Тұрғын үй бағасының өсуі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Тұрғын үй бағасының өсуіне банктердің қатысы бар ма?

Аптаның басында алғаш рет депутаттар мен банк қауымдастығы Алматыда бас
қосып, қаржы секторының өзекті мәселелерін талқылаған болатын. Әңгіме
банктердің қатысуымен жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалар мен
қаржы институттарының мемлекеттік органдармен өзара қарым-қатынасы жайында
өрбігенімен, қыза-қыза келе, депутаттарды жылжымайтын мүлік рыногындағы
бүгінгі күрделі ахуал бей-жай қалдырмаса керек, тұрғын үй бағасының өсуіне
банктердің қосып отырған үлесі туралы айтысқа ұласқан болатын.

Дәулет СЕМБАЕВ, қаржыгер:
Тұрғын үй бағасы сұраныс пен ұсыныс арасында баланс болғанда ғана
тұрақтанады
Жылжымайтын мүлік рыногындағы қазіргі бас айналдырар бағаға банкирлер
өздерінің қатысы жоқтай ақталып келе жатқалы біраз болды. Солардың
қатарында әсіресе, М.Әбілязов пен Д.Сембаев екінші деңгейлі банктерді
қорғап сөйлеуде алдыңғы қатарда келеді. Әбілязовтің айтуынша, “Құрылыс
секторы айрықша назар аударуды талап етеді, ал жылжымайтын мүлік рыногында
көпіршіктер пайда болып жатса, бұл – Үкіметтің проблемасы”. Бірақ
жылжымайтын мүлік рыногындағы көпіршіктердің орын алуының нақты
мәліметтерін атап-атап көрсетпейді. Ал Сембаев мырзаның пікірі бойынша,
соңғы үш жылда Алматыда тұрғын үй саны өскен жоқ. Өйткені құрылыс тек қана
бұзылған үйлердің орнына салынып жатыр. Сонымен бірге тұрғын үй қорын
коммерциялық жылжымайтын мүлікке шығару ағымы байқалады. Менің ойымша, –
дейді Сембаев, жылжымайтын мүлік бағасы (яғни банктердің, құрылыс
индустриясына несие берушілердің ипотекалық бағдарламаларды дамытушылардың
және кепілдік ретінде жылжымайтын мүлігі барлардың тәуекелділігі азаяды)
сұраныс пен ұсыныс арасында баланс орнағанда ғана өсуді тоқтатады. Ал
әзірше, Алматыдағы жылжымайтын мүлік рыногындағы бас айналдырар баға тек
алматылықтар есебінен өсіп отырған жоқ, оған басты себептердің бірі –
республика бойынша қалталылардың барлығы Алматыдан үй сатып алып, осында
бекінуге ұмтылуынан туындап отырған мәселе.
Сембаев мырза сонымен қатар, бағаны тұрақтандыруға құрылыс индустрия
материалдарын өзімізде шығару да үлес қосатынын айтып кетті. Барлық құрылыс
материалдары – кафельден бастап, құбырларға дейін басқа елдерден тасылып
әкелетіні тыйылмай, жылжымайтын мүлік рыногындағы бағаның төмендеуінен үміт
күту бос қиял. Сонымен бірге жылжымайтын мүлік рыногындағы баға мәселесін
ушықтырып тұрған проблеманың бірі – заңдарымыздың өмір ағымынан артта қалып
отырғандығында деген де ойын ортаға салды. Яғни қабылданып жатқан заңдар
мен нормативтер әлемдік уақыт талабына сай емес. Біріншіден, Салық кодексі
тұрақты болуы тиіс екен. Ал бізде бұл салаға әр екі-үш жыл сайын өзгерістер
мен толықтырулар енгізілетін көрінеді. “Салық кодексін қабылдайық та, оған
үш жылға дейін маза берейік. Еш өзгеріс енгізілмесін” дейді ол.
Депутаттардың тағы бір көтерген мәселесі әбден жауыр болған, айтыла-айтыла
көнерген әңгіме еді. Ол – банктердің шикізаттық емес, нақты экономикаға
банктердің несиені беруінің қиындығы. Еліміз тәуелсіздік алған 15 жыл бойы
осы тақырып қозғалудан кенде еместігі белгілі. Осы 15 жыл бойы банктер
нақты, тиімді жобалардың жоқтығын айтып, Үкіметке қарсы шабуылға шығып
келеді. Сембаев та осы пікірді алға тартады. “Үкімет бізге қаржыландыру
үшін бірқатар жобалардың тізімін берген. Бірақ оның бәрі экономикалық
жағынан рентабельді жобалар емес” дейді ол. Кез келген инфрақұрылымдық
нысандар мемлекеттік жеке серіктестіктер есебінен салынуы тиіс. Даму
институттары ондай жобаларды несиелей алады, өйткені қаржыландыру мемлекет
есебінен жүзеге асырылады. Ал коммерциялық банктер ондай қадамға бара
алмайды, себебі біз ақшаны қарызға аламыз. Лимит бойынша, біз бір ғана
қарыз алушыға 120-150 миллион долларға дейін қаржы бере аламыз, өкінішке
қарай, ондай алып жобалар жоқтың-қасы. Мұнай саласы біздің ақшамызға мәжбүр
емес, ал машина құрылысы дамымай жатыр, электрониканы құратын инновациялық
жобалар да жоқ.
