Орта Азия аймағындағы діни фундаментализм мен ла кестікті саяси сипаты

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Амреева Актолкын Айиханқызы
Абай атындағы Алматы мемлекеттік
университетіні” аспиранты

Орта Азия аймағындағы діни фундаментализм мен ла”кестікті” саяси
сипаты.

Амреева Актолкын Айтхановна

Политическая характеристика религиозного фундаментализма и терроризма в
Центрально-Азиатском регионе

Amreeva Aktolkyn Aіtkhanovna

Polіtіcal characterіstіc of regіonal fundamentalіsm and terrorіsm іn
Centralasіan regіon

Бүкіл әлемде діни фундаментализм мен ла”кестікке қарсы күрес одан әрі
жалғасуда. Орта Азиядағы оны” көрінісі халықаралық терроризмні” бір бөлігі
болып табылады. Президент Н.Ә.Назарбаев атап көрсеткеніндей, "қырғын соғыс,
құлақ естіп, көз көрмеген ла”кестік әрекеттер, әлемдік де”гейдегі
текетірес, ұлтаралық, мемлекетаралық қақтығыстар толастар емес"1. Осы
қақтығыстарды” дінмен байланыстырылуы, бізді”ше, тегін емес. Бұл мәселе
едәуір жарияланымдар болғанына қарамастан2, әліде болса тере”ірек
зерттеуді қажет етеді. Осы күнге дейін діни фундаментализм идеясыны” мәні
және оны” адамдарды” психологиясы мен мінез-құлқына әсері толық зерттеліп
болған жоқ. Ла”кестік жолға түскен адамдарды” іс-әрекеті неліктен дінмен
байланыстырылады? Неліктен терроризммен антитерроризм арасындағы күрес діни
белгілеріне қарай жүргізіледі? Діни идеяларды” қайта күшейе түсуіні”
Қазақстанда діни экстремизмні” бас көтеруіне қаншалықты ықпалы бар? Адамны”
немесе белгілі бір топты” ла”кес екенін анықтауды” критериі неде? Бұл
мақалада осы және басқа мәселелер қарастырылады.
Діни фундаментализм және оны” саяси сипаты. Шынайы әлемдік діндер
тікелей экстремизмге шақырмайды. Оны” тек фундаментализм бұрмаланған
түрлері ғана экстремизмге, ла”кестікке бой ұрады. Оларды” көріністерін
тарихи деректерден білеміз. Фундаментализм не дегенде, ол е” алдымен
мынада: фундаментализм қай дінде болса да бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі
дінді "бұзылды", оны жақсартамыз немесе өзге діндерді” "озбырлығынан
қорғанамыз" деген сылтаулармен жүргізілетін экстремистік, тіпті ла”кестік
әрекеттер. Н.Ә.Назарбаев атап көрсеткеніндей,"фундаментализм" деген ұғымны”
өзі Исламны” ө”ін айналдырғаны сияқты, Христиандықты” да, Иудаизмні” де
ө”ін айналдырған ұғым екенін атап өткен жөн. Керек десе”із, бізді”
ұғымымыздағы осы күнгі "фундаментализм" сөзіні” төркіні де Исламға мүлде
қатыссыз болған. Алғаш рет XX ғасырды” 20 жылдарында кальвинистер,
пресвитериандар және баптистер сияқты христиандық қауымдар өкілін
фундаменталистер деп атай бастаған-ды"3. Міне, олай болса, фундаментализм
тек ислам дініне ғана қатысты қауіпті құбылыс емес. Ол, тағы да Н.Ә
Назарбаев айтқандай, "бүгінгі дүниеде фундаметалистік ағым әлемні” барлық
тарабында–АҚШ-та, Еуропада, О”түстік Шығыс пен Орталық Азияда, Солтүстік
Африкада және Таяу Шығыста, сонымен бірге әлемдік діндерді” барлығында төбе
көрсетіп отырғанын да ескерген абзал"4. "Фундаментализм", "экстремизм"
ұғымдары, бізді”ше, біріне бірі жақын. Со”ғысы радикалдық оппозициялық
ұйымдарды” қызметіне де байланысты. Терроризм оны” асқынған көрінісі-
бейкүнә адамдарды жаппай қырып жоятын, қорқыныш пен үрей тудыратын
күштеуді” шектен шыққан е” жеккөрінішті түрі. Оны” себептері де алуан
түрлі. Бірақ оларды” көбіні” саяси сыр-сипатын анықтау о”ай емес. Белгілі
бір саяси күштер радикалдық жолға түскендерді” наразылықтарын пайдаланып
қалуға тырысады. Оны” да түр-түрі бар: жиналыс, шеру, антиглобалдық,
антиамерикандық наразылықтар және т.б. Осындай қозғалыстар экстремизм
идеологтарыны” назарына ілігеді, осы арқылы түрлі желеулермен желіккен
радикалды кө”іл-күйдегі адамдар легін толықтырады. Олар өз реттерінде
экстремистерге, сепаратистерге бөлініп, көбінесе діндер арасындағы
текетірес ретінде көрініс беруде.
Қазіргі кезде ислам дүниесі әлемдік азуы мықты ақпарат құралдарыны”
(азығына( айналып отыр. Кез келген бас көтеру, террорлық акт болсын түп
негізін исламға тірей салуға әуес. Ал осындай (ақпараттар соғысыны”(
нәтижесінде (ислам терроризмі( деген пікір қалыптасып кетті. Осыған
байланысты әлем елдеріні” көпшілігі АҚШ президентін исламға қарсы бастаған
жорығы үшін қатты айыптауда. Оған себеп-АҚШ-ты” негізінен ислам елдеріне
қарсы соғысатыны. Пакистан университетіні” ректоры Маулан Сами-уль-Хакты”
айтуынша: (Это-борьба между крестом и исламом, начавшаяся атакой США на
Афганистан(5.
Со”ғы кездері, әсіресе, орыс тілді баспасөз беттерінде де ислам
экстремизмі туралы жиі айтылуда. "Қазақстанға Еуропадан келген әртүрлі
қоғамдық ұйым өкілдері (Ислам экстремизмі( тақырыбына ғылыми
конференциялар ұйымдастырып, оған өзімізді” атқарушы билік басындағылар,
саясаттанушылары да қатынасып, тіпті кейбір лауазым иелері осы тақырыпта
баяндама да жасап жүр (6,-деп орынды қынжылады Балқаш ауданынан
С.Мұқанқызы.
Шындығында ислам дінінде адамдарды бір-біріне қарсы қоятын бір сөз таба
алмайсы”. Бүкіл адамзатты оқуға, білімге, ізденіске, ғылым жа”алықтарын
ашуға үндейді. Таза жүруге, адал е”бек етуге, бір-біріне кешірімді болуға
шақырады. Е” бастысы, өзіне дейінгі бірде-бір дінді, бірде-бір пайғамбарды
жоққа шығармайды.
Бұл айтылғандардан шығатын қорытынды: терроризмге қарсы күрес ислам
дініне қарсы күрес ретінде жүргізілмеуі тиіс.
Сонда діни негіздегі экстремизм, конфессияаралық төзбестік қайдан
шығады? Мәселе осында. Зерттеулер көрсетіп отырғанындай оларды” негізінде
әлеуметтік және экономикалық, саяси және діни айырмашылықтар қайшылықтары
жатыр. Қалай дегенде де діни экстремизмні” сол дінмен бір байланысты жағы
бар. Оны анықтау үшін фундаментализмні” пайда болу тарихына көз жүгіртіп,
ой елегінен өткізу қажет. Бұл жөніндегі бізді” зерттеулеріміз мынаны
дәлелдеп отыр.
Орта Азиядағы діни фундаменталистер, яғни ваххабистер ислам дінін
тазарту желеуімен саяси экстремистік жолды ұсынады, тіпті ла”кестікке бой
ұрады. Ал оны” шығу себептерін түсіну үшін мұсылман елдеріні” әлеуметтік
өміріндегі исламны” ролін жете білмей болмайды. Ол үшін оны тере”ірек
қарастырып көрейік. Шығыстағы исламны” ролі, Европадағы христиандықтан гөрі
өзгеше. Европада инквизицияны” шарықтап тұрған кезіні” өзінде,
христианшылдық зайырлы билікті түгелімен ығыстыра алған жоқ. Ал ислам діні
болса барлық жағынан, саяси әкімшілік, әлеуметтік құрылым, мәдениет және
діншілдерді” тұрмыстық жақтарыны” бәрін, яғни мұсылман қауымыны” өмірін
түгелдей қамтыды. Мұсылман елдеріндегі рухани өмір мәні және түрі жағынан
түгелдей исламдық. Мұсылман еліні” адамы исламға қарсы шығатын болса, онда
ол, әлемге және қоғамға қарсы болып табылады, яғни өзін осы қоғамнан тыс,
за”нан тыс қояды. Осыны” барлығы мұсылман елдеріні” саяси-әлеуметтік
өмірінде исламны” ерекше роль атқаратындығын көрсетеді. Исламны” күші оны
жақтайтындарды” санында емес, е” алдымен, Мұхаммед белгілеп кеткен мұсылман
қауымдастығыны” идеялық-институтционалдық бірлігінде. Ол әлем мұсылмандарын
, оларды” мәдени және этникалық ерекшеліктеріне, теориялық жағынан ғана
емес, керек болса, тіпті, іс жүзінде топтастырады. Қоғамдағы дінні” осындай
жағдайында, руханилық және әлеуметтік-саяси жіктерді ажырата қарау мүмкін
емес. Олар бірнеше жүздеген жылдар бұрынғыдай рухани өмірге үлкен ықпал
етеді және саясатта белсенді роль атқарады. Оны” үстіне со”ғы жылдары
исламны” беделі мен белсенділігі ислам мемлекеттеріні” батыстық экспансияға
қарсы наразылықтарына байланысты арта түсті.
Исламны” этикалық ілімі бойынша, жақсылыққа жақсылық, қайырымды болу
парыз. Сол сияқты туған—туыстарға, қарттарға құрметпен қарау міндет. Осы
және басқа да, айтылған әлеуметтік идеялар мұсылман елдерінде билік
басындағыларды” саяси билігін күшейту үшін пайдаланылады. Халық бұқарасы
мұны ке”інен мойындайды. Әлеуметтік әділеттілік деп түсінеді. Сонымен
шығыста исламны” қоғам өміріндегі тәртіптері тек діни түрде ғана сақталған.
Міне осыны” өзі бір жағынан белгілі бір жағдайда тілалғыштарды
жанкештілікке итермелейді. Мұны” негізінде, бізді”ше, сол жанкешті фанатик
жанны” исламдық ілімді жете игере алмай қателесуінде жатыр.
Ислам фундаменталистері халқыны” көпшілігі мұсылмандар болып табылатын
мемлекеттерде Мұхаммед пайғамбарды” кезіндегідей тәртіп орнатпақшы болады.
Басқаша айтқанда исламдық өркениет құндылықтарын сақтап, байырғы мұсылман
мемлекетін қайта орнатпақшы болады. Осы жолда олар ислам дініні” бұрынғы
негізіне қайта оралуды көздейді. Ал, ол, бойынша, исламдық діни
қайраткерлер мемлекетті де басқаруы тиіс. Ислам фундаментализміні” мәні
осында. Оны” үстіне исламшыл теоретиктер халықаралық қатынастар доктринасын
құран уағыздарына негіздейді. Ол, бойынша, бүкіл әлем екіге бөлінеді:
мұсылмандар қауымдастығы және қалған басқа дүние. Бұлайша бөлу исламдық
және исламдық еместіктерді” те”сіздігі болып саналады. Осы талап бойынша
мұсылман еместерді мұсылмандықты қабылдауға шақырады. Бұл сияқты талап
кезінде христан дініні” тарапынан да қойылған болатын. Олар осыны
өркениеттілік деп есептейді. Бұл өз алдына зерттеуді қажет етеді.
Ислам теоретиктері өз доктриналарыны” бейбітшілік сипатын дәріптеп,
Құранға жүгінетіні рас. Бірақ, Құранда "дінге зорлап кіргізуге
болмайды"7делінген. Осы қағидаларда,бізді”ше, қайшылықтар да бар. Ислам
дінін тарату туралы уағыз оны” доктринасыны” бейбіт бағытына толық сәйкес
емес. Шындығында бұл саяси тәжірбиеде исламда ғана емес, христиандық дінде
де орын алып келеді. (Рим папасыны” католик дінін тарату уағызын айтуға
болады). Осылайша әлемде діндерді” өзара қарама-қайшылығы орын алуда. Мұны”
үстіне "біры”ғай исламдық мемлекет" құру идеясы күштеу әдістеріне, тіпті
ла”кестікке соқтыруда.
Діни фундаментализмні” Қазақстанға ықпалы. Орта Азия мемлекеттеріндегі
діни фундаментализмні” (вахабистік идеяларды”) Қазақстанға таралу қаупі
жөнінде біріне бірі қарама-қарсы екі пікір барын жасыруға болмайды. Оларды”
бірі Қазақстанға діни фундаментализм ешқандай қауіп төндірмейді десе 8,
екіншілері, қауіпті” қатерін асыра бағалап, "еліміздегі қазіргі діни жағдай
іргесіне жарылғыш заттарды жинап қойған алып үйді” жағдайымен бірдей"9,-
дейді.
Еліміздегі діни ахуалды талдап қарайтын болсақ, бізді”ше, келешек
тұрғысынан қарағанда со”ғы көзқарас дұрысырақ сияқты. Енді сол діни
фундаменталистерді” Қазақстанға таралу қаупіні” алдын алу мәселесіне
келгенде де, көзқарас екі жарылып отыр. Мысалы, Ж.Же”іс ол жөнінде өз ойын
былай деп білдіреді: "Осы болмай қоймайтын бітіспес қақтығыстарды” алдын
алуды” бірден бір жолы- дәстүрлі исламды мемлекеттік дәрежеде қолдау
көрсетіп, ке”інен насихаттау. Батыс мәдени-экономикалық саяси экспанциясына
қарсы тұра алатын бірден-бір күш-ислам"10. Бұл пікір бір қарағанда дұрыс
көрінгенімен, бізді”ше, қате. Біріншіден, дінді насихаттап қаншалықты
қолдау көрсетілгенімен, оларды” арасында діни экстремистерді” де қосыла
келетінін ұмытуға болмайды. Екіншіден, ислам дінін мемлекеттік дін етіп
жариялау, басқа жағын айтпағанны” өзінде, конститутцияға қайшы.
Қазақстан Республикасыны” Конститутциясында (идеологиялық және саяси
көптүрлілік мойындалады( деп бекітілді де, әртүрлі плюралистік бағыттағы
көзқарастар мен ағымдарды” қатар өмір сүруіне жағдай жасады. Кейбір саяси
күштер осыны және қазақы кө”ілшектікті ұтымды пайдаланып, түрлі діни
секталарды” елімізде қаптап кетуіне жол беріп алды. Ал оны” салдары жақсы
болмайды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.