған,
немесе тарихтың көзін ашқан деп те айта береді. Міне, осындай түнған тарих
аясында дүниенің есігін ашқан, бала кезінен бүрынғы Тараз, кейінгі Әулиеата
өңірінің сан түрлі, қат-қабат тарихынан хабардар болып, олардың қүпиясын
тереңірек білсем деген арман жетегіндегі азамат бүгінде елге эйгілі
тарихымыздың жылнамашысы болып отыр.
Әулиеата өңірінің кейінгі жаңа замандағы тарихы да шым-шытырық, алуан
түрлі үлт-азаттық күрестеріне толы. Біз эңгімелеп отырған Таластың өзінің
өмірбаяны да осы күрделі тарихтан тікелей бастау алады. Оның ата-бабалары
Дулат тайпасының Шымыр руынан тарайтын Жаңабай ру тармағының көрнекті, елге
танымал тарихи түлғалары болған еді. Осы рудан бүкіл қазаққа белгілі
Абылайдың әйтілі жас батырларының бірі Мәмбет батыр жэне оның үлы, қоқандар
зеңбірекке байлап атқан атақты Байзақ датқа шыққан. Таластың өзінің ата-
бабасы да осы өңірге эйгілі болып, кезінде кеңестік-тоталитарлық жүйе көзін
жойған ел қадірлейтін ру ақсақалдары еді. Қазір бұл өңір Байзақ ауданы
деген атпен батырдың есіміне ие. Осында туып-өскен Талас Абай атындағы
ҚазПИ-дің тарих факультетіне оқуға түсіп, осында үлт тарихын зерделейтін,
әйгілі қуғындалған тарихшы Е.Бекмахановтың ісіне байланысты куғын-сүргінге
үшыраған, үлт тарихының білгірлері, қазақтар арасынан тарих ғылымында
түңғыш рет

Қазанда кандидаттық дэреже алу үшін диссертациясын қорғаған, профессор
Х.Әділгереев, профессорлар - С.Толыбеков, Н.Киікбаев, А.Бақшилов,
А.Ахмеджанов, А.Муратовский тэрізді ғалымдардан дэріс алу бақытына ие
болды.
Бүл кездегі тарихшы мамандығын таңдаған студенттің тағы бір бақыты
Кенесары қозғалысын жақтайтын ғалымдардан ғана білім алу емес, оған қарсы,
осы қозғалысты феодалдық-монархиялық деп бағалайтын, яғни тапшылдық
пиғылдағы өзіміздің зерттеушілердің де пікірлерін тыңдап өсу мүмкіндігі
еді. Солардың ішінде Қазақстан тарихынан Кенесары көтерілісін барлық
еңбектерінде айыптап жазған профессор Т.Шойынбаев та бар еді. Болашақ
тарихшы осындай қарама-қарсы көзқарастарды тыңдап, олардан өзіндік
логикалық түйіндер мен тұжырымдар жасауға тиіс болды. Бұл кезең әйгілі
жазушымыз І.Есенберлиннің Қаьар атты Кенесары көтерілісіне арналған
тарихи романының қоғамда, эсіресе зиялы қауым арасында рухани сілкініс
туғызған кезең еді. Мүнан әрине, студент Талас та тыс қала алған жоқ.
Кімдікі дұрыс? - деген сауалға жауап іздеген тарих факультетінің
студенттері жазушының өзімен кездесу өткізіп, қосымша эдебиеттерді
іздестіріп, өз беттерінше топшылаулар жасайтын. Осындай тарихи орта Таласты
да тарихшы мамандығын жүйелі түрде, терең меңгеруге итермеледі.
1971 ж. басталған тарихшы-үстаз қызметінде де ол осы эдетінен тайған
жоқ. Тарих факультетінде ортағасырлар тарихына маманданғандықтан, жэне өзі
де осы түнған тарихтың ордасында қалыптасып, азамат болғандықтан, ол о
бастан-ақ Тараз өңіріндегі ортағасырлық елді мекендерді айналшықтап, өзінің
орта мектептегі шэкірттерін де туған тарихқа деген қүштарлық сезімімен
баурап алды.
Бүгінгі Байзақ ауданының Тегістік және Шахан ауылдары 70-ші жылдардың
басында Талас Омарбековтың осындағы әйгілі ортағасырлық қамал Оххумды
(Оқымды) зерттеген, онда қазба жұмыстарын жүргізген зерттеушілік эрекетінен
жақсы хабардар. О л осындағы Талас өзеніне қойындасып жатқан, бұрын
ғалымдар назарынан тыс қалып келген үш дербес қорғандардан түратын Тегістік
төрткүліне де алғашқы қазба жұмыстарын жүргізген еді. Мүның өзі жас
үстаздың алғашқы талпыныстарын Таразда облыстық музей қызметкері
А.Поповтың, Алматыда эйгілі археолог К.Ақышевтың қолдауларының арқасында
ғана мүмкін болды. Осының нақты көрінісі ортағасырлық Оххум қаласының
тарихына байланысты Талас Омарбековтың Білім жэне еңбек (қазіргі Зерде)
журналында жарық көрген алғашқы тарихи-зерттеу мақаласына Кемел Ақышевтың
үнамды пікірі айтылып, сәт-сапар тілеуі еді. Алтын адамды элемге эйгілі
еткен бү_л ғалымды бүгінде Қазақстаннан тыс аймақтағылар да жақсы біледі.
Талант - сан қырлы болады деп дұрыс айтады. Талас Омарбековтың
жазғандарын оқығанда осының ақиқаттығына терең бойлай түсесіз. 1972 жылдан
бастап ол республикалық баспасөз беттерінде тарихты орта мектепте оқыту
әдістеріне жэне жас үрпақты тарихпен тэрбиелеуге арналған мақалаларын
көптеп жариялады. Жап-жас ұстаз еңбегі бағаланып, 1974 жылы Социалистік
жарыс жеңімпазы деген эйгілі белгімен марапатталды.

Алайда аудандық партия комитеті зерттеуші-тарихшының алғашқы қадамдарына
құптау білдіре қойған жоқ, партияның саясатын марапаттаудың орнына, қайдағы
бір ортағасырлық елді-мекендер тарихына шүқшиған тарихшы арнайы
талқылауларға үшырады. Бұл Таласты аудандық партия комитетіне жү_мысқа
шақырғаннан кейінгі орын алған ерсіліктер еді. Осыдан соң ғылыми тарихпен
өмірін байланыстыруға біржолата шешім қабылдаған жігерлі де, арманшыл жас
1977 ж. Абай атындағы ҚазПИ-дің аспирантурасына түсті. Кэсіби тарихшы болып
қалыптасуға осылайша жаңа мүмкіндіктер туды.
Аспирантурадағы жылдарда ғылыми жетекшісі, сол кездегі Абай атындағы
ҚазПИ-дің ректоры Ж.Жү-мабековтың, осында проректор болып жүмыс жасаған,
кейіннен бүкіл қазаққа эйгілі азамат М.Арыновтың, Ц.Л.Фридманның,
Қ.Шүлембаевтың, Қ.Қасымовтың, Ә.Түрсынбаевтың жэне т.б. үздіксіз
қамқорлығының арқасында жас ғалым колхоз қүрылысының тарихынан алған
кандидаттық диссертациясын сәтті қорғады. Бүл диссертациялық еңбек Мэскеуде
мақүлданатын заман еді. Зерттеуге Ресейдегі мамандар қызу қолдау танытты.
¥стаздық жолын өзі оқыған оқу орнынан да жалғастырған Таласты 1988 ж.
елімізде болған саяси өзгеріске байланысты Қазақстан тарихын жаңаша
көзқараспен қайта жазуды ойластырған Қазақстан Компартиясының Орталық
Комитеті сол кездегі Партия тарихы институтының тарих секторына аға ғылыми
қызметкер ретінде шақыртып алды. Осында ол Орталық Комитеттің қазақ
тарихына жанашыр Өзбекэлі Жэнібеков, Қуаныш Сүлтанов тэрізді азаматтардың
ықпалымен жэне ақыл-кеңесімен зерттеу жүмыстарын жандандырды.
Ресми мекеменің жанында жүмыс істеу ғалымға партия органдарының
кеңестік кезеңдегі қуғын-сүргінге қатысты қүпия қүжаттарымен, ОГПУ-дің
бүрын жабық болып келген көптеген іс-қағаздарымен терең жэне жан-жақты
танысуға мүмкіндік берді. Осының арқасында Талас Омарбеков өзінің ғылыми
ізденістерін партияның 20-30-шы жылдардағы зобалаң саясатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.