Сембаев осындай “бұлтартпас” себептерді алға тартып, жылжымайтын мүлік
рыногындағы бағаның сағат сайын өсуіне екінші деңгейлі банктердің қатысы
жоқтығын айтып, шыр-пыр болады.

Тоқтар ЕСІРКЕПОВ, экономика ғылымдарының докторы:

Банктер қарабастарын ғана ойлап, мол табыс табу үшін жұмыс істеуде
– Соңғы бес-алты жылда жалпы ішкі өнімнің орташа өсу қарқыны 9-10 пайыз
болып тұр. Бірақ әр сектордың өсу қарқыны әр түрлі. Мысалы, қаржы секторы,
шикізат секторы, құрылыс саласы, қызмет көрсету саласы жылдан-жылға өсіп
келе жатса, экономиканың негізі болып саналатын көптеген салалар баяу дамып
отыр. Оған алдымен, өңдеуші сала, ауыл шаруашылығы саласы жататынын жақсы
білесіздер. Қалыптасқан жағдайдың бірден-бір көрінісі және салдары
экономикамыздың үлкен секторлары арасындағы дисбаланстың пайда болуы. Қазір
нақты сектор мен қаржы секторында, шикізат пен өңдеуші салаларында, ауыл
шаруашылығы өндірісі мен оның өнімдерін өңдеуші салалардың ара-қатынасы
алшақтауда. Қаржы саласында банк жүйесі мен қор рыногының арасы жер мен
көктей. Бұл дисбаланстың салдары экономиканың тұрақты дамуын, олардың бір-
біріне қызмет ету деңгейін төмендетуде. Мысалы, шикізат секторы негізінен,
шетелдіктердің қолында. Олардың қаржыға, еліміздің банк жүйесіне
тәуелділігі шамалы. Керек қаржыны олардың бас компаниялары, басқа да
шетелдік банктер береді. Нақты сектор негізінен, өз күнін өзі көріп жүр.
Олар бүгінде коммерциялық банкке де, Үкіметке де керек емес. Бұл саланы
Үкімет дамытуға бастарын ауыртқылары да келмейді. Себебі мемлекетте ақша
өте көп, оны қайда саларын білмей дал, сондықтан негізгі сектордан түсетін
табысқа тәуелді емес. Қазаққа Құдайдың берген мол шикізат қоры қаржы көзіне
айналуда. Мол қаржы халыққа қажетті тұтынатын тауарларды сырттан тасып
әкелуге шаш-етектен жетеді. Яғни еліміздің мол байлығы бүгінгі қажетімізді
өтеуге жұмсалуда. Негізінен, өз күнін өзі көріп жүрген сектордың бірі –
банк жүйесі. Былтыр коммерциялық банктердің активтерінің өсу қарқыны орта
есеппен екі есеге өсті. Мұның жақсы жағы да, көлеңкелі жағы да жоқ емес.
Банктер өсімінің жоғарылығы еліміздің дамуымен оның шикізат қорының
молдығына тікелей байланысты болып отыр. Шет елдердегі алпауыттардың
банктерге көп қаржы бөліп отыруы да қаржы жүйесіне қауіп төнсе, оны түбінде
мемлекеттің төлейтінінде. Яғни бүкіл халықтың, ұрпағымыздың мойнына
салынатын бұғау. Сол мол қаржыны коммерциялық банктер қайда салады? Әрине,
құрылыс секторына, саудаға, әр түрлі қызмет салаларына, өйткені бұл жерде
олардың қайтарып алатын қаржылары, несие тиімділігі өте жоғары. Артылған
қаржыны шет елдерге салуда. Бұл да негізінен, дұрыс бағыт. Ондай саясат
банк жүйесін әртараптандыру арқылы олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету
керек. Әйтсе де еліміздегі саяси реформалардың алға жылжымай жатуы да банк
жүйесіне аз қауіп тудырып тұрған жоқ. Экономика мен саясат туралы әр түрлі
айтылуда. Алдымен экономиканы көтеріп алайық, содан соң саяси
бағдарламаларды жүргіземіз деген ұстаным басым болып тұр. Бір жағынан
қарағанда, бұл дұрыс та секілді. Бірақ оның екінші жағы да бар ғой.
Экономика мен саясатты бөліп қарауға болмайтынын да ешкім жоққа шығара
алмайды. Елбасы қолға алып жатқан саяси реформалар уақыт талабына, ел
мүддесіне, экономикамызда бұдан да жоғары жетістіктерге жетуге мүмкіндік
берер еді. Бұл коммерциялық банктерге де алдымызда не болады деп
жалтақтамай, тапқан қаржысын ел экономикасына жұмсауына жағдай жасар еді
деп ойлаймын. Коммерциялық банктер бір жағынан тек өз мүдделерін ойлап жүр
ме деп қаласыз. Өйткені олар қаржыларын тек белгілі салаларға ғана салуда.
