Тұтыну құнының ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Тауарлы шаруашылық: пайда болу шарттары, негiзгi белгiлерi, типтерi
Тауарлы шаруашылық: пайда болу шарттары, негiзгi белгiлерi, типтерi

Қорытынды

Қолданған әдебиет

КІРІСПЕ

Тауар дегеніміз айырбастау және сату, тұтыну үшін шығарылатын еңбек өнiмi. ол тауардың айырбасталу, немесе сату үшін өзіндік бір қасиеті болуы шарт. Мысалы, нан, май, сүт адамдардың жеке тұтыну қажетін қанағаттандыратын болса, құрал-жабдықтар өндірістік талғамды қанағаттаңдырады. Олай болса, заттың екі қасиеті болады екен, заттың қандай да болсын адамның бір қажетін етейтін қасиеті оны тұтыну қүны етеді тауардың белгілі бір қажетті өтеу қасиетінің пайдалы да зиянды да болуы әбден мүмкін. Тағы бір ескертетін жәйт, адамның бір қажетін өтейтін заттың бәрін біз тауар деп атай аламыз.

Тауардың екі жақсы касиеті бар: біріншіден, ол адамның қандай да болса бір тұтыну қажетін қанағаттандыратын зат; екіншіден, ол басқа бір затқа айырбасталатын зат; заттын, пайдалылығы оны тұтыну қүны етедi.

Тұтыну құны - тауардың пайдалылығы, адамның белгiлі бір қажетін қанағаттандыру қасиеті. Ол тұтыну бұйымдары, не өндіріс құрал-жабдықтары ретінде адамдар қажетін өтейді. Тұтыну құнының ерекшеліктері:

Тұтыну құны негізінен сол заттардың табиғиқасиетімен байланысты. Мысалы, нан, май, ет, сүт, жеміс-жидектердің құрамында адам организміне қажетті витаминдер, қышқылдар, белоктар болады.
Тұтыну құны сол затты шығаруға жұмсалған еңбекмөлшерінен байланыссыз. Мысалы, 100 г нанды пісіругежұмсалған еңбек пен 100 пар аяқ киімді тігуге жұмсалғанеңбек мөлшері әр түрлі. Алайда олардың пайдалылығыбір-бірінен кем емес.
Тұтыну құны әр қоғамда да болып келеді. Бірақөндіргіш күштердің дамуымен, өндірістік сай олардың атқаратын рөлі де өзгеріп отырады. Мысалы, адамның көлігі есебінде ертеде негізінен ат пенарба пайдаланылса, қазір машина, поезд, ұшақтар атқарыпотыр. Заттардың пайдалылығы да қоғам дамуымен кеңейе бередi.

Алғашқы кезеңде айырбас өте кездейсоқ, жай түрде орын алды. Осыған орай құн да кездейсоқ, жай нысанда дамыды. Мысалы, бір қой бір қап астыққа айырбасталды, яғни бір заттың құны (қойдың) екінші бір тауар арқылы (астық) анықталады.

Эквивалент рөлін алтын, бағалы металдар атқарған кезде ғана беки бастады. Бір кезде эквивалент рөлін тек алтын ғана атқарды. Сөйтіп айырбас процесі тауарлар дүниесінен ерекше тауар-ақшаның белініп шығуына жеткізді. Құнның ақшалай нысанынын пайда болуымен байланысты бүкіл тауарлы әлем екіге бөлінді - тауарлар және ақшалар.

Тауар мен акша арасындағы бірлік те, қарама-қарсылық кайшылық та тұтыну кұны арқылы керінеді. Мысалы, өндіруші қоғамға бір қажетсіз тауарды шығарса, ол сатылмайды, оны ақшаға айналдыра алмайды. Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамдық қажетті де, оның мүшелерінің қажетін де қанағаттандыра алмағаны. Егер тауар жеке қажеттілікті қанағаттандырса, ол тез арада өтіп кетеді, ақшаға айналады. Міне, тауар мен ақша арасындағы әрі бірлік, әрі қарама-қарсылық осылай түсіндіріледі.

Тауар өндірісінің тарихи пайда болуына негізгі үш алғы шарт қажет. Тарихта үш түрлі күрделі қоғамдық еңбек бөлінісі болды. Алғашқы күрделі еңбек бөлінісі мал шаруашылығы мен егіншілердің бөлінуі нәтижесінде осы тайпалар арасындағы айырбастың дамуын тездетті. Екінші күрделі еңбек бөлінісі ауыл шаруашылығынан қол өнердің бөлініп шығуы, үшінші күрделі еңбек бөлінісі жоғарыда аталған тайпалар арасынан саудамен ғана шұғылданатын әлеуметтік топтың шығуы.

Тауар өндірісінің екінші алғы шарты тауар өндірушінің жеке меншігі болуы. Басқа сөзбен айтқаңда, тауар өңдіруші өз мүлкін еркін сатуға, басқа жерге апарып еткізуіне ерікті болуы қажет. Меншік қатынасы негізінен бірнеше тарихи сатылардан өтті. Алғашқы адамзат қоғамына белгілі қауымдық, тайпалық меншік болды. Бұл меншіктің пайда болуы алғашқы қауымдағы адамдардың табиғаттың дүлей күштеріне тәуелді болуынан, күн керудің ауыртпалығынан туған қажеттілік. Қоғамдық қауымның меншігі өндіргіш күштердің нашар дамуының салдары. Алғашқы адамдар аң аулау үшін, жыртқыштардан сақтану үшін, тағы басқа жеке адамның қолынан келмейтін (мысалы ауыр заттарды, үлкен тасты орнынан ауыстыру тәрізді) жұмыстарды атқару үшін өзара бірігіп еңбек еткен де, оның нәтижесін ортаға салып, ол өнімдерді тайпа басшылары бөліп отырган.

Тауар өндірушінің өзі үшін өндірілген өнімнің пайдалы қасиеті - оның басқа қажетті материалдық игіліктерге айырбасталу сипаты.

Айырбас құны алдымен түрлі тұтыну құндарын айырбастаудағы сан қатынастарын (пропорцияны) байқатады. Мысалы, бір пар етікті бір қап бидайға айырбастаса, бір пар етіктің айырбас құны бір қап бидайдың құнына тең деген сез. Етік пен бидай түрліше заттар.

Тауарларды теңестіретін, өзара салыстырып өлшейтін негiз - олардың еңбек өнімі, белгілі еңбек шығындарының нәтижесі. Тауар еңбектің ғана шығыны ретінде қаралса құн болып саналады. Екiнші сөзбен айтқанда, құн дегеніміз - тауарға сіңген еңбек.

Тауарлы шаруашылық: пайда болу шарттары, негiзгi белгiлерi, типтерi

Ақша - тауар өндiрiсiнiң, қатынастарының дамыған түрi тақырыбының ақшаның түсiнiктемесiн, оның қызметтерi мен негiзгi агрегаттарын қарастырмас бұрын, тауар шаруашылығы және тауар қалай пайда болды, қалай дамыды, олардың түрлерiн қарастырып кетудi маңызды деп есептедiк.

Егер адамдардың экономикалық әрекетіне ретроспективада қарайтын болсақ, шаруашылық жүргізу формаларының қалай өзгеретінін байқауға болады.

Өндірісті экономикалық ұйымдастырудың тарихи бірінші типі - натуралды шаруашылық.

Натуралды деп адамдар өнімді айырбасқа, нарыққа жеткізуге ұмтылмастан, тек өздерінің жеке бас қажеттіліктерін өтеу үшін өндіретін шаруашылыкты айтамыз. Ол универсалды қол еңбегiне негізделуі анағұрлым таза түрінде қоғамдық еңбек бөлінісінен хабары жоқ және өнімдерін өзара айырбастамаған алғашқы қауымдық халықтарда болды. Өндіргіш күштер мен оларды ұйымдастыру аса қарапайымдығымен сипатталды; өндірілетін өнімдер жиыны ғасырлар бойы өзгерместен, жылдан жылға бірдей көлемде өндіріледі (жай ұдайы өндіріс) .

Үш басты сұрақ: нені? калай? және кім үшін өндіреміз? дейтін мәселелерді өз шаруашылықтарының (патриархалды отбасы) сұранымын ескере отырып, шаруашылық иелері (өздері әрі жұмыскерлер) шешті. Натуралды шаруашылықта қалыптасқан әдет-ғұрып пен көсемнің еркі үлкен рөль аткарды.

Басым форма ретінде натуралды шаруашылық оған тарихтың өлшеп берген жолын әлдеқашан жүріп өтті. Алайда, "өндірдік-тұтындық" принципі бойьшша байланыс (айырбассыз және қоғамдық бөлусіз) аса тұрақтылығын көрсетті, оның элементтерін қазіргі заманғы қоғамның микро-макродеңгейлерінен де көрінеді. Микродеңгейдегі натуралды шаруашылыққа экономикалық күйзеліс кезіндегі мемлекет аса қолдау көрсететін бау-бақша жерлеріндегі жұмыс мысал бола алады. Ал, макродеңгейде бір ғана елдің шегінде, өзін-өзі қамтамасыз етуге бағытталған автархия саясатын келтіруге болады. Мұндай саясат елдің әлемдік нарықтан оқшаулануына экономикалық дамуының артта қалуына әкеледі, шаруашылықты тәуелсіздікке жеткізбейтіндіктен реакциялық болып табылады.

Натуралды шаруашылыққа қарағанда тауарлы шаруашьшық анағұрлым күрделі.

Тауарлы деп өнімдер сату үшін өндіріліп, ал өндірушілер мен тұтьшушылар арасындағы байланыс нарықтың көмегімен жүзеге асырылатын шаруашылық аталады.

Тауарлы шаруашылықтың пайда болуының қажетті шарты - нақты бір өнім шығаруға өндірушiлердің мамандануын білдіретін қоғамдық еңбек бөлінісі.

Қоғамдық еңбек бөлінісі тарихы 3 кезеңнен тұрады. Біріншісінде, мал шаруашылығы егіншіліктен бөлініп шығып, тайпалар арасындағы ұдайы айырбастың болуына жағдай жасады. Екiншісінде - қолөнер егіншіліктен бөлінiп шықты да, нәтижесінде тауарлы шаруашылық пайда болды. Үшінші кезеңде сауда өндірістен оқшауланды және көпестік капитал бөлініп шықты. Осы кезеңде нарықтық байланыстар ұдайы қалыптасты.

Тауарлы өндірістің шығу себебі жеке меншік және шаруашылық қатынастары арқылы өндірушілердің бір-бірінен оқшаулануы. Ал жеке меншік алғашқы қауымдық қоғамның ыдырау кезеңінде бой көрсетті.

Тауарлы өндірістің даму сипаты айырбас пен нарықтың дамуына байланысты.

Нарықтың мынадай үлгілері белгілі: дамымаған, еркін, реттелетін, деформацияланған. Әр нарық үлгісіне тауарлы өндiрістің ерекше моделі сәйкес келеді:

1) дамымаған нарықтың тауарлы өндірісі;

2) еркін нарықтың тауарлы өндірісі;

3) реттелетін нарықтың тауарлы өндірісі;

4) деформацияланған нарықтың тауарлы өндірісі.

1. Дамымаған нарықтың тауар өндірісі (жай тауар өндірісі) қоғамдық еңбек бөлінісіне, өндіріс құралдарына жеке меншіктің болуына, тауар өндірушілердің өз еңбектеріне негізделген. Жай тауарлы өндіріс кезінде шығарылған өнімнің тек белгілi бір бөлігі ғана нарыққа шығарылады. Сондықтан, ол бүкіл экономиканы қамти алмағандықтан жалпыға ортақ емес.

2. Еркін нарықтың тауарлы өндірісі (нарықтық экономика) түбегейлі жаңа белгіге ие болды, ол жалпы ортақ сипат алды, яғни ол келесі құбылыстарды білдіреді:

а) адамның жұмыс күші тауарға айналды және өндірушінің өз еңбегінің орнына жалдамалы еңбек келді;

б) қоғамдық өнімнің басым бөлігі тек жеке тұтыну үшiн емес, нарық арқылы сатуға арналды.

Бұл кезеңдері тауарлы өндіріс еркін бәсекенің болуымен сипатталынатындықтан, оны әлі күнге дейін еркін бәсеке дәуірінің капитализмi немесе "еркін экономика" деп атайды. Мемлекеттің шаруашылық өміріне тіпті толық араласпауы "таза" - laisser faire, яғни "қалай жүрсе, солай жүрсін" дегенді білдіретін капитализм деп атауға мүмкіндік береді.

Іс-әрекетті үйлестіру мақсатында барлық жерде нарық пен баға жүйелерін қолдану бұл тауарлы өндірісті нарықтық (капиталистік) экономика деп атауға негіз болды. Нарықтық экономика машиналы өндіріс сатысында қалыптасты.

3. Реттелетін нарықтың тауарлы өндіріс экономикада мемлекеттік және жеке сектордың болуымен сипатталынады.

Бұл екеуінің елдегі барлық ресурстар мен материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтынудағы үлестері жоғары. Мемлекет белсенді түрде нарықтық экономикаға араласқанымен, нарықтың реттеуші рөлі - "көрінбейтін қолды" жоққа шығармайды. Реттелетін нарық экономиканың монополияландыру, яғни үкімет алдында монополияны шектеу мәселесі пайда болатын кезде қалыптасады. Мемлекеттік реттеудің басты формаларына заң шығару, салықтық және қаржылық формалар жатады.

Реттелетін нарықтық тауарлы шаруашылықтың бірнеше модельдері бар:

а) әлеуметтік нарықтық шаруашылық

б) аралас экономика;

в) корпоративтік экономика.

Олар, ең алдымен мемлекеттік бағдарламалардың мақсатты бағытталуымен ерекшеленеді. Әлеуметтік шаруашылықтағы басты мақсат - азаматтар мүдделерін қорғау; аралас экономикада кәсіпкерліктің дамуына жағдай жасау; корпоративтік экономикада - ірі бизнес мүдделерін қорғау. Біріншісі, көбінесе Германияға, екіншісі - АҚШ-қа, үшінші модель - Жапония мен Швецияға тән.

4. Деформацияланған нарықтың тауар өндірісі әміршіл-әкімшілік экономикаға тән және дамыған қоғамдық еңбек бөлінісiн, дамыған машиналы өндірісті, ұлттық экономиканы ұдайы реттеуді, еркін нарықтық қатынастарды басып тастауды білдіреді. Бұл экономиканың екі моделі бар: жоспарлы-директивалық және нормативті.

Жоспарлы-директивалық жүйе шаруашылық қызметін ресурстарды таратуда қалай болса, баға тағайындауда да сондай орталықтандыруға негiзделген. Нормативтi модель тауар өндiрушiлердiң дербестiгiне рұқсат бередi: әр кәсiпорынның орындауы мiндеттi жоспар-директива, нормативтер, бағдарламалар жән анағұрлым бәсең жоспарлаумен алмастырылады.

Қазақстан экономикасын реформалау әмiршiл-әкiмшiл жүйеден нарықтық әдiстерге өтудi бiлдiредi. Мәселе бiздiң қандай модельдi таңдап және қандай экономика құрғымыз келетiндiгiнде. Мемлекет тарапынан ұлттық экономикаға үлкен қолдау жасайтын және тиiмдi қайта бөлу процестерiн жүргiзетiн әлеуметтiк бағдарланған экономиканың анағұрлым ұнамдырақ екенi айқын. Тауарлы өнiдiрiстiң даму кезеңдерiне жасалған қысқаша шолу тауарлы өндiрiс пен нарықтың экономика арасында абсолюттi теңдiктiң жоқ екендiгi жөнiнде қорытынды жасауға мүмкiндiк бередi. Нарықтық экономиканың негiзi тауарлы шаруашылық екенi даусыз.

Алайда, тауарлы шаруашылық нарықтық (капиталистiк) шаруашылықтан бұрын пайда болды және оның орнығуына дейiн бiрнеше жүзжылдықтар бойы әрекет етiп келдi. Мұнан өзге тауар-ақша қатынастары әкiмшiл-әмiршiлдiк жүйеде де орын алған. Сондықтан "тауарлы өндiрiс" ұғымының "нарықтық экономикаға" қарағанда анағұрлым кең екендiгiн мойындау қажет.

2. Тауар және оның қасиеттерi.

Тауарлы өндiрiсте шешушi категория тауар болып табылады. Оның мәнiн әркiм әр түрлi түсiнедi. Олардың жоқ дегенде екеуiн қарастырайық.

1. Маркстiк теорияда тауар сатуға арналған, адамға пайдалы еңбек өнiмi ретiнде қарастырылады. Бұдан шығатыны:

а) тауар тек адамның қандай да бiр қажеттiлiгiн қанағаттандыратын зат болып табылады.

б) тауар еңбек жұмсалған зат, мысалы ормандағы жидектер оларды терушi үшiн тауар емес, бiрақ оларды теруге еңбек жұмсалғаннае кейiн тауар бола алады.

в) тауар сатуға арналған.

2. Австриялық экономикалық мектебiнде (оның көрнектi өкiлi К. Менгер) тауар айырбас үшiн өндiрiлген ерекше экономикалық игiлiк ретiнде анықталады. Экономикалық игiлiктерге К. Менгер экономикалық қызмет нысаны немесе нәтижесi болып табылатын және қажеттiлiктермен салыстырғанда шектеулi мөлшерде алуға болатындарды жатқызады.

Бұл екi анықтамалардың ұқсастығы сонда, екеуiнде де тауар еңбек нәтижесi ретiнде қарастырылады. Айырмашылығы - екiншi анықтама игiлiкке деген қажеттiлiк пен осы игiлiктiң қол жетерлiгi ара қатынасын ескередi, ол бiрiншiсiнде ескерiлмейдi.

Тауардың екi қасиетi бар:

- қандай да бiр адам қажеттiлiгiн қанағаттандыру қасиетi, мән-мазмұн ерекшелiгi;

- басқа тауарларға айырбасталу қасиетi

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.