Программалау тілдерін оқыту әдістемесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ОҚЫТУШЫ ПРОГРАМАЛАРДЫҢ ЖІКТЕМЕЛЕРІ, ТҮРЛЕРІ, ОЛАРДЫ ҚҰРУ ЖОЛДАРЫ 5
1.1 Оқытушы программалар типтеріне сараптама жүргізу 5
1.2 Компьютерлік жүйелер және оларды өңдеу жолдары 16
1.3 Оқытушы программаларына қойылатын талаптар және құру
кезеңдері 21
2 ПРОГРАММАЛАУ ТІЛДЕРІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ 24
2.1.1 Программалау тілінің даму тарихы 24
2.1.2 Программалаудағы параметрлердің берілу симантикасы 25
2.1.3 Грамматика. Грамматика классификациясы 30
2.2 Программалау тілдеріне қысқаша сипаттама 36
2.2.1 HTML тілі 36
2.2.2 Паскаль тілі 40
2.2.3 С++ тілі 43
2.2.4 Бейсик тілі 47
2.3 Есептердің алгоритмін құрып, оларды C, Pascal, Basic тілдерінде құрылған программасын салыстыра отырып талдау 49
2.3.1 Жұмыстың сипаттамасы 51
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 56
ҚОСЫМША 57
КІРІСПЕ 3
1 ОҚЫТУШЫ ПРОГРАМАЛАРДЫҢ ЖІКТЕМЕЛЕРІ, ТҮРЛЕРІ, ОЛАРДЫ ҚҰРУ ЖОЛДАРЫ 5
1.1 Оқытушы программалар типтеріне сараптама жүргізу 5
1.2 Компьютерлік жүйелер және оларды өңдеу жолдары 16
1.3 Оқытушы программаларына қойылатын талаптар және құру
кезеңдері 21
2 ПРОГРАММАЛАУ ТІЛДЕРІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ 24
2.1.1 Программалау тілінің даму тарихы 24
2.1.2 Программалаудағы параметрлердің берілу симантикасы 25
2.1.3 Грамматика. Грамматика классификациясы 30
2.2 Программалау тілдеріне қысқаша сипаттама 36
2.2.1 HTML тілі 36
2.2.2 Паскаль тілі 40
2.2.3 С++ тілі 43
2.2.4 Бейсик тілі 47
2.3 Есептердің алгоритмін құрып, оларды C, Pascal, Basic тілдерінде құрылған программасын салыстыра отырып талдау 49
2.3.1 Жұмыстың сипаттамасы 51
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 56
ҚОСЫМША 57
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 Оқытушы програмалардың жіктемелері, түрлері, оларды құру жолдары 5
1.1 Оқытушы программалар типтеріне сараптама жүргізу 5
1.2 Компьютерлік жүйелер және оларды өңдеу жолдары 16
1.3 Оқытушы программаларына қойылатын талаптар және құру
кезеңдері 21
2 программалау тілдерін оқыту әдістемесі 24
2.1.1 Программалау тілінің даму тарихы 24
2.1.2 Программалаудағы параметрлердің берілу симантикасы 25
2.1.3 Грамматика. Грамматика классификациясы 30
2.2 Программалау тілдеріне қысқаша сипаттама 36
2.2.1 HTML тілі 36
2.2.2 Паскаль тілі 40
2.2.3 С++ тілі 43
2.2.4 Бейсик тілі 47
2.3 Есептердің алгоритмін құрып, оларды C, Pascal, Basic тілдерінде
құрылған программасын салыстыра отырып талдау 49
2.3.1 Жұмыстың сипаттамасы 51
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 56
ҚОСЫМША 57
Кіріспе
Елімізде білімді ақпараттандыру жүйесін ары қарай дамыту процессін оқып
үйренудің ақпараттық ресурсы болып табылатын оқытуға арналған программалық
құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың атқаратын
қызметтерінің де ауқымы кең, мысалы, бақылайтын және тест жүргізетін
программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары,
компьютерлік оқыту жүйелері, электрондық оқулықтар және мультимедиялық
программалар.
Білім беру реформасымультимедиалық технологиялар болып табылатын
электрондық оқулық, құрал, тренажерлар түріндегі компьютерлік пакеттерді
құру шарттарында ғана орындалуы мүмкін.
Жоғарғы оқу орындарында студенттерге білім беруде компьютерді қолдану
оларды аудиториялық, яғни дәрістік және зертханалық сабақтарда, өз бетімен
білім алу сабақтарында, алыстан оқыту жағдайында пайдалану мүмкіндігін
туғызады.
Компьютерлік оқыту жүйелерінің бір формасы оқытушы программаларболып
табылады. Оқытушы программалар деп оқушының өзбетінше жұмысына арнап
тағайындалған ерекше оқу құралын айтады.Олар оқушылардың жұмысын
жекелендіре отырып және өздерінің танымдық іс-әрекетін өздері басқаруына
мүмкіндік бере отырып ең жоғарғы белсенділік танытуға мүмкіндік жасауы
керек. Оқытушы бағдарлама өз бетімен білім алу режимінде және оқытушы білім
алушы үшін қарапайым нұсқаушыдан кеңесшіге ауысатын режимде де үйренушіні
тиімді біліммен қамтамасыз етуі керек. Бұл айтылғандардан оқытушы
бағдарлама үздіксіз, әр қадам бойынша білім беру режимін қамтамасыз етуі
керектігі шығады. Білім беру белгілі бір тарау, бөлім немесе тақырып
бойынша ұйымдастырылуы мүмкін. Курстың әрбір мәтіндік үзіндісі практикалық
жаттығулар және бақылау-тестілеу сабақтарымен жалғасуы керек.
Бүгінгі таңда мектеп түлегінің білім сапасын, компьютерлік сауаттылығын
жоғарлату үшін тек қана информатика сабағында ғана емес, барлық пән
сабақтарында ақпараттық технологияларды тиімді қолдану міндет болып отыр.
Осыған орай, көкейтесті мәселе техника мен телекоммуникация байланыстарының
жаңа дидактикалық мүмкіндіктерінің даму есебінде білім берудің жаңа
компьютерлік әдістерін өңдеу болып отыр. Әдетте компьютерлік программаларды
кәсіпті программистер жазады, сәйкесінше олар оның дидактикалық жағына
үлкен мән бермейді. Ендеше мектеп курсына арналғаноқытушы программаларды
құрудың дидактикалық, әдістемелік және технологиялық жақтарын анықтау
біздің зерттеу проблемамызды анықтайды.
Зерттеу объектісі – оқу процесінде компьютерлік технологияларды
пайдаланып оқыту.
Зерттеу пәні – компьютерлік технологияның бір бағыты болып табылатын
программалау тілдерін оқыту жолдары, оларға қойылатын талаптар, оларды
өңдеуге арналған программалық құралдар.
Дипломдық жұмысымныңмақсаты:
1. Жоғарғы деңгейдегі программалау тілдерін меңгере отырып, Delphi
ортасында қазақ тілінде программалау тілдерін оқыту
әдістемесінің электрондық қабықшасын құру.
2. Программалау тілдерінің ерекшеліктерін практикалық қолданыс табу
көзқарасында талдай отырып, оларды өңдеудің концепциясын анықтау
және компьютерлік өнім құру мысалында жүзеге асыру.Осы мақсатқа
жету барысында келесі міндеттер туады:
• Object Pascal тілін терең оқып үйрену;
• Delphi ортасын және электронды қабықша құруға қажетті компоненттерді,
олардың қасиеттерін оқып үйрену;
• Оқытушы программалардың жіктемелері, түрлері, оларды құру жолдарын
зерттеу;
• Практикалық тапсырмаларды орындау әдістемесін жасау, бақылау сұрақтар
ұйымдастыру;
• Жинақталған деректер негізінде оқытушы бағдарлама құру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Білім мекемелеріне орта мектептің оқу
процесінде оқытушы программаларды пайдаланудың дидактикалық шарттары
айқындалды, орта мектептің информатика курсына арналған оқытушы-бақылаушы
бағдарлама мысалы өңделді.
Жұмыстың іс-тәжірибелік маңыздылығы: зерттеу жұмысының барысында
оқытушы бағдарламаны жоғары, орта арнаулы оқу орындарында Алгоритмдеу және
мәліметтер құрылымы, Алгоритмдеу және программалау тілдері және т.б.
пәндерді оқытуда қолдануға болатындығында.
Берілген дипломдық жұмыс кіріспеден,екі бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші бөлімде оқытушы программалардың типтеріне, олардың түрлеріне
сараптама жасалады, оларды құруға арналған программалық өнімдер
сипатталады.
Екінші бөлімде программалау тілдерін оқыту жолдары туралы толық ақпарат
беріледі. Программалау тілдерін оқыту әдістемесі электрондық қабықшасын
құру жолдары, жұмыстың интерфейсі және жұмыс жасау принципі сипатталады.
Қорытындыда жұмыстың нәтижелері баяндалған. Қосымшада бағдарламаны
өңдеу процедуралары берілген.
1 Оқытушы программалардың жіктемелері, түрлері, оларды құру жолдары
1.1 Оқытушы программалар типтеріне сараптама жүргізу
Оқытушы бағдарлама – оқушының өзбетінше жұмысына арнап тағайындалған
ерекше оқу құралы.Ол оқушылардың жұмысын жекелендіре отырып және өздерінің
танымдық іс-әрекетін өздері басқаруына мүмкіндік бере отырып ең жоғарғы
белсенділік танытуға мүмкіндік жасауы керек. Оқытушы программалар барлық
оқу жүйесінің тек бір бөлігі болып табылады, сәйкесінше, өзіне тән ерекше
функциясын орындай отырып және одан шығатын талаптарға жауап бере отырып
барлық оқу материалымен ұштастуы керек. Программалар оқытушы деп аталады,
себебі олады құру үйретуші сипатқа ие, яғни түсініктемесі, ережелері,
тапсырманы орындау үлгілері және т.с.с. бар болуы керек.Олардың бағдарлама
деп аталуыбағдарламалық оқытудың барлық бес принципін есепке ала отырып
құрылуына байланысты:
• оқу жұмысының мақсатының бар болуы және осы мақсатқа жету алгоритмі;
• ақпараттың сәйкес мөлшерімен байланысқан оқу жұмыстарын қадамдарға
бөлу, және бұл ақпарат өлшемдері қадамның орындалуын қамтамасыз етуі
керек;
• әрбір қадамды өзін-өзі тексеру және мүмкін болатын жөндеу әрекеті
арқылы аяқтау ;
• автоматты құрылғыны пайдалану;
• оқытуды жекелендіру (қажетті және мүмкін болатын шекке дейін).
Бұл бөлімде біз орта мектептің жалпы білімдік пәндері бойынша оқытушы
программаларды сипаттаймыз. Олардың саны өте көп, және де бұл
программалардың әртүрлілігінің нақты жіктемесі әлі жоқ. Оқу әдебиеттеріне,
интернет сайттарына талдау жасаған кезде келесі түрдегі жіктемелердің бар
екендігін байқадық. Біріншісі оқытушы программалардың мақсаты мен
міндеттеріне немесе автоматтандырылған оқыту жүйелерін пайдалану
режимдеріне негізделеді: а) иллюстративті; ә) кеңесші; б) операциялық жүйе;
в) тренажерлар; г) оқытушы бақылау. Екіншісі, әртүрлі жіктемелерге талдау
жасау негізінде:а) жаттықтырушы; ә) жетекшілік;
б) проблемалық оқыту; в) имитациялық және моделдеуші; г) ойын. Ал
оқытушы программалар формаларына электрондық оқулықтарды,
автоматтандырылған оқыту жүйелерін және тестілеу программаларын жатқызады.
Осыжұмыста оқытуға тағайындалған бағдарламалық құралдарды функционалдық
және әдістемелік қызметтері бойынша жіктемесін келтіреді (1-ші суретте
көрсетілген).
Бағдарламалық құралдар сызбанұсқасы
Сурет 1.
Мұндақолданбалы тағайындалудағы АБҚ қарастырылады және олар шартты
түрде:
- оқу материалын түсіндіруде “қағаздық” жұмысты шектеп‚ оны “экранмен”
алмастыратын автоматтандырылған құралдарды немесе бақылаушы‚ көмек (кеңес)
беруші жаттықтырушы міндетіндегі жүйелерді өңдеуге арналған аспапты
жүйелер;
- оқытуға тағайындалған БҚ (жүйе) құрастыруға арналған авторлық
бағдарламалық жүйелер;
- компьютерлік модельдеу жүйелері (еліктеуіш‚ демонстрация);
- оны оқып үйрену үшін пәндік ортаны‚ сонымен қатар педагогикалық
технология элементтерін қосатын оқыту технологиясы элементтері енгізілген
бағдарламалау орталары;
- мәліметтерді өңдеу жүйелерін пайдалану негізінде оқу ақпаратын
жүйелеу бойынша амалдарды жүзеге асыратын аспапты БҚ;
Оқып үйренетін (зерттейтін) объектілерді модельдеуді немесе олардың
қандай да бір пәндік ортада қатынасын жүзеге асуына мүмкіндік жасайтын –
пәндік-бағыттаушы БҚ.
Мәтін‚ электрондық кесте‚ графиктік және музыкалық редакторларды
дайындау жүйелерін пайдалану негізінде оқу қызметінің мәдениетін‚
ақпараттық мәдениетті қалыптастыруға тағайындалған БҚ.
Оқу эксперименті нәтижесін өңдеу процесін автоматтандыруға
тағайындалған БҚ‚ соның ішінде нақтылы ағып өтетін процестер туралы
ақпаратты қабылдау‚ жазу және визуализация жасайтын датчиктер үшін өлшеуіш
және бақылаушы программалар.
Басқарушы БҚ - нақтылы объектілер әрекеттерін басқарады (мысалы‚
әртүрлі өндірістік құрылғылар немесе жұмыс механизмдерінің жұмыс жасауын
еліктейтін роботтар әрекеті).
Бағдарламалау дағдыларын бастапқы оқып үйрену және алгоритмдік‚
бағдарламалаушы ойлау мәнерінің негізгі бөліктерін қалыптастыруға
тағайындалған бағдарламалаушы оқу орталары.
Оқытушының кейбір қызметін атқаруды қамтамасыз ететін БҚ. Бұл БҚ әдетте
компьютерде жұмыс жасауға қатысты командалар‚ жұмысты аяқтау‚ тексеруді
орындау‚ қосымша мәліметтер алу‚ жұмыс барысын талдау туралы нұсқау береді.
Ақпаратты-әдістемелік қамтамасыз ету процесін автоматтандыруға және оқу
орындарында‚ оқу орындары жүйесінде іс жүргізу жұмысын ендіруге
тағайындалған БҚ.
Пайдаланушы жұмысының жабдықталғандығын қамтамасыз ететін сервистік
БҚ.
Ойындық және жаттықтырушы-ойындық қызметтің әр алуан түрлерін
қамтамасыз ететін құрал болып табылатын ойын БҚ.
Енді БҚ-ның әдістемелік қызметі бойынша типологиясына тоқталайық.
Бағдарламалық құралдардың әр типінің әдістемелік қызметі‚ оны оқу
процесінде пайдаланудың әдістемелік мақсатын (немесе мақсаттарын)
бейнелейді.