Екіншіден, олардың несие пайызы төмендеудің орнына, өсу үстінде. Көп
жағдайда жалпы, жеке азаматтардың несие саясатын толық білмейтінін де
пайдаланады. Қазіргі кезде тұтыну тауарларына берілетін несиелер көп.
Өскелең сұранысы бар азаматтар оған әр түрлі тауарларды несиеге алуда.
Банктер бұл несие түрін еш кепілдіксіз-ақ беруде. Сонымен бірге несие
пайызы жоғары емес деп сендіреді. Ал есептей келгенде, оның пайызы 20-22
емес, 70-80 пайыздың үстіне шығып кетеді. Оған кейін несиені қайтара
бастағанда ғана көзіңіз жетеді. Бұл да банктердің активтері мен табатын
пайдасының аса жоғары болуына ықпал етуде. Мұны бақылайтын орган жоқ емес,
Ұлттық банк пен қаржы нарығын және Қаржы ұйымдары жұмыстарын реттеу мен
бақылау агенттігі қайда қарап отыр деген ой келеді. Ұлттық банкке келер
болсақ, оның қолында бір-біріне сәйкеспейтін үш түрлі қызмет бар. Ол –
қаржы-несие саясатын жасау, оны жүзеге асыру және оны қадағалау. Қазақта
“екі қошқардың басы бір қазанға сыймайды” деген нақыл сөз бар. Ал Ұлттық
банктің қазанында бір-екі ғана бас емес, үш қошқардың басы жүр. Ұлттық банк
басшылығы Елбасына ғана есеп береді. Ал өркениетті елдерде Ұлттық банк ел
Парламентіне ғана жауапты. Оған қол жеткізу үшін де саяси реформаларды
жеделдетіп енгізуді қажет етеді. Тұрғын үйлер бағасының өсуіне коммерциялық
банктердің тікелей қатысы барлығына шек келтіруге болмайды. Өйткені тұрғын
үйге деген сұраныс банктердің несиесі арқылы қамтамасыз етілуде. Мол қаржы,
инфляция, қаржы салар көздердің аздығы банктерді соған мәжбүрлеуде. Соған
орай, олардың портфеліндегі күдікті несиелер көбейіп келеді. Егер 2006
жылдың бірінші қаңтарында стандартты несие 58,2 пайыз болса, 2007 жылдың 1
қаңтарындағысы 56,1 пайызға төмендеген. Бұл күдікті несиенің өскендігін
байқатады. Оның осы уақыт аралығындағы күдікті несиесі 39,5 пайыздан 41,1
пайызға өсіп отыр. Бұл да аз қауіп емес.
ҚР Конституциясында мемлекетіміздің әлеуметтік мемлекет екендігі жазылған.
Яғни мемлекет нарықтық емес, экономикамыз нарықтық. Сондықтан мемлекет өз
халқының қажет-мұқтажын нарықтың мойнына салып қойып, қарап отырмауы тиіс.
Оны жүзеге асыруға барлық сектор жұмыс істеуі тиіс. Оның қатарында банктер
де бар. Мемлекет кезінде банктерді қолынан келгенше аспандатып, көтерді.
Өсіріп, қанаттандырды. Ал банктер болса, бар кінәні Үкіметке жауып, тек өз
қара бастарының қамына жұмыс істеуде.

Бетті дайындаған Алма МҰХАМЕДЖАНОВА
12.04.2007
Ипотекалық дағдарыс иектеп келеді

Таяуда бүкіләлемдік қаржы дағдарысы тағы басталғаны жайлы Айқын газетінің
алдыңғы сандарында жазған болатынбыз. Бұл жолы қаржы дағдарысы басқа емес,
алпауыт АҚШ-тың өзінде басталды. Мұндағы мемлекеттің даму көрсеткішінің
индикаторы іспетті Доу Джонс шкаласы бір күнгі саудада 300 пунктен астам
салмақ жоғалтты. Бұл – көктемгі Қытайда басталған бүкіләлемдік қаржы
дағдарысынан кейінгі екінші алапат құлдырау. Ескерте кететін бір жағдай –
Америкада жалғасын тапқан көктемгі қаржы дағдарысы кезінде қаржы әлеміне
соққы, негізінен, ипотекалық компания арқылы берілген болатын. АҚШ қаржы
әлемінде 40 пайыздық үлесі бар елдің ірі ипотекалық компаниялары бір-ақ
күнде 80 миллиард долларын жоғалтып, тұрғындарының табысы жағынан
дүниежүзіндегі көшбастаушылардың бірі саналатын бұл мемлекетте бір жарым
миллион тұрғынның ипотекалық несиесін төлей алмайтыны белгілі болды.
Жаңа дағдарыс тағы да ипотекалық компания арқылы басталды. АҚШ ипотекалық
компаниялары бір саудада 60 миллиард доллар жоғалтты. Сөйтіп, елдегі
жылжымайтын мүлік бағасы әжептәуір төмендеді. Қайтарылмайтын несие көлемі
тым өсіп кетті. Мұның бәрі әлемнің әміршісіндей доллардың құнсыздануын
өмірге әкелді. Қазір доллар – еуро ара қатынасы 1=1,38 шамасында тұр. Иен
бойынша да доллар бағасы түсті. Бұл көк қағаздың әлемдік деңгейде
құнсыздануын өмірге әкелген жағдай болды.
