Ф. Кенэнің экономикалық көзқарастары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ф. Кенэнің экономикалық көзқарастары

Физиократтар мектебінің негізін салушы Ф. Кенэ 1694 жылы Версаль қаласының маңында кедей шаруа отбасында дүниеге келді. Жас кезінен бастап медицинамен әуестенеді, кейін осы сала бойынша білім алып шығады. Латын, грек тілдерін таза меңгереді. Мамандығы дәрігер бола тұра Кенэ философиямен де шүғылданады. Табиғат заңдарын зерттей отырып ол айырбастың тек табиғатта емес қоғамда да баламалылық (эквивалентті) принципі негізінде болатынын байқайды. Оның осы идеясы экономикалық зерттеулерінде көп септігін тигізеді.

Кенэ экономист ретінде жас шамасы 60-қа жақындағанда қалыптасты. Дидроның көмегімен Энциклопедияны шығаруға қатынасуы Кенэнің өмірінде елеулі роль атқарды. Энциклопедия үшін ол 1756-1757 жж. сол кездегі ауыл шаруашылығының жағдайы туралы "Фермерлер", "Дән", "Тұрғындар", "Салықтар" сияқты бірнеше мақалалар жариялайды. Кенэ бұл мақалаларында ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу мен ұйымдастыру тәсілдерін қайта құруға, әлсіз натуралды шаруашылықтан нарыққа бағдарланған ірі фермерлік шаруашылыққа көшу қажеттілігін көрсетеді. «Өндіріс шығындары мен еңбек шығындары үлт байлығын көбейте және жаңарта алғанда ғана мемлекет үшін тиімді", -дейді Кенэ.

Кенэ алғашқы рет "таза өнімді" есептеудің жолын және ол өнімнің ауыл шаруашылығында өндірілетінін көрсетті. Ол өндіріс

шығындарын есептей отырып өндірілген өнімнің құны мен басқа да шығындардың айырмасы таза өнім екендігін анықтады. Сонымен бірге ол таза өнімді иеленуші класстан табыс салығын алу туралы идеяны үсынушы. Ағылшынның классикалық буржуазиялық саяси экономиясынан айырмашылығы Кенэ ең бірінші кезекте өнеркәсіп өндірісін, соның ішінде ауыл шаруашылығын талдады әрі бұл саланы өнімді саланың жалғыз түріне жатқызды. Меркантилистерден айырмашылығы ол ақшаны байлық көзіне жатқызбады, оны айырбастың делдалы ретінде түсінді. Ақшаның қорланып қорға айналуына қарсы болды, капиталдың алғашқы қорлануы, сауда мен сауда капиталының ролін, ірі капиталдың қалыптасуы мен өнеркәсіп мануфактурасының мәнісін түсіне алмады. Ол қоғам байлығын көбейтудің тиімді әдісін материалдық өндіріспен байланыстырды, соның ішінде тек қана осы ауыл шаруашылығы өндірісі жасайды деген пікірді ұстады.

Кенэ меркантилистердің саясатына қарсы "Тұрғындар", "Сауда турапы" шығармаларында сауданы сынайды, ол үшін жүргізіліп отырған тонаушылық соғыс саясатына қарсы шығады. Мұның орнына олар айырбас тепе-теңділігінің идеясын ұсынады. "Нарықтық бағаны құрайтын негізгі себептер тауарлардың сиректігі немесе артықшылығы, сатушылар мен сатып алушылардың азды-кепті бәсекелестігі", -дейді Кенэ. Әрине Кенэ құн заңының негізі мен маңызы туралы түсінікке жақын келмегенімен, олардың айырбас тепе-теңділігі туралы идеясы бүкіл физиократтық жүйенің ажырамас бөлігіне айналды.

Физиократтардың теориялық ілімінің негізінде "табиғи тәртіптілік" жатыр. "Табиғи тәртіп орнататын нақты заңдар адамзат үшін пайдалы, олар адамның табиғи құқығын дәл анықтайды, олар мәңгі әрі тұрақты, бұлардан басқа қандай заңдар болуы мүмкін" -дейді Ф. Кенэ. Ол сонымен қатар "Адамдардың табиғи құқығы шамамен адамның өзінің пайдалануына жарайтын заттарына деген құқығымен-анықталуы мүмкін" деген пікірді де айтады. Бұдан туындайтыны физиократтар қоғамды тірі организм, ал экономикалық өмірді ішкі заңдылықтарға толы табиғи процесс түрінде қарастырды.