БҚ-ның осындай типологиясын мақсатқа сәйкес жүргізу‚ негізгі болып
табылатын бірнеше жағдайлардан туындап отыр:
- оқытушы‚ әдіскердің бар немесе ұсынылған БҚ-дан керектісін таңдауы;
- бір типтегі БҚ-ны салыстыра отырып‚ ең жақсысын таңдап алу;
- күрделілігі бойынша БҚ иеархиясын құру;
- әр алуан әдістемелік қызметтегі бар БҚ көпмүшелігінен пайдаланушы
хабардар болу.
БҚ-дың әдістемелік қызметі бойынша топологиясын келтірейік.
Үйретуші (обучающие) БҚ-ның‚ әдістемелік қызметі - білім қосындысын
хабарлау‚ оқу және (немесе) практикалық істің шеберлігі мен (немесе)
дағдыларын қалыптастыру және кері байланыспен белгіленген‚ программалар
құралдарымен жүзеге асатын меңгерудің қажетті деңгейін қамтамасыз ету.
БҚ (жүйелер)- тренажерлар‚ оқу қызметінің ептілігін‚ дағдыларын
өңдеуге‚ өзін-өзі дайындауды жүзеге асыруға тағайындалады. Олар‚ әдетте
қайталау немесе ертеректе өтілген материалды бекіту кезінде пайдаланылады.
Оқу материалын қандай деңгейде меңгергенін бақылауға (өзін-өзі бақылау)
арналған – бақылаушы БҚ.
Ақпаратты-іздеуіш бағдарламалық жүйелер‚ ақпаратты-анықтамалаушы БҚ
пайдаланушыға қажетті ақпаратты таңдауға және шығаруға мүмкіндік береді.
Олардың әдістемелік қызметі- ақпаратты жүйелеу бойынша ептілік пен
дағдыларын қалыптастыру.
Параметрлердің шектелген кейбір санының көмегімен оның негізгі құрылымы
немесе функциональдық сипаттамасын оқып білу (зерттеу) үшін нақтылықтың
анықталған аспектісін білдіретін еліктеуіш БҚ (жүйелер).
Модельдеуші БҚ объектілер‚ құбылыс‚ процестерді немесе ерекше
жағдайларды зерттеу‚ оқып-білу мақсатында модельдер құруға тағайындалады.
Демонстрациялық БҚ – оқу материалын көрнекі етіп көрсетудіоқып-
үйренетін құбылыс‚ процестер және объектілер арасындағы өзара байланысты
көзбен көруді қамтамасыз етеді.
Жаттықтырушы-ойын БҚ – оқу жағдайларын “ойнатуға” арналған (мысалы‚
ептілікті қалыптастыру мақсатында қолайлы шешім қабылдау немесе әрекеттің
қолайлы жағын өңдіру).
Бос уақыттық БҚ кластан және мектептен тыс уақыт кезінде оқушының
назарын аудару‚ әсерлестігін‚ ақыл-ойындамыту мақсатында оқып үйрену
қызметін ұйымдастыру үшін пайдалануға арналған.
Кейбір БҚ-ны адамдар өз ойларын жүзеге асыру үшін тиімді көмекші құрал
ретінде пайдаланады. Басқаша айтқанда‚ адам алдын ала модель қандай түрде
болатынын біледі‚ оған белгілер түрін беру үшін компьютерді пайдаланады.
Мысалы‚ геометриялық модельдер құру үшін графиктік орталар қолданылады.
Басқа БҚ негізгі ақпаратты өңдеу‚ қабылдау және нәтижені талдау құралы
ретінде қолданылады. Мұнда компьютер интеллектуалды көмекші ретінде қызмет
арқарады.
Сонымен бірге құрамында алгоритмнің блок-схемасын‚ электрондық
кестелер, диаграмма және т.б. қосу мүмкіндігі бар әртүрлі программалар бар.
Оқытушы программалардың келесі түрлеріберіледі:
1. Тренажер – программалар;
2. Бақылаушы -программалар;
3. Тәлімгерлікпрограммалар;
4. Көрнекіліктерпрограммалары;
5. Ақпараттық-анықтамалық программалар
Тренажер – программалар оқушының білімін, білік-дағдысынбекітуге,
пысықтауға арналған.
Бақылаушы -программалар бақылауға қажетті тұрақтылықты,
көпнұсқалықты, бағаның мұғалімнің субъективтік көзқарасынан және тағы да
басқа факторлардан тәуелсіздігін қамтамасыз етіп, білім беру үрдісінің
сапасын жоғарлатып, оқытушының еңбек өнімділігін, нәтижелілігін
жоғарлатады.
Тәлімгерлікпрограммалар - оқушылардың жауабын өндейтін программалар.
Көрнекілік -программалары арқылы компьютерді көрнекілік құралы
ретіндеқолдана отырып оқушыларды жаңа тақырыпқа керекті материалдармен
таныстыруға болады.
Ақпараттық-анықтамалық программалар керекті ақпаратты алуға арналған.
Оқушы компьютер арқылы кез келген ақпарат қорынан ақпарат жинай алады[1].
Әдетте жіктемелеу үшін негіз болатын нәрсе программалармен жұмыс
жасаудағы оқушының оқу іскерлігі ерекше қызмет атқарады.
Талдаулар көрсеткендей көптеген авторлар оқытушы программалардың төрт
типін анықтайды (2-ші суретте көрсетілген) :
Сурет 2.
1-ші типтегі программалар іскерлік пен дағдыларды бекіту, баянды етуге
тағайындалған. Бұл жағдайда теориялық материал оқытылып, баяндалғаны
жорамалданады. Бұл программалар кездейсоқ тізбекте оқушыларға сұрақтар мен
есептер ұсынып, шығарылған есептердің дұрыс не дұрыс еместігінің саныны
есептейді. Дұрыс жауап жағдайында оқушыға мадақтау ұсынуға, ал дұрыс емес
жағдайда оқушы сыбыр түріндегі көмек алуына болады.
2-ші типтегі программалар оқушыларға оқу арналған теориялық
материалұсынады. Бұл программаларда есептер мен сұрақтар адам-машиналық
сұхбатты ұйымдастыру үшін, оқыту барысын басқару үшін қызмет етеді. Егер
оқушы берген жауаптар дұрыс емес болса, бағдарлама теориялық материалды
қайталау үшін кері қайтуына болады.
Тәлімгерлік типтегі программалар 60-шы жылдардағы бағдарламалаулық
оқытудың тікелей мұрагері болып табылады. Олай деп айтатынымыз жаңа
компьютерлік немесе автоматтандырылыған оқытудың негізгі теориялық көзі
бағдарламалаулық оқыту деп есептеуге болады. Шет елдік мамандардың
басылымдарында және де бүгінде бағдарламалық оқыту термині астарында жаңа
компьютерлік технологиялар түсіндіріледі. Бағдарламалық оқыту
концепциясының бірден бір негізін салушы американдық психолог Б.Ф. Скиннер
болып табылады.
Бағдарламалық оқытудың негізгі элементі ұсыныстардың (есептердің)
реттелген тізбегі түріндегі бағдарлама түсіндіріледі. Олар дидактикалық
машинаның көмегімен немесе бағдарламалық оқулық арқылы беріледі.
Бағдарламалық оқытыдың бірнеше түрі белгілі (3-ші суретте көрсетілген) .
Сурет 3.
1. Сызықтық бағдарламалық оқыту. Негізін салушы АҚШ, Гарвард
университетінің психология профессоры Б.Ф. Скиннер. Алғаш рет
1954 жылы өз концепциясымен сөйлеген. Скиннер оны құру кезінде
бихевиористкалық психологияға жүгінді. Сәйкесінше оқыту S – R
принципіне негізделеді, яғни қандай да бір факторлардың(S-
stimulus) пайда болуына және оларға реакция (R-reaction). Бұл
концепция бойынша кез келген реакцияға қайталау мен баянды етуге
бейімділік жақын. Оқушы үшін мадақтау әрбір сәтті қадамды
бағдарламаның қоштауы болып табылады.
Скиннердің түсінігі бойынша сызықтық бағдарлама келесі ерекшеліктермен
сипатталады:
• дидактикалық материал қадамдар деп аталатын үлкен емес
бөліктерге бөлінеді, мұны оқушылар салыстырмалы түрде қадам
бойынша жеңіл орындайды;
• оқушылар жұмысқа деген қызығушылықтарын жоғалтып алмас
үшінбағдарламаның жеке бөлігінде қамтылатын сұрақтар өте
күрделі болмау керек;
• оқушылар қажетті ақпаратты назарға ала отырып сұрақтарға
өздері жауап береді;
• оқыту барысында оқушылар жауаптары дұрыс немесе дұрыс
еместігі туралы бірден ақпарат алады;
• барлық оқушылар кезек бойынша бағдарламаның барлық
бөліктерін өтеді, бірақ әрбіреуі оны өзіне ыңғайлы қарқында
жасайды;
• ақпаратты механикалық есте сақтау болмау үшін бір ой
бірнеше нұсқада қайталанады және бағдарлманың бірнеше
бөлігінде болады.
2. Тармақталған бағдарлама. Тармақталған бағдарламалау
концепциясыныңавторы НорманА. Кроудер. Тармақталған бағдарлама бірнеше
қайталанатын таңдаулар мәтініне бағытталған және бірнеше берілгендерден бір
дұрыс жауапты таңдауға негізделген. Автордың көзқарасы бойынша дұрыс
жауаптарды таңдау оқушыдан қандай да бір ақпаратты есте сақтауды емес,
үлкен ақылдылықты талап етеді. Ол тікелей жауаптың дұрыстығын мақұлдауды
кері байланыстың бір түрі деп санайды[4].
Кроудердің түсінігі бойынша сұрақтар төмендегі мақсаттар үшін қажет
• оқушы оқу материалын білетінін не білмейтінін тексеру;
• дұрыс емес жауап жағдайында оқушыны жауаптарынүйлестіретінжәне
сәйкесіншенегіздейтін ақпарат лектеріне жіберу;
• деңгейлік есептер көмегімен негізгі ақпаратты бекіту мүмкіндігі;
• оқушының тырысуын арттыружәне де ақпаратты бірнеше рет қайталау
арқылыуақытша механикалық оқытуды жою;
• оқушының талап етілетін мотивациясын қалыптасыту.
Егер де сызықтық бағдарламаның негізі қатені болдырмауға талпыныс
болса, тармақталған бағдарламада Кроудер қателерді оқушылардың
білімдеріндегі жетіспеушілікті, сонымен қатар қандай мәселелерді жеткілікті
түрде меңгере алмағанын айқындау мүмкіндігі ретінде түсіндіреді; осының
арқасында оның бағдарламасы туралы ол ойлау үрдісін басқаруға алып
келетінін, ал сызықтық бағдарлама жауаптарды басқаруға негізделетінін
айтуға болады.
Сызықтық және тармақталған бағдарламалық оқытудың классикалық типтері
біртіндеп аралас формаға орын берді.
Өзінің әдістемелік құрылымы бойынша бағдарламалық тәсілді іске асыратын
педагогикалық бағдарламалық құралдар (ПБҚ)келесі бөліктердің бар болуымен
сипатталады:
• автоматтандырылған курстың кейбір бөлімдерінің теориялық негізін
мәтіндік-бейнелік мазмұндауды қамтитын іс-әрекеттің бағытталған
негізі бөлігі;
• іс-әрекеттің бағытталған негізін меңгеруді бақылайтын және оқытуды
басқаратын бақылау-диагностикалық бөлік;
• оқушы білімінің қорытынды бағасын шығаратын білімді
автоматтандырылған бақылау бөлігі.
Сонымен бірге бағдарламалық оқытудың алгоритмі деп аталатын
тәлімгерліктиптегі программаларды ұйымдастырудың бірнеше түрі белгілі.
1. Тізбекті-дайындық алгоритмі. Бұл алгоритм бойынша
тапсырманың бастапқы элементі салыстырамалы түрде қарапайым
болады, ол екінші, яғниоған қарағанда күрделі тапсырманың
орындалуына даярлайды, ал ол болса өз кезегінде үшінші
тапсырманың орындалуын және т.с.с. қаматамасыз етеді.
Қорытынды элементтер жеткілікті жоғары деңгейлі қиындыққа
ие.
2. Параллельді-дайындық алгоритмі. Бір-біріне тәуелді емес
тапсырманың бастапқы элементтері одан кейінгі жоғары
деңгейдегі кешендік элементтерді орындауға даярлайды.
3. Тізбекті-түзетуші алгоритм. Тапсырманың бастапқы элементтері
жоғары деңгейдегі күрделіліке ие, ал әрбір келесі элемент
алғашқы тапсырманың орындалуын түзетіп отырады, мысалы,
қарама-қайшылыққа алып келетін дұрыс емес жауаптар.
4. Параллельді-түзетуші алгоритм. Оқушыға жоғары деңгейдегі
кешендік элемент ұсынылады, ал келесі элементтер бір-бірінен
тәуелсіз, сонымен қатар әртүрлі позициялы жетекші (көмекші)
рөлді ойнайтын болады.
5. Тасымалдау алгоритмі. A(N) және B(N) екі массив элементтері
беріледі. Олар ұғымдар, қатынастар, амалдар, сипаттамалар
және т.с.с. болуы мүмкін. Олардың арасында логикалық
сәйкестікті орнату керек.
6. Аналитикалық алгоритм. A(N) элементтері ұсынылады. Олардың
әрқайсысының B(К) класының біреуіне тиісті екенін орнату
қажетті.
7. Синтездеуші алгоритм. A(N) массивінің элементтері топтарға
бөлінген. Оқушының есебі – жіктеме орындалған критерийді
орнату керек.
8. Реттілік алгоритмі. A(N) массивінің элементтерін қандай да
бір көрсетілген B(К) критерийі бойынша реттеу қажетті. Бұл
алгоритм орындалуы үшін кешендік ойлау іскерлігін талап
етеді.
Көптеген аспапты жүйелер оқытушыға әртүрлі типтегі жауаптармен оқытушы
және бақылаушы тапсырмалар құру мүмкіндігін ұсынады.
1. Іріктемелі (выборочный) жауапты. Оқушыға тапсырма (сұрақ) және
дайын жауаптар жиынтығы (меню) ұсынылады. Ол жауаптардың ішінен
өзінің пікірі бойынша дұрыс деген жауапты таңдайды.
Тапсырманың мұндай нұсқасы машиналық орындалу үшін ыңғайлы, себебі
компьютер жауаптың дұрыстығын тек нөмірі арқылы талдап жеңіл анықтайды. Бір
қарағанда іріктемелі жауапты тапсырмаларда бірнеше кемшіліктер бар, атап
айтсақ: дұрыс жауапты міндетті түрде көрсету, оны оймен шешу мүмкіндігі,
оқушының оулау іс-әрекетін шектеу. Бұл кемшіліктер мұндай тапсырмалар
құрудың әртүрлі принциптерін дұрыс, шығармашылықты және тапқыр қолдану
жолдары арқылы біраз төмендейді.
Дұрыс жауапты табу ықтималдылығы кем дегенде келесіқарапайым тәсілдерге
келтіріліеді:
• мағынасы бойынша бірегей сұрақты әртүрлі формада бірнеше қайталау;
• таңдауға арналған элементтер санын арттыру (мысалы, бес жауаптың
ішінен таңдау жағдайында табу ықтималдылығы 0,2-ге тең);
• дұрыс жауаптар санын екі немесе бірнеше парға дейін арттыру.
Тапсырмаларда жауаптарды шындыққа жақын және ұқсас болатындай
етіпқұрастыру қажет.