Осынау дүрбелеңге орай Қазақстан Ұлттық банкінің өкілдері мәлімдеме жасады.
Ол бойынша біздің білгеніміз, Қазақстанға сырттан ағылуы мүмкін валюта
тасқынына мейлінше берік тосқауыл қою шарасы қолға алынған. Сондай-ақ
ұлттық валютаны үстеп қоректендіру мөлшері өсірілген. Мұның қаншалықты
әсерлі болатынын уақыт көрсете жатар. Десек те бір мәселенің беті ашық,
валюта тасқыны Қазақстанның ішкі қаржы рыногына қауіп төндіруін ешқашан
бәсеңдетпейді. Екіншіден, жүдеуі табиғи түрде жалғасып жатқан АҚШ көк
қағазына қолдан дем салу тиімді жол емес. Өйткені ол – нарықтық өлшем
заңдылықтарына қайшы үрдіс. Қалай болғанда да біз теңгенің еркін саудада өз
үлесін алуына тосқауыл болмау керек деген ойдамыз. Алпауыт шикізат
экспорттаушылар мен отандық қаржы олигархтарына шексіз қамқорлық жасауды
қойып, өмірдің нарықтық заңдылық бойынша өріс алуына жол ашу керек. Сонда
ғана ұлттық экономиканың дамуы жөніндегі көрсеткіштеріміз нақты сипатта
болады. Ал өйтпейінше, микроэкономика жалпыұлттық өнімде әсер етпейтіндей
бүгінгі күйін сақтап қалады. Бұл дегеніңіз, нарықтық экономикада тәуекелі
мол өсіммен өзіңді өзің алдау екенін білдіретін жол.
Егер Қазақстан Ұлттық банкі нарықтық экономика заңдылықтарымен жүре қалған
жағдайда не болар еді? Міне, осы сұраққа жауап беру – мақаламыздың басты
ұстанымы. Сондықтан да біз басты қайшылықты көрсету арқылы ақиқатқа көз
жеткізейік. Қазір Алматыдағы жылжымайтын мүлік бағасында 8-9 еседей қосымша
құн жүр. Бұл халықтың нақты табысына лайықталмаған баға ретінде
қарастырылады. Алматыдағы жылжымайтын мүліктің кейбір тобында бір шаршы
метрдің бағасы 10 мың доллардан асып кетті. Мұндай баға халықтың орташа
жалақысы 3,7 мың долларды құрайтын АҚШ-тың өзінде де жоқ. Халықтың орташа
жалақысы – 5,9 мың доллар көлемінде тұрған тек Лондон (біріккен Ұлыбритания
Корольдігінде емес) қаласында тұрғын үйдің шаршы метрі 5 мың доллар.
Тұрғындарының орташа жалақысы алматылықтардың жалақысынан 1,3 пайызға артық
Мәскеудің өзінде жылжымайтын мүлік бағасы біздегіден 1,27 пайызға төмен.
Демек, Қазақстандағы жылжымайтын мүлік бағасы елдің бүкіл ипотекалық
жүйесін дағдарысқа ұшырататын шарықтау шегіне шығып тұр деу керек.
Абсолют жылжымайтын мүлік компаниясының мамандары бұқаралық ақпарат
құралдарына берген сұхбаттарында ұдайы: Сұраныс көп, ұсыныс аз. Мұндай
жағдайда баға өсу үстінде болуы заңдылық дегенді қайталаумен келеді. Бір
өкініштісі – мұндағы мамандар бағаның елдегі орташа жалақы мөлшеріне
шендесуі жайлы нарықтық экономика білгірлерінің тұжырымдамасын ескергісі
келмейді. Иә, АҚШ-та да сұраныс көп, ұсыныс аз. Бұл елде де ұсыныс дефициті
жеткілікті мөлшерде. Солай бола тұрса да, ипотекалық компаниялар орасан зор
шығындарға ұшырап жатыр. Демек, жылжымайтын мүлік компаниясындағы
мамандардың баға әлі де өседі деуі ақиқатқа жатпайды. Нарық заңы оның
құлдырайтынын, тіпті сол арқылы көптеген қаржы компанияларының зор шығынға
бататынын айтады. Біз осы жөніндегі ойын білгіміз келіп, академик Сағындық
Сатыбалдин ағамызды әңгімеге тартқанда, экономика ғылымының әлем мойындаған
ғұламаларының бірі саналатын бұл кісі былай деді:
– Қазақстандықтардың орташа жалақысы – 42 мың теңге. Алматыдағы ең арзан
тұрғын үйдің шаршы метрі 4 мың доллардан асып кеткен. Енді есептеңіз. 42
мың теңге шамамен 336 доллар болады екен. Бұл жалақы тұрғын үй шаршы
метрінің бағасынан 11,9 есе аз деген сөз. Яғни бір үйді ипотекаға сатып алу
үшін орташа жалақылы 11,9 адам бірігуге тиіс. Ескерте кетейін, бір ғана
шаршы метрін! Мінекей, парадокс қайда жатыр?! Сауда сауатты емес, баға
ақылға сыйымсыз. Мұндай жағдайда бағаның түсуі әбден заңдылық. Ақиқаты –
осы. Ғалым ағаның пікірін білгеннен кейін біз ипотекалық баға неге түспей
тұр? деген сұраққа өзімізше жауап іздедік. Біріншіден, бағаның түспеуіне
кінәлілердің бірі – біздің Ұлттық банкіміздің өзі. Өйткені ипотекалық
компанияны ұстап отырған басты қожайын осы Бас банк. Егер баға төмендесе,
оның шығынға отырары сөзсіз. Екіншіден, Бас банк екінші деңгейдегі
банктерді бұл іске әріптес ретінде тарта отырып, қаржы олигархтарын үстеп
қоректендіріп келеді. Бұл жайлы да Айқын газетінде жазылған болатын.
