Мектеп жасына дейінгі баланың іс - әрекетінің негізгі түрлері
Жоспар
1. Мектеп жасына дейінгі баланың іс . әрекетінің негізгі түрлері
2. Мектепке дейінгі балалық шақтағы сенсорлық даму
3. Мектеп жасына дейінгі балалардың гентеллектуалдық дамуы
4. Жеке адамның эмоциялық ерік сферасы мен қасиеттерінің қалыптасуы
5. Мектепке оқытуға психологиялық даярлықты қалыптастыру
1. Мектеп жасына дейінгі баланың іс . әрекетінің негізгі түрлері
2. Мектепке дейінгі балалық шақтағы сенсорлық даму
3. Мектеп жасына дейінгі балалардың гентеллектуалдық дамуы
4. Жеке адамның эмоциялық ерік сферасы мен қасиеттерінің қалыптасуы
5. Мектепке оқытуға психологиялық даярлықты қалыптастыру
Мектепке дейінгі балалық шақтағы баланың дамуының психологиялық ерекшеліктері
Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организмнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы осумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелеріпің дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылауы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды.
Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуациясының пайда болуымен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланың айналадағы адамдар арасынан алатын орнынын ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда елеулі айырмашылы болады. Баланың қарапайым міндеттер өрісі пайда болалар. Баланың үлкендермен байланысы жаңа формаға ие болады, бір-лескен іс-әрекет ересек адамның нұсқауларын дербес орындаумен алмасады. Тұңғыш рет баланы белгілі программа бойыпша біршама жүйелі оқыту мүмкін болады. Бірақ Л. С. Выготский-дің айтып көрсеткеніндей, бұл программаның жүзеге асуы оның қаншалықты дәрежеде баланың өзіндік программасына айналуына тығыз байланысты болып келеди.
Мектепке дейінгі шақтың елеулі ерекшелігі болып баланың құрдастарымен жасайтын арнайы өзара қарым-қатынасының пайда болуы, «балалар қоғамының» құрылуы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі баланың басқа адамдарға қатысты өзіндік ішкі позициясы өз «менін» және өз қылықтарының маңызын аңғарудың арта түсуімен, үлкендердің ішкі дүниесіне олардың іс-әрекеттері мен өзара қарым-қатынасына ерекше қызығүымен сипатталады.
Мектеп жасына дейінгі бала дамуының әлеуметтік ситуация ерекшеліктері оған тән іс-әрекет түрлерінен, алдымен сюжеттік-рольдік ойындардан көрініп отырады. Үлкендер өмірімен араласу талабымен оған деген білім мен іскерліктердін болмауының ұштасып келуі баланың сол өмірді өзінің шамасы келетін ойын формасында игеруіне алып келеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар мектепке дейінгі қоғамдық тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды оқыту программасы жузеге асып, олардың бірлескен іс-әрекеттерінің алғашқы түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады. Арнайы жүргізілген зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, психикалық дамудың жалпы дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан балабақшада тәрбиеленгендер бақшаға бармағандардан жоғарырақ болады. Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрлері. Айтылып өтілгендей, мектепке дейінгі шақта жетекші іс-әрекет ойын болып есептеледі.Оның жетекші іс-әрекет болды. казіргі баланың өзінің көп уақытын ойынмен алданып, үлкекдердік еңбек
Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организмнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы осумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелеріпің дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылауы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды.
Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуациясының пайда болуымен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланың айналадағы адамдар арасынан алатын орнынын ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда елеулі айырмашылы болады. Баланың қарапайым міндеттер өрісі пайда болалар. Баланың үлкендермен байланысы жаңа формаға ие болады, бір-лескен іс-әрекет ересек адамның нұсқауларын дербес орындаумен алмасады. Тұңғыш рет баланы белгілі программа бойыпша біршама жүйелі оқыту мүмкін болады. Бірақ Л. С. Выготский-дің айтып көрсеткеніндей, бұл программаның жүзеге асуы оның қаншалықты дәрежеде баланың өзіндік программасына айналуына тығыз байланысты болып келеди.
Мектепке дейінгі шақтың елеулі ерекшелігі болып баланың құрдастарымен жасайтын арнайы өзара қарым-қатынасының пайда болуы, «балалар қоғамының» құрылуы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі баланың басқа адамдарға қатысты өзіндік ішкі позициясы өз «менін» және өз қылықтарының маңызын аңғарудың арта түсуімен, үлкендердің ішкі дүниесіне олардың іс-әрекеттері мен өзара қарым-қатынасына ерекше қызығүымен сипатталады.