2. Жартылай-құрастырмалы жауапты.Мұндай типтегі тапсырма іріктемелі
және еркін-құрастырушыжауапты тапсырмалардың ортасындағы аралықты және
байланыстыратын түйін болып табылады.Жартылай-құрастырушы жауап оқытушы
ұсынатын бөліктерден құрастырылады.
Бұл форма заңдылықтар, теоремалар, стандартты тұжырымдамалар және т.б.
анықтамаларын құрастыру бойынша тапсырмалар үшін қолданылады. Ереже бойынша
дұрыс жауапқа тапсырманың барлық элементтері кірмейді, және оларды
таңдаудың қатып қалған реті жоқ.
3. Еркін-құрастырмалы жауапты. Мұндай типтегі тапсырмалар
автоматтандырылған оқыту мен бақылау үшін артықшылығы мол. Олар оқушы мен
оқытушы сұхбатын имитациялай отырып, тыңдаушыға компьютермен табиғи тілде
қарым-қатынас жасауға мүмкіндік жасайды. Еркін-құрастырмалы жауапты
тапсырмалар оқушы үшін өте қиын, себебі табу мүмкіндігін толығымен жоққа
шығарады және де пернетақтадан еркін формада терілген жауапты компьютерге
енгізу алдында үлкен ақыл-ойлы жұмысты талап етеді. Сонымен қатар аспапты
жүйенің анализаторына арналған автономды жауптарды құрастыру бойынша
курстың авторы -оқытушының іскерлігі бірден күрделенеді.
Ереже бойынша эталон бос орын белгісін қосқанда 80 символдан аспауы
керек. Оқушының сұраққа берілген жауабы эталон мәтінімен салыстырылады
да,дұрыс,дұрыс емес, шамаланған және т.с.с. жауаптардың сәйкес
нысандары өңделінеді. Алынған нысанға сәйкес ары қарай бағдарлама сценария
кадрына өтеді.
Осылайша, курстың авторы жауаптың нысанына тәуелді оқушыға ұсынылатын
кадрларды құрастырады.
Қазіргі кездегі аспапты жүйелерде эталонды жауапты оқушының жауабымен
салыстырудың келесі әдістері орын алған.
1. Кілттік сөздер бойынша талдау.Талдаудың бұл әдісі қарапайым және
әмбебап. Оқытушы алдын ала енгізген эталонды жауап барлық жол аяқталғанша
оқушы енгізген жауаппен салыстырылатын кілт ретінде пайдаланылады. Кілт
ретінде бір символ, сөз немесе сөздер тобын пайдалануға болады.
Кілттік сөздерді пайдаланғанда ең жақсы нәтижелерге жетуге болады.
Бірақта әдісті абайлап пайдалану керек, себебі, оның көмегімен сөйлемнің
мағынасын анықтау мүмкіндігі шектеулі. Кілттік іздеудің кемшілігі кілттің
ішінде орын ауыстырулар жасауда жауап анықталмайды.
2. Синтаксикалық талдау. Талдаудың бұл әдісін жауапты кілттік сөздер
бойынша емес, ал тікелей эталон бойынша салыстыру жағдайында
пайдаланған орынды. Мұнда артық символ қате болып есептеледі, бос
орын есепке алынады. Эталонмен символ бойынша жауапты тікелей
салыстыру ретінде орындалады.Жауаптың барлық символдары эталонның
символдарымен сәйкес келген кезде дұрыс нысаны іске қосылады.
Бірақ, оқушылардың курспен жұмыс жасауы кезінде жауаптың мағынасын
нақты түсіндіру мақсатында тікелей салыстыру ережелерінен алшақтық қажет
болатын жағдайлар туындауы мүмкін. Осындай жағдайларда синтаксикалық талдау
әдісіоқушының жауабын жартылай өңдеу құралдарын қарастырады.
Жауап эталонына кірістірілген жауапты жартылай өңдеу символдары (арнайы
символдар) эталонмен салыстырған кезде оқушының жауабында бір немесе
бірнеше символдарды (сөздерді) есепке алмай, елемейтін болады. Жартылай
өңдеу символдарынан өзгеше қалған барлық символдароқушы мәтінінде жауап
эталонындағы ретпен орналасуы керек.
3. Логикалық талдау. Логикалық талдау әдісі жауапты еркін-
құрастырмалы формада құрастыру мүмкіндігін береді. Бұл жағдайда
жауап сөздер реті қатал түрде анықталмаған сөздер тізбегі немесе
сөйлемді білдіруі мүмкін.
Бұл талдау әдісінің кілттік сөздер бойынша талдау әдісінен негізгі
айырмашылығы көп сөзді жауаптарды қарастыру кезінде кілттік сөздердің
мүмкін болатын барлық тізбегін түгендеп шығу қажеттігі болмайды, себебі
логикалық әдіс бір эталонның көмегімен жауаптардың бірнеше нұсқасын талдау
мүмкіндігі бар. Бұл іскерліктің мақсаты – оқушы жауабының шамадан тыс
тапсырысын жеңу. Өкінішке орай бұл көптеген педагикалық бағдарламалық
құралдардың жалпы кемшілігі болып табылады [3,4,5].
Мұндай түрдегі программалардың кемшілігі:
• бағдарламамен жұмыс жасау барысында дәлелдің төмендеуі;
• бағдарламамен жұмыс жасау үрдісінде зер салуға еріксіз ұмытшақтыққа
байланысты, сонымен қатар білімдерді жүйелік байланыстырудың
нашарлығынан білімдегі кемшіліктердің тууы;
• оқу сұхбатын ұйымдастырудың күрделілігі және үлкен еңбекті қажет
етендігі, бағдарлама бөлігін диагностикалап және басқарып оқыту.
Сондықтан, программалау тілдерінде осындай түрдегі программалар жазу
жоғары еңбекті және бағдарламалаушы квалификациялы өңдеушілер үшін жоғары
талапты қажет етеді. Олар көп жағдайда өзінің бағдарламалау тілі,
интерфейсі бар автоматтандырылған оқу курсының бағдарламалық қабықшаларын
пайдалана отырып өңделеді және де бағдарламалаушы емес өңдеушіге арналған.
Мұндай түрдегі аспапты программалардың үлкен саны бар және әлі де болса
өңделуде. Олардың барлығының кемшілігі өңдеу үшін жоғары еңбекті қажет
етендігі, мектептің оқу үрдісінде оны нақты пайдалану жағдайында
ұйымдастырушылық және әдістемелік сипаттағы қиындықтар болып табылады. Оны
сабақ құрылымында пайдаланудың ұйымдастырушылық қиындығы оқушылардың оқу
шапшаңдығының әр түрлілігіне байланысты.Ал әдістемелік қиындығы аспапты
бағдарламаны өңдеушінің ұсынған теориялық материалды баяндаудағы
әдістемелік шешімдері мен оның барысына көптеген педагогтардың келіспеуінен
көрінеді.Себебі, жақсы мұғалімнің жұмысында шығармашылық, авторлық мезеттер
көп, оқу үрдісінде оның маңыздылығынабағдарламаны құрушылар есеп бермейді.
3-ші типтегі программалар бір жағынан компьютердің графикалы-
иллюстративті, екінші жағынан есептеуішмүмкіндіктеріне негізделеді және
компьютерлік экспериментті іске асырады. Мұндай программалар оқушыларға
параметрлер мәндерін пернетақта көмегімен өзгерте отырып дисплей экранында
қандай да бір үрдісті бақылауға мүмкіндік береді.
4-ші типтегі программалар, яғни ойындар оқушыға тек компьютер әлеміне
тән қандай да бір мүмкіндіктер мен оларды орындау құралдары
жиынтығын,қандай да бір қиял ортасын қарауға тапсырыс ұсынады. Ойын әлемін
және осы әлемдегі іскерлікті оқып үйренуге байланысты мүмкіндіктерді жүзеге
асыруға арналғанбағдарлама ұсынатын құралдарды пайдалануоқушының дамуына,
танып білерлік дағдылардың қалыптасуына, заңдылықтарды өзбетінше ашуына,
объектінің жалпыға бірдей мәнділікке ие нақтылықпен қатынасын анықтауға
алып келеді.
Салыстырмалы түрде жоғары емес қиындығы, бағдарламаның көптеген
бөліктерін өңдеу кезінде үйлестіру мүмкіндіктеріне байланысты оқытушы
программалардың алғашқы екі типі көп қолданыс тапты. Егер 3-ші және 4-ші
типтегі программалар программистер, психологтар, оқытылатын пәндер бойынша
мамандар, педагог-әдіскерлердің үлкен жұмысын қажет ететін болса, 1-ші және
2-ші типтегі программаларды құру технологиясы аспапты жүйелер немесе
толтырылатын автоматтандырылған оқытушы жүйелердің пайда болуымен біршама
жеңілдетілді.
1-ші және 2-ші типтегі программалар арқылы орындалатын негізгі
әрекеттер:
• кадрды мәтінжәне графикалық бейнелермен ұсыну;
• сұрақтар және жауптар нұсқалары менюін немесе ашық жауапты
енгізуді ұсыну;
• жауапты талдау және бағалау;
• арнайы пернетақта көмегімен кадрларды көрсету.
Олар жеңіл әрі үйлестіріліп бағдарламаланған, сондықтан да оқытушы
бағдарламаны өңдеушіге компьютерге тек сәйкес мәтінді, жауаптар нұсқаларын
енгізу, тышқан манипуляторы көмегімен экранда суреттер салу ғана қалады.
Бұл жағдайда оқытушы программаларды құру мүлдем бағдарламалаусыз
орындалады, бірақ та өңдеушідер компьютерлік сауаттылықты талап етеді.
Әйгілі автоматтандырылған оқыту жүйелері:
Урок,Адонис,Магистр,Stratum , сонымен қатар келесі шет елдік оқыту
жүйелері -LinkWay, TeachCad,Private Tutor пайдаланылады. Бұл
жүйелердің біразы жақсы графикалық ішкі жүйелерге ие және де тек статикалық
суреттер ғана емес, сонымен бірге мультимедиа түріндегі динамикалық
графикалық үзінділер құруға мүмкіндік етеді.
1.2 Компьютерлік жүйелер және оларды өңдеу жолдары
Қазіргі кезде білім беру саласын оқытудың әр түрлі техникалық
құралдарын пайдаланусыз елестету мүмкін емес. Сондықтан, уақыт талабына сай
білім мазмұнын жаңарту — бүгінгі күннің басты міндеті. Қазіргі жағдайда
еліміздің білім беру жүйлерінде XXI ғасыр жастарына білім беру мен
тәрбиелеу бағытында сан алуан жүмыстар жүргізілуде. Ал мүғалімнің негізгі
ұстанған мақсаты — білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім
мен білік дағдыларын меңгерту, оқу материалын қаншалықты деңгейде
меңгергенін бақылаудың, оқу мен тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі
жаңа әдіс — тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды сабақта тиімді
пайдалана білу. Осындай технологиялардың бірі – компьютерлік оқыту
программалары.
Зерттеулер компьютерлік оқудаоқытуда үйренушілер ұсынылған оқу
материалын тез игергендігін анықтаған. Бұдан оқытушы программаларды оқу
үрдісінде пайдалану тиімді екендігі шығады.
Оқу үрдісінде әйгілі автоматтандырылған оқыту жүйелері:
Урок,Адонис,Магистр,Stratum , сонымен қатар келесі шет елдік оқыту
жүйелері -LinkWay, TeachCad,Private Tutor пайдалануға болады. Бұл
жүйелердің біразы жақсы графикалық ішкі жүйелерге ие және де тек статикалық
суреттер ғана емес, сонымен бірге мультимедиа түріндегі динамикалық
графикалық үзінділер құруға мүмкіндік етеді.
Қазіргі уақыттакелесі құралдар негізінде оқытушы программалар құрудың
төрт жолы қаралуда:
• жоғары деңгейдегі тілдер арқылы тікелей программалау, соның
ішінде JAVA тілі желілік нұсқадағы құру үшін;
• программалау таныс емес пән оқытушысына арналған оқыту
міндетіндегі бағдарламалық құралдар даярлауға мүмкіндік ететін
аспапты жүйелер. Солардың ішінде отандық аспапты жүйелер
АДОНИС,УРОК және мультимедиалық бағдарламалық өнімдер құруға
арналған жүйелер: ДЕЛЬФИН-3, Statpro Multimedia және т.б.
• ғылыми институттардың, білім беруді ақпараттандыру
институттарының, білім министрліктерініңфондында жинақталған
курс, пән, бөлім бойынша дайын оқытушы программаларды пайдалану;
• оқыту міндетіндегі бағдарламалық құралдар даярлауға арнайы
мемлекеттік және коммерциялықұйымдарға сұраныстар.
Бірақ, бұл жолдарды таңдау білім беру мекемелерінің материалды-
техникалықбазасына, қаржылық мүмкіндіктеріне, оқытушы құрамының
компьютерлік дайындық деңгейіне және оның шығармашылық мүмкіндіктеріне
тәуелді болады.
Жоғарыда өткеніміздей оқытуға тағайындалған бағдарламалық құралдар
жасаудың бір жолы аспапты құралдар.
Аспапты құрал болып табылатын сабақтар құруға арналған LinkWay жүйесі
IBM PS және PS2 типтес компьютерлерде жұмыс істеуге арналған. Жүйе
гипертекстік жүйе болып табылады. LinkWay жүйесінің басты мүмкіншілігі –
сабақ құру үшін аспап, құрал болып табылатындығы.
Сабақта берілетін материалдарды мәтіндік және графиктік формаларда
ұйымдастыруға болады. Жүйенің программалау құралы оқушы материалды қандай
деңгейде меңгергендігін тексеруге рұқсат беретін сабақтың сынақтық бөлігін
ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады. SCRIPT программалау тілінде оқушылардың
жауаптарын талдауға программалар жазуға болады.
Жүйенің негізгі ұғымдары FOLDER(бума) жәнеPAGE(бет), яғни сабақтар
бумалар мен беттерден тұрады. Бір бумаға мазмұны бойынша бір немесе бірнеше
беттер жинауға болады. Сабақтарды бумаларға, бумаларды беттерге сәтті бөлу
сабақты тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік етеді.
Әрбір бума базалық (BASE PAGE) беттен тұрады. Бұл бетте буманың барлық
беттеріне жалпы ортақ ақпарат жазылады, жалпыға бірдей тақырып, жиектер,
суреттер және т.б. Сонымен қатар әрбір бет автоматты түрде бірегей нөмір
(ID)қабылдайды. Беттерде объектілер (OBJECT) орналасады. Олардың келесі
түрлері бар:
• СУРЕТ (PICTURE) бейнені көрсету мүмкіндігі;
• ӨРІС (FIELD) мәтіндік жолдарды қамтиды;
• БАТЫРМА (BUTTON) “тышқан” манипяуляторы арқылы шертуге болатын
және онымен әралуан әрекеттерді байланыстыру.
Бұдан басқа беттерде мәтінді оқуды жеңілдететін жиектер мен сызықтар
салуға болады.
Бетте бейнені орналастыру үшін оның орналасатын орнын және терезенің
өлшемін көрсету керек;
Мәтін типті объектіні құрғанда жолдағы символдар саны, мәтіндегі жолдар
саны, қаріп және символдар түсін орнату керек.