Міне, баға түссе, ипотека тізбегіндегі екінші тұлға – екінші деңгейдегі
банктердің де тығырыққа тірелері сөзсіз. Бұл дегеніңіз, жалпы мемлекеттік
қаржы дағдарысы басталды деген сөз. Сондықтан да мұндай зиянға шығуды
Ұлттық банк қаламайды. Сол себептен де олар баға белгілеуші сауатсыздардың
жетегінде кетіп отыр. Қалай дегенмен де, тұрғындарының біраз бөлігінің
қалтасында жүрген көк қағаздың өз елінде және бүкіл дамыған елдерде
құнсыздануы Қазақстан экономикасына, оның ипотека деп аталатын жүйесіне
салқынын тигізбей қоймайды. Бұл апаттың зардабы жан ауыртарлықтай болмауы
үшін бағаны біртіндеп түсіріп, кемі 40-50 пайыз төмендетуге қазір
кіріспесек, ертең кеш болуы әбден мүмкін.

Жұмабек Жанділдин
17.08.2007
Әнуар Сәйденов, Ұлттық банк төрағасы: Өзгерістер инфляцияның өсуіне ықпал
жасауы мүмкін, бірақ...

– Әнуар Ғалимоллаұлы, әлемдік өтімділік дағдарысының түп-тамыры Америкада
бастау алғаны мәлім. Аса сенімді, нықамерикалық рыноктың әлемдік қаржы
рыногына бір емес, бірнеше рет проблемалар туындатуының басты себебін
қаржыгер ретінде қалай түсіндірер едіңіз?
– АҚШ экономикасы әлемдегі ең ірі экономика болып есептеледі. Сондықтан да
онда болып жататын процестер басқа елдерде де өз көрінісін таппай қоймайды.
Және АҚШ экономикасы немесе оның кейбір жекелеген салалары басқа елдердің
экономикасы секілді циклді түрде дамиды. Яғни шарықтау кезеңдерінен кейін
құлдырау кезеңі орын алуы әбден мүмкін. Ал оның әсері әлемдік рынокқа келіп
тиеді. АҚШ-тағы дағдарыстық құбылыстар әлемдік рыноктың дамуына кері әсер
етіп, ал ондағы экономика өсімі жоғары болса, соған сәйкес әлемдік рынокта
оң әсердің нәтижесі байқалады. АҚШ-тың ипотекалық рыногындағы дағдарыстың
әсерінен әлемдік қаржы рыноктарында ағымдық тұрақсыздық орын алуда.
– Кейбір сарапшылар америкалық ипотекалық компаниялар ипотекалық несиені ең
төменгі пайызбен, халықтың ең әлжуаз, төлем қабілеті төмен тұрғындарға
оңды-солды бере берді. Содан барып, ипотекалық дағдарыс туындады деген
пікір білдіруде. Сонда 500 жылдай тарихы бар америкалық банктер
топ-менеджерлерінің қазақстандық банк басшылары құрлы білімі мен білігі
болмағаны ма?
– Америкалық банктердің топ-менеджерлерінің білімі мен білігі қазақстандық
әріптестерімен салыстырғанда төмен деп ойламаймын. Дәл осы жағдайда АҚШ
банк жүйесін қазақстандық жүйемен салыстыру дұрыс емес. Өйткені екеуі
дамудың екі деңгейінде және әртүрлі тәуекелділік жағдайында жұмыс істеп
жатыр.
Ал шындығына келетін болсақ, АҚШ-тағы ипотекалық дағдарыстың басты себебі
тәуекелділігі жоғары ипотекалық несиені төлем қабілеті төмен тұрғындарға
беруінен туындады. Несие берушілер өз есептерін жылжымайтын мүлік бағасы
өсе береді, егер несие алушы қарызын төлей алмаған жағдайда кепілдікке
қойылған мүлікті үстеме бағамен сатуға болады деген болжам құрды. Бұл мәні
жағынан ипотека емес, нағыз алып-сатарлық еді. Өкінішке қарай, жылжымайтын
мүлік рыногында сұраныстан ұсыныс көбейіп кеткен кезде ипотекалық несиемен
айналысатын компаниялардың табысы күрт төмендеп кетті. Кейбіреулері шығынға
белшеден батып, енді біреулері өз қызметін тоқтатуға мәжбүр болып жатты.
– Сіз осы жақында өткізген баспасөз мәслихатыңызда екінші деңгейлі
банктердің қазіргі болып жатқан ахуалға байланысты несиелік ставкаларына
түзетулер енгізіп жатқаны жайында айттыңыз. Коммерциялық банк басшылары
сырттан алып келген қарыз ақшаларын еліміз тұрғындарына несиеге берер кезде
Қазақстандағы инфляция деңгейін қосамыз, сондықтан да несие ставкасы жоғары
деген пікір айтады. Алдағы уақытта несие ставкасының өсуі инфляцияның
еселене түсуіне жол ашпай ма? Солай болған күнде Ұлттық банк қандай шара
қолдана алады?
– Керісінше, инфляцияның өсімі несие бойынша пайыздық ставканың көтерілуіне
алып баруы мүмкін. Екінші жағынан, екінші деңгейлі банктер несиесінің
пайыздық ставкасы өссе, экономикадағы субъектілер тарапынан несиеге деген
сұраныс төмендеп, нәтижесінде инфляцияның азаюы мүмкін. Несие ставкаларының
көтерілуі банк секторының ағымдағы өтімділігінің жетіспеушілігінен туындап
отырған жағдай.
Ұлттық банк өз тарапынан қаржы рыногындағы ахуалды талдап, тұрақты түрде
мониторинг өткізіп отырады. Қазіргі кезде Ұлттық банк банктер өтімділігіне
қолдау көрсету үшін қажетті шараларды жеткілікті деңгейде өткізуде. Бас
банк банктерге кері РЕПО және СВОП бойынша операциялар жүргізу арқылы қысқа
мерзімді өтімділікті ұсынып жатыр. Несие, негізінен, жеті күнге беріледі.
Тұтастай алғанда, несиелер бір күннен (овернайт) бір айға дейінгі
мерзімге беріледі.
– Несиелеу көлемін ұлғайтуға байланысты, несиенің жосықсыз көп болып кетуі
тұтастай алғанда ссудалық портфель сапасының нашарлауына, барлық
бағыттардағы тәуекелділіктің ұлғаюына ұрындыратыны белгілі. Осындай
қауіптерді негізге ала отырып, Ұлттық банк банк секторының өтімділігін,
банктердің несиелік белсенділігін және инфляциялық қысымды қысқарту
мақсатында екінші деңгейлі банктерге қойылатын ең төменгі резервтік талапты
күшейткені белгілі. Ал енді сол талапты әлсіретпек. Мұның инфляцияға ықпалы
қандай болмақ?
– Ең төменгі резервтік талап механизмін қатайтуды Ұлттық банк артық
өтімділікті қысқарту және банк секторының несиелік белсенділігін төмендету
үшін жүргізген болатын. Бұл экономикадағы инфляциялық қысымды төмендетуге
ықпал жасайды. Ал қазіргі қатайту ең төменгі резервтік талаптар
нормативтеріне мынадай өзгерістер енгізбек деп күтілуде: ішкі міндеттеме
бойынша 5 пайыз (бұрын 6 пайыз болатын) және басқа міндеттемелер бойынша 10
пайыз (бұрын 8 пайыз). Аталған жаңа нормативтер 2008 жылдың 15 қаңтарынан
бастап күшіне енеді. Сонымен қатар банктердің аталған талап нормативтерін
орындау тәртібін жетілдіру мақсатында және екінші деңгейдегі банктердің оны
орындауын Ұлттық банктің бақылауы үшін ең төменгі резервтік талаптар
Ережесіне өзгертулер мен толықтырулар енгізу жөнінде шешім қабылданды.
Өзгерістер резервтік активтер құрылымын, банктің ішкі және басқа да
міндеттемелері, сонымен қатар ең төменгі резервтік талаптар нормативтерінің
орындалуын бақылайтын Ереже нормаларын қамтиды. Бұл өзгертулер инфляцияның
көтерілуіне ықпал жасауы мүмкін. Бірақ өзгерістерді енгізудің негізгі
мақсаты – банктердің ағымдағы міндеттемелерін орындауда проблемалар
туындамас үшін банк секторының қысқа мерзімді өтімділігін реттеу болды.
– Қазақстандық ірі банктер әлемдік өтімділік дағдарысынан қорықпайды
деген пікірді өзіңіз де, төрт ірі банктің басшылары да айтудай-ақ айтуда.
Қалған банктердің күні қандай болады?
– Шындығында да, АҚШ-тың ипотекалық рыногындағы дағдарысқа байланысты
халықаралық қаржы рыноктарындағы тұрақсыздық белгілі бір мөлшерде
қазақстандық қаржы секторына әсер етті. Екінші деңгейдегі банктердің қысқа
мерзімді өтімділігіне проблемалар туындатты. Соған қарамастан, банктер,
әсіресе, ірі банктер бұл жағдайдан шыға білді. Бұл арада біз ірі банктердің
әлеуетіне қарай сенімділік танытып отырмыз. Өйткені сыртқы қарыздардың
басым бөлігі осы банктерге тиесілі. Ал шағын және орта банктер болса,
сырттан қарыз ақша алмады деуге болады. Сондықтан да біз әлі де
қазақстандық банктер әлемдік өтімділік дағдарысынан қорықпайды деп сенімді
түрде айта аламыз.
Банктер өздерін тәуекелділіктен кей жағдайда қорғай алатын валюта, қарызды
жабу мерзімі, инвесторлар тобы түрлері бойынша шығаратын қарыздық
міндеттемелерін әртараптандырды. Сонымен бірге орналастырылған қарыздық
міндеттемелердің салыстырмалы түрде айналымда ұзақ уақыт бола алатыны және
оларды жабуға байланысты таяу уақыттарда маңызды проблемалар тудыра
қоймайтынын айта кеткен жөн.
Осылай барлық банктер өздеріне тиімді өтімділік жасап алып, қайта
қаржыландырудың проблемаларын өздерінің қаражаты арқылы өз беттерінше шеше
алатын болады. Оған банктердің сыртқы міндеттемелерінің жоғары өтімді
активтермен қамтамасыз етілуі мүмкіндік жасайды. Яғни ғаламдық рыноктарда
болып жатқан ахуалдың әсеріне банк жүйесі қысқа мерзімде жауап бере алады.
– Өткен жылдың соңына қарай сіз Парламент палаталарының бірлескен
мәжілісінде алдағы уақытта бағалардың күрт өсу қаупі жоқ, бірақ инфляцияға
себеп болатын бірнеше фактор бар деген едіңіз. Сіз атаған бірнеше фактор
белгілі. Жалақының еңбек өнімділігінен артықтығы, тауар қызметі бәсекесінің
төмендігі, т.б. Ал азық-түлік бағасының күрт өсіп, болжанған межеден шығып
кетуіне не себеп? Жалпы, бізде баға саясаты бар ма?
– Сұрақта келтірілген факторлардан басқа жаз маусымында бағалардың күрт
өсіп кетуіне мына мәселелер әсер етті: соңғы бірнеше жыл бойы, әсіресе,
ағымдағы жылы тұрғындардың табысы қарқынды түрде өсті. Соның нәтижесінде,
олардың тұтыну тауарларына деген сұранысы артып, ұсыныс сұранысты
қамтамасыз ете алмай, бағаның өсуіне алып баруда. Сонымен бірге азық-түлік
рыногына сыртқы фактор да айтарлықтай әсер етіп отыр.
Бұл, біріншіден, көршілес елдерден, әсіресе, Өзбекстаннан келетін көкөніс
пен жемістің тұрақты түрде жеткізіліп тұруы қамтамасыз етілмеген. Өзбекстан
басшылары Қазақстанға жіберілетін өнімді әртүрлі себептерді желеу етіп,
шектеумен келеді.
Екіншіден, әлемдік астық рыноктарында астыққа деген бағаның өсуіне
байланысты ішкі рынокта нан мен нан өнімдері қымбаттады.
Осындай факторлар үстіміздегі жылдың екінші жартысында инфляцияның өсіп
кетуіне ықпал етті. Соған байланысты биылғы мамырда жылдық инфляция 7,6
пайыздан 2007 жылдың қорытындысы бойынша 11,2 пайызға өсті.
Жалпы, инфляция Ұлттық банктің болжамына сәйкес келе ме, жоқ па, оны жыл
қорытындысы ғана көрсете алады. Бәрі жылдың соңғы айларында жағдайдың қалай
өрбитініне байланысты болмақ.
Ұлттық банктің ақша-несие саясатының негізгі бағыттары шеңберінде 2007-2009
жылдарға экономика дамуының үш сценарийін жасағанын естеріңізге түсіре
кеткім келеді. Олар: капиталдың бір қалыпты ағынында мұнай бағасының бір
қалыпты бағасы сценарийі, капиталдың жоғары ағынының кезіндегі мұнай
бағасының бір қалыпты болуы сценарийі, мұнай бағасының жоғары болуы
сценарийі. Сонымен қатар қазіргі кезде мұнай бағасының жоғары болуы
сценарийі жүзеге асырылуда. 2007 жылы мұнайдың әлемдік орташа бағасы
бойынша оның 1 баррелі 60 доллардан жоғары болады деп күтілуде.
Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша соңғы 8 айда Брент сортты мұнайдың
1 баррелі 66 АҚШ долларын құрауда. Бұл жағдайда Ұлттық банктің болжамы 8,2
пайыз – 9,2 пайыз. Қыркүйектің қорытындысы бойынша орташа жылдық инфляция
8,5 пайызды құрады.
– Әлемдік өтімділік дағдарысына орай коммерциялық банктер етек-жеңдерін
жинастыра бастағаны мәлім. Кейбіреулері несие ставкаларын өсіруде.
Ипотекалық несиені беруде де қатаң талаптар қойылмақшы. Яғни енді екінің
бірі несие ала алмайтын болады. Бұл құрылыс компанияларын банкрот етіп,
тұрғын үй бағасының төмендеуіне жол ашуы мүмкін бе?
– Қазіргі жағдайдың құрылыс секторы үшін қиындау болуы ғажап еместігін
ескере отырып, қазақстандық жылжымайтын мүлік рыногындағы проблемалардың
алдын алу мақсатында көп жағдайда тұрғындардың ипотекалық несие алуына
тәуелді болып келетін құрылыс салаларын қаржыландыруды тұрақтандыру бойынша
қысқа және орташа мерзімді шаралар пакеті қаралуда.
Пәтерлер бағасы төмендей ме дегенге келетін болсақ, жылжымайтын мүлік
рыногында түзетулер болуы мүмкін, ал бағаның түбегейлі немесе күрт өзгеруі
үшін қазіргіден де тереңірек факторлар қажет.
– Әнуар Ғалимоллаұлы, еліміздің бас қаржыгері ретінде сіздің пікіріңізді
бағалаймыз. Еліміз макроэкономиканы қарыштап дамытамыз деген жетекке еріп,
микроэкономиканы тасада қалдырып отырған жоқ па? Қазір кемі 10 банкіміз
әлемдік Қаржы институттарымен тікелей байланысқа шыға алатын, белсенді қоры
жеткілікті қаржы мекемесі болып есептеледі. Солардың несиесі арқылы ондаған
мың шағын және орта кәсіпорын өсіп шығуы тиіс еді. Өкінішке қарай, ондай
қадам байқалмайды.
– Сізбен бұл жайында келісе алмаймын. Мәліметтер тіпті басқа ағымды
көрсетіп отырған жоқ па? Мысалы, соңғы 3 жылда тек шағын кәсіпкерлікке
берілетін несиелер көлемі 5 есеге өсіп, үстіміздегі жылдың 1 қыркүйегінде
1469,3 миллиард теңгені құрады. Ағымдағы жылдың басынан бері қарай өсім
70,6 пайызды құрады. Яғни шағын кәсіпкерлікке берілген несие өсімінің
қарқыны жоғары және соған сәйкес шағын кәсіпкерліктің дамуы мен өсуіне
ықпал жасауда. Сонымен бірге Үкімет тарапынан да шағын бизнесті дамытуда
үлкен жұмыстар жүргізіліп жатыр. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры жұмыс
істеп, олар үшін қарапайымдандырылған салық тәртібі жұмыс жасауда. Осылай
микроэкономикалық дамуға да назар аударылып отыр деп есептеймін.

Әңгімелескен
Алма МҰХАМЕДЖАНОВА
23.10.2007
Дамыған елдерде орын алып отырған ипотекалық дағдарыс Қазақстанның қаржы
жүйесіне әсер етпейді

АСТАНА. Қыркүйектің 8-і. ҚазАқпарат Қанат Тоқабаев - Дамыған елдерде
орын алып отырған ипотекалық дағдарыс Қазақстанның қаржы жүйесіне елеулі
әсер етпейді. Астанадағы Л. Гумилев атындағы Еуразия университетінде
жасаған дәрісі барысында студенттердің сауалына жауап берген ҚР
Премьер-Министрі Кәрім Мәсімов осылай мәлім етті, деп хабарлайды
ҚазАқпарат.
Жалпы алғанда, бізден алыс жатқан елдердегі айтарлықтай дағдарыс
Қазақстан экономикасына, банктік жүйесіне, оның ішінде ипотекалық
мәселелерге әсер етпей қоймайды. Дегенмен де, мұндағы басты шара біздің
осындай жағдайға дайындығымызда болуы керек. Бүгін біз шарықтау мен
құлдырауды айналып өте алмайтын нарықтық заманда өмір сүріп отырмыз. Ал,
тамыздың соңына таман орын алған ипотекалық дағдарыс біздің еліміздегі
қаржы жүйесі үшін орын алуы мүмкін күйзелістің сынағы іспеттес болды.
Осыған орай, мен толық негізде Қазақстанның банктік жүйесінің беріктігін
айта аламын, деді Премьер-Министр.
Оның сөзіне қарағанда, бұның өзі Қазақстанның экономикалық бағытының
дұрыстығын айғақтайды. Әрине, қаржы жүйесіне байланысты бірқатар
түзетулер енгізіліп жатыр, бірақ соншалықты алаңдатарлықтай дағдарыс
жайында әңгіме қозғаудың қажеті жоқ, деді К. Мәсімов.
Қаржы дағдарысы бізге де жете ме?

АСТАНА. Тамыздың 21-і. ҚазАқпарат Айбын Бақтыұлы - Соңғы кездері
халықаралық кеңістіктегі алыс-жақын көрші-қолаңды кәдімгідей қобалжытып,
тамыз туғалы дүркін-дүркін тарап жатқан қаржы дағдарысы туралы суық сөз
бірен-саран отандық баспасөз беттерінде жазылса да, оның мәнісіне
көпшілік жуық арада бара қоймасы анық. Жел тұрмаса, шөп басы
қозғалмайтынын ескеріп, сол таяп келеді-мыс қаржы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.