Мектеп жасына дейінгі бала дамуының әлеуметтік ситуация ерекшеліктері оған тән іс-әрекет түрлерінен, алдымен сюжеттік-рольдік ойындардан көрініп отырады. Үлкендер өмірімен араласу талабымен оған деген білім мен іскерліктердін болмауының ұштасып келуі баланың сол өмірді өзінің шамасы келетін ойын формасында игеруіне алып келеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар мектепке дейінгі қоғамдық тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды оқыту программасы жузеге асып, олардың бірлескен іс-әрекеттерінің алғашқы түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады. Арнайы жүргізілген зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, психикалық дамудың жалпы дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан балабақшада тәрбиеленгендер бақшаға бармағандардан жоғарырақ болады. Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрлері. Айтылып өтілгендей, мектепке дейінгі шақта жетекші іс-әрекет ойын болып есептеледі.Оның жетекші іс-әрекет болды. казіргі баланың өзінің көп уақытын ойынмен алданып, үлкекдердік еңбек
Жоспар
1. Мектеп жасына дейінгі баланың іс - әрекетінің негізгі түрлері
2. Мектепке дейінгі балалық шақтағы сенсорлық даму
3. Мектеп жасына дейінгі балалардың гентеллектуалдық дамуы
4. Жеке адамның эмоциялық ерік сферасы мен қасиеттерінің қалыптасуы
5. Мектепке оқытуға психологиялық даярлықты қалыптастыру
Мектепке дейінгі балалық шақтағы баланың дамуының психологиялық
ерекшеліктері
Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организмнің
қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы осумен қатар ткандар мен мүшелердің
анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің
сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелеріпің
дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі.
Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы
орталықтарды бақылауы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу
жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды.
Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуациясының пайда
болуымен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланың айналадағы адамдар
арасынан алатын орнынын ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда елеулі
айырмашылы болады. Баланың қарапайым міндеттер өрісі пайда болалар. Баланың
үлкендермен байланысы жаңа формаға ие болады, бір-лескен іс-әрекет ересек
адамның нұсқауларын дербес орындаумен алмасады. Тұңғыш рет баланы белгілі
программа бойыпша біршама жүйелі оқыту мүмкін болады. Бірақ Л. С. Выготский-
дің айтып көрсеткеніндей, бұл программаның жүзеге асуы оның қаншалықты
дәрежеде баланың өзіндік программасына айналуына тығыз байланысты болып
келеди.
Мектепке дейінгі шақтың елеулі ерекшелігі болып баланың құрдастарымен
жасайтын арнайы өзара қарым-қатынасының пайда болуы, балалар қоғамының
құрылуы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі баланың басқа адамдарға
қатысты өзіндік ішкі позициясы өз менін және өз қылықтарының маңызын
аңғарудың арта түсуімен, үлкендердің ішкі дүниесіне олардың іс-әрекеттері
мен өзара қарым-қатынасына ерекше қызығүымен сипатталады.
Мектеп жасына дейінгі бала дамуының әлеуметтік ситуация ерекшеліктері
оған тән іс-әрекет түрлерінен, алдымен сюжеттік-рольдік ойындардан көрініп
отырады. Үлкендер өмірімен араласу талабымен оған деген білім мен
іскерліктердін болмауының ұштасып келуі баланың сол өмірді өзінің шамасы
келетін ойын формасында игеруіне алып келеді. Мектеп жасына дейінгі
балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар мектепке дейінгі қоғамдық
тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды
оқыту программасы жузеге асып, олардың бірлескен іс-әрекеттерінің алғашқы
түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады. Арнайы жүргізілген
зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, психикалық дамудың жалпы
дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан балабақшада
тәрбиеленгендер бақшаға бармағандардан жоғарырақ болады. Мектеп жасына
дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрлері. Айтылып өтілгендей, мектепке
дейінгі шақта жетекші іс-әрекет ойын болып есептеледі.Оның жетекші іс-
әрекет болды. казіргі баланың өзінің көп уақытын ойынмен алданып,
үлкекдердік еңбек әрекетіне аз немесе мүлдем араласпауына байланысты; емес.
Ойын баланың психикасында сапалы өзгерістер туғызады: онда мектеп жетекші
болатын оқу әрекетінің негіздері қаланады.
Балалардың ересек адамдармен бірлесіп өмір сүруге ұмтылуы бірлескен
еңбек негізінде қанағаттандырыла алманды. Бұл қажеттілігін балалар ойын
үстінде қанағаттандыра бастайды, ойын арқылы өздеріне ересектер ролін алып,
еңбектік өмірлі ғана емес, сол сияқты әлеуметтік қарым-қатынасты да ынтылап
көрсетеді. Баланың қоғамдағы осындай ерекше орны оның үлкендер өміріне
араласуының айрықша түрі болып саньлатын рольдік ойынның пайда болуының
негізіне айналады. Ойын үстінде сәбиге адамдар арасында болатын объективті
қарым-қатынастар тұңғыш рет ашылып, ол әрбір іс-әрекетке ораласу адамнан
белгілі міндеттерді орындауды талап ететінік не бір-сыпыра праволар
беретінін біледі.
Сонымен, егер ойынның сюжеті балаға үлкендердіц іс-әректімен және өзара
қарым-қатынасымен тапыстыруға мүмкіндігі берсе, шынайы өзара қарым-қатынас
оны балалар ойындарын, байқалатын түрлі жағдайларда өзін ұстап білуге
үйретсді. Дамуының өзінде әр бала өзін ойынның жалпы жағдайына, балалардың
осы тобының талаптарына және өзінің жеке-дара қабілеттеріне сай ұстауға
үйренеді. Мінез құлықты таңдау балалардың жалпы құрамына және өзіндік
мүмкіндіктерін бағалауына байланысты. Бұйырып билеп-тестеуді ұнататын,
сондай-ақ тасада қалып қойғанды дұрыс көретін балалар да болады. Балалар
ойында алатын орны оның пассивтілігінің дәрежесін анықтамайды.