“Батырма” типті объекті беттің бір бөлігін алады, бірақ алғашқы екі
объектіге қарағанда оның атқаратын қызметі жаңа бетке не бумаға өту,
мәтіндік өрісте берілген ақпавратты іздеу, мәтіндік құжаттарды қарау және
редакторлеу.Объект арқылы көрінбейтін батырмалар құруға болады. Сонымен
қатар батырмалар мәтіндердің, суреттердің үстіне орналасуына болады.
Автоматтандырылған оқыту жүйесі АДОНИС(Адаптивная диалоговая
информационная система)- автоматтандарылған оқу курсын компьютерге енгізуге
және курсты орындауға арналған бағдарлама. Автоматтандырылған оқу курсы
кадрлар жиынтығы түрінде компьютерде сақталады.
Әрбір кадр мәтін және суреттіқамтиды. Онымен қоса, егер кадр бақылаушы
болса, яғни сұрақтан тұратын болса, онда оған эталонды жауаптар жазылған,
әрбір эталондық жауап үшін егер үйренуші дәл сондай жауап беретін болса,
қай кадрға өту керектігі көрсетілген.
Адонис үйренушіден курсты таңдауды сұрайды және курстың 1-ші кадрын
көрсетеді. Ары қарай әрбір кадр үшін келесідей жұмыс жасайды:
Егер кадр ақпараттық болса, [Енгізу] пернетақтасы басылмайынша тосып
тұрады, содан кейін ғана келесі кадрды көрсетеді.
Егер кадр бақылаушы болса, онда үйренушінің жауабын күтеді. Жауапты
алғаннан кейін, оны эталонды жауаппен салыстыра отырып талдайды.
Үйренушінің жауабы эталондық жауаптардың қайсысымен сәйкес келгеніне
тәуелді Адонис сол немесе басқа кадрға өтетін болады.
Адонис бағдарламасы екі режимде жұмыс жасайды: “авторлық” – бұл режимде
сіз автоматтандырылған оқу курсынқұратын боласыз, “үйретуші” –
автоматтандырылған оқу курсын оқытуда пайдаланасыз.
Оқытуға тағайындалған программалар өңдеудің екінші жолы жоғары
деңгейдегі программалау тілдерін пайдалану. Кейінгі кездері оқытушы
программалар өңдеу аспабы ретінде Borland Delphi программалау ортасы кең
пайдаланылады.Аталған өңдеу құралы көптерезелі жүйені білдіреді. Оның
көмегімен әртүрлі сипаттағы және тағайындамадағы қосымшаларды жылдам
өңдеуге болады. Өңдеу ортасы үлкен сандағы визуалды компоненттерді қамтиды,
оладың көмегімен жалпы есептерді шешуге, соның ішінде деректер қорымен және
Интернетпен жұмыс жасау үшін қосымшалар құруға болады.
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE
(Integrated Development Environment) - дамып отыратын құрылымдық ортада
орындалады. IDE ортасы программалаушының компьютермен қарым-
қатынасынұйымдастырып, әр түрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше
терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның
интерфейстік бөлігін жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару
элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны
түзету, оны орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Object Pascal - Delphi ортасындағы негізгі программалаушы құрал болып
табылады. Программаларда кейбір операторлар бөлігі программаның әр жерінде
қайталанып кездесуі мүмкін. Осы қайталанып кездесетін операторлар бөлігін
ішкі программа түрінде келтіріп және ішкі программаны шақыруды үйымдастыру
керек. Ішкі программа - бұл шағын ғана программа, яғни жалпы есептің бір
бөлігін шешуге арналған. Әрбір ішкі программаның аты болады, ол программада
ішкі программаны шақыру үшін қолданылады. Ішкі программаларды құру үшін
процедуралар мен функциялар пайдаланылады.
Ішкі программалардың параметрлері болады. Олар формальды және нақты
параметрлер болып бөлінеді. Функцияны сипаттау бөлігінде
көрсетілгенпараметрформальдыдепатал ады.Процедуранышақыру инструкциясында
көрсетілген параметрлер нақты параметрлер деп аталады. Параметрлер ішкі
программаға мәліметтер жіберу үшін және ішкі программа нәтижелерін алу үшін
қолданылады 9.
Қарапайым оқытушы программаларын өңдеуде MS Officce пакетін кең
пайдалануға болады. Мысалы, оқытушы бағдарламаның теориялық бөлімін жобалау
үшін WORD мәтіндік редакторын, сонымен бірге Word – тың көмегімен HTML(
Hyper Text Mark- up Language- гипермәтінді сипаттау тілі) тілінің кодтарын
үйренбей- ақWeb- беттер құруға болады.Web- беттер мастерін қолдана
отырыпHTMLформатындағы жаңа құжат құра аласыз немесе бар құжатты осы
форматқа түрлендіре аламыз. Бағдарламамыздың бақылау бөлігінMicrosoft
PowerPointпрезентация құру программасында Visual Basic For Application
(VBA)пайдаланып ұйымдастыруға болады[5,6].
Кейінгі уақытта кәсіпкер программистер оқытушы программалар құрудаFlash-
технологияларды кең пайдалануда. Мысалы, білім және ғылым министрлігінің
сұранысымен өңделген SIN – бағдарламасы осы программалық өніммен жасалған.
Macromedia Flash динамикалық контент, медиа құру және жариялау үшін
пайдаланылатын графикалық анимацияларқосымшалар өңдеуге арналған қуатты
программалық құрал.
Бүгінгі таңдағы векторлық графика – компьютерлердің барлық типтерінде
(Pc, Mac, NoteBook) және мониторларда бейнені тиімді түрде көрсетуге
мүмкіндік беретін Web-сайттарды құруға арналған күмәнсіз шешім.
Әдетте, растрлық бейне мыңдаған немесе тіптен жүз мыңдаған нүктеден
тұрады, түсі және олардың орналасуы туралы ақпарат файлда орналасады, осы
ақпаратқа сүйене отырып жүйе бейнені жасайды. Сол себепті сапалы, көп түсті
растрлық бейне көп орын алады.
Желіде пайдаланылатын GIF және JPEG растрлық форматтарға қарағанда,
векторлық бейне – графика, мәтіндер, сызбалар және анимациялар тез
жүктелетін және желіде қарапайым браузердің көмегімен ойнала беретін өте
кішігірім SWF (Shock Wave Flash) форматындағы файлға оңай өңделеді 2.
Бұл программалаудың жеке тілі. Бұл тіл – Macromedia-ның фирмалық
өңдегіші болып табылады және Action Script атағына ие. Оның тілі скриптік
тіл болса да, жаңа енгізілген объектілі-бағытталған қадамның барлық түрін
қолдайды. Осы тілде роликтің кез-келген элементін жасыруға және оның
қасиетін өзгертуге болады. Программмалау тілін роликке енгізудің негізі
интерактивтілік болып табылады, яғни ролик мүмкіндігі қолданушы әрекетінен
тәуелді түрде өзгереді.
Соңғы жылдары еліміздің мектептері жаппай интерактивті құралдармен
жабдықталуда.
Интерактивті құралдарды пайдаланатып оқыту әдістемесі дәстүрлі оқыту
әдістемесінен ерекшеленеді. Алайда, кез келген жағдайда, соның ішінде
интерактивті құралдарды пайдалану арқылы сапалы білім беруді ұйымдастыру
үшін сабақтың жоспарын, құрылымын, оқытудың мақсаты мен нәтижесін анықтау
қажет.
Интерактивті құралдарды қолданумен бірге сабақ құрылымы да өзгереді.
Дербес жағдайларда, интерактивті құралдар (интерактивті тақта, панель)
индуктивті оқыту әдісінде (оқушы қабылданған ақпараттарды іріктеу
нәтижесінде қандай да бір шешімге келгенде) қолданылуы мүмкін. Интерактивті
құралдарды қолданатын сабақ сапасы, бірінші кезекте мұғалімнің өзіне, яғни
интерактивті құралдардың мүмкіндіктерін қалай қолданатынына тәуелді екенін
ескертіп кеткен жөн. Интерактивті құралдарды пайдалану, кез келген сабақты
серпімді етеді, ал бұл сабақтың бірінші минутынан оқушылардың танымдық іс-
әрекетінің артуына ықпал етеді. Мысалы, мұғалімде ескертулер, тапсырмалар
жазу мүмкіндігі бар, сонымен қатар, өткен материалға оқушылардың оны
қаншалықты меңгергендігін бақылау үшін қайта келе алады.
Интерактивті тақта — бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және
де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды: ақпараттың
кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал [2].
Мұғалім оқу материалын интерактивті тақтада, объектілер арасында
көрінбейтін сілтемелер жасай отырып та көрсете алады. Объектілерді басқан
сайын басқа парақтар ашыла алады, әрбір парақ оқу материалын, тақтада
барлық объектілер анық көрінбегенше үлкен масштабпен көрсете береді.
Осылайша, окушылар оку материалындағы объектілердің өзара байланысын жақсы
меңгереді. Сонымен қатар, интерактивті тақтаның мүмкіндіктерін пайдалана
отырып, мынадай бақылау түрлерін ұйымдастыруға болады:
Қатені ұстап ал - материалды түсіндіру барысында, мүғалім әдейі қате
жібереді. Бұл оқушыларға алдын ала айтылады. Тақтада: терминдер,
иллюстрациялар және т.б. көрсетілуі мүмкін. Оқушы тақтаға шақырылып,
оқытушы жіберген қателерді жөндейді. Бұл әдісті интеллектуалдық ойын,
бақылау түрі немесе интеллектуалдық жаттығу ретінде қолдануға болады.
Өзіндік тірек. Бұл тапсырманың негізгі принципі — алдыңғы сабақта
алған білімдерін жаңа сабақта пайдалана білу. Оқушы жаңа материал бойынша
өздігімен тірек конспектісін жасайды. Оқытушы сканер арқылы өзінің немесе
бір оқушының конспектісін тақтаға шығарады. Сыныптағы оқушылардан тақырыпты
ашуды талап етеді. Және ұсынылып отырған конспектінің әлсіз жерлерін
көрсетіп, өз тірек конспектісін түсіндіру қажет. Сонда оқытушы, оқушының
өткен материалды қаншалықты дәрежеде меңгергенін анықтай алады.
Бақылау арқылы қайталау - тақтада өтілген тақырып бойьшша бейнетізбек
немесе терминдер жиынтығы көрсетіледі. Әрбір оқушы өз сыныптастары үшін
бақылау сұрақтарын жасайды. Бұл сұрақтар өтілген материалды толықтай қамту
қажет. Біртіндеп оқушылар, сұрақ жасау үшін барлық материалды қайталап
шығады.
Ұжымдық шпаргалка. Тестік немесе қорытынды бақылауды толық талдау
үшін көп уақыт қажет. Бірақ мұндай талдауды оқушының күшімен жүргізуге
болады. Ол үшін бақылау кезінде тақтаға жауаптар бланкісінің жобасы
шығарылады. Және сұрақтардың саны мүкіндігінше көп болу кажет, сонда
оқушылар максималды жауаптар санын беруге тырысады. Оқушыларға тақтаға
шығып, өз дұрыс жауап нұсқасын жазу ұсынылады. Бұл кезде оқытушы ешбір
түсініктер мен түзетулер айтпайды. Егер, интерактивті тақгада көрсетілген
жауап-пен оқушылардың бірі келіспесе, оған тақтаға өз нұсқасын жазу
(міндетті түде басқа түспен!) мүмкіндігі беріледі. Нәтижесінде, тақтада
оқушылардың өзі жасаған дайын шпаргалка пайда болады. Шпаргалка
сақталып, келесі сабақта бақылауды толық талдау 5-8 минут қана уақытты
алады [3].
Ең әйгілі деген оқытушы компьютерлік программалар тізімі және олардың
адаптамасы әрқашан периодикалық баспаларда ( Информатика негіздері,
Информатика и образование,Компьютер пресс журналдары ) жарық көріп
отырады.
1.3 Оқытушы программаларына қойылатын талаптар жәнеқұру кезеңдері
Егер оқу бағдарламалық қамсыздандыруды даярлау кәсіпкер-
программистердің ісі болса, бағдарламалық өнімнің сапасын бағалаумен оқу
ісәрекетін ұйымдастыруда компьютерді пайдаланатын әрбір педагог
шұғылданады. Бағдарламалық өнімді бағалау кезінде бағдарламаның үйретуші
эффектілерімен қатар, оның оқушының психикалық және эмоционалдық күйіне
әсерін назарға алу қажет болады. Ол үшін бағдарламаны безендендірудің
әртүрлі эффектілерін адам қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін есепке
алу керек.
Пәнді оның қасиеттер жиынтығымен қабылдау функционалды жүйеге
біріктірілген бірнеше анализаторлардың бірлескен іс-әрекеті негізінде
қалыптасады. Сигналдың әралуан нысандарын ажыратыудың анықталған тізбегі
бар. Мысалы, алдымен сигналдың фонға қатысты орналасуы мен жарықтығы
ажыратылады, содан кейін түстік сипаттамалары, осыдан кейін ғанаформасы
ажыратылады. Адам көру сезімі көмегімен 180-ге дейінгі түстерді ажырата
алады. Әртүрлі түстерді сезіну адамдарда жылулық немесе салқындық әсер,
жақсы немесе нашар көңіл күй туғызуы мүмкін.
Жылы түстер қызулық әсерін береді, суық түстер жайландырады, ұйқы
шақырады. Аралық түстер – ашық-қызыл, сұр-көгілдір, ашық сары, ақ пен қара,
сары мен көк болып табылады. Оқытушы программаларында символ түсі мен фон
түсін дұрыс бірлестіру өте маңызды, себебі олар көзбен көруге әбден әсер
етеді, кейбір қосарласқан түстер балаларда наразылық тудыруы мүмкін, мысалы
қызыл фондағы жасыл түстер. Біршама жақсы қабылданатын түстерінің бірлесуі:
қою көк фондағы қаріптің ақ түсі, қара фондағы қаріптің ақ түсі,көк фондағы
қаріптің сары түсі. Кез келген фондық сурет үйренушінің көзін шаршатады
және материалды қабылдау тиімділігін төмендетеді. Фондық қоштау ретінде
дыбыстар (өлеңдер, әуендер) қосу үйренушінің тез шаршауына, назарын
ұмытшақтыққа, үйрену өнімділігін төмендетуге алып келеді.
Адамның ақыл-ойына мультипликация үлкен әсер тигізеді. Оның әрекеті
қарапайым бейненің әрекетіне қарағанда әлдеқайда күшті.Айқын, ашық және
жылдам орын ауыстыратын бейнелер ақыл-ойға жеңіл қабылданады.
Оқытушы программаларын құру кезінде ақпаратты қабылдаудың
психофизиологиялық заңдылықтарын ескеру қажет. Оқушыларға оңқайлы эмоциялық
фактор құру, жұмысқа қызығушылықтарын ояту және оқытушы бағдарламамен жұмыс
жасау кезінде оқушыны қолдау өте маңызды, себебі бұл оқытудың сәттілігінің
қажетті шарты . Жақсы құрастырылған оқытушы бағдарлама:
• бірсазды тапсырмалар құрастырмау, олардың деңгейі бойынша іс-
әрекеттіңөзгеріп отыруын ескеру: білу, қабылдау, пайдалану;
• оқытушы бағдарламамен өте жақсы, орта және нашар оқушылардың сәтті
жұмыс жасау мүмкіндігін жасау;
• жады факторын ескеру (жедел, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді).
ОБ-мен жұмыс жасау кезінде тапсырмаларды орындау үшін үзіліс
ұзақтығыүлкен мәнділікке ие. Оқыту жағдайында жұмысты орындау үшін үзілісті
шектеудің қажеті жоқ, ал тапсырманы орындауды бақылау үшін үзіліс қажет.
Оқушылардың нақты дағдыларымен біліктіліктерін қалыптасыту іріктелген
материал негізінде іс-әрекет принципі бойынша жүзеге асады. Сонымен бірге
бұл жағдайда оқушылардың психологиялық жасерекшеліктерін, жауабын жай ғана
механикалық есте сақтамай, оны құрылымдауды талап ететін ойлық есептерге
көңіл бөлу мүмкіндіктерін ескеру қажет.
Өңделінетін оқытушы бағдарламаға қойылатын талаптар:
1. Оқытушы бағдарлама түсінікті тілде баяндалған ақпаратты, мысалдар,
қалжың ескертулерді қамтуы керек;
2. Мәтіндік және графикалық ақпараттың бар болуы, дыбыстап оқу,
гипермәтін бар болуы;
3. мысалдар, тест сұрақтары мен тапсырмалар, жауаптар файлының бар
болуы;
4. Курстың теориялық бөлігі бойынша ыңғайлы қозғалу, мазмұнның бар
болуы;
5. Үйренуші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 Оқытушы програмалардың жіктемелері, түрлері, оларды құру жолдары 5
1.1 Оқытушы программалар типтеріне сараптама жүргізу 5
1.2 Компьютерлік жүйелер және оларды өңдеу жолдары 16
1.3 Оқытушы программаларына қойылатын талаптар және құру
кезеңдері 21
2 программалау тілдерін оқыту әдістемесі 24
2.1.1 Программалау тілінің даму тарихы 24
2.1.2 Программалаудағы параметрлердің берілу симантикасы 25
2.1.3 Грамматика. Грамматика классификациясы 30
2.2 Программалау тілдеріне қысқаша сипаттама 36
2.2.1 HTML тілі 36
2.2.2 Паскаль тілі 40
2.2.3 С++ тілі 43
2.2.4 Бейсик тілі 47
2.3 Есептердің алгоритмін құрып, оларды C, Pascal, Basic тілдерінде
құрылған программасын салыстыра отырып талдау 49
2.3.1 Жұмыстың сипаттамасы 51
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 56
ҚОСЫМША 57
Кіріспе
Елімізде білімді ақпараттандыру жүйесін ары қарай дамыту процессін оқып
үйренудің ақпараттық ресурсы болып табылатын оқытуға арналған программалық
құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың атқаратын
қызметтерінің де ауқымы кең, мысалы, бақылайтын және тест жүргізетін
программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары,
компьютерлік оқыту жүйелері, электрондық оқулықтар және мультимедиялық
программалар.
Білім беру реформасымультимедиалық технологиялар болып табылатын
электрондық оқулық, құрал, тренажерлар түріндегі компьютерлік пакеттерді
құру шарттарында ғана орындалуы мүмкін.
Жоғарғы оқу орындарында студенттерге білім беруде компьютерді қолдану
оларды аудиториялық, яғни дәрістік және зертханалық сабақтарда, өз бетімен
білім алу сабақтарында, алыстан оқыту жағдайында пайдалану мүмкіндігін
туғызады.
Компьютерлік оқыту жүйелерінің бір формасы оқытушы программаларболып
табылады. Оқытушы программалар деп оқушының өзбетінше жұмысына арнап
тағайындалған ерекше оқу құралын айтады.Олар оқушылардың жұмысын
жекелендіре отырып және өздерінің танымдық іс-әрекетін өздері басқаруына
мүмкіндік бере отырып ең жоғарғы белсенділік танытуға мүмкіндік жасауы
керек. Оқытушы бағдарлама өз бетімен білім алу режимінде және оқытушы білім
алушы үшін қарапайым нұсқаушыдан кеңесшіге ауысатын режимде де үйренушіні
тиімді біліммен қамтамасыз етуі керек. Бұл айтылғандардан оқытушы
бағдарлама үздіксіз, әр қадам бойынша білім беру режимін қамтамасыз етуі
керектігі шығады. Білім беру белгілі бір тарау, бөлім немесе тақырып
бойынша ұйымдастырылуы мүмкін. Курстың әрбір мәтіндік үзіндісі практикалық
жаттығулар және бақылау-тестілеу сабақтарымен жалғасуы керек.
Бүгінгі таңда мектеп түлегінің білім сапасын, компьютерлік сауаттылығын
жоғарлату үшін тек қана информатика сабағында ғана емес, барлық пән
сабақтарында ақпараттық технологияларды тиімді қолдану міндет болып отыр.
Осыған орай, көкейтесті мәселе техника мен телекоммуникация байланыстарының
жаңа дидактикалық мүмкіндіктерінің даму есебінде білім берудің жаңа
компьютерлік әдістерін өңдеу болып отыр. Әдетте компьютерлік программаларды
кәсіпті программистер жазады, сәйкесінше олар оның дидактикалық жағына
үлкен мән бермейді. Ендеше мектеп курсына арналғаноқытушы программаларды
құрудың дидактикалық, әдістемелік және технологиялық жақтарын анықтау
біздің зерттеу проблемамызды анықтайды.
Зерттеу объектісі – оқу процесінде компьютерлік технологияларды
пайдаланып оқыту.
Зерттеу пәні – компьютерлік технологияның бір бағыты болып табылатын
программалау тілдерін оқыту жолдары, оларға қойылатын талаптар, оларды
өңдеуге арналған программалық құралдар.
Дипломдық жұмысымныңмақсаты:
1. Жоғарғы деңгейдегі программалау тілдерін меңгере отырып, Delphi
ортасында қазақ тілінде программалау тілдерін оқыту
әдістемесінің электрондық қабықшасын құру.
2. Программалау тілдерінің ерекшеліктерін практикалық қолданыс табу
көзқарасында талдай отырып, оларды өңдеудің концепциясын анықтау
және компьютерлік өнім құру мысалында жүзеге асыру.Осы мақсатқа
жету барысында келесі міндеттер туады:
• Object Pascal тілін терең оқып үйрену;
• Delphi ортасын және электронды қабықша құруға қажетті компоненттерді,
олардың қасиеттерін оқып үйрену;
• Оқытушы программалардың жіктемелері, түрлері, оларды құру жолдарын
зерттеу;
• Практикалық тапсырмаларды орындау әдістемесін жасау, бақылау сұрақтар
ұйымдастыру;
• Жинақталған деректер негізінде оқытушы бағдарлама құру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Білім мекемелеріне орта мектептің оқу
процесінде оқытушы программаларды пайдаланудың дидактикалық шарттары
айқындалды, орта мектептің информатика курсына арналған оқытушы-бақылаушы
бағдарлама мысалы өңделді.
Жұмыстың іс-тәжірибелік маңыздылығы: зерттеу жұмысының барысында
оқытушы бағдарламаны жоғары, орта арнаулы оқу орындарында Алгоритмдеу және
мәліметтер құрылымы, Алгоритмдеу және программалау тілдері және т.б.
пәндерді оқытуда қолдануға болатындығында.
Берілген дипломдық жұмыс кіріспеден,екі бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші бөлімде оқытушы программалардың типтеріне, олардың түрлеріне
сараптама жасалады, оларды құруға арналған программалық өнімдер
сипатталады.
Екінші бөлімде программалау тілдерін оқыту жолдары туралы толық ақпарат
беріледі. Программалау тілдерін оқыту әдістемесі электрондық қабықшасын
құру жолдары, жұмыстың интерфейсі және жұмыс жасау принципі сипатталады.
Қорытындыда жұмыстың нәтижелері баяндалған. Қосымшада бағдарламаны
өңдеу процедуралары берілген.
1 Оқытушы программалардың жіктемелері, түрлері, оларды құру жолдары
1.1 Оқытушы программалар типтеріне сараптама жүргізу
Оқытушы бағдарлама – оқушының өзбетінше жұмысына арнап тағайындалған
ерекше оқу құралы.Ол оқушылардың жұмысын жекелендіре отырып және өздерінің
танымдық іс-әрекетін өздері басқаруына мүмкіндік бере отырып ең жоғарғы
белсенділік танытуға мүмкіндік жасауы керек. Оқытушы программалар барлық
оқу жүйесінің тек бір бөлігі болып табылады, сәйкесінше, өзіне тән ерекше
функциясын орындай отырып және одан шығатын талаптарға жауап бере отырып
барлық оқу материалымен ұштастуы керек. Программалар оқытушы деп аталады,
себебі олады құру үйретуші сипатқа ие, яғни түсініктемесі, ережелері,
тапсырманы орындау үлгілері және т.с.с. бар болуы керек.Олардың бағдарлама
деп аталуыбағдарламалық оқытудың барлық бес принципін есепке ала отырып
құрылуына байланысты:
• оқу жұмысының мақсатының бар болуы және осы мақсатқа жету алгоритмі;
• ақпараттың сәйкес мөлшерімен байланысқан оқу жұмыстарын қадамдарға
бөлу, және бұл ақпарат өлшемдері қадамның орындалуын қамтамасыз етуі
керек;
• әрбір қадамды өзін-өзі тексеру және мүмкін болатын жөндеу әрекеті
арқылы аяқтау ;
• автоматты құрылғыны пайдалану;
• оқытуды жекелендіру (қажетті және мүмкін болатын шекке дейін).
Бұл бөлімде біз орта мектептің жалпы білімдік пәндері бойынша оқытушы
программаларды сипаттаймыз. Олардың саны өте көп, және де бұл
программалардың әртүрлілігінің нақты жіктемесі әлі жоқ. Оқу әдебиеттеріне,
интернет сайттарына талдау жасаған кезде келесі түрдегі жіктемелердің бар
екендігін байқадық. Біріншісі оқытушы программалардың мақсаты мен
міндеттеріне немесе автоматтандырылған оқыту жүйелерін пайдалану
режимдеріне негізделеді: а) иллюстративті; ә) кеңесші; б) операциялық жүйе;
в) тренажерлар; г) оқытушы бақылау. Екіншісі, әртүрлі жіктемелерге талдау
жасау негізінде:а) жаттықтырушы; ә) жетекшілік;
б) проблемалық оқыту; в) имитациялық және моделдеуші; г) ойын. Ал
оқытушы программалар формаларына электрондық оқулықтарды,
автоматтандырылған оқыту жүйелерін және тестілеу программаларын жатқызады.
Осыжұмыста оқытуға тағайындалған бағдарламалық құралдарды функционалдық
және әдістемелік қызметтері бойынша жіктемесін келтіреді (1-ші суретте
көрсетілген).
Бағдарламалық құралдар сызбанұсқасы
Сурет 1.
Мұндақолданбалы тағайындалудағы АБҚ қарастырылады және олар шартты
түрде:
- оқу материалын түсіндіруде “қағаздық” жұмысты шектеп‚ оны “экранмен”
алмастыратын автоматтандырылған құралдарды немесе бақылаушы‚ көмек (кеңес)
беруші жаттықтырушы міндетіндегі жүйелерді өңдеуге арналған аспапты
жүйелер;
- оқытуға тағайындалған БҚ (жүйе) құрастыруға арналған авторлық
бағдарламалық жүйелер;
- компьютерлік модельдеу жүйелері (еліктеуіш‚ демонстрация);
- оны оқып үйрену үшін пәндік ортаны‚ сонымен қатар педагогикалық
технология элементтерін қосатын оқыту технологиясы элементтері енгізілген
бағдарламалау орталары;
- мәліметтерді өңдеу жүйелерін пайдалану негізінде оқу ақпаратын
жүйелеу бойынша амалдарды жүзеге асыратын аспапты БҚ;
Оқып үйренетін (зерттейтін) объектілерді модельдеуді немесе олардың
қандай да бір пәндік ортада қатынасын жүзеге асуына мүмкіндік жасайтын –
пәндік-бағыттаушы БҚ.
Мәтін‚ электрондық кесте‚ графиктік және музыкалық редакторларды
дайындау жүйелерін пайдалану негізінде оқу қызметінің мәдениетін‚
ақпараттық мәдениетті қалыптастыруға тағайындалған БҚ.
Оқу эксперименті нәтижесін өңдеу процесін автоматтандыруға
тағайындалған БҚ‚ соның ішінде нақтылы ағып өтетін процестер туралы
ақпаратты қабылдау‚ жазу және визуализация жасайтын датчиктер үшін өлшеуіш
және бақылаушы программалар.
Басқарушы БҚ - нақтылы объектілер әрекеттерін басқарады (мысалы‚
әртүрлі өндірістік құрылғылар немесе жұмыс механизмдерінің жұмыс жасауын
еліктейтін роботтар әрекеті).
Бағдарламалау дағдыларын бастапқы оқып үйрену және алгоритмдік‚
бағдарламалаушы ойлау мәнерінің негізгі бөліктерін қалыптастыруға
тағайындалған бағдарламалаушы оқу орталары.
Оқытушының кейбір қызметін атқаруды қамтамасыз ететін БҚ. Бұл БҚ әдетте
компьютерде жұмыс жасауға қатысты командалар‚ жұмысты аяқтау‚ тексеруді
орындау‚ қосымша мәліметтер алу‚ жұмыс барысын талдау туралы нұсқау береді.
Ақпаратты-әдістемелік қамтамасыз ету процесін автоматтандыруға және оқу
орындарында‚ оқу орындары жүйесінде іс жүргізу жұмысын ендіруге
тағайындалған БҚ.
Пайдаланушы жұмысының жабдықталғандығын қамтамасыз ететін сервистік
БҚ.
Ойындық және жаттықтырушы-ойындық қызметтің әр алуан түрлерін
қамтамасыз ететін құрал болып табылатын ойын БҚ.
Енді БҚ-ның әдістемелік қызметі бойынша типологиясына тоқталайық.
Бағдарламалық құралдардың әр типінің әдістемелік қызметі‚ оны оқу
процесінде пайдаланудың әдістемелік мақсатын (немесе мақсаттарын)
бейнелейді.
БҚ-ның осындай типологиясын мақсатқа сәйкес жүргізу‚ негізгі болып
табылатын бірнеше жағдайлардан туындап отыр:
- оқытушы‚ әдіскердің бар немесе ұсынылған БҚ-дан керектісін таңдауы;
- бір типтегі БҚ-ны салыстыра отырып‚ ең жақсысын таңдап алу;
- күрделілігі бойынша БҚ иеархиясын құру;
- әр алуан әдістемелік қызметтегі бар БҚ көпмүшелігінен пайдаланушы
хабардар болу.
БҚ-дың әдістемелік қызметі бойынша топологиясын келтірейік.
Үйретуші (обучающие) БҚ-ның‚ әдістемелік қызметі - білім қосындысын
хабарлау‚ оқу және (немесе) практикалық істің шеберлігі мен (немесе)
дағдыларын қалыптастыру және кері байланыспен белгіленген‚ программалар
құралдарымен жүзеге асатын меңгерудің қажетті деңгейін қамтамасыз ету.
БҚ (жүйелер)- тренажерлар‚ оқу қызметінің ептілігін‚ дағдыларын
өңдеуге‚ өзін-өзі дайындауды жүзеге асыруға тағайындалады. Олар‚ әдетте
қайталау немесе ертеректе өтілген материалды бекіту кезінде пайдаланылады.
Оқу материалын қандай деңгейде меңгергенін бақылауға (өзін-өзі бақылау)
арналған – бақылаушы БҚ.
Ақпаратты-іздеуіш бағдарламалық жүйелер‚ ақпаратты-анықтамалаушы БҚ
пайдаланушыға қажетті ақпаратты таңдауға және шығаруға мүмкіндік береді.
Олардың әдістемелік қызметі- ақпаратты жүйелеу бойынша ептілік пен
дағдыларын қалыптастыру.
Параметрлердің шектелген кейбір санының көмегімен оның негізгі құрылымы
немесе функциональдық сипаттамасын оқып білу (зерттеу) үшін нақтылықтың
анықталған аспектісін білдіретін еліктеуіш БҚ (жүйелер).
Модельдеуші БҚ объектілер‚ құбылыс‚ процестерді немесе ерекше
жағдайларды зерттеу‚ оқып-білу мақсатында модельдер құруға тағайындалады.
Демонстрациялық БҚ – оқу материалын көрнекі етіп көрсетудіоқып-
үйренетін құбылыс‚ процестер және объектілер арасындағы өзара байланысты
көзбен көруді қамтамасыз етеді.
Жаттықтырушы-ойын БҚ – оқу жағдайларын “ойнатуға” арналған (мысалы‚
ептілікті қалыптастыру мақсатында қолайлы шешім қабылдау немесе әрекеттің
қолайлы жағын өңдіру).
Бос уақыттық БҚ кластан және мектептен тыс уақыт кезінде оқушының
назарын аудару‚ әсерлестігін‚ ақыл-ойындамыту мақсатында оқып үйрену
қызметін ұйымдастыру үшін пайдалануға арналған.
Кейбір БҚ-ны адамдар өз ойларын жүзеге асыру үшін тиімді көмекші құрал
ретінде пайдаланады. Басқаша айтқанда‚ адам алдын ала модель қандай түрде
болатынын біледі‚ оған белгілер түрін беру үшін компьютерді пайдаланады.
Мысалы‚ геометриялық модельдер құру үшін графиктік орталар қолданылады.
Басқа БҚ негізгі ақпаратты өңдеу‚ қабылдау және нәтижені талдау құралы
ретінде қолданылады. Мұнда компьютер интеллектуалды көмекші ретінде қызмет
арқарады.
Сонымен бірге құрамында алгоритмнің блок-схемасын‚ электрондық
кестелер, диаграмма және т.б. қосу мүмкіндігі бар әртүрлі программалар бар.
Оқытушы программалардың келесі түрлеріберіледі:
1. Тренажер – программалар;
2. Бақылаушы -программалар;
3. Тәлімгерлікпрограммалар;
4. Көрнекіліктерпрограммалары;
5. Ақпараттық-анықтамалық программалар
Тренажер – программалар оқушының білімін, білік-дағдысынбекітуге,
пысықтауға арналған.
Бақылаушы -программалар бақылауға қажетті тұрақтылықты,
көпнұсқалықты, бағаның мұғалімнің субъективтік көзқарасынан және тағы да
басқа факторлардан тәуелсіздігін қамтамасыз етіп, білім беру үрдісінің
сапасын жоғарлатып, оқытушының еңбек өнімділігін, нәтижелілігін
жоғарлатады.
Тәлімгерлікпрограммалар - оқушылардың жауабын өндейтін программалар.
Көрнекілік -программалары арқылы компьютерді көрнекілік құралы
ретіндеқолдана отырып оқушыларды жаңа тақырыпқа керекті материалдармен
таныстыруға болады.
Ақпараттық-анықтамалық программалар керекті ақпаратты алуға арналған.
Оқушы компьютер арқылы кез келген ақпарат қорынан ақпарат жинай алады[1].
Әдетте жіктемелеу үшін негіз болатын нәрсе программалармен жұмыс
жасаудағы оқушының оқу іскерлігі ерекше қызмет атқарады.
Талдаулар көрсеткендей көптеген авторлар оқытушы программалардың төрт
типін анықтайды (2-ші суретте көрсетілген) :
Сурет 2.
1-ші типтегі программалар іскерлік пен дағдыларды бекіту, баянды етуге
тағайындалған. Бұл жағдайда теориялық материал оқытылып, баяндалғаны
жорамалданады. Бұл программалар кездейсоқ тізбекте оқушыларға сұрақтар мен
есептер ұсынып, шығарылған есептердің дұрыс не дұрыс еместігінің саныны
есептейді. Дұрыс жауап жағдайында оқушыға мадақтау ұсынуға, ал дұрыс емес
жағдайда оқушы сыбыр түріндегі көмек алуына болады.
2-ші типтегі программалар оқушыларға оқу арналған теориялық
материалұсынады. Бұл программаларда есептер мен сұрақтар адам-машиналық
сұхбатты ұйымдастыру үшін, оқыту барысын басқару үшін қызмет етеді. Егер
оқушы берген жауаптар дұрыс емес болса, бағдарлама теориялық материалды
қайталау үшін кері қайтуына болады.
Тәлімгерлік типтегі программалар 60-шы жылдардағы бағдарламалаулық
оқытудың тікелей мұрагері болып табылады. Олай деп айтатынымыз жаңа
компьютерлік немесе автоматтандырылыған оқытудың негізгі теориялық көзі
бағдарламалаулық оқыту деп есептеуге болады. Шет елдік мамандардың
басылымдарында және де бүгінде бағдарламалық оқыту термині астарында жаңа
компьютерлік технологиялар түсіндіріледі. Бағдарламалық оқыту
концепциясының бірден бір негізін салушы американдық психолог Б.Ф. Скиннер
болып табылады.
Бағдарламалық оқытудың негізгі элементі ұсыныстардың (есептердің)
реттелген тізбегі түріндегі бағдарлама түсіндіріледі. Олар дидактикалық
машинаның көмегімен немесе бағдарламалық оқулық арқылы беріледі.
Бағдарламалық оқытыдың бірнеше түрі белгілі (3-ші суретте көрсетілген) .
Сурет 3.
1. Сызықтық бағдарламалық оқыту. Негізін салушы АҚШ, Гарвард
университетінің психология профессоры Б.Ф. Скиннер. Алғаш рет
1954 жылы өз концепциясымен сөйлеген. Скиннер оны құру кезінде
бихевиористкалық психологияға жүгінді. Сәйкесінше оқыту S – R
принципіне негізделеді, яғни қандай да бір факторлардың(S-
stimulus) пайда болуына және оларға реакция (R-reaction). Бұл
концепция бойынша кез келген реакцияға қайталау мен баянды етуге
бейімділік жақын. Оқушы үшін мадақтау әрбір сәтті қадамды
бағдарламаның қоштауы болып табылады.
Скиннердің түсінігі бойынша сызықтық бағдарлама келесі ерекшеліктермен
сипатталады:
• дидактикалық материал қадамдар деп аталатын үлкен емес
бөліктерге бөлінеді, мұны оқушылар салыстырмалы түрде қадам
бойынша жеңіл орындайды;
• оқушылар жұмысқа деген қызығушылықтарын жоғалтып алмас
үшінбағдарламаның жеке бөлігінде қамтылатын сұрақтар өте
күрделі болмау керек;
• оқушылар қажетті ақпаратты назарға ала отырып сұрақтарға
өздері жауап береді;
• оқыту барысында оқушылар жауаптары дұрыс немесе дұрыс
еместігі туралы бірден ақпарат алады;
• барлық оқушылар кезек бойынша бағдарламаның барлық
бөліктерін өтеді, бірақ әрбіреуі оны өзіне ыңғайлы қарқында
жасайды;
• ақпаратты механикалық есте сақтау болмау үшін бір ой
бірнеше нұсқада қайталанады және бағдарлманың бірнеше
бөлігінде болады.
2. Тармақталған бағдарлама. Тармақталған бағдарламалау
концепциясыныңавторы НорманА. Кроудер. Тармақталған бағдарлама бірнеше
қайталанатын таңдаулар мәтініне бағытталған және бірнеше берілгендерден бір
дұрыс жауапты таңдауға негізделген. Автордың көзқарасы бойынша дұрыс
жауаптарды таңдау оқушыдан қандай да бір ақпаратты есте сақтауды емес,
үлкен ақылдылықты талап етеді. Ол тікелей жауаптың дұрыстығын мақұлдауды
кері байланыстың бір түрі деп санайды[4].
Кроудердің түсінігі бойынша сұрақтар төмендегі мақсаттар үшін қажет
• оқушы оқу материалын білетінін не білмейтінін тексеру;
• дұрыс емес жауап жағдайында оқушыны жауаптарынүйлестіретінжәне
сәйкесіншенегіздейтін ақпарат лектеріне жіберу;
• деңгейлік есептер көмегімен негізгі ақпаратты бекіту мүмкіндігі;
• оқушының тырысуын арттыружәне де ақпаратты бірнеше рет қайталау
арқылыуақытша механикалық оқытуды жою;
• оқушының талап етілетін мотивациясын қалыптасыту.
Егер де сызықтық бағдарламаның негізі қатені болдырмауға талпыныс
болса, тармақталған бағдарламада Кроудер қателерді оқушылардың
білімдеріндегі жетіспеушілікті, сонымен қатар қандай мәселелерді жеткілікті
түрде меңгере алмағанын айқындау мүмкіндігі ретінде түсіндіреді; осының
арқасында оның бағдарламасы туралы ол ойлау үрдісін басқаруға алып
келетінін, ал сызықтық бағдарлама жауаптарды басқаруға негізделетінін
айтуға болады.
Сызықтық және тармақталған бағдарламалық оқытудың классикалық типтері
біртіндеп аралас формаға орын берді.
Өзінің әдістемелік құрылымы бойынша бағдарламалық тәсілді іске асыратын
педагогикалық бағдарламалық құралдар (ПБҚ)келесі бөліктердің бар болуымен
сипатталады:
• автоматтандырылған курстың кейбір бөлімдерінің теориялық негізін
мәтіндік-бейнелік мазмұндауды қамтитын іс-әрекеттің бағытталған
негізі бөлігі;
• іс-әрекеттің бағытталған негізін меңгеруді бақылайтын және оқытуды
басқаратын бақылау-диагностикалық бөлік;
• оқушы білімінің қорытынды бағасын шығаратын білімді
автоматтандырылған бақылау бөлігі.
Сонымен бірге бағдарламалық оқытудың алгоритмі деп аталатын
тәлімгерліктиптегі программаларды ұйымдастырудың бірнеше түрі белгілі.
1. Тізбекті-дайындық алгоритмі. Бұл алгоритм бойынша
тапсырманың бастапқы элементі салыстырамалы түрде қарапайым
болады, ол екінші, яғниоған қарағанда күрделі тапсырманың
орындалуына даярлайды, ал ол болса өз кезегінде үшінші
тапсырманың орындалуын және т.с.с. қаматамасыз етеді.
Қорытынды элементтер жеткілікті жоғары деңгейлі қиындыққа
ие.
2. Параллельді-дайындық алгоритмі. Бір-біріне тәуелді емес
тапсырманың бастапқы элементтері одан кейінгі жоғары
деңгейдегі кешендік элементтерді орындауға даярлайды.
3. Тізбекті-түзетуші алгоритм. Тапсырманың бастапқы элементтері
жоғары деңгейдегі күрделіліке ие, ал әрбір келесі элемент
алғашқы тапсырманың орындалуын түзетіп отырады, мысалы,
қарама-қайшылыққа алып келетін дұрыс емес жауаптар.
4. Параллельді-түзетуші алгоритм. Оқушыға жоғары деңгейдегі
кешендік элемент ұсынылады, ал келесі элементтер бір-бірінен
тәуелсіз, сонымен қатар әртүрлі позициялы жетекші (көмекші)
рөлді ойнайтын болады.
5. Тасымалдау алгоритмі. A(N) және B(N) екі массив элементтері
беріледі. Олар ұғымдар, қатынастар, амалдар, сипаттамалар
және т.с.с. болуы мүмкін. Олардың арасында логикалық
сәйкестікті орнату керек.
6. Аналитикалық алгоритм. A(N) элементтері ұсынылады. Олардың
әрқайсысының B(К) класының біреуіне тиісті екенін орнату
қажетті.
7. Синтездеуші алгоритм. A(N) массивінің элементтері топтарға
бөлінген. Оқушының есебі – жіктеме орындалған критерийді
орнату керек.
8. Реттілік алгоритмі. A(N) массивінің элементтерін қандай да
бір көрсетілген B(К) критерийі бойынша реттеу қажетті. Бұл
алгоритм орындалуы үшін кешендік ойлау іскерлігін талап
етеді.
Көптеген аспапты жүйелер оқытушыға әртүрлі типтегі жауаптармен оқытушы
және бақылаушы тапсырмалар құру мүмкіндігін ұсынады.
1. Іріктемелі (выборочный) жауапты. Оқушыға тапсырма (сұрақ) және
дайын жауаптар жиынтығы (меню) ұсынылады. Ол жауаптардың ішінен
өзінің пікірі бойынша дұрыс деген жауапты таңдайды.
Тапсырманың мұндай нұсқасы машиналық орындалу үшін ыңғайлы, себебі
компьютер жауаптың дұрыстығын тек нөмірі арқылы талдап жеңіл анықтайды. Бір
қарағанда іріктемелі жауапты тапсырмаларда бірнеше кемшіліктер бар, атап
айтсақ: дұрыс жауапты міндетті түрде көрсету, оны оймен шешу мүмкіндігі,
оқушының оулау іс-әрекетін шектеу. Бұл кемшіліктер мұндай тапсырмалар
құрудың әртүрлі принциптерін дұрыс, шығармашылықты және тапқыр қолдану
жолдары арқылы біраз төмендейді.
Дұрыс жауапты табу ықтималдылығы кем дегенде келесіқарапайым тәсілдерге
келтіріліеді:
• мағынасы бойынша бірегей сұрақты әртүрлі формада бірнеше қайталау;
• таңдауға арналған элементтер санын арттыру (мысалы, бес жауаптың
ішінен таңдау жағдайында табу ықтималдылығы 0,2-ге тең);
• дұрыс жауаптар санын екі немесе бірнеше парға дейін арттыру.
Тапсырмаларда жауаптарды шындыққа жақын және ұқсас болатындай
етіпқұрастыру қажет.
2. Жартылай-құрастырмалы жауапты.Мұндай типтегі тапсырма іріктемелі
және еркін-құрастырушыжауапты тапсырмалардың ортасындағы аралықты және
байланыстыратын түйін болып табылады.Жартылай-құрастырушы жауап оқытушы
ұсынатын бөліктерден құрастырылады.
Бұл форма заңдылықтар, теоремалар, стандартты тұжырымдамалар және т.б.
анықтамаларын құрастыру бойынша тапсырмалар үшін қолданылады. Ереже бойынша
дұрыс жауапқа тапсырманың барлық элементтері кірмейді, және оларды
таңдаудың қатып қалған реті жоқ.
3. Еркін-құрастырмалы жауапты. Мұндай типтегі тапсырмалар
автоматтандырылған оқыту мен бақылау үшін артықшылығы мол. Олар оқушы мен
оқытушы сұхбатын имитациялай отырып, тыңдаушыға компьютермен табиғи тілде
қарым-қатынас жасауға мүмкіндік жасайды. Еркін-құрастырмалы жауапты
тапсырмалар оқушы үшін өте қиын, себебі табу мүмкіндігін толығымен жоққа
шығарады және де пернетақтадан еркін формада терілген жауапты компьютерге
енгізу алдында үлкен ақыл-ойлы жұмысты талап етеді. Сонымен қатар аспапты
жүйенің анализаторына арналған автономды жауптарды құрастыру бойынша
курстың авторы -оқытушының іскерлігі бірден күрделенеді.
Ереже бойынша эталон бос орын белгісін қосқанда 80 символдан аспауы
керек. Оқушының сұраққа берілген жауабы эталон мәтінімен салыстырылады
да,дұрыс,дұрыс емес, шамаланған және т.с.с. жауаптардың сәйкес
нысандары өңделінеді. Алынған нысанға сәйкес ары қарай бағдарлама сценария
кадрына өтеді.
Осылайша, курстың авторы жауаптың нысанына тәуелді оқушыға ұсынылатын
кадрларды құрастырады.
Қазіргі кездегі аспапты жүйелерде эталонды жауапты оқушының жауабымен
салыстырудың келесі әдістері орын алған.
1. Кілттік сөздер бойынша талдау.Талдаудың бұл әдісі қарапайым және
әмбебап. Оқытушы алдын ала енгізген эталонды жауап барлық жол аяқталғанша
оқушы енгізген жауаппен салыстырылатын кілт ретінде пайдаланылады. Кілт
ретінде бір символ, сөз немесе сөздер тобын пайдалануға болады.
Кілттік сөздерді пайдаланғанда ең жақсы нәтижелерге жетуге болады.
Бірақта әдісті абайлап пайдалану керек, себебі, оның көмегімен сөйлемнің
мағынасын анықтау мүмкіндігі шектеулі. Кілттік іздеудің кемшілігі кілттің
ішінде орын ауыстырулар жасауда жауап анықталмайды.
2. Синтаксикалық талдау. Талдаудың бұл әдісін жауапты кілттік сөздер
бойынша емес, ал тікелей эталон бойынша салыстыру жағдайында
пайдаланған орынды. Мұнда артық символ қате болып есептеледі, бос
орын есепке алынады. Эталонмен символ бойынша жауапты тікелей
салыстыру ретінде орындалады.Жауаптың барлық символдары эталонның
символдарымен сәйкес келген кезде дұрыс нысаны іске қосылады.
Бірақ, оқушылардың курспен жұмыс жасауы кезінде жауаптың мағынасын
нақты түсіндіру мақсатында тікелей салыстыру ережелерінен алшақтық қажет
болатын жағдайлар туындауы мүмкін. Осындай жағдайларда синтаксикалық талдау
әдісіоқушының жауабын жартылай өңдеу құралдарын қарастырады.
Жауап эталонына кірістірілген жауапты жартылай өңдеу символдары (арнайы
символдар) эталонмен салыстырған кезде оқушының жауабында бір немесе
бірнеше символдарды (сөздерді) есепке алмай, елемейтін болады. Жартылай
өңдеу символдарынан өзгеше қалған барлық символдароқушы мәтінінде жауап
эталонындағы ретпен орналасуы керек.
3. Логикалық талдау. Логикалық талдау әдісі жауапты еркін-
құрастырмалы формада құрастыру мүмкіндігін береді. Бұл жағдайда
жауап сөздер реті қатал түрде анықталмаған сөздер тізбегі немесе
сөйлемді білдіруі мүмкін.
Бұл талдау әдісінің кілттік сөздер бойынша талдау әдісінен негізгі
айырмашылығы көп сөзді жауаптарды қарастыру кезінде кілттік сөздердің
мүмкін болатын барлық тізбегін түгендеп шығу қажеттігі болмайды, себебі
логикалық әдіс бір эталонның көмегімен жауаптардың бірнеше нұсқасын талдау
мүмкіндігі бар. Бұл іскерліктің мақсаты – оқушы жауабының шамадан тыс
тапсырысын жеңу. Өкінішке орай бұл көптеген педагикалық бағдарламалық
құралдардың жалпы кемшілігі болып табылады [3,4,5].
Мұндай түрдегі программалардың кемшілігі:
• бағдарламамен жұмыс жасау барысында дәлелдің төмендеуі;
• бағдарламамен жұмыс жасау үрдісінде зер салуға еріксіз ұмытшақтыққа
байланысты, сонымен қатар білімдерді жүйелік байланыстырудың
нашарлығынан білімдегі кемшіліктердің тууы;
• оқу сұхбатын ұйымдастырудың күрделілігі және үлкен еңбекті қажет
етендігі, бағдарлама бөлігін диагностикалап және басқарып оқыту.
Сондықтан, программалау тілдерінде осындай түрдегі программалар жазу
жоғары еңбекті және бағдарламалаушы квалификациялы өңдеушілер үшін жоғары
талапты қажет етеді. Олар көп жағдайда өзінің бағдарламалау тілі,
интерфейсі бар автоматтандырылған оқу курсының бағдарламалық қабықшаларын
пайдалана отырып өңделеді және де бағдарламалаушы емес өңдеушіге арналған.
Мұндай түрдегі аспапты программалардың үлкен саны бар және әлі де болса
өңделуде. Олардың барлығының кемшілігі өңдеу үшін жоғары еңбекті қажет
етендігі, мектептің оқу үрдісінде оны нақты пайдалану жағдайында
ұйымдастырушылық және әдістемелік сипаттағы қиындықтар болып табылады. Оны
сабақ құрылымында пайдаланудың ұйымдастырушылық қиындығы оқушылардың оқу
шапшаңдығының әр түрлілігіне байланысты.Ал әдістемелік қиындығы аспапты
бағдарламаны өңдеушінің ұсынған теориялық материалды баяндаудағы
әдістемелік шешімдері мен оның барысына көптеген педагогтардың келіспеуінен
көрінеді.Себебі, жақсы мұғалімнің жұмысында шығармашылық, авторлық мезеттер
көп, оқу үрдісінде оның маңыздылығынабағдарламаны құрушылар есеп бермейді.
3-ші типтегі программалар бір жағынан компьютердің графикалы-
иллюстративті, екінші жағынан есептеуішмүмкіндіктеріне негізделеді және
компьютерлік экспериментті іске асырады. Мұндай программалар оқушыларға
параметрлер мәндерін пернетақта көмегімен өзгерте отырып дисплей экранында
қандай да бір үрдісті бақылауға мүмкіндік береді.
4-ші типтегі программалар, яғни ойындар оқушыға тек компьютер әлеміне
тән қандай да бір мүмкіндіктер мен оларды орындау құралдары
жиынтығын,қандай да бір қиял ортасын қарауға тапсырыс ұсынады. Ойын әлемін
және осы әлемдегі іскерлікті оқып үйренуге байланысты мүмкіндіктерді жүзеге
асыруға арналғанбағдарлама ұсынатын құралдарды пайдалануоқушының дамуына,
танып білерлік дағдылардың қалыптасуына, заңдылықтарды өзбетінше ашуына,
объектінің жалпыға бірдей мәнділікке ие нақтылықпен қатынасын анықтауға
алып келеді.
Салыстырмалы түрде жоғары емес қиындығы, бағдарламаның көптеген
бөліктерін өңдеу кезінде үйлестіру мүмкіндіктеріне байланысты оқытушы
программалардың алғашқы екі типі көп қолданыс тапты. Егер 3-ші және 4-ші
типтегі программалар программистер, психологтар, оқытылатын пәндер бойынша
мамандар, педагог-әдіскерлердің үлкен жұмысын қажет ететін болса, 1-ші және
2-ші типтегі программаларды құру технологиясы аспапты жүйелер немесе
толтырылатын автоматтандырылған оқытушы жүйелердің пайда болуымен біршама
жеңілдетілді.
1-ші және 2-ші типтегі программалар арқылы орындалатын негізгі
әрекеттер:
• кадрды мәтінжәне графикалық бейнелермен ұсыну;
• сұрақтар және жауптар нұсқалары менюін немесе ашық жауапты
енгізуді ұсыну;
• жауапты талдау және бағалау;
• арнайы пернетақта көмегімен кадрларды көрсету.
Олар жеңіл әрі үйлестіріліп бағдарламаланған, сондықтан да оқытушы
бағдарламаны өңдеушіге компьютерге тек сәйкес мәтінді, жауаптар нұсқаларын
енгізу, тышқан манипуляторы көмегімен экранда суреттер салу ғана қалады.
Бұл жағдайда оқытушы программаларды құру мүлдем бағдарламалаусыз
орындалады, бірақ та өңдеушідер компьютерлік сауаттылықты талап етеді.
Әйгілі автоматтандырылған оқыту жүйелері:
Урок,Адонис,Магистр,Stratum , сонымен қатар келесі шет елдік оқыту
жүйелері -LinkWay, TeachCad,Private Tutor пайдаланылады. Бұл
жүйелердің біразы жақсы графикалық ішкі жүйелерге ие және де тек статикалық
суреттер ғана емес, сонымен бірге мультимедиа түріндегі динамикалық
графикалық үзінділер құруға мүмкіндік етеді.
1.2 Компьютерлік жүйелер және оларды өңдеу жолдары
Қазіргі кезде білім беру саласын оқытудың әр түрлі техникалық
құралдарын пайдаланусыз елестету мүмкін емес. Сондықтан, уақыт талабына сай
білім мазмұнын жаңарту — бүгінгі күннің басты міндеті. Қазіргі жағдайда
еліміздің білім беру жүйлерінде XXI ғасыр жастарына білім беру мен
тәрбиелеу бағытында сан алуан жүмыстар жүргізілуде. Ал мүғалімнің негізгі
ұстанған мақсаты — білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім
мен білік дағдыларын меңгерту, оқу материалын қаншалықты деңгейде
меңгергенін бақылаудың, оқу мен тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі
жаңа әдіс — тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды сабақта тиімді
пайдалана білу. Осындай технологиялардың бірі – компьютерлік оқыту
программалары.
Зерттеулер компьютерлік оқудаоқытуда үйренушілер ұсынылған оқу
материалын тез игергендігін анықтаған. Бұдан оқытушы программаларды оқу
үрдісінде пайдалану тиімді екендігі шығады.
Оқу үрдісінде әйгілі автоматтандырылған оқыту жүйелері:
Урок,Адонис,Магистр,Stratum , сонымен қатар келесі шет елдік оқыту
жүйелері -LinkWay, TeachCad,Private Tutor пайдалануға болады. Бұл
жүйелердің біразы жақсы графикалық ішкі жүйелерге ие және де тек статикалық
суреттер ғана емес, сонымен бірге мультимедиа түріндегі динамикалық
графикалық үзінділер құруға мүмкіндік етеді.
Қазіргі уақыттакелесі құралдар негізінде оқытушы программалар құрудың
төрт жолы қаралуда:
• жоғары деңгейдегі тілдер арқылы тікелей программалау, соның
ішінде JAVA тілі желілік нұсқадағы құру үшін;
• программалау таныс емес пән оқытушысына арналған оқыту
міндетіндегі бағдарламалық құралдар даярлауға мүмкіндік ететін
аспапты жүйелер. Солардың ішінде отандық аспапты жүйелер
АДОНИС,УРОК және мультимедиалық бағдарламалық өнімдер құруға
арналған жүйелер: ДЕЛЬФИН-3, Statpro Multimedia және т.б.
• ғылыми институттардың, білім беруді ақпараттандыру
институттарының, білім министрліктерініңфондында жинақталған
курс, пән, бөлім бойынша дайын оқытушы программаларды пайдалану;
• оқыту міндетіндегі бағдарламалық құралдар даярлауға арнайы
мемлекеттік және коммерциялықұйымдарға сұраныстар.
Бірақ, бұл жолдарды таңдау білім беру мекемелерінің материалды-
техникалықбазасына, қаржылық мүмкіндіктеріне, оқытушы құрамының
компьютерлік дайындық деңгейіне және оның шығармашылық мүмкіндіктеріне
тәуелді болады.
Жоғарыда өткеніміздей оқытуға тағайындалған бағдарламалық құралдар
жасаудың бір жолы аспапты құралдар.
Аспапты құрал болып табылатын сабақтар құруға арналған LinkWay жүйесі
IBM PS және PS2 типтес компьютерлерде жұмыс істеуге арналған. Жүйе
гипертекстік жүйе болып табылады. LinkWay жүйесінің басты мүмкіншілігі –
сабақ құру үшін аспап, құрал болып табылатындығы.
Сабақта берілетін материалдарды мәтіндік және графиктік формаларда
ұйымдастыруға болады. Жүйенің программалау құралы оқушы материалды қандай
деңгейде меңгергендігін тексеруге рұқсат беретін сабақтың сынақтық бөлігін
ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады. SCRIPT программалау тілінде оқушылардың
жауаптарын талдауға программалар жазуға болады.
Жүйенің негізгі ұғымдары FOLDER(бума) жәнеPAGE(бет), яғни сабақтар
бумалар мен беттерден тұрады. Бір бумаға мазмұны бойынша бір немесе бірнеше
беттер жинауға болады. Сабақтарды бумаларға, бумаларды беттерге сәтті бөлу
сабақты тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік етеді.
Әрбір бума базалық (BASE PAGE) беттен тұрады. Бұл бетте буманың барлық
беттеріне жалпы ортақ ақпарат жазылады, жалпыға бірдей тақырып, жиектер,
суреттер және т.б. Сонымен қатар әрбір бет автоматты түрде бірегей нөмір
(ID)қабылдайды. Беттерде объектілер (OBJECT) орналасады. Олардың келесі
түрлері бар:
• СУРЕТ (PICTURE) бейнені көрсету мүмкіндігі;
• ӨРІС (FIELD) мәтіндік жолдарды қамтиды;
• БАТЫРМА (BUTTON) “тышқан” манипяуляторы арқылы шертуге болатын
және онымен әралуан әрекеттерді байланыстыру.
Бұдан басқа беттерде мәтінді оқуды жеңілдететін жиектер мен сызықтар
салуға болады.
Бетте бейнені орналастыру үшін оның орналасатын орнын және терезенің
өлшемін көрсету керек;
Мәтін типті объектіні құрғанда жолдағы символдар саны, мәтіндегі жолдар
саны, қаріп және символдар түсін орнату керек.
“Батырма” типті объекті беттің бір бөлігін алады, бірақ алғашқы екі
объектіге қарағанда оның атқаратын қызметі жаңа бетке не бумаға өту,
мәтіндік өрісте берілген ақпавратты іздеу, мәтіндік құжаттарды қарау және
редакторлеу.Объект арқылы көрінбейтін батырмалар құруға болады. Сонымен
қатар батырмалар мәтіндердің, суреттердің үстіне орналасуына болады.
Автоматтандырылған оқыту жүйесі АДОНИС(Адаптивная диалоговая
информационная система)- автоматтандарылған оқу курсын компьютерге енгізуге
және курсты орындауға арналған бағдарлама. Автоматтандырылған оқу курсы
кадрлар жиынтығы түрінде компьютерде сақталады.
Әрбір кадр мәтін және суреттіқамтиды. Онымен қоса, егер кадр бақылаушы
болса, яғни сұрақтан тұратын болса, онда оған эталонды жауаптар жазылған,
әрбір эталондық жауап үшін егер үйренуші дәл сондай жауап беретін болса,
қай кадрға өту керектігі көрсетілген.
Адонис үйренушіден курсты таңдауды сұрайды және курстың 1-ші кадрын
көрсетеді. Ары қарай әрбір кадр үшін келесідей жұмыс жасайды:
Егер кадр ақпараттық болса, [Енгізу] пернетақтасы басылмайынша тосып
тұрады, содан кейін ғана келесі кадрды көрсетеді.
Егер кадр бақылаушы болса, онда үйренушінің жауабын күтеді. Жауапты
алғаннан кейін, оны эталонды жауаппен салыстыра отырып талдайды.
Үйренушінің жауабы эталондық жауаптардың қайсысымен сәйкес келгеніне
тәуелді Адонис сол немесе басқа кадрға өтетін болады.
Адонис бағдарламасы екі режимде жұмыс жасайды: “авторлық” – бұл режимде
сіз автоматтандырылған оқу курсынқұратын боласыз, “үйретуші” –
автоматтандырылған оқу курсын оқытуда пайдаланасыз.
Оқытуға тағайындалған программалар өңдеудің екінші жолы жоғары
деңгейдегі программалау тілдерін пайдалану. Кейінгі кездері оқытушы
программалар өңдеу аспабы ретінде Borland Delphi программалау ортасы кең
пайдаланылады.Аталған өңдеу құралы көптерезелі жүйені білдіреді. Оның
көмегімен әртүрлі сипаттағы және тағайындамадағы қосымшаларды жылдам
өңдеуге болады. Өңдеу ортасы үлкен сандағы визуалды компоненттерді қамтиды,
оладың көмегімен жалпы есептерді шешуге, соның ішінде деректер қорымен және
Интернетпен жұмыс жасау үшін қосымшалар құруға болады.
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE
(Integrated Development Environment) - дамып отыратын құрылымдық ортада
орындалады. IDE ортасы программалаушының компьютермен қарым-
қатынасынұйымдастырып, әр түрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше
терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның
интерфейстік бөлігін жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару
элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны
түзету, оны орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Object Pascal - Delphi ортасындағы негізгі программалаушы құрал болып
табылады. Программаларда кейбір операторлар бөлігі программаның әр жерінде
қайталанып кездесуі мүмкін. Осы қайталанып кездесетін операторлар бөлігін
ішкі программа түрінде келтіріп және ішкі программаны шақыруды үйымдастыру
керек. Ішкі программа - бұл шағын ғана программа, яғни жалпы есептің бір
бөлігін шешуге арналған. Әрбір ішкі программаның аты болады, ол программада
ішкі программаны шақыру үшін қолданылады. Ішкі программаларды құру үшін
процедуралар мен функциялар пайдаланылады.
Ішкі программалардың параметрлері болады. Олар формальды және нақты
параметрлер болып бөлінеді. Функцияны сипаттау бөлігінде
көрсетілгенпараметрформальдыдепатал ады.Процедуранышақыру инструкциясында
көрсетілген параметрлер нақты параметрлер деп аталады. Параметрлер ішкі
программаға мәліметтер жіберу үшін және ішкі программа нәтижелерін алу үшін
қолданылады 9.
Қарапайым оқытушы программаларын өңдеуде MS Officce пакетін кең
пайдалануға болады. Мысалы, оқытушы бағдарламаның теориялық бөлімін жобалау
үшін WORD мәтіндік редакторын, сонымен бірге Word – тың көмегімен HTML(
Hyper Text Mark- up Language- гипермәтінді сипаттау тілі) тілінің кодтарын
үйренбей- ақWeb- беттер құруға болады.Web- беттер мастерін қолдана
отырыпHTMLформатындағы жаңа құжат құра аласыз немесе бар құжатты осы
форматқа түрлендіре аламыз. Бағдарламамыздың бақылау бөлігінMicrosoft
PowerPointпрезентация құру программасында Visual Basic For Application
(VBA)пайдаланып ұйымдастыруға болады[5,6].
Кейінгі уақытта кәсіпкер программистер оқытушы программалар құрудаFlash-
технологияларды кең пайдалануда. Мысалы, білім және ғылым министрлігінің
сұранысымен өңделген SIN – бағдарламасы осы программалық өніммен жасалған.
Macromedia Flash динамикалық контент, медиа құру және жариялау үшін
пайдаланылатын графикалық анимацияларқосымшалар өңдеуге арналған қуатты
программалық құрал.
Бүгінгі таңдағы векторлық графика – компьютерлердің барлық типтерінде
(Pc, Mac, NoteBook) және мониторларда бейнені тиімді түрде көрсетуге
мүмкіндік беретін Web-сайттарды құруға арналған күмәнсіз шешім.
Әдетте, растрлық бейне мыңдаған немесе тіптен жүз мыңдаған нүктеден
тұрады, түсі және олардың орналасуы туралы ақпарат файлда орналасады, осы
ақпаратқа сүйене отырып жүйе бейнені жасайды. Сол себепті сапалы, көп түсті
растрлық бейне көп орын алады.
Желіде пайдаланылатын GIF және JPEG растрлық форматтарға қарағанда,
векторлық бейне – графика, мәтіндер, сызбалар және анимациялар тез
жүктелетін және желіде қарапайым браузердің көмегімен ойнала беретін өте
кішігірім SWF (Shock Wave Flash) форматындағы файлға оңай өңделеді 2.
Бұл программалаудың жеке тілі. Бұл тіл – Macromedia-ның фирмалық
өңдегіші болып табылады және Action Script атағына ие. Оның тілі скриптік
тіл болса да, жаңа енгізілген объектілі-бағытталған қадамның барлық түрін
қолдайды. Осы тілде роликтің кез-келген элементін жасыруға және оның
қасиетін өзгертуге болады. Программмалау тілін роликке енгізудің негізі
интерактивтілік болып табылады, яғни ролик мүмкіндігі қолданушы әрекетінен
тәуелді түрде өзгереді.
Соңғы жылдары еліміздің мектептері жаппай интерактивті құралдармен
жабдықталуда.
Интерактивті құралдарды пайдаланатып оқыту әдістемесі дәстүрлі оқыту
әдістемесінен ерекшеленеді. Алайда, кез келген жағдайда, соның ішінде
интерактивті құралдарды пайдалану арқылы сапалы білім беруді ұйымдастыру
үшін сабақтың жоспарын, құрылымын, оқытудың мақсаты мен нәтижесін анықтау
қажет.
Интерактивті құралдарды қолданумен бірге сабақ құрылымы да өзгереді.
Дербес жағдайларда, интерактивті құралдар (интерактивті тақта, панель)
индуктивті оқыту әдісінде (оқушы қабылданған ақпараттарды іріктеу
нәтижесінде қандай да бір шешімге келгенде) қолданылуы мүмкін. Интерактивті
құралдарды қолданатын сабақ сапасы, бірінші кезекте мұғалімнің өзіне, яғни
интерактивті құралдардың мүмкіндіктерін қалай қолданатынына тәуелді екенін
ескертіп кеткен жөн. Интерактивті құралдарды пайдалану, кез келген сабақты
серпімді етеді, ал бұл сабақтың бірінші минутынан оқушылардың танымдық іс-
әрекетінің артуына ықпал етеді. Мысалы, мұғалімде ескертулер, тапсырмалар
жазу мүмкіндігі бар, сонымен қатар, өткен материалға оқушылардың оны
қаншалықты меңгергендігін бақылау үшін қайта келе алады.
Интерактивті тақта — бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және
де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды: ақпараттың
кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал [2].
Мұғалім оқу материалын интерактивті тақтада, объектілер арасында
көрінбейтін сілтемелер жасай отырып та көрсете алады. Объектілерді басқан
сайын басқа парақтар ашыла алады, әрбір парақ оқу материалын, тақтада
барлық объектілер анық көрінбегенше үлкен масштабпен көрсете береді.
Осылайша, окушылар оку материалындағы объектілердің өзара байланысын жақсы
меңгереді. Сонымен қатар, интерактивті тақтаның мүмкіндіктерін пайдалана
отырып, мынадай бақылау түрлерін ұйымдастыруға болады:
Қатені ұстап ал - материалды түсіндіру барысында, мүғалім әдейі қате
жібереді. Бұл оқушыларға алдын ала айтылады. Тақтада: терминдер,
иллюстрациялар және т.б. көрсетілуі мүмкін. Оқушы тақтаға шақырылып,
оқытушы жіберген қателерді жөндейді. Бұл әдісті интеллектуалдық ойын,
бақылау түрі немесе интеллектуалдық жаттығу ретінде қолдануға болады.
Өзіндік тірек. Бұл тапсырманың негізгі принципі — алдыңғы сабақта
алған білімдерін жаңа сабақта пайдалана білу. Оқушы жаңа материал бойынша
өздігімен тірек конспектісін жасайды. Оқытушы сканер арқылы өзінің немесе
бір оқушының конспектісін тақтаға шығарады. Сыныптағы оқушылардан тақырыпты
ашуды талап етеді. Және ұсынылып отырған конспектінің әлсіз жерлерін
көрсетіп, өз тірек конспектісін түсіндіру қажет. Сонда оқытушы, оқушының
өткен материалды қаншалықты дәрежеде меңгергенін анықтай алады.
Бақылау арқылы қайталау - тақтада өтілген тақырып бойьшша бейнетізбек
немесе терминдер жиынтығы көрсетіледі. Әрбір оқушы өз сыныптастары үшін
бақылау сұрақтарын жасайды. Бұл сұрақтар өтілген материалды толықтай қамту
қажет. Біртіндеп оқушылар, сұрақ жасау үшін барлық материалды қайталап
шығады.
Ұжымдық шпаргалка. Тестік немесе қорытынды бақылауды толық талдау
үшін көп уақыт қажет. Бірақ мұндай талдауды оқушының күшімен жүргізуге
болады. Ол үшін бақылау кезінде тақтаға жауаптар бланкісінің жобасы
шығарылады. Және сұрақтардың саны мүкіндігінше көп болу кажет, сонда
оқушылар максималды жауаптар санын беруге тырысады. Оқушыларға тақтаға
шығып, өз дұрыс жауап нұсқасын жазу ұсынылады. Бұл кезде оқытушы ешбір
түсініктер мен түзетулер айтпайды. Егер, интерактивті тақгада көрсетілген
жауап-пен оқушылардың бірі келіспесе, оған тақтаға өз нұсқасын жазу
(міндетті түде басқа түспен!) мүмкіндігі беріледі. Нәтижесінде, тақтада
оқушылардың өзі жасаған дайын шпаргалка пайда болады. Шпаргалка
сақталып, келесі сабақта бақылауды толық талдау 5-8 минут қана уақытты
алады [3].
Ең әйгілі деген оқытушы компьютерлік программалар тізімі және олардың
адаптамасы әрқашан периодикалық баспаларда ( Информатика негіздері,
Информатика и образование,Компьютер пресс журналдары ) жарық көріп
отырады.
1.3 Оқытушы программаларына қойылатын талаптар жәнеқұру кезеңдері
Егер оқу бағдарламалық қамсыздандыруды даярлау кәсіпкер-
программистердің ісі болса, бағдарламалық өнімнің сапасын бағалаумен оқу
ісәрекетін ұйымдастыруда компьютерді пайдаланатын әрбір педагог
шұғылданады. Бағдарламалық өнімді бағалау кезінде бағдарламаның үйретуші
эффектілерімен қатар, оның оқушының психикалық және эмоционалдық күйіне
әсерін назарға алу қажет болады. Ол үшін бағдарламаны безендендірудің
әртүрлі эффектілерін адам қабылдауының физиологиялық ерекшеліктерін есепке
алу керек.
Пәнді оның қасиеттер жиынтығымен қабылдау функционалды жүйеге
біріктірілген бірнеше анализаторлардың бірлескен іс-әрекеті негізінде
қалыптасады. Сигналдың әралуан нысандарын ажыратыудың анықталған тізбегі
бар. Мысалы, алдымен сигналдың фонға қатысты орналасуы мен жарықтығы
ажыратылады, содан кейін түстік сипаттамалары, осыдан кейін ғанаформасы
ажыратылады. Адам көру сезімі көмегімен 180-ге дейінгі түстерді ажырата
алады. Әртүрлі түстерді сезіну адамдарда жылулық немесе салқындық әсер,
жақсы немесе нашар көңіл күй туғызуы мүмкін.
Жылы түстер қызулық әсерін береді, суық түстер жайландырады, ұйқы
шақырады. Аралық түстер – ашық-қызыл, сұр-көгілдір, ашық сары, ақ пен қара,
сары мен көк болып табылады. Оқытушы программаларында символ түсі мен фон
түсін дұрыс бірлестіру өте маңызды, себебі олар көзбен көруге әбден әсер
етеді, кейбір қосарласқан түстер балаларда наразылық тудыруы мүмкін, мысалы
қызыл фондағы жасыл түстер. Біршама жақсы қабылданатын түстерінің бірлесуі:
қою көк фондағы қаріптің ақ түсі, қара фондағы қаріптің ақ түсі,көк фондағы
қаріптің сары түсі. Кез келген фондық сурет үйренушінің көзін шаршатады
және материалды қабылдау тиімділігін төмендетеді. Фондық қоштау ретінде
дыбыстар (өлеңдер, әуендер) қосу үйренушінің тез шаршауына, назарын
ұмытшақтыққа, үйрену өнімділігін төмендетуге алып келеді.
Адамның ақыл-ойына мультипликация үлкен әсер тигізеді. Оның әрекеті
қарапайым бейненің әрекетіне қарағанда әлдеқайда күшті.Айқын, ашық және
жылдам орын ауыстыратын бейнелер ақыл-ойға жеңіл қабылданады.
Оқытушы программаларын құру кезінде ақпаратты қабылдаудың
психофизиологиялық заңдылықтарын ескеру қажет. Оқушыларға оңқайлы эмоциялық
фактор құру, жұмысқа қызығушылықтарын ояту және оқытушы бағдарламамен жұмыс
жасау кезінде оқушыны қолдау өте маңызды, себебі бұл оқытудың сәттілігінің
қажетті шарты . Жақсы құрастырылған оқытушы бағдарлама:
• бірсазды тапсырмалар құрастырмау, олардың деңгейі бойынша іс-
әрекеттіңөзгеріп отыруын ескеру: білу, қабылдау, пайдалану;
• оқытушы бағдарламамен өте жақсы, орта және нашар оқушылардың сәтті
жұмыс жасау мүмкіндігін жасау;
• жады факторын ескеру (жедел, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді).
ОБ-мен жұмыс жасау кезінде тапсырмаларды орындау үшін үзіліс
ұзақтығыүлкен мәнділікке ие. Оқыту жағдайында жұмысты орындау үшін үзілісті
шектеудің қажеті жоқ, ал тапсырманы орындауды бақылау үшін үзіліс қажет.
Оқушылардың нақты дағдыларымен біліктіліктерін қалыптасыту іріктелген
материал негізінде іс-әрекет принципі бойынша жүзеге асады. Сонымен бірге
бұл жағдайда оқушылардың психологиялық жасерекшеліктерін, жауабын жай ғана
механикалық есте сақтамай, оны құрылымдауды талап ететін ойлық есептерге
көңіл бөлу мүмкіндіктерін ескеру қажет.
Өңделінетін оқытушы бағдарламаға қойылатын талаптар:
1. Оқытушы бағдарлама түсінікті тілде баяндалған ақпаратты, мысалдар,
қалжың ескертулерді қамтуы керек;
2. Мәтіндік және графикалық ақпараттың бар болуы, дыбыстап оқу,
гипермәтін бар болуы;
3. мысалдар, тест сұрақтары мен тапсырмалар, жауаптар файлының бар
болуы;
4. Курстың теориялық бөлігі бойынша ыңғайлы қозғалу, мазмұнның бар
болуы;
5. Үйренуші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz