ТӨРҮКТІҢ ИЕСІ – КӨКБӨРІНІҢ КИЕСІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

ТӨРҮКТІҢ ИЕСІ - КӨКБӨРІНІҢ КИЕСІ

“Ұлыт → ұлт” сөзінің шығу тегі

“Ұл[ы] т” сөзінің шығу тегі туралы зерттеушілер еңбектерінде дерек мардымсыз деуге болады. Ғылыми ортада бұл ұғымды еуроцентристік көзқарастағы ғалымдардың пайымдауынша, ХХ ғасырдың басындағы Ресейдегі әлеуметтік халықтық толқулардың нәтижесінде пайда болды дейтін бейдауа пікірдің үстемдігі аңғарылады. Асылы, сөз ұғымды ғана білдіріп қоймайды, сол тілді тұтынып, сөйлейтін жұрттың дүниетанымын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін, тыныс-тіршілігін, т. т. белгілерін қамтитын қыр-сыры көп өте күрделі феномен.

Ұлт - қазақ этносының қалыптасуы мен дамуы жолындағы шешуші тілдік фактор. Елдің ең қымбат қазынасы осы этномәдени лексемалардың тарихи уақыт сынынан өтіп, бүгінгі дәуірге жетуі әсте оңай болған жоқ. Бұл тарихи адыммен соншалықты ұзақ мерзім демесек те, адамзат ғұмырымен салыстырғанда едәуір уақыт кеңістігін алатұғын аралық өлшем екені рас. Он томдық “Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде” ұлт сөзіне “Тіл, территория, экономикалық өмір тұтастығы негізінде және психологиялық мінез-құлықтың ортақтығы негізінде қалыптасқан адамдардың тарихи әлеуметтік, этникалық тұтастығы ” (А . : Ғылым, 1986 , 9 том, 475-бет) деген сипаттама берілген. Анықтаманың түсіндірме сөздікте стилдік шұбалаңқылығы біз ерекшелеген сөз қайталаудан көзге қораш көрінеді. Ақиқатын айтар болсақ, бұл өзге тілдегі түсіндірме сөздіктерге тән үлгі қалыпты бұлжытпай қайталап, дәлме-дәл көшіріп аударғандай әсер қалдырады. Мәселен, орыс тіліндегі “народ” ( Владимир Даль. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. ІІ. М., 1955. С. 461 ) сөзіне берілген сипаттамамен әлгі қазақ тіліндегі нұсқасының егіздің сыңарындай ұқсастығы көшірінділіктің айғағы демеске шара жоқ. Ең бастысы, лексикалық атаудың мағыналық шығу тегіне байланысты ғылыми әдебиеттерде ешбір дерек кездеспейді.

Көшпелі елді қоршаған сыртқы күштердің әсерінен төлтума қоғамдық-саяси атаулардың тілдік қолданыстағы белсенділігінен айырылуы мен жұмсалу аясы шектелген тұсы да болды. Алайда, қазақ зиялылары қай дәуірде де тіл тазалығы мен мәдениетіне ерекше көңіл аударып, жанын салып күресіп бақты. Әсіресе, жазба дәстүрдің қайта жанданып, төл мерзімді баспасөздің тарала бастауымен қатар ғасырлар бойы санада орныққан сыртқы саяси-әлеуметтік үстемдіктің салқыны ана тілінің шұбарлануы мен жөнсіз ластануына қарсы тосқауыл жасамасқа лажы болмады. Сондықтан тұңғыш жарық көрген “Айқап” журналының (1911-1915 ж. ) бетінде араб тілінен енген милләт пен ұлыт сөзі жарыса қолданылып, дүйім жұрттың таңдауы көбірек ауған нұсқасы лексикалық қордан берік орын алды. Егер, мысалға жүгінер болсақ, “ . . . һәм сол халыққа пайдалы жолдан шықбай ұлыт жұмысына жұмылуда дауам етсін!. . ” (“Айқап”, 1913, №19, 403-б. ) , - деген сөйлемде ұлыт атауы бастапқы лексикалық тұлғасында жұмсалған. Бұл емлелік заңдылық Мағжан Жұмабайұлы орыс тілінен аударып, араб графикасында 1926 жылы Мәскеуде басылған Нәзір Төреқұлұлының “Ұлыт мәселесі мен мектеб” атты еңбегінде сол қалпында сақталған.

Халел Досмұхамедұлы қазақ тіліндегі сингармонизм заңы бойынша: “Қазақтың түбір сөзінде екі дауыссыз дыбыс көршілес қатар тұрмайды, өнемейін арасында дауысты дыбыс тұрмақшы, қазақ сөзінде екі дауыссыз дыбыс көршілес қатар тұрса, онда сөздің екі сөзден құралғанын я сөздің ішінде жалғаудың барлығын көрсетеді, - деп пайымдап, “Сананың” бірінші санында емле қағидасы туралы жазғанда Ф. Ғ. ұлыт ( ел ), ұлыт ( итті ), жылыт ( көріну ), жылыт ( ысыту ) секілді үлгілер көрсетіп, бұлардың әрқайсысы әр түрлі айтылады, бұларды жазғанда мағынасын айыру қиын, сондықтан бітеу буында “ы” (“і”) дыбысын қалдырмай жазу керек дейді. Жоғарғы көрсетілген сөздердің бәрінде де “ы” дыбысы бар, бірақ сөзде бұл дыбыс ұзындау айтылады, біреулерінде қысқалау айтылады . . .

Бірқатар сөздерде дауыссыз дыбыстың арасындағы дауысты дыбыс жоқ секілді болып көрінуі де “ы” дыбысының өте шолақтанып, қысқа айтылуынан болса керек” ( Досмұхамедұлы Х. Аламан. - Алматы: Ана тілі, 1991, 98-б. ), - деген қорытынды жасайды. Демек, ұлыт дегендегі “ы” дыбысы бір әліпбиден екіншісіне көшу барысындағы реформалық өзгерістің құрбаны болған, бірақ бүгінгі емлелік ережеге сәйкес “ы” дыбысы жазылмаса да имплицитті түрде сақталғаны ғылыми еңбектерде ескертілмеген. Жалпы, төрүк тілдес ұлт пен ұлыс ішіндегі қазақ, қарақалпақ, қырғыздан басқалары семиттің милләт сөзін тұтынатыны баршаға мәлім.

Енді осы ұл[ы] т сөзінің номинативті мағынасы нені білдіреді, әңгіме желісін соған қарай бұралық. Кез келген этностың ана тілі - тарихи бірігу, қалыптасу жолындағы нәсілдік сенім-нанымының, таным-талғамының, ырым-сырымының, әдет-ғұрпының, салт-дәстүрінің, тұрмыс-тіршілігінің материалдық нақты көрсеткіші. Тілі арқылы сол ұлт пен ұлыстың ақыл-ой өресі мен даналық қабілет-қарымын, мәдени-рухани күш-қуатын зерделеп, ұғынудың мол мүмкіндігі бар. Ұл[ы] т сөзінің төркінін анықтау үшін мәселені осы тұрғыдан кешенді, этностың болмыс табиғатымен тұтас қарастырғанда ғана диалектикалық жағынан жан-жақты қыры ашылады. Бұл орайда адамзат қоғамының сапалық даму сатысына байланысты жазу үлгісінің жетілуі мен өзгеруі сөйлеу тіліне, сөздік қорға әжептәуір ықпалын тигізді. Әсіресе, төрүктектес ұлт пен ұлыстардың төлтума бағзы руникалық жазуымен бүгінгі қолданыстағы алфавиті арасында графикалық қаншалықты жер мен көктей айырмашылық болса, соншалықты дыбыстық жүйесі мен ерекшелігінде, лексикалық құрамы мен сөйлем құрылысының конструкциясында елеулі ауытқушылықтың бары белгілі. Осының бәрінің себеп-салдарын, құбылу заңдылықтарын ежелгі төрүк руна жазуын терең игермей тұрып, салыстырмалы түрде ғылыми зердеден өткізу мүлдем бекершілік. Демек, байырғы бітіктастардағы ескерткіштердің құндылығы сол дәуірдегі ұлыстық дүниетаным мен наным-сенімнің қаймағы бұзылмаған күйінде сақталып, бүгінгі күнге жетуінде. Бәлкім, тасқа бәдізделген бұл ұлттық мұрамыз болмаса, сырттан тон пішкен жат пиғылдағы шет жұрттық ғалымдардың қазақтың этникалық жаратылуын жыл санауымыздың XV ғасырымен байланыстырған “ғылыми қақпаны” еріксіз “өмірлік шындыққа айналып”, құрылған жалған тұжырым ата-бабадан қалған қымбат қазынамыз - ұлан-байтақ жерімізге аяқ астынан “иелік етушілердің де” табылмасына кім кепіл?! Бұл қауіптің әлі де сейілмегендігі отандық қоғамтанушы ғалымдарымыздың өзгенің ғылыми әдістемелік құрған торынан шыға алмай, жоқтан өзгені дәлелдемек боп далақтаумен жүргені өкінішті. Сондықтан, мәңгі тасқа тоқылған бағзы ескерткіштің баға жетпес құндылығы - ұлттың тарихи болмыс-бітімін, бет-бағдарын айқындау қадыр-қасиетінде, мемлекеттік стратегиялық маңыздылығында.

Сонымен, “ұл[ы] т” атауының әр дәуірдегі тарихи еңбектер тіліндегі жұмсалуы біркелкі еместігіне көз жеткіземіз. Керісінше, ұлыс синонимдік сыңарының ежелгі тасқа жазылған ескерткіштерден бастап кең қолданысқа түскені аян. Солай бола тұра, тілтанушы оқымыстылар ұлыс сөзінің түп-төркінін семантикалық мағынасына қарай талдауды мақсат тұтпай-ақ, бұрыннан үйреншікті әдістемелік дағды бойынша салыстырмалы тілдік деректерге сүйеніп, төрүк-монғол тілдеріне ортақ “көне сөз” деген таптаурын қорытынды жасайды. “Ұлыс - қазіргі тува, алтай тілдерінде “халық” мағынасында жұмсалады; монғолша улс - мемлекет, ел, үкімет, халық, адамдар, династия. Мысалы, Монғол улс - Монғолия. Бұл тілде ұлыс “ірі ру, орда” ұғымында да қолданылған. Көне түркі ескерткіштерінде “халық” деген сөздің орнына ұлыс сөзі қолданылғанын байқаймыз. Орта Азия әдеби тілінде бұл шығармалар жөнінен жазылған сөздіктерде, “Бабур-намада” - бәрінде де ұлыс сөзі “халық” мағынасында қолданылады. Навоидың парсы тілінде жазылған өлеңдеріне байланысты “халық” сөзін (бұл араб сөзі) ол туралы сөздік жасаушылар “ұлыс” деп аударады. Демек, бұл өте ерте кездерден бастап түркі-монғол тілдерінде “халық” мағынасында қолданылып келген көне сөз”. І. К. және Ж. Б. (Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. А., Ғылым, 1966, 202 - бет ) . Әлбетте, сөз тарихына мұндай жеңіл-желпі, атүсті сипаттама бере салу кәсіби лингвистке абырой әпермейді. Қазақ ғалымдары төлтума негізгі қазық сөздердің түп-төркінін морфологиялық жағынан талдап, семалық мағынасын анықтаудың орнына бастарын қатырмайтын ең оңай жолы “өзге тілден енген” деуге бейім тұрады. Зады, бұл қазақтанушылардың, төрүктанушылардың көзқарас танымындағы осалдығы, ұзақ мерзім үстемдік еткен отаршыл идеологияның сана-зердеге, ақыл-ой әлеміне шым-шымдап сіңіп, қалып қойған кеселі.

Ғалымдар дәйек орнына жүретін ілкі тарихи құжатқа сүйенгенде, әлбетте, тасқа бейнеленген таңбалар мен суреттерге, жазба деректерге жүгінуі заңдылық. Бұл ретте ежелгі төрүк руна тасбітіктерінің ақпараттық маңызы өте зор екендігі ойланған жанға түсіндіруді қажет етпейді. Алғашқы есті адамдар ойын тасқа, ағашқа бедерлеп заттандырып, айнада кескінделгендей бейнеледі, сол арқылы алдына қойған бағыт-бағдарын айқындады. Жер бетіндегі қоғамдық ойды қаттау негізі тау-тастардағы сызылған таңбалар мен пиктографиялардан, идеограммалар мен эпиграфикалардан, руникалық жазу үлгісінен бастау алады. Бұл кең құлашты, кемелденген суреткердің іргелі де күрделі шығармасы туар алдындағы толғанысын қағаз бетіне алғаш түсірген штрихтар сияқты көшпелі бағзы төрүктердің жасампаздығына тән маңызды белгілер. Туған елінің ежелгі тарихын сомдайтын зерттеуші сол дәуірдің қоғамдық ойын бәдіздеген графика тілін игермесе, уақыт кеңістігіндегі этностың тыныс-тіршілігіне қатысты жұмбақ сырларын аша алмасы хақ. Міне, қоғамдық ғылым саласындағы біздің бірсыпыра оқымыстылардың осы дәрменсіздігі мен шарасыздығы ұлттық тарихи танымымыздың көкжиегін кеңейтіп, жарқыратып көрсетіп беруге басты кедергі болып отыр. Төлтума төрүк руна жазуының орфографиялық ереже, қағидаларын дұрыс меңгермегендіктен бүгінге жеткен сирек жәдігерлердің ақпараттық маңызы толық ашылып, ғылыми айналысқа түгелдей дерлік түскен жоқ. Тасбітіктердегі соқталы-соқталы ескерткіштердің мәтіні бүтіндей транскрипцияланып, түпнұсқа бойынша дәлме-дәл оқылды деуге әзірге ертелеу. Өйткені, жарияланған еңбектердегі олқылықтар мен ауытқулар осындай түйін жасауымызға негіз. Әсіресе, руникалық қазынамыздың мәдени жас шамасын нақпа-нақ анықтау мен мәтінін қате қисындап, жасанды бұрмалау төрүктану ғылымында жиі кездеседі. Мәселен, мәлім болған руникалық жазба мұрамызды хронологиялық тәртіппен түзгенде Есіктен табылған Алтын Адам жанындағы күміс тостаған мен Талас ескерткіштерін бұған дейін оқыған ғалымдар әрқайсысы өзінше байлам жасап, түрліше баяндауы осының айғағы. Демек, бұл әрекет ғылыми зерттеуден гөрі жазба ескерткіштердегі тарихи ақпаратты мақсатты түрде жоғалтумен пара-пар. Осы тұрғыдан келгенде аталған баға жетпес рухани игілігімізді ғылыми жаңаша оқылуын жаңғыртқан Тайжан Досановтың сіңірген еңбегі еленуге тұрарлық. Ол Таластан табылған үшінші тасбітіктегі мәтінді оқу барысында “усын улыты”, яғни “усын мемлекеті” деген сөз тіркесін қалпына келтірді. Бұл лексема бағзы төрүк руникалық ескерткіштерінде бірінші рет кездесіп, ұл[ы] т тарихының терең қабатын зерделеу үшін мәні ерекше. Рунологтың тұжырымдауынша, “ - улыт” сөзі “улу+ит” екі бөліктен құралып, “ұлыған ит, яки бөріні”, ауыспалы мағынада “қасқырлар үйірі” я “қасқырлар қоғамдастығы” немесе “ұялы қасқыр” дегенді білдіреді. Осыған орай оның шығу тегі бөрімен байланысты болуы тиіс” ( Досанов Т. С. Этюды по памятникам письменности древних усуней. А., “Жалын баспасы” ЖШС, 2002. С. 60 ) .

Қазақ “Бөрі жоқ деме - бөрік астында” деп еріккеннен мақалдамайды. Олжас Сүлейменов “Ғұндар бастарына киген киімін бөрі тайпасының белгісі ретінде қасқыр терісінен тікті. Содан бері төрүктерде кез келген теріден жасалған бас киімді - бөрік дейді” ( Язык письма. А. -Рим, 1998. С. 468 ), - деп пайымдайды. Біздіңше, бөрінің терісінен аяққа киетін киім тікпей, бас киім тіккенінің өзі оған аса құрмет көрсеткенінің белгісі. Бұл - төрүктердің бөріні киесі санағандықтан, ардақтап төбесіне шығарудан қалыптасқан ғұрыптық бас киім. Бөрік - климаттық жағдайға сәйкес жарасымды әрі сәнді тігілетін бас киім. Сонымен бірге бөрікте ой ойлайтын есті пенденің ақыл тұнған қасиетті ми сауытын сырт көздің сұғынан қорғап, көрінбейтін теріс күштерден күзететін Бөрі-Атаның рухы бар деп ырымдаған. Қадым заманнан жеткен “Татсыз төрүк болмас, бассыз бөрік болмас” деп мәтелдеудің сыры да осыған саяды. Тат деп көшпелі төрүктердің жайлы мекен, құтты қонысы үшін сыртқы жауларымен арадағы шайқаста жат жұрттан қолға түскен тұтқындар мен түрлі себептермен ел ішіне сіңген бөгде кірмелерді атаған. Демек, бөрік кигеннің бөрі ұрпағы санатына қосылатындығының белгісі. Бөрі болу - бейнелі тілмен айтқанда, қашанда алысып-жұлысуға сақадай сай, қарсылас жауына демде тойтарыс беруге дайын жортуылшыл жауынгерге лайық қасиет. “Басыңдағы бөрік пе, орамал ма?” дегенде “бөріктінің бөрі мінезі қайда?” деген емеурінді жазбай білдіріп тұр. “Бөріктінің намысы бір” деудің мәні де дәп осында.

Қазақта қасқыр терісінен тігілген бөрік , ішік, тұлыпты жастарға киюге рұқсат етпеген. Өйткені жас адам кисе, өз қызуын жояды, құрт ауруына ұшыраиды деп есептеген. Бұл арада “құрт” сөзі табуланған бөріні білдіреді. Демек, бөрі ауруына ұшыратады деп, қанындағы көкбөрінің мінезі оянып кетуінен қауіптенген. Қазақ даласын кезіп, шиырлай аралаған төрүктанушы ғалым В. В. Радлов ел ауызынан “Қасқыр, қазақ және орыс-казак - үш ағайын” (“Волк, казах[к] и руский казак - три брата”) ( Из Сибири. М., 1989 г. С. 248 ), - деген мәтелді жазып алған. Бұл “туыстықтың” сыры - үшеуінің ( қасқыр, қазақ және орыс-казак ) табиғатына тән мінез-құлық, стихиясының жақындығына байланысты айтылған. VIIІ ғасырдағы Күлтегіннің құрметіне қойылған эпитафиялық ескерткіштің жоғарғы екі жағынан салбыраған қос бөрінің басы бейнеленуі немесе Бұғұты тасбітігінің ұшар басында баланы емізген ұрғашы қасқыр кейіпінің мүсінделуі тотемдік сенімге орай жаратушысын төбесіне көтеріп, ұлықтаудан туған идея еді. Қазақ тіліндегі “ тас төбесіне көтеру ” тұрақты тіркесінің қалыптасуы, сол заманның салтынан жеткен реликт. Шетсіз-шексіз жапан далада жел ұшырған қаңбақтай қарсы ұшырасқан салт атты бейтаныс жолаушылар бір-біріне:

- Жортқанда жолың болсын! - деп тіл қатады. Бұл көшпелі қазақтың үнемі жортуылда жүргенінің айғағы. Осы тілектестікпен аман-есендік жөн сұрасу этикетінің өзінде сайын даланың қожасына тән менмендік, өрлік, өжеттік, жүрек жұтқан ерлікке шақыратын рух қуаты тұр. Өйткені киіз туырлықты көшпелілердің ес білгеннен құлағы үйренген тәрбиелік өнегесі “Ер азығы мен бөрі азығы жолда” деп өсетін. Демек, жолға шығу - “қасқырды асырайтын аяғы”, жігіттің қанжығасы қанданып, несібе ырыздығын айыратын қара қазанның қамы. Тәкәппар табиғатпен бетпе-бет жеке-дара сынға түсіп, есесін жібермей олжалы қайту ердің еріне ғана біткен ерендік. Ал, ауыл-аймақтан ұзап, қарыс жерге қия баспаған жанды далалық дүниетаным “үй күшік” деп жазғырды. Көшпелі қоғамның қатаң тіршілік үрдісі - қыр түлегін аттың жалы, түйенің қомында шынығып, ширауына, ақылы мен ептілігі, жүректілігі мен қайсарлығы, қаһармандығы мен табандылығы шыңдалып өсуін талап етті. Түз тағысындай табиғи емін-еркін, бұла өскен көшпелі қазақтарды орыстың, Еуропаның жиһанкездері XVI-XIX ғасырларда жазған еңбектерінде әуелде “ тағы, жабайы ” деп әсерлі, образды бейнелеген болса, кейін саяси мүддесіне сәйкес “ туземцы, варвары ” сөздері жағымсыз, кемсіту мағынасында қалыптасты.

Ұлттың болмыс-бітімі мен мінез-құлқы, наным-сенімі мен таным-түсінігі өзіне лайық қалыптасуына негіз болды. Кез келген халықтың қоршаған табиғи ортасы мен айналысқан кәсіби шаруашылығына, арман аңсары мен мұрат-мақсатына байланысты әлеуметтік-эстетикалық, моральдық-этикалық тәлім-тәрбиесі ұлттық ойын-сауығынан көрініс табады. Бұл тұрғыда көшпелілердің көкпар (көкбөрі) тарту ұлттық ойыны - жігітті төзімділікке, шапшаңдыққа, ат үстінде айқасуға шынықтыратын, табандылыққа баулитын, күш-қайратты сынайтын нағыз мықтылардың сайысы. Қазақта әлі күнге дейін ұнатып қалған аруын қалыңдығы ретінде жігіттің алып қашу ғұрпы сақталған. Басқа төрүк тектес халықтардан гөрі қыз алып қашу негізінен қазақтар арасында жиі кездеседі. Өйткені осы ғұрыптан маң даланың тағы бөрісіне ғана тән “берсең қолыңнан, бермесең жолыңнан” деген қанына сіңген менмендік, өктемдік, өз дегені болмаса көнбейтін қайсар мінез-құлық айқын аңғарылады. “Всемирная Иллюстрация” журналының 1875 жылғы №354 санында “Қыз-бөрі”-“Волк-Дева” аталатын қазақтың ұлттық ойыны туралы жазылған. Ойынның талабы бойынша, ер жігіт астына мінген атымен көкбөрінің ұрпағын жалғастыратын қалыңдығын, яки Қызбөріні иемдену үшін ақылы мен қайраты, күші мен төзімі, табандылығы мен ептілігі арқылы қауіп пен қатерге толы сынақтан сүрінбей өтіп, алып қашуы шарт. Тіліміздегі “Біреу қыз алып қашады, біреу қызығына қашады” деген фразеологиялық тіркесте осы дәуірдің шындығы сақталған. Көшпелі тұрмыс тауқыметі ғасырлар бойы қалыптастырған үрдіс пен дүниетаным өмірдің моральдық-этикалық жүйесіне із-бедерін қалдыруы заңды құбылыс. Қоғамдық тәртіп салт-дәстүрге бағындырылған заманда жігіт ұнатқан ғашығын, болашақ сүйген жарын атқа өңгеріп, ебін тауып алып қашу серіліктің, теңдессіз ерліктің белгісіндей саналды. Қасқырдан жаратылу мифтік сюжеті төрүктердің наным-сеніміне ұялағаны сондай, өнеге-үлгілік күллі өмірлік дағдысы мен амал-айласы тотемдік ататегіне еліктеуден туған. Сондықтан дүниеге сәби келгеннен бастап орындалатын ырым-сырым, әдет-ғұрып еркіндік пен қайсарлықтың, мәрттік пен өжеттіктің ұрығын санаға егуге арналады. Құрсақ көтерген кейбір аналардың қасқырдың жүрегіне, бауыр етіне, т. т. жерік болуы соның нышаны. “Егер осы асы таптырмаса, ол босанғанша ішкен асын құса береді, тамағы бойына сіңбейді” деген сенім болған. Мұны халық “ит жерік болу” деп атаған” ( Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. І-том. Алматы: Арыс, 2005, 211-б. ) . Мысалы, зерттеушілердің мәліметінше, Оразалыұлы Сейтек күйшінің анасы аяғы ауыр кезінде қасқырдың жүрегіне жерік болыпты. Ноғайбай деген аңшы арқылы қасқырдың жүрегін алдырып, жерігі қайтыпты. Бәлкім, содан да шығар Сейтек қайсар мінезді болған деседі. Қазақтың қаһарман ұлы Бауыржан Момышұлының материалистік дүниетанымның шырқап тұрған дәуірінде ешкімнен тайсалмайтын тік мінезіне бағып “Дарвин маймылдан, ал, мен бөріден жаратылдым” деп жар салуы тегіне тартқан қайсарлықтың белгісі.

Көшпелі қазақтар қасқырдың табиғатына орай бөрі, сақ, құрт, т. т. деп түрліше атаған. Олжас Сүлейменов: “Kurt - 1) “волк”, 2) “червяк” (тур. ) . Екі түрлі мағынаны туыстырған қандай белгі болды екен? Қазақ тілінде тек екінші мағынасы ғана сақталған: kurt - “червяк, червь”. Бірақ, мен ойлаймын, күрделі kaskur - “волк” сөзінде умлаут варианты жасырылған (Kas-kir>kas-kur) ” ( Язык письма. А. -Рим, 1998. С. 468 ), - дейді. Өкініштісі, “құрт” лексемасының “қасқыр” мағынасы қазақ тіліндегі этнонимдік, антропонимдік, топонимдік атауларда сақталғандығын О. Сүлейменов ғылыми екшеп, талдап беруге өре деңгейі жетпеген. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде “құрт” сөзінің төрт түрлі мағынасы берілген:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.