Құрбыларымен бірлесіп іс-әрекет жасау жағдайында баланың басқаларға
өзін таныту қажеттілігі байқалады. Өзін таны ту қажеттілігі ойындағы
статустық рольге талаптанудан көрінген кезде жеңімпазбен эмоциялық
теңесу (идентификацпя:) күрделенеді. Әлеуметтік және талаптанушы
тіршілік иесі ретінде балаға танылған баламен бірге тебірену,
жеңімпаздық шаттығына қуану қиындау болады.
Осы айтылғанның бәрі балалардың ойнаушы тобын мінез-құлықтың әлеуметтік
түрлері үнемі жобаланып және нағайып отыратын қайсібір әлеуметтік қарым-
қатынастар мектебі деп түсіну мүмкіндік береді. Ойнап жүріп балалар
адамдардың ынтыма тасу қабілетін үйренеді.
Ойын үстінде бала шынайы затты ойыншықпен немесе кездейсоқ нәрсемен
алмастыруға болатынын тез аңғарады. Шынайы заттарды алмастыруды бала
үлкендерден үйренеді. Балдырған тасты нан, таяқшаны адам ретінде ауыстырып
қолдана алады. Ол бір затты екінші заттың орнына қолданып қана қоймай, зат,
жануар, басқа адамдар орнына өзін де қолданады. Мысалы, мылтықтан атып
жібереді де өлтірілген қасқырдың орнына өзі құлап түседі, қиялдағы
тепловозды жүргізеді әрі өзі тепловоз ретінде гүрілдеп, жылдамдық ала
бастайды.
Сонымен, ойын бұл кезеңде өзінің мәнісі жағынан символикалық болады.
Символикалық ойын, баланың символларды қолдануы — оның психикасының
дамуының елеулі сәті. Символдарды пайдалану, бір объектіні екінші
объектінің көмегі арқылы ауыстыра білу қабілеті кейінірек әлеуметтік
таңбаларды игеруді қамтамасыз ететін жетістік болып табылады.
Символикалық функцияның дамуы арқасында баланың жіктеп қабылдауы
қалыптасады, ақыл-ойының мазмұндық жағы және басқа да адамға тән
қабілеттері елеулі өзгереді. Бір заттарды екікілі заттардың орынбасарлары
ретінде кең қолдану балалар онынында бір затты әр түрде қолдануға болады
деп дәлелдеуге негіз бермейду Бала орынбасар заттардың қасиеттеріне қарап
бағдар алады. Мәселен, дүкен ойнына материалдар іріктегенде балдырған
балмұздақ орнына ақ кірпіш, шұжық орнына қызыл цилиндр, алма орнына
пласмассадан жасалған жасыл денгелектер қолданылса қанағаттануы мүмкін.
Ойыншық мылтық. қасиет болған жағдайда адамға, жәшік — үйге айнала салалы.
Барлық, осы және осыған ұқсас ауысулар формасы, түсі немесе функциялық
ерекшеліктер ұқсастығынан барып шығады. Мынадай жайтты да атап өткен
маңызды: бала затқа өзі атта сойған енді онымен бастапқы қасиеттеріне сай
іс-әрекет жасаман. соның жаңа атына сай әрекет жасай бастайды. Егер таяқ
мылтынка айналса, ол одан атады, атқа айналса, оған мініп шабалы: алроходқа
айналса, ол жүзіп отырып жағаға келуі тиісл.
Ойын іс-әрекеті ырықты зейін мен ырықты естік дамуына көмектеседі. Ойын
жағдайларында балалар лабораториялық тәжірибелер жағдайларындағыдан зейінін
жақсы жаттайды және көбірек есте сақтайды. Зейінді жинақтау, есте сақтау
және еске түсіру, яғни саналы мақсат балаға ойын үстінде ертерек және оңай
ажыратылады.
Тілдің дамуына ойын өте үлкен әсер етеді. Ойын жағдайы оған енген әр
баладан белгілі қатынас жасау қабілетін талап етеді. Егер бала ойын
барысына қатысты өз тілектерін түсінікті етіп айта алмаса, егер ойын
үстіндегі жолдастарының сөздік нұсқауларын ұқпайтын болса, онда құрбылары
оны жақтырманды. Бұл жағдайдағы эмоциялық қолайсыздық тілдің дамуына
себепкер болады. Психологиялық әдебиетте құрбылармен қарым-қатынас жасау
мүмкіндіктерінен айрылған егіз ұлдардың психикалық нашар даму оқиғасы
суреттелген. Өзара қарым-қатынас жасауда бұл егіздерде өздерінің екеуіне
ғана түсінікті автономиялық тілі калыптасқаң.
Ойын ақыл-ой дамуына да әсер етеді, бала ойын үстінде заттар мен іс-
әрекеттерді жалпылауды, сөздің жалпылама мағынасын қолдануды т. б. үйренеді
Рольдік ойынның психикалық іс-әрекеттің басқа формаларын дамыту үшін де
үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял тек ойын жағдайларында және соның әсерімен
ғана дами бастайды.
Мектепке дейінгі шақтың ішінде ойын мазмұны сапалы өзгеріске түседі.
Мектепке дейінгі кішкентайлар ойынынын негізгі мазмұны үлкендердің шынайы
заттармен жасайтын іс-әрекеттерін ойын заттары арқылы қайта жанғыртатын іс-
әрекеттеп орындау болып есептеледі. Мәселен, үш жас шамасындағы балалар
столды сүртеді, еденді сыпырады, нан тіледі аяккиім тазалайды т. с. с. Іс-
әрекеттерді қайта жаңғырту — мектепке дейінгі кішкентайлар ойынының негізгі
мазмұны, міне осы.
Мектепке дейінгі ересектердің ойыны сәл басқаша өтеді. Егер сәбилер
үлкендерден үйренген кейбір іс-әрекеттерді орындай отырып, осы іс-
әрекеттерге сәйкес рольдерді өзіне алмайтын болса, ересек балалар кайсыбір
рольдерді ойнай бастайды. Мәселен, куыршақты тәрбетіп отырған екі-үш жасар
кыз бұл жерде өз мойнына мама ролін алмайды да бұл жағдайда: Сен кімсің?—
деген сұраққа өз атын атап жауап береді. Ал бес-алты жасар қыз болса, өзін
мамамын деп таныстырады. Бұл жерде бала енді іс-әрекетті сол әрекеттің
өзі үшін жасамайды. Олар рольге кіріседі. Енді сіз кең жайылғаң қайталама
іс-әрекеттерді көре алмаймыз.
Ойын дамуының бұл сатысында баланы адамдар арасында болатын қарым-
қатынастар қызықтыра бастайды. Әрекеттер қарым-қатынастарды өрістетудің
құралы ретінле қолданылады. Ойын басталмай тұрып-ақ балалар кімнін кім
болып ойнайтынын келісіп алады. Мұнда бұрын айтылып етілгендей, әлеуметтік
рольдер игеріледі. Балалар көп жағдайла бзлалар болып ойнайды. Мұндай
жағдайларда олар адамдар қарым-қатынасы жүйесіндегі өз орындарын жақсы
түсініп, өздерінін осалдықтары мен күштерін біледі.
Ересектермен шынайы қарым-қатынаста бала тек бзлл болу мүмкіндігіне
ғана емес, сонымен бірге баланың ролін ойнаг мүмкіндігіне де ие болады.
Соңғы жағдайда ол қолында ресми билігі бар үлкендердің өзін билеп-төстеп
кете алады. Мәселен бала үлкендердің негізгі назарында болу, тілегіне жету
үшін өзінің балалығын да пайдаланып кетеді. Балалық әлсіздік бала
пайдалануға үйренетін әсерлі күшке айналады.
Өмір тәжірибесінің жоқтығы мен бәрін де тезірек бірге тырысушылық
баланы ғажап максималист етеді. Осылай болады, бұлай болмайды, бұл —
жақсы, бұл — балалар бағалануының кең тараған формалары. Осыған барып
ережелерді ұнату туындайды. Мектепке дейінгі ересек салаларда ойын
мазмұнының бастысы— ережелерге бағыну өзін-өзі тежеу, қарым-қатынас тәртібі
алдыңғы кезекке шығады. Ойын үстінде балалар өз әрекеттерін тез үйлестіріп,
бір-бірікін айтқандарына көніп, бағынып отырады, өйткені бұл олардын әздері
алған рольдердің мазмұнына енеді.
Әрекеттерді рольдік қатар бағындыру мен келістіру кезеңі кейбір
құрбыларына біршама тұрақты ықылас пайда болумен сай келеді. Ойын енді
белсенді қарым-қатынас үшін желеуге айналады. Басқа баламен бірлесіп Әрекет
жасау әлеуметтік қарым-қатынас дағдысынсыз оңайға түспейді. Құрбысымен
карым-қатынасты түзеп, оның ықыласынан айырылып қалмау үя бала өзара
түсінік жолдарын іздестіреді. Қарым-қатынастағы кейбір жеңілтектік
ойындағы серіктерін жиі алмастыру адамлар қарым-қатынастарың игеруге
ұмтылудан туындайды. Жиі жиі жаңа достық қарым-қатынастар жасай отырып,
бала таныс кұрбыларының тобында өзіне белгілі еркіндік беретін көптеген
мінез-құлық формаларын игереді.
Ойынмен қатар мектеп жасына дейінгі баланың психикалық дамуында елеулі
рольді сурет салу, мүсіндеу, аппликация. конструкциялау тәрізді жемісті іс-
әрекет атқарады. Онын әрқайсысы белгілі берілген сапалары бар нәтиже
(сурет, құрылыс) алуға бағытталуымен сипатталады. Балалардан іс-әрекет
процесі дәл қазіргі сәтте оны қызықтырмаған жағдайдың өзінде де тиісті
нәтиже алуға үйрену, түпкі ниетін жасау оны бірізді жүзеге асыру талап
етіледі. Әрине, мектеп жасына дейінгі кішкентайлар өз әрекеттерін әзірше
мұңдайталаптарға бағындыра алмайды. Алғашқы кезде оларда нәтижеден гөрі
текшелерді орналастыру, саз балшықтың формасын өзгерту, қарындаш пайдаланып
қағазда із қалдыру сияқты іс-әрекет процесінің өзі қызықтырады. Нәтиже
алуға деген бағыттылық іс-әрекетті игеру барысында біртіндеп қалыптасады.
Міне, осы бағыттылықтың қалыптасуына қарай бала қажетті сыртқы, практикалык
және ішкі, психикалық әрекеттер түрлерін игереді, онда эстетикалық
тебіреністер мен творчестволық қабілеттер қалыптасады.
Балалардың суреттері зерттеушілердің назарын неғұрлым көбірек аударады.
Балдырғандардың салған суреттері өзіне белгілерімен ерекшеленеді: олар
схемалы болып келеді (адам бірнеше сызықтармен бейнеленеді), оларда көлемі
жағынап заттардың арақатынастары (гүл үйшіктен үлкен болуы мүмкін және
кеңістік қатынастары жиі бұзылады, кейде зат бір мезгілде түрлі жағынан
бейнеленеді және т. б. Белгілі дәрежеде бұл ерекшеліктер балалар
суреттерінің онын немесе қызық оқиғалар жөніндегі әңгіменің элементі ғана
болуымен түсіндірілслі. Суретте көрсетілмегендер сөзбен немесе қимылмен
толықтырылып отырады. Балалар игерген бейнелеу құралдарының тапшылығының да
әсері тиеді. Бірақ сонымен қатар бейнелеу ерекшелігінен бала қабылдауы мен
ойлауына тән белгілер де көрінін қалады. Мұның дәлелі ретінде көп жағдайда
балалардын өз құрбылары салған заттың суретін тез танып, ал үлкендердің
тануда қиналатынын келтіруге болады. Бейнелейтін заттардің зейін қоя және
жүйелі тексере білуге, оларға тән белгілер бөле білуге тәрбиелеп,
балаларды қажетті техникалық дағдылармен қаруландырып, сурет салуға дұрыс
үйреткен жағдайд мектепке дейінгі шақтың өзінде заттарды шынайы бейнелеу
толық қол жеткізуге болады. Мұндай үйрету мақсатты түрлі белсенді
қабылдауды және ойлау операцняларын дамытуға көмектеседі. Бала өз ниеттерін
жүзеге асырудың кажетті құралдарын алады, ал мұның өзі творчестволық
қабілеттерді дамытады.
Мектеп жасына дейінгі балалар жекелеген еңбек тапсырмаларын да
орындауды үйренеді. Әрине, бұл жерде іс-әрекет ерекше дербес түрі
ретіндегі, еңбек жөнінде айту ертерск ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Мектеп жасына дейінгі баланың іс - әрекетінің негізгі түрлері
2. Мектепке дейінгі балалық шақтағы сенсорлық даму
3. Мектеп жасына дейінгі балалардың гентеллектуалдық дамуы
4. Жеке адамның эмоциялық ерік сферасы мен қасиеттерінің қалыптасуы
5. Мектепке оқытуға психологиялық даярлықты қалыптастыру
Мектепке дейінгі балалық шақтағы баланың дамуының психологиялық
ерекшеліктері
Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организмнің
қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы осумен қатар ткандар мен мүшелердің
анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің
сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелеріпің
дамуының үлкен маңызы бар. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі.
Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы
орталықтарды бақылауы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу
жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды.
Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуациясының пайда
болуымен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланың айналадағы адамдар
арасынан алатын орнынын ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда елеулі
айырмашылы болады. Баланың қарапайым міндеттер өрісі пайда болалар. Баланың
үлкендермен байланысы жаңа формаға ие болады, бір-лескен іс-әрекет ересек
адамның нұсқауларын дербес орындаумен алмасады. Тұңғыш рет баланы белгілі
программа бойыпша біршама жүйелі оқыту мүмкін болады. Бірақ Л. С. Выготский-
дің айтып көрсеткеніндей, бұл программаның жүзеге асуы оның қаншалықты
дәрежеде баланың өзіндік программасына айналуына тығыз байланысты болып
келеди.
Мектепке дейінгі шақтың елеулі ерекшелігі болып баланың құрдастарымен
жасайтын арнайы өзара қарым-қатынасының пайда болуы, балалар қоғамының
құрылуы болып табылады. Мектеп жасына дейінгі баланың басқа адамдарға
қатысты өзіндік ішкі позициясы өз менін және өз қылықтарының маңызын
аңғарудың арта түсуімен, үлкендердің ішкі дүниесіне олардың іс-әрекеттері
мен өзара қарым-қатынасына ерекше қызығүымен сипатталады.
Мектеп жасына дейінгі бала дамуының әлеуметтік ситуация ерекшеліктері
оған тән іс-әрекет түрлерінен, алдымен сюжеттік-рольдік ойындардан көрініп
отырады. Үлкендер өмірімен араласу талабымен оған деген білім мен
іскерліктердін болмауының ұштасып келуі баланың сол өмірді өзінің шамасы
келетін ойын формасында игеруіне алып келеді. Мектеп жасына дейінгі
балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар мектепке дейінгі қоғамдық
тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды
оқыту программасы жузеге асып, олардың бірлескен іс-әрекеттерінің алғашқы
түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады. Арнайы жүргізілген
зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, психикалық дамудың жалпы
дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан балабақшада
тәрбиеленгендер бақшаға бармағандардан жоғарырақ болады. Мектеп жасына
дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрлері. Айтылып өтілгендей, мектепке
дейінгі шақта жетекші іс-әрекет ойын болып есептеледі.Оның жетекші іс-
әрекет болды. казіргі баланың өзінің көп уақытын ойынмен алданып,
үлкекдердік еңбек әрекетіне аз немесе мүлдем араласпауына байланысты; емес.
Ойын баланың психикасында сапалы өзгерістер туғызады: онда мектеп жетекші
болатын оқу әрекетінің негіздері қаланады.
Балалардың ересек адамдармен бірлесіп өмір сүруге ұмтылуы бірлескен
еңбек негізінде қанағаттандырыла алманды. Бұл қажеттілігін балалар ойын
үстінде қанағаттандыра бастайды, ойын арқылы өздеріне ересектер ролін алып,
еңбектік өмірлі ғана емес, сол сияқты әлеуметтік қарым-қатынасты да ынтылап
көрсетеді. Баланың қоғамдағы осындай ерекше орны оның үлкендер өміріне
араласуының айрықша түрі болып саньлатын рольдік ойынның пайда болуының
негізіне айналады. Ойын үстінде сәбиге адамдар арасында болатын объективті
қарым-қатынастар тұңғыш рет ашылып, ол әрбір іс-әрекетке ораласу адамнан
белгілі міндеттерді орындауды талап ететінік не бір-сыпыра праволар
беретінін біледі.
Сонымен, егер ойынның сюжеті балаға үлкендердіц іс-әректімен және өзара
қарым-қатынасымен тапыстыруға мүмкіндігі берсе, шынайы өзара қарым-қатынас
оны балалар ойындарын, байқалатын түрлі жағдайларда өзін ұстап білуге
үйретсді. Дамуының өзінде әр бала өзін ойынның жалпы жағдайына, балалардың
осы тобының талаптарына және өзінің жеке-дара қабілеттеріне сай ұстауға
үйренеді. Мінез құлықты таңдау балалардың жалпы құрамына және өзіндік
мүмкіндіктерін бағалауына байланысты. Бұйырып билеп-тестеуді ұнататын,
сондай-ақ тасада қалып қойғанды дұрыс көретін балалар да болады. Балалар
ойында алатын орны оның пассивтілігінің дәрежесін анықтамайды.
Құрбыларымен бірлесіп іс-әрекет жасау жағдайында баланың басқаларға
өзін таныту қажеттілігі байқалады. Өзін таны ту қажеттілігі ойындағы
статустық рольге талаптанудан көрінген кезде жеңімпазбен эмоциялық
теңесу (идентификацпя:) күрделенеді. Әлеуметтік және талаптанушы
тіршілік иесі ретінде балаға танылған баламен бірге тебірену,
жеңімпаздық шаттығына қуану қиындау болады.
Осы айтылғанның бәрі балалардың ойнаушы тобын мінез-құлықтың әлеуметтік
түрлері үнемі жобаланып және нағайып отыратын қайсібір әлеуметтік қарым-
қатынастар мектебі деп түсіну мүмкіндік береді. Ойнап жүріп балалар
адамдардың ынтыма тасу қабілетін үйренеді.
Ойын үстінде бала шынайы затты ойыншықпен немесе кездейсоқ нәрсемен
алмастыруға болатынын тез аңғарады. Шынайы заттарды алмастыруды бала
үлкендерден үйренеді. Балдырған тасты нан, таяқшаны адам ретінде ауыстырып
қолдана алады. Ол бір затты екінші заттың орнына қолданып қана қоймай, зат,
жануар, басқа адамдар орнына өзін де қолданады. Мысалы, мылтықтан атып
жібереді де өлтірілген қасқырдың орнына өзі құлап түседі, қиялдағы
тепловозды жүргізеді әрі өзі тепловоз ретінде гүрілдеп, жылдамдық ала
бастайды.
Сонымен, ойын бұл кезеңде өзінің мәнісі жағынан символикалық болады.
Символикалық ойын, баланың символларды қолдануы — оның психикасының
дамуының елеулі сәті. Символдарды пайдалану, бір объектіні екінші
объектінің көмегі арқылы ауыстыра білу қабілеті кейінірек әлеуметтік
таңбаларды игеруді қамтамасыз ететін жетістік болып табылады.
Символикалық функцияның дамуы арқасында баланың жіктеп қабылдауы
қалыптасады, ақыл-ойының мазмұндық жағы және басқа да адамға тән
қабілеттері елеулі өзгереді. Бір заттарды екікілі заттардың орынбасарлары
ретінде кең қолдану балалар онынында бір затты әр түрде қолдануға болады
деп дәлелдеуге негіз бермейду Бала орынбасар заттардың қасиеттеріне қарап
бағдар алады. Мәселен, дүкен ойнына материалдар іріктегенде балдырған
балмұздақ орнына ақ кірпіш, шұжық орнына қызыл цилиндр, алма орнына
пласмассадан жасалған жасыл денгелектер қолданылса қанағаттануы мүмкін.
Ойыншық мылтық. қасиет болған жағдайда адамға, жәшік — үйге айнала салалы.
Барлық, осы және осыған ұқсас ауысулар формасы, түсі немесе функциялық
ерекшеліктер ұқсастығынан барып шығады. Мынадай жайтты да атап өткен
маңызды: бала затқа өзі атта сойған енді онымен бастапқы қасиеттеріне сай
іс-әрекет жасаман. соның жаңа атына сай әрекет жасай бастайды. Егер таяқ
мылтынка айналса, ол одан атады, атқа айналса, оған мініп шабалы: алроходқа
айналса, ол жүзіп отырып жағаға келуі тиісл.
Ойын іс-әрекеті ырықты зейін мен ырықты естік дамуына көмектеседі. Ойын
жағдайларында балалар лабораториялық тәжірибелер жағдайларындағыдан зейінін
жақсы жаттайды және көбірек есте сақтайды. Зейінді жинақтау, есте сақтау
және еске түсіру, яғни саналы мақсат балаға ойын үстінде ертерек және оңай
ажыратылады.
Тілдің дамуына ойын өте үлкен әсер етеді. Ойын жағдайы оған енген әр
баладан белгілі қатынас жасау қабілетін талап етеді. Егер бала ойын
барысына қатысты өз тілектерін түсінікті етіп айта алмаса, егер ойын
үстіндегі жолдастарының сөздік нұсқауларын ұқпайтын болса, онда құрбылары
оны жақтырманды. Бұл жағдайдағы эмоциялық қолайсыздық тілдің дамуына
себепкер болады. Психологиялық әдебиетте құрбылармен қарым-қатынас жасау
мүмкіндіктерінен айрылған егіз ұлдардың психикалық нашар даму оқиғасы
суреттелген. Өзара қарым-қатынас жасауда бұл егіздерде өздерінің екеуіне
ғана түсінікті автономиялық тілі калыптасқаң.
Ойын ақыл-ой дамуына да әсер етеді, бала ойын үстінде заттар мен іс-
әрекеттерді жалпылауды, сөздің жалпылама мағынасын қолдануды т. б. үйренеді
Рольдік ойынның психикалық іс-әрекеттің басқа формаларын дамыту үшін де
үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял тек ойын жағдайларында және соның әсерімен
ғана дами бастайды.
Мектепке дейінгі шақтың ішінде ойын мазмұны сапалы өзгеріске түседі.
Мектепке дейінгі кішкентайлар ойынынын негізгі мазмұны үлкендердің шынайы
заттармен жасайтын іс-әрекеттерін ойын заттары арқылы қайта жанғыртатын іс-
әрекеттеп орындау болып есептеледі. Мәселен, үш жас шамасындағы балалар
столды сүртеді, еденді сыпырады, нан тіледі аяккиім тазалайды т. с. с. Іс-
әрекеттерді қайта жаңғырту — мектепке дейінгі кішкентайлар ойынының негізгі
мазмұны, міне осы.
Мектепке дейінгі ересектердің ойыны сәл басқаша өтеді. Егер сәбилер
үлкендерден үйренген кейбір іс-әрекеттерді орындай отырып, осы іс-
әрекеттерге сәйкес рольдерді өзіне алмайтын болса, ересек балалар кайсыбір
рольдерді ойнай бастайды. Мәселен, куыршақты тәрбетіп отырған екі-үш жасар
кыз бұл жерде өз мойнына мама ролін алмайды да бұл жағдайда: Сен кімсің?—
деген сұраққа өз атын атап жауап береді. Ал бес-алты жасар қыз болса, өзін
мамамын деп таныстырады. Бұл жерде бала енді іс-әрекетті сол әрекеттің
өзі үшін жасамайды. Олар рольге кіріседі. Енді сіз кең жайылғаң қайталама
іс-әрекеттерді көре алмаймыз.
Ойын дамуының бұл сатысында баланы адамдар арасында болатын қарым-
қатынастар қызықтыра бастайды. Әрекеттер қарым-қатынастарды өрістетудің
құралы ретінле қолданылады. Ойын басталмай тұрып-ақ балалар кімнін кім
болып ойнайтынын келісіп алады. Мұнда бұрын айтылып етілгендей, әлеуметтік
рольдер игеріледі. Балалар көп жағдайла бзлалар болып ойнайды. Мұндай
жағдайларда олар адамдар қарым-қатынасы жүйесіндегі өз орындарын жақсы
түсініп, өздерінін осалдықтары мен күштерін біледі.
Ересектермен шынайы қарым-қатынаста бала тек бзлл болу мүмкіндігіне
ғана емес, сонымен бірге баланың ролін ойнаг мүмкіндігіне де ие болады.
Соңғы жағдайда ол қолында ресми билігі бар үлкендердің өзін билеп-төстеп
кете алады. Мәселен бала үлкендердің негізгі назарында болу, тілегіне жету
үшін өзінің балалығын да пайдаланып кетеді. Балалық әлсіздік бала
пайдалануға үйренетін әсерлі күшке айналады.
Өмір тәжірибесінің жоқтығы мен бәрін де тезірек бірге тырысушылық
баланы ғажап максималист етеді. Осылай болады, бұлай болмайды, бұл —
жақсы, бұл — балалар бағалануының кең тараған формалары. Осыған барып
ережелерді ұнату туындайды. Мектепке дейінгі ересек салаларда ойын
мазмұнының бастысы— ережелерге бағыну өзін-өзі тежеу, қарым-қатынас тәртібі
алдыңғы кезекке шығады. Ойын үстінде балалар өз әрекеттерін тез үйлестіріп,
бір-бірікін айтқандарына көніп, бағынып отырады, өйткені бұл олардын әздері
алған рольдердің мазмұнына енеді.
Әрекеттерді рольдік қатар бағындыру мен келістіру кезеңі кейбір
құрбыларына біршама тұрақты ықылас пайда болумен сай келеді. Ойын енді
белсенді қарым-қатынас үшін желеуге айналады. Басқа баламен бірлесіп Әрекет
жасау әлеуметтік қарым-қатынас дағдысынсыз оңайға түспейді. Құрбысымен
карым-қатынасты түзеп, оның ықыласынан айырылып қалмау үя бала өзара
түсінік жолдарын іздестіреді. Қарым-қатынастағы кейбір жеңілтектік
ойындағы серіктерін жиі алмастыру адамлар қарым-қатынастарың игеруге
ұмтылудан туындайды. Жиі жиі жаңа достық қарым-қатынастар жасай отырып,
бала таныс кұрбыларының тобында өзіне белгілі еркіндік беретін көптеген
мінез-құлық формаларын игереді.
Ойынмен қатар мектеп жасына дейінгі баланың психикалық дамуында елеулі
рольді сурет салу, мүсіндеу, аппликация. конструкциялау тәрізді жемісті іс-
әрекет атқарады. Онын әрқайсысы белгілі берілген сапалары бар нәтиже
(сурет, құрылыс) алуға бағытталуымен сипатталады. Балалардан іс-әрекет
процесі дәл қазіргі сәтте оны қызықтырмаған жағдайдың өзінде де тиісті
нәтиже алуға үйрену, түпкі ниетін жасау оны бірізді жүзеге асыру талап
етіледі. Әрине, мектеп жасына дейінгі кішкентайлар өз әрекеттерін әзірше
мұңдайталаптарға бағындыра алмайды. Алғашқы кезде оларда нәтижеден гөрі
текшелерді орналастыру, саз балшықтың формасын өзгерту, қарындаш пайдаланып
қағазда із қалдыру сияқты іс-әрекет процесінің өзі қызықтырады. Нәтиже
алуға деген бағыттылық іс-әрекетті игеру барысында біртіндеп қалыптасады.
Міне, осы бағыттылықтың қалыптасуына қарай бала қажетті сыртқы, практикалык
және ішкі, психикалық әрекеттер түрлерін игереді, онда эстетикалық
тебіреністер мен творчестволық қабілеттер қалыптасады.
Балалардың суреттері зерттеушілердің назарын неғұрлым көбірек аударады.
Балдырғандардың салған суреттері өзіне белгілерімен ерекшеленеді: олар
схемалы болып келеді (адам бірнеше сызықтармен бейнеленеді), оларда көлемі
жағынап заттардың арақатынастары (гүл үйшіктен үлкен болуы мүмкін және
кеңістік қатынастары жиі бұзылады, кейде зат бір мезгілде түрлі жағынан
бейнеленеді және т. б. Белгілі дәрежеде бұл ерекшеліктер балалар
суреттерінің онын немесе қызық оқиғалар жөніндегі әңгіменің элементі ғана
болуымен түсіндірілслі. Суретте көрсетілмегендер сөзбен немесе қимылмен
толықтырылып отырады. Балалар игерген бейнелеу құралдарының тапшылығының да
әсері тиеді. Бірақ сонымен қатар бейнелеу ерекшелігінен бала қабылдауы мен
ойлауына тән белгілер де көрінін қалады. Мұның дәлелі ретінде көп жағдайда
балалардын өз құрбылары салған заттың суретін тез танып, ал үлкендердің
тануда қиналатынын келтіруге болады. Бейнелейтін заттардің зейін қоя және
жүйелі тексере білуге, оларға тән белгілер бөле білуге тәрбиелеп,
балаларды қажетті техникалық дағдылармен қаруландырып, сурет салуға дұрыс
үйреткен жағдайд мектепке дейінгі шақтың өзінде заттарды шынайы бейнелеу
толық қол жеткізуге болады. Мұндай үйрету мақсатты түрлі белсенді
қабылдауды және ойлау операцняларын дамытуға көмектеседі. Бала өз ниеттерін
жүзеге асырудың кажетті құралдарын алады, ал мұның өзі творчестволық
қабілеттерді дамытады.
Мектеп жасына дейінгі балалар жекелеген еңбек тапсырмаларын да
орындауды үйренеді. Әрине, бұл жерде іс-әрекет ерекше дербес түрі
ретіндегі, еңбек жөнінде айту ертерск ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz