Қартайған кездегі ең маңызды физиологиялық жүйелердің жағдайы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қартайған кездегі ең маңызды физиологиялық жүйелердің жағдайы.

Қартаю - бұл организмде жас өзгерістерінен заңды түрде туындайтын жанамалас физиологиялық үрдіс. Әр түрлі жүйелерде болатын жаспен байланысты өзгерістердің түрлі жылдамдық деңгейі - қартаю үрдісіне тән. колендарлық биологиялық жас деп ажыратылады. Заттар алмасу, құрылым, қызмет-әрекет ерекшеліктерінің сыртқы ортаға бейімделу (адаптациялық) мүмкіншілігі жиынтығымен анықталатын адамның биологиялық қалып-күйін «биологиялық жас» деп түсіндіреді. Биологиялық жас қаншалықты календарлық жасқа (күн тізбелік) сәйкес келсе, соғұрлым жеке бас (индивидуум) және - керісінше болмақ. Мамандыққа байланысты зақылдар: ауыр жұмыс, стресс (зорығу, күйзелу) кофе, қою шай ішу, темекі шегу - қартаю үрдісін жеделдейді.

Қартаярда ДНК репликациясының үдемелілігі төмендейді, қайта жинақталатын РНК саны азаяды. Нәтижесенде жинақталатын белоктар құрамында өзгерістер туындайды. Соза бастаған тіндерде абсолюттік рефрактерлік кезең ұзарады, ал функционалды лабилдік төмендейді.

Қартайып келе жатқан организмде қорғаныс қабілеті жеткіліксіз болады, жасуша деңгейіндегі белсенділік және иммунитеттің гуморалды факторлары төмендейді. Қатаярда антиденелерді шығару қабілеті төмен келеді, жағдаят инфекцияға деген организмінің қарсы тұрарлық мүмкіндігін төмендетеді.

Жас ұлғайған сайын дене өзгереді. Ерлерде 35-тен 60 жасқа дейін жыл сайын дене салмағы 0, 2-0, 8 кг-дай шамада өседі, ал 60 жастан кейін дене (организмнің, мүшелердің) салмағы, май қыртысының өсіміне қарамай, азаяды. Дене салмағының осындай өзгерістер әйелдерде де болады. Жылдар өткен сайын көлденең жолақ бұлшық ет, бауыр, бүйрек, лимфоидты жүйенің семуі (атрофиясы) байқалады. Қартайып келе жатқан адам салмағының азаюынан басталған деминерализация үрдіс сүйек жұқаруына себеп болады.

Жасқа орай дене салмағы өзгереді. 35 - 60 жастар арасында ерлер салмағы жыл санап 0, 2 - 0, 8 кг шамамен өседі, 60-тан кейін денелердің жалпы салмағы май баса бұтағанына қарамай, кемшіндеу тартады. Осындай дене салмағындағы өзгерістер әйелдерде де болады. Жыл сайын бұлшық еттің, бауырдың, бүйректің, лимфоид жүйесінің атрофиясы байқалады. Қартайған адамның дене салмағының төмендеуіне минералдық элементтердің жетіспеушілігі және сүйектің жұқаруы да себепші.

Қан жүйесі.

Қартайған кезде қан өзгерістерінің сандық көрсеткіштері айқынырақ байқалады. 60 жасқа қарай эритроцидтердің саны кеми бастайды. Ерлердегі және әйелдердегі гимоглобин қалпы орта шамамен 60-қа дейінгі жаста 150 - 130 г/л болады, ал 60-қа толғанда 120 г/л, көбіне ересектерде темір В ₁₂ дәрумені жетіспейді.

40 жастан кейін қанның ұю жылдамдығы өзгереді, қанның коагуляциялық белсенділігі жоғарылайды, тамыр ішіндегі қан ұйындыларының үдей бастағандығы байқалады.

Қан айналым жүйесі.

Жас өткен сайын жүрек жиырылу саны төмендейді, нәтижесінде қанның минөттік көлемі, жүрек индексі кемиді.

Қартаю барысында қан тамырларында атеросклироздық өзгерістер байқалады, олар ағзадағы қан ағымын бәсеңдетеді, жүйелік-артериялық қысым деңгейін көтереді. Жылдар өткен сайын флебосклероз дамиды, ол түптеп келгенде вена тамырлар қабырғасының серпімділігін төмендетеді де, тамырлардағы қысым төмендейді. Флебосклероз ересектер веналарындағы қан ұю қатерін ұлғайтады. Липиттік алмасу бұзылады, холестерин деңгейі көтеріледі, осының нәтижесінде жүректің ишемиялық ауруына әкелеп соғады. 25 жастан соң организмнің оттегін мейлінше пайдалану өлшемі азая бастайды, бұл тамыр-жүрек жүйесі қызметінің өзгеруіне әкеліп соқтырады, нақтылай келсек:

Ерлерде, сондай-ақ әйелдерде жүрек жиырылысы жиілігінің ЖЖЖ ең жоғары деңгейі төиендей бермек ЖЖЖ-220 - жас (жас саны) .
Қанның минөттік көлемі, жүрек индексі (көрсеткіші) 20 - 30 пайызға азаймақ.
Жүрек бұлшық еттерінің жиырылу күші төмендейді.
Қан тамырларының қан ағысына көрсететін жалпы кедергісі күшейеді.
60 жасқа жасқа жеткенде артериялық қан қысымы көтерілгенде систолалық қысым сынап бағанымен 90 мм-ге дейін.
Веналардағы қан қысымы төмендейді, ал бұл жәйт флебосклероз құбылысымен байланысты. Тыныс алу жүйесі.

Тыныс алу ағзалары жағынан өкпенің тіршілік сиымдылығы (ӨТС) тарылады, өкпенің қалдық аумағы ұлғаяды, тыныс ырғағы жиіленеді, өкпенің серпімділігі төиендей бастайды және бронхтың өткізгіштігі бұзылады.

Жасқа орай өкпенің максималды желдену мүмкіндігі 40пайыз шамға дейін төмендейді. Дем шығарудың қорлар (резервтік) көлемі - дем алу көлеміне қарағанда тыныс жиілігі минөтіне 23 - 24-ке дейін баратындығы байқалады.

Қартаю үрдісі кезінде ес-сана қызметі бірте-бірте төмендей береді. Ой еңбегіне деген қабілет төмендемек, шартты рефлекстердің жасалуы қиындықпен дағды қалпын келтіріледі, недәуір қысқа мерзімдік есте сақтау қабілеті нашарлайды, ал ұзақ мерзімдік есте сақтау қабілеті сақталынады.

50 мен 60 жас аралығында есте сақтау қабілеті қатты төмендейді. Ұйықтар уақыты азая бастайды, оның сапасы да төмен болады. Ұйқының жедел кезеңі қысқарады, күнде қалғып-шұлғитын да сәттер байқалады.

Қартайған кезде ерікті қимыл-әрекеттерді реттейтін механизмдер бұзылды екен, осының нәтижесінде қарттардың 51 %-інің қимыл әрекеттері шектеулі. Ұлғайған сайын жыл санап кеңістіктегі дене қалпын бақылау қиынға соғады. Жәй және күрделі қимыл әсерлерінің көрініс беретін уақыты ұзара бермек. Сезімтал нейрон хабарларын қозғалыс нейронына жеткізу төмендейді, жүйке импульс өткізу шапшандығы да шамаланып қалады. Бұлшық ет күр өзінің бар мүмкіндік деңгейіне тек 30 жасқа қарған шағында жетеді, бұдан кейін бұлшық ет күші бой бермей, төмдей береді, ал бұл жәйт ағзадағы белок азаюымен байланысты. Денені ширықтырып жаттықтыру бұл үрдістің алдын алады.

Қартаймаудың шарттары.

Адам баласы қартаюға жол бермей, өмірді ұзарту мақсатында алуан түрлі шараларды ерте заманнан бері қолданып келеді. өмірді ұзартудың өзі көп жағдайларға байланысты екені ғылыми зерттеулер арқылы дәлелденіп отыр. Мұнда адам организмінің физмологиялық жағдайы да үлкен роль атқарады екен. Адам организмінің физиологиялық тіршілігін, денсаулығы мен іске қабілеттілігін сақтау жөнінде И. П. Павловтың ілімі сарқылмас қазына блып табылады.

Біздің қоғамда адам денсаулығы күшті болуына, мәдениетті және бақытты өмір сүруіне қажетті барлық жағдай туғызылып отыр.

Біздің мемлекетіміз халықтың жалпы денсаулығын сақтау, тұрмысын жақсарту мақсатымен елімізде толып жатқан нақты шараларды жоспарлы түрде жүзеге асырып келеді. Халық арасында түрлі аурулар мен өлім саны жылдан-жылға күрт кеміп, адамдардың орташа жасы ұзарып келеді.

Адамның жасы әрқашан оның рухани жағының да, моральдық жағының да көрсеткіші бола бермейді. «Жаман қой ісегінде қартаяды» дегендей, кейбіреулер жасына жетпей 40 жастан-ақ қартайып қалғандай болып көрінеді, ал кейбіреулер 80-ге келсе де жас көрінеді. Мұндайды медицина мен геронтология ғылымы әр түрлі жағдайларға байланысты беп түсіндіреді. Ғылымның көп жылғы тәжірибесі адамның жасына жетпей қартаймауына, ұзақ өмір сүруіне және организмнің қалыпты тіршілік етуіне көптеген факторлардың әсер ететіндігін дәлелдеді.

Адам организмінің қызметі - өте күрделі физиологиялық процесс. Еңбектеген балалық шақтан, еңкейген қарттыққа дейін адам организмі түрлі физиологиялық өрістерге ұшырайды да, сол белгілі бір заңдылыққа байланысты тіршілік процесін реттейтін, басқартын орталық нерв системасы болып табылады.

И. П. Павлов адам миының жетілуін зерттей отырып, жоғары дәрежелі нерв әрекеті неғұрлым күрделі және нәзік болса, адамның өз организміне тигізетін әсері де соғұрлым күштірек болады деген қорытындыға келген.

Қазіргі кезде кәріліктің және өлімнің себептері жайында ғылым қалай бағдарлайды? Адамның өлмеуі мүмкін бе? Бұл сұраққа ғылым әрбір тірі организмнің өлуі заңды деп жауап береді. Өлім - табиғи физиологиялық процесс.

Адам тұрмысындағы мұқтаждықты, жұмыс түрлері, семья жағдайы, денсаулық, психикалық зақымдар және тағы басқа себептер организмде болатын өзгерістерді не жеделдетуі не тежеуі мүмкін. Халықтың: «адамды кәрілік емес, қайғы-қасірет қартайтады» деуі осыдан.

Адам өмір сүруі мен оның органзмінің тіршілік етуі біртұтас болып келеді, яғни адам табиғатқа әсер ете отырып, оны өзгертеді, табиғат та тірі организмге өзінше әсерін тигізеді. Қартаю мен кәріліктің мағыналарын алатын болсам, ол салыстырмалы ұғым, мысалы, жаңа туған нәресте ана құрсағындағы ұрықтан үлкен, қарт егде тартқаннан үлкен. Сондықтан да «қартаю» және «кірілік» деген сөздердің мәндері түрліше. Қартаю - кәрілікке дейінгі организмнің табиғи өлу алдындағы белгілі физиологиялық тозу процесі.

Өмірді бір қалыпты сүруді, тазалық сақтауды, өмірді дұрыс сүруді ортобиоз деп атайды. Ортобиоз - бір қалыпты өмір сүру. Ол еңбек сүйгіштікті, дені сау болуды, бір қалыпты өмір сүруді және артық сән-салтанаттық пен нысапсыздықтан аулақ болуды талап етеді. Мұның өзі прогресшіл ілім. Өмір көңілді, салтанаттыөтуге тиіс. Бұл неғұрлым ұзақ өмір сүруге жағдай жасайды. Әрине, организм мүшелерінің қызметіне қиянат келтіру - тамақты қалыптан артық ішу, жұмысты болдыра істеу т. б. Адам жасына жетпей қартаюына себеп болады.

Адам баласын кез-келген аурулардың бәрі де, жалпы алғанда, әр уақытта адамның еңбек ету қабілетін төмендетеді, мезгілсіз қажытып, қартаюға ұшыратады, өмірін қысқартады.

Сондықтан өміріміз мәнді-сәнді өтуі үш ақ нәрседен құралады екен. Ол: қозғалыс денсаулық, ұзақ өмір. Қозғалыс болмаса, денсаулық болмайды. Ал, денсаулық болмаған жағдайда, әрине ұзақ өмір сүру де мүмкін емес екеніне көзіміз жетті. Осы үшеуі үнемі байланыста жүретінін естен шығармаған жөн.

Жеке бас гигиенасы.

Жеке бас гигиенасы дегеніміз - ол күнделікті денсаулықты сақтап, оны нығайтуға бағытталған шаралар. Бұл - тән күтімі, ауыз қуысын, тісті тазлау, ыңғайлы аяқ-киім кию, үй ішінде тазалық сақтау.

Тән гигиенасы дегеніміз - алдымен тері күтімі. Терінің дұрыс күтімі организмнің қалыпты қызмет атқаруына әсер етеді. Тері алуан түрлі физиологиялық функцияларды орындайды.

Еңбек етіп, күнделікті тұрмыста шаруамен айналысқан кезде теріні, әрқашан адам денесін, тіпті жалаңаш терінде кір шалатыны рас. Тері үстінде пайда болатын кір қабаты, тері бездерін бітеуі мүмкін. Осыдан барып, олардың функциясы бұзылады. Бітелген май бездерінде бактериялардың енуі фолликулитті тудырады. Микроорганизмдер әсерінен терінің бетіндегі органикалық заттар ыдырап, жағымсыз иісті май қышқылы бөлінеді және тері қабынуы - дерматит туындауы, басқа да іріндеген тері аурулары пайдй болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.