Физиократтардың экономикалық теориясында маңызды орындардың бірін "таза өнім" немесе "қосымша өнім" туралы ілім алады. Меркантилистерден олардың айырмашылығы "таза өнімнің " айналыс саласында емес, материалдық өндіріс

саласында жасалатындығына көз жеткізіп, оның экономикалық талдануын осы салаға көшіру арқылы капиталистік өндірісті

талдаудың негізін салды. Бұл туралы Кенэ сауда бар болғаны

заттардың алмасуы, ол ешуақытта байлық көзі бола алмайды" дей

отырып, егін шаруашылығындағы жоғары еңбек өнімділігін негіздейді. Қосымша құнды тудыратын еңбек қана өнімді еңбек

бола алады деген дұрыс шешімге келеді. Бұл физиократтардың

саяси экономиядағы алғаш рет еңбек өнімділігінің белгілерін

анықтаудағы зор еңбектерін көрсетеді. Физиократтардың

пікірлерінің мұндай нәтижеден кейін Маркс "капиталистік

табыстың алғашқы көзін табуға ұмтылды" деп жоғары

бағалайды.

Өзінің "Салықтар" деген мақаласында Кенэ "таза өнім бұл ұлттың табысын құрайтын жыл сайын жасалынатын байлық, ол жер иелерінен алынатын пайдадан барлық шығын түрін алып тастағанда қалатын өнімді білдіреді" -дейді. Осылайша физиократтар "таза өнім" тек егін шаруашылығында жасалады деп есептейді. Өкініштісі, Кенэ өнеркәсіп саласын нәтиже бермейтін салаға жатқызды. "Өнеркәсіптегі еңбекпен жасалынатын байлық жер арқылы алынатын табыстардың көмегімен жасалынады, өздігінен ол байлық еш нәтиже бермейді" деген пікірді ұстанды. Кенэ өнеркәсіпті шикізаттарды жаңа түрге түрлендіруші ғана сала, жұмысшы өнім өндірмей тек өзінің өмір сүруіне қажетті ақы алады деп түсінді.

Физиократтардың капитал ілімі туралы көзқарастарының ғылыми маңызы бар. Меркантилистерден айырмашылығы ол капиталдың ақшалай түріне емес, заттық нысанына көңіл бөлді.

Ф. Кенэнің «Экономикалық кестесі»

Барлық қоғамнық капиталдың айналымы мен ұдайы өндіріс процессін талдау үшін Кенэ капиталдың құрамына жіктеу жасады. Өндіріс пен өнім өткізілімінің тұрақты қайталануын білдіретін ұдайы өндіріс ұғымын ол саяси экономияға алғаш рет енгізді. Осы ұдайы өндіріс процесінің сипаттамасын ол өзінің «Экономикалық кесте» (1758) еңбегінде көрсетті. Түрлі математикалық есептеулерді пайдалана отырып, ол Францияның ауыл шаруашылығында өндірілген жалпы және таза өнімнің натуралдық және ақшалай нысандағы айналымын көрсете білді.

«Экономикалық кестеде» қоғам үш негізгі топтарды біріктіретін тұтас бір организм түрінде қарастырылады. Қоғамның топтық құрылымының сипатталуы Кенэ үшін айналым процесіарқылы жиынтық өнімнің осы үш топ арасында бөлінетіндігіне байланысты қажет болды. «Ұлт, - деп жазды Кенэ, - азаматтардың үш тобынан тұрады: өнім өндіруші топ, меншіктенуші топ және өнім өндірмейтін немесе нәтижесіз топ». Өнім өндіруші топқа фермерлер, шаруалар, ауыл шаруашылығындағы жалданбалы жұмысшылар, жерді өңдеп, оған белгілі бір шығын жұмсайтындар жатты, бұлар «таза өнімді» өндірушілер. Меншіктенуші топқа король, ірі жер иелері, шіркеу қызметкерлері, яғни ауыл шаруашылығындағы өндірілген «таза өнімді» иеленушілер жатқызылды. Өнеркәсіп саласында жұмыс жасайтындардың бәрі өнім бермейтін топты құрады. Бұл топқа сонымен қатар, қолөнершілер, осы саладағы жалданбалы жұмысшылар, капиталистер, ұсақ саудагерлер жатқызылды.

Кенэ кестесінде өндіріс шығындары негізгі және айнымалы капитал, ақша қаражаттары болып бөлінеді. Оның жасаған кестесінде табыстың қайдан пайда болатындығы, жиынтық әрі таза өнімнің қай салада жасалатындығы және оның қалай бөлінетіндігі, шығындардың ( техникаға жер өңдеуге, тұқымға т. б. ) өтелу жолдары көрсетіледі. Физиократтардың ұт. б. ) өтелу жолдары көрсетіледі. Физиократтардың ұғымынша «таза өнім» тек ауыл шаруашылығында өндіріледі.

Кенэ осы үш топтың арасындағы макроэкономикалық байланысты алғашқы жасаушы, оның еңбегі де осында. Осы «Экономикалық кесте» еңбегінде қоғамдағы өндірілген жиынтық өнімнің жылдық айналым қозғалысын көрсетеді. Кейіннен бұл идея ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесінің құрылымын талдауда, қоғамдық өнімді есептеу принципінде, халық шаруашылығы балансының моделін жасауда өзінің жалғасын тапты.

Кенэнің «Экономикалық кестесінің» құрылымдық сипатталуы төмендегідей:

Өнім өндіруші топ (фермерлер)

Меншіктенуші топ (король, жер иелері, т. б. )

Нәтижесіз сала (қолөнершілер)

Өнім өндіруші топ (фермерлер): 2 млрд. ливр (I)

Меншіктенуші топ (король, жер иелері, т. б. ): 2 млрд. ливр

Нәтижесіз сала (қолөнершілер): 1 млрд. ливр (VI)

Өнім өндіруші топ (фермерлер): 1 млрд. ливр (II)

Меншіктенуші топ (король, жер иелері, т. б. ):

Нәтижесіз сала (қолөнершілер): 1 млрд. ливр (III)

Өнім өндіруші топ (фермерлер): 1 млрд. ливр

Меншіктенуші топ (король, жер иелері, т. б. ):

Нәтижесіз сала (қолөнершілер): 1 млрд. ливр (V)

Өнім өндіруші топ (фермерлер): 1 млрд. ливр (IV)

Меншіктенуші топ (король, жер иелері, т. б. ):

Нәтижесіз сала (қолөнершілер):

Өнім өндіруші топ (фермерлер): 2 млрд. ливр

Меншіктенуші топ (король, жер иелері, т. б. ):

Нәтижесіз сала (қолөнершілер):

Бір жыл ішінде елде 5 млрд. ливрге тең ауыл шаруашылық өнімі мен 2 млрд. ливрге тең өнеркәсіп өнімі өндіріледі. Бұдан басқа алғашқы кезеңде фермерлердің үлесінде 2 млрд. ливр ақшалары бар екенін ескеру керек. 2млрд. ливрге тең өндірілген өнім құны ( төменгі жолда көрсетілген) қоғамда айналым процесіне араласпайды. Бұл фермерлердің келесі жылдың қажетін өтеуші ( тұқым, басқа да тұрмыс қажетін өтеуші) айналым капиталы. Сонымен өндірістік айналымға қатысушы: 3 млрд. ливрге тең ауыл шаруашылық өнімдері, 2млрд. ливр өнеркәсіп заттары және 2млрд. ливр ақша. 3млрд. ливр ауыл шаруашылық өнімінің 1млрд. ливрі - негізгі капиталдың амортизациялық шығындарын өтеу үшін қажет. Ал қалған2млрд. ливр - таза өнім - өткізілгеннен кейін рента түрінде жер иеленушілердің қажетін өтейді.

Рента ақша және тауар ағымдарының айналымын көрсетерлік. Бірінші қозғалыс фермерлердің жер иеленушілерге төлейтін 2 млрд. ливр ренталық төлемінен басталады. Меншік иелері бұл ақшаны өздерінде көп ұстап тұра алмайды (нарық заңына сәйкес), яғни 1 млрд. ливр фермерлердің өздеріне қайтарылады, себебі меншік иелері өздеріне қажетті азық-түлік өнімдерін сатып алады. Сонымен фермерлерге 1 млрд. ливр ақша түсті (2 акт), яғни ауыл шаруашылығы өнімдері сатылып, тұтынылды. Жер иелерінде қалған 1 млрд. ливр қолөнершілерге әр түрлі киім-кешек, бұйымдар сатып алуға жұмсалынады. Сонымен қолөнершілердің меншігінде де 1 млрд. ливр қолма-қол ақша бар және бұл ақшаға түрлі өнімдер өткізілді ( 3 акт) . Қолөнершілер бұл ақшаға ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алады. Осының нәтижесінде фермерлерге тағы 1млрд. ливр ақша түсіп, ол енді 2млрд. ливрді құрады және сол ақшаға тең өнімдер өткізілді (4акт) . Келесі кезекте фермерлер қолөнершілерден 1 млрд. ливрге тең еңбек құралдарын сатып алады. Сөйтіп барлық өнеркәсіп өнімі өткізілді және қолөнершілерде қайтадан 1млрд. ливр ақша пайда болды (5 акт) . Бұл 1 млрд. ливр ақша фермерлерге қайтадан қайтарылды, себебі олар нәтижесіз сала болғандықтан, бұл ақшаға өнім өндіруге қажетті ауыл шаруашылық шикізат өнімдерін сатып алады. Сонымен, фермерлердің барлық өнімдері өткізілді және оларда қайтара 2 млрд. ливр ақша пайда болды, - ол келесі жылдың ренталық төлемі (6 акт) . Қорытындысындағы ұдайы өндірістің барлық шарттары айқын көрсетілді, яғни жылдық өнім айналысы, оның өткізілімі және ақшаның қайтадан айналым процесінің бастаушы фермерлерге қайтарылуы. Бұл олардың жер иелерімен есептесуіне жол ашып, келесі жылы өнім қозғалысын қамтамасыз етуінің белгісі. Ескеретіні Кенэ моделінде жай ұдайы өндіріс ұлттық масштабта, сыртқы рыноктың қатысуынсыз көрсетіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.