Тәрбие заңдылықтары туралы тусінік

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Тәрбие заңдылықтары туралы тусінік

К. Д. Ушинский ескерткендей, тәрбие зандылыктарын ғьлыми тұрғыдан
тану өте қажет. Себебі, оның айтуынша, педагогикалық ережелерді қара дүрсін
жаттау ешбір пайда бермейді. Сол ережелерді туындататын ғылыми негіздерді
зерттеу міндетті іс. Ұлы педагогтің кеңесі: басқарылуы қажет болған
психикалық құбылыстардың заңдарын ашып, өз іс-әрекетіңді сол заңдарға және
оларды қолданатын жағдайларға орайластырған жөн.
Тәрбиенің астарлы терең заңдылықтарын білместен, оны жетілдіруге
ұмтылудың өзі бос әрекет. Өмір шындығы заңдылықтары мен жеке адамның дамуы
және кемелденуіндегі қайшылықтарды тану ғана белгілі бір деуір
тәрбиесіндегі күнделікгі шараларды іске асырудың және сол процесті ғылыми
түрғыдан басқарудың теориялық-әдіснамалық негізін бере алады.
Сонымен, тәрбие заңдылықтары деген не? Бүл түсініктің мәні: орындалуы
жеке адам дамуымен қалыптасуында тиімді нәтижеге жеткізетін тәрбиелік
процестегі орнықты, қайталап отыратын қажетті байланыстар. Мүндай
заңдылықтарды біле отырып, тәрбие жүмыстарын алдын-ала болжауға және ол
іске терең мазмүндық, әрі әдістемелік мән-бағдар беруге болады.

Тәрбиенің жалпы затфылықтары

1. Барша тарих кезендсрінде тәрбие объектикгік-қоғамдык қажетгіліктен
туындайды жәие ол қоғамға қызмет етеді.
2. Тәрбиенің мақсаты, мазмүны және тәсіддері біртүтас байланыста, бір-
бірінсіз нәтиже бермейді.
3. Біртұтас педагогикалық процестегі оқу мен тәрбие (тар мағынадағы) өзара
кіріге үштасқан.
Келтірілген зандылықтар тәрбиені үйымдастырудің жалпы негіздерін
қүрайды, ал енді сөз болатын зандьпіықтар тікелсй торбислік процесті іскс
асырудағы педагогикалық кұрал ретінде танылуы тиіс. Олардыц қатарына.
кірстіпдср
1. Дамушы жеке адамның тарбиесі сол адамды тікелсй іс-әрекетке қосу
барысында орындалады.
2. Тәрбие - үйымдастырылған іс-әрекеттегі жеке адамның белсенділігін
артгыруға ықпал етуші фактор.
3. Тәрбие барысында тәрбиеленушіге деген жоғары гуманизм мен сый-құрмет
орынды талаппен үштасуға міидетті.
4. Тәрбие барысында оқушыға алдағы жетістіктерін көрсете отырып, табыс
қуанышына ере білуге көмсектесу.
5. Тәрбие барысында оқушылардын үнамды сапаларын тану мен оларды орынды
пайдалану қажст.
6. Тәрбсие ұжымда оқушылардың, жастык. Және даралық ерекшеліктерін ескеру
орынды.
7. Тәрбие үжымда жүргізіліп, ұжым арқылы іске асырылуы қажет.
8. Тәрбие барысында мүғалімнің, мектептің, отбасының және коғамдык
мекемелердің педагогикалық ұмтылыстарының бірлігі мен келісімі қажет.
Мектсептегі оқу жүмысы да, оқушылардағы жеке адамдық сапаларды тәрбиелеу де
осы зацдылықтарды ескеру негізінде жүзеге асырылуы тиіс.

Тәрбие принциптері

1. Тәрбие принциптерінің ерекшеліктері.
Тәрбие процесінің принциптері (тәрбие прициптері) — бұл тәрбие
процесініе мазмұньна, әдістеріне оны үйымдастыруға қойылатын негізгі
талаптарды анықтайтын бастау ережелері. Олар тәрбие процесінің озіндік
ерекшелігін танытады. Педагогикалық процестін жалпы принциптерінен нақты
тәрбие принциптерінің өзгешелігі тәрбие міндеттерін шешудегі педагогтар
ұсынатын ортақ ереженлер екендігінде жатыр. Осы принциптерге қойылатын
талаптарды сипаттайық.
1. Міндеттілік. Тәрбиә принциптері - бұл кеңес, нүсқау емес, олар толык
және міндетті түрде тәжірибеге ұласуды талап етеді. Принциптсрді дөрекі
түрде әркез бұзу және ондағы міндеттерді орындамау тәрбиелеу процесінің
пәрменділігін кемітіп қана қоймай, сонымен бірге ол принциптердің негізін,
түп-тамырын ыдыратады. Егер тәрбиеші припцип міндеттерін бұзса, онда ол
тәрбие процесі жетекшілігінен аластатылады. Тіпті, мысалы, егер педагог
гуманистік принциптерді, жеке басты кадірлеу принциптерін қасақана әрі
дөрекі бұзса, онда ол заңды жауапкершілікке тартылуы қажст.
2. Комплекстілік. Принциптер комплекс, бөлінбеген талаптар түрінде
тәрбие процесінің барлык кезендерінде бірігімді қолданылуы тиіс.
Прннциптер тармақталмай, фронтальды әрі барлығы бірдей іске асып отырады.
3. Бірмәнділік. Тәрбис принциптсрі жалпыға бірдей ортақ ережелер ретінде
бірмәнді болып келеді, олардың арасында біреуін бірінші кезекте орындау
керекті ңемесе
ертеңге қалдыра салуға болатын сияқты негізгі немссе қосалқы принциптері
болмайды. Барлық принциптерді тендей мәнді деп бағалау тәрбиелеу процесінің
жемісті болуының кепілі.
Сонымен бірге тәрбие принциптері - дайып нұсқау емес, тіпті олар
ұстану арқылы жоғары нәтижеге автоматты түрде жеткізе салатын әмбебап
(унивсрсал) ережелер де емес. Олар тәрбиеге қажет арнайы білімдерді, түлға
тәжірибесін, шеберлігін алмастыра алмайды. Тәрбие принциптерінің талаптары
баршаға бірдей болса да, олардың практика жүзінде іске асырылуы түлғалық
шарттарға байланысты болады.
Тәрбие процесі сүйенетін принциптер белгілі жүйені қүрайды. Тәрбие
жүйелерінің түрлері бүрын да, қазір де көтггеп саналады. Әлбетте, олардаш
принцигггсрлің сипаты, жекелей міндеттсрі, тіпті кейбір приншштсрдщ өздері
өзгеріске түседі. Қазіргі тәрбиелеу жүйесі мынадай принциптерді ұстанады:
-тәрбиенің қоғамдьық бағьтта болуы;
-тәрбиенің омірмен, еңбскпен байланысы;
- тәрбиеде дұрыстққа арқа сүйеу;
- тәрбие гуманизациясы;
-тәрбиеге түлғалық түрғыдан қарау;
-тәрбиелік ықпалдардың бірлігі.

2. Тәрбиенің қогамдық бағытта болуы
Тәрбие мемлекетгік, құрылыстың, ондағы өкімет билігі мен мекемелерінің
қуатына арқа сүйеп, сонымен бірге мемлекетке қабылданған және жүргізіліп
жаткан саясат. Ата заң мен заңдар негіздегі азаматгық және әлеуметтік
сапалардың қалыптасуына бағытталады. Бүл принцип педагог іс-әрекетін
мемлекеттік тәрбие стратегиясына сәйкес өскелең үрпақ тәрбиелеу
міндеттеріне бағындыруды көздейді және тәрбиеші іс-әрекетін қажетті тұлға
типін қалыптастыруға бағдарлайды. Мемлекеттік қызметте жүмыс істегеңдіктен
тәрбиеші тәрбие саласы бойынша мемлекеттік тапсырысты орындайды. Егер
мемлскеттікЖәне қоғамдық мүдделер бір-біріне сай келіп, азамат-тардыц жеке
мүдделерімен келісімді болса, онда жоғарыдағы принцип талаптары, әлбетте,
тәрбие мақсаттары мен міндеттері құрылымына сәйкестеледі. Ал мемлекет.
коғам және тұлға мақсаттары үйлеспесе, ол принциптің орындалуы қиындайды
Тәрбиешіде толыққанды тәрбие үшін нақты деректі материалдар жетісе
бермейді. Мектеп - бұл мемлекеттің қоғамның және түлғаның білімділік
сұраныстарын қанағаттандыруға бағытталған әлеуметтік мекеме және қоғамдық-
мемлекеттік жүйе. Мектеп қоғамдық-мемлекеттік ретінде тек мемлкет демеуімен
ғана өмір сүре алмайды. Ерте ме, кеш пе оған қоғам көмекке келуі қажет.
Қоғамның мектептен, мектептің қоғамнан болініп қалуын, қоғамдық өмірдегі
болып жатқан процестерден мектептің ажырауын, кәсіби педаіогтардың тар және
біржақты жүмыс істеуін болдырмау шаралары-қарастырылуы кажст. Педагогтар
өздерін тәрбие билігінің жалғыз иегері деп үғынбай, тәрбне істеріндегі
халык өкіліміз деп түсінуі керек.
Қоғамдық бағытты іске асыра отырып, тәрбиеленушілермен тәжірибелік себеп-
түрткілі өзара әркетке жетудің маңызы зор. Бұл жерде ұрандаған
педагогикадан аулак болған жөн, өйтксні тиімді тәрбие қүлық псн қатынас
тәжірибесі негіз болар тәрбие мсн тәрбиеленушілер арасындағы байланыс
орнайтын пайдалы іс-әрекетте іске асады. Дегенмен де, іс-әрекет (еңбектік.
қоғамдық, ойындық, спорттық) әорбиелік мәнге ие болуы үшін, тәрбиеленуші іс-
әрскетінің қоғамдык қүнды мотивтерін қалыптастыру қажст. Осы мотвтер жоғары
парасатты. қоғамдық мәнді болса. онда үнамды қылықтарға бастау бертін іс-
әрекеттің де тәрбиелік сапасы жоғары болады.
Қоғамдық процестерге әр адам ерте балалық шақтан араласады. Сондықтан
адамзаттық тәрбие де жас кезеңде басталады. Әлеуметтік жауапкершілік сезімі
балада сәл кешірек, яғни мектептің екінші сатысында ояна бастайды.
Әлеуметтік саналарды калыптастыру кезең-дерінде берілетін білімдердің
оқушылар жасы мен даму деңгейіне сәйкестігіне жете коңіл болінуі тиіс.
Балаларға мектептің бірінші сатысында "өкімет", "президент", "үкімет",
"бедел" т.б. үғымдарды түсіндіруге нақты мысалдар пайдаланылса, тәжірибе
жүзінде дер кезінде дәйектеліп, бекітілсе, онда олар бүл үғымдарды тез
меңгереді. Екінші, үшінші сатыдағы мектеп осы секілді қажетті үғымдарды
бекітіп, дамытады, нанымдарды қалыптастырады, тәрбиеленушілер әлеуметтік
шынайы процестерге қызыға отырып, азаматтық сапаларьш
орнықтырады.
Адамның түлға болып калыптасуы оның қоғамдық және еңбектік қатынастарға
жекелей түсуі, әрекетке араласуьша тікелей тәуелді. Еңбек адамдағы жағъмды
сапаларды дамытады, яғни еңбек карқынды болған сайын түлғаның әлеуметтену
және даму деңгейі жоғарылай түседі. Сондықтан тәрбиеленушілсрді қоғамдық
өмірге, әртүрлі пайдалы істерге араластырып, оларға деген жағымды қатынасын
калыптастыру қажст. Еңбекке араласа отырып, адамгершілік құлық тәрбиесін
алғам тәрбиелснушілер рухани және дене жағынан катайып, еңбектің қоғамдық
маңызды мотивтерін үғынады, өзіндік ар-үят сапаларын бекітіп, жетілдіреді.
Тәрбие "Мектеп үшін емес - өмір үшін" деген ұранмен ежелгі римдік мектеп өз
оқушыларын күтіп алады ексн. Сол кездегі ежелгі педагогтардың өздері
өмірден, тәжірибеден ажыраған тәрбиенің ешқандай мәні болмайтынын сезген.
Өмір мектебі — ең күшті тәрбие мектебі. Сондықтан тәрбиенің өмірмен
байланысты болуы прітншші көптеген тәрбие жүйелерінің негізгі принципі
болып табылады. Ол тәрбиешілерлін мыналай екі бағыттағы белсенді іс-
әрекетін талап етеді: 1) әртүрлі өзгерістері мол қоғамдық және еңбектік
өмірмен тәрбиеленушілерді кең және нақтылай таныстыру; 2) тәрбиеленушілерді
шынайы өмірлік қатынастарға, әртүрлі қоғамдык пайдалы еңбектерге
араластыру.
И. П. Павлов адам ағзасының өмірлік іс-әркеті қоршаған орта әсерінен,
өмір сұру жағдайына байланысты екеидігін атап көрсеткен. Бұл әсерді ол
"өмірлік тәрбие"
деп атағап. Бұл тәрбиені, яғни "өмір мектебін" барлық өскелең ұрпақ өз
басынан өткізеді. Нәтижеде оларда әрекет-қылық тәжірибесі жинақталады,
коғамдык өмірге
кірісуге қажстті дағдылар қалыптасады.
Тәрбиенің өмірмен байланысты болу принципін дүрыс іске асыру
педагогтан томендегі бірліктерді қамтамасыз етуін талап етсді:
-оқушылардың қогам өмірі мен әрбір адам үшін еңбсктің роліп, азаматтардыц
үздіксіз толастаған сұраныстарын қарағаттардыру үщін қоғамның экономикалық
базасының мәнін түсіндіру;
-материалды және рухани байлықтар мен құндылықтарды жасайтын еңбск
адамдарына сый-құрмет жасау;
- коп және табысты еңбек ету ептіліктерін дамыту, өзі үшін және коғам
пайдасына орай жауапкершілік және шыгармашылықпен еңбектенуге ниеттендіру;
- қазіргі өндірістің жалпы негіздерін түсіну, политехникалық білімдерін
кеңейтуге талпыну. еңбскті ғылыми үйымдастыру негіздерін жәие жалпы
мәдениетті меңгеруге бағыт беру;
- еңбек іс-әрекстінде жеке және қогамдык нанымдарды үйлестіру мен
міндеттерін және шаруашылык қажеттілігінс сәйкес мамандық таңдай білуге
баулу;
- қоғамдық мүлік пен табиғат байлықтарына күтімді қарау, өз еңбегі арқылы
қоғамдық меншікті көбейтуге тапыну ниетін қалыптастыру; - жауапсыздыққа,
шаруасыздыққа, еңбек тәртібін бүзушылыққа, жайбарақатгыққа, енжарлық пен
іссіздікке, сергелдендікке төтеп беріп, қоғамдық меншікгі және табиғат
байлығын талан-таражта түсіруге ымырасыз болуға тәрбиелеу.
Еңбекпен, өмірмен байланысқан тәрбие келесі ережелерді ұстану арқылы іске
асады:
1. Оқушылардың әлеуметтік және еңбектік тәрбиесіндегі абстракгілік пен
догматизмді шегеріп, оларды нақты және ерен іс- әрекетке кірістіру. Сабақта
және сыныптан тыс тәрбие жүмыстарында көзделген талаптарды орындау
принцишнің бағдарламасы болуы шарт. Оларды біртіндеп асырып бару қажет
іске.
2. Тербиеші өз өрекетгерін отбасы мүддесімсн келістіре отырып, әрбір
тәрбиеленушіге қоғамдық өндіріске негізгі тигіер пайдасы оның оқу еңбегі,
отбасы мен мектептегі көмегі екендігін түсіндіреді. Жасөспірімдердің
өндірістік үжымға, шаруашылық есептегі бригадаларға бірігіп, демалыс
кездерінде еңбск етулерін қолдап, куаггау керек.
3. Балалар әдетте іс-әрекет жасауға қүлшыныс білдіріп түрады. Енжарлық,
іссіздік дегендер бала табиғатына жат нәрселер. Осыны ескермеген тәрбиеші
түлғаның әлеуметтену процесін бүзып, оныц дамуын бәсеңдетеді.
4. Бүл принципті іске асыру сабақтар мен сыныптан тыс тәрбие жүмыстарда
жергілікті өлкелік материалдарды кеңінен пайдалануды талап етеді.
5. Оқушылар үлкендермен бірдей маңызды өмірлік мәселелерді шешуге қатыса
отырып, өз шсшімдеріне жауапкершілікпен қарауға үйренеді, сонымен бірге
оларда азаматтық сапалар шапшаң әрі табысты қалыптаса бастайды.
6. Елдің әлеуметгік өмірі мен шаруашылығындағы өзгерістерге сәйкес
тәрбиенің өмірмен байланысы принципінің табысты іске асырылуы тәрбие
мазмүнын, үйымдасшрылуы және әдістемесін үнемі қайта қарап, жаңартып отыру
міндетті іс.
7. Тәрбие процесінде балалар өз еңбегінің коғамға адамдарға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.