Фердоуси Шахнамасындағы мифтік ұғым

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

1. Кіріспе.

2. Негізгі бөлім.

а) Фердоуси Шахнамасындағы мифтік ұғым.

б) Шахнаманың негізгі қаһармандары.

в) Кероглы эпосының нұсқалары.

Қорытынды.

КІРІСПЕ

Данная книга состоит из двух разделов рассматривающих контактно-
генетические связи.
Первый раздел Ирано-язычный эпос состоит из двух глав. В первой
главе рассматриваются мифы мифологические истории народов Средней
Азии, Ирана и Азербайджана.
Во второй главе – исследуется этические памятники. Весь первый
раздел охватывает материалы того времени, когда племена населявшие
территорию рассматриваемого региона, имели между собой генетическую
общность и единую культуру а следовательно, и неделимое культурное
наследие.
Второй раздел Тюрко-язычный эпос также распадается на две
главы: Первая глава посвящена анализу азербайджанского эпоса Кероглы
в сопоставлении с туркменскими Героглы.
Вторая глава посвящена исследованию многонационального эпоса об
Ашик-Гарибе. Цель этого раздела – выявить межэтнические связи на
анализе наиболее популярных памятников сложных у разных народов, почти
одинаковых историко-культурных и социально-экономических условиях.

Фердоусидің *Шахнамасы* Иран аңыздарының негізінде құрылған
этикалық туынды. Донинидің қаза болуына байланысты Донини бастаған бұл
туынды Фердоуси өз мойнына алады да, жиырма шақты жылда жазып шығады.
Фердоуси бұл туындыны сол кездегі Соманиттердің патшасы Махмуд
сұлтанға арнайды. Шахнаманың сақталған көлемі 60 мың бәйіт, яғни 120
мың жол өлең, былайша айтқанда 20 *Евгений Онегин*. Эпосқа негізгі
мазмұн болған Иран елінің арабтар жеңіп алғанға дейінгі тарихи өмірі.
Кітаптің 50 шақты тарауында 50 түрлі патшаның патшалық дәуірі
баяндалады. Сол себепті де эпостың аты *Шахнама* деп қойылған.
*Шахнама* парсы сөзі қазақша патшалар туралы кітап деген мағынаны
білдіреді. Кітаптың армандағы өмірі баяндайтын тараулары шеріеге
құралады да, соңғы тараулары тарихи деректерге құралады.
*Шахнама* Рүстем, Исфандияр, Сияфум, Гив, Гударз, Иредж, Тус,
Зал, Сухрап сиқырлы батырларды жырлаған дастандардың жүйелі жиынтығы
деуге болады. Әль – Фарадун, Кейхарау, Искандар, Бахрам Гур, Хосрод
Ануширван, Хосрод Парвиз және т.б. сол сықылды патшалар туралы
баяндаулар эпосты эпизод түрінде беріледі. Иранның ескі мифологиясына
сүйенген Фердоуси поэманың басында Коюмарстың патшалығынан сөз
қозғайды. Сол мифтік ұғым бойынша Коюморс бірінші адам, Иранның
бірінші патшасы. Оның Сиямон деген сүйікті ұлы болады. Әкесімен баласы
жұрт егіншілікті әлі білмейтін, аң терісін киіп, тау – тасты мекен
етіп жүрген көне заманда көп уақыт тұрақты патшалық құрып тұрса, мұны
дию – перілердің басшысы Ахриманның бұзық баласы Қара дию күндеп, көре
алмай, патшалыққа бүлік салмақ болады. Мұны білген Сиямон Қара диюға
қарсы соғыс ашып майданда қаза табады. Сиямонның баласы Хушанг
әкесінің кегін қайтарып, Қара диюді өлтіреді де, өзі таққа отырады.
Бұл тұста жұрт егін салуды, мал асырауды үйренеді. Хушонгтың баласы
Тахмурас таққа отырып диюларды бағындырып алған кезде жұрт жіп иіру,
тоқу өнерін, ит жүгіртіп, құс салу кәсібін үйренеді. Жеңілген диюлар
жұртқа жазу, оқу жұмысын да үйретеді. Ал бұдан кейінгі Жәмшид патшаның
тұсында жұрт жіктерге бөлініп, әр түрлі кәсіп адамдары пацда болады,
кірпіш үйлер салады, кемелер жүргізіп, кенелген дәуір орнайды. Бірақ
кейін Жәмшид бұл дәуірін көтере алмай менменшіа кетеді де наразылық
көбейіп, ақыры араб елінен диюлармен байланысты Зуххаң деген айдаһар
патша келіп, билеп-төстеп тұрады. Оның иығындағы екі айдаһарға күнде
екі жасты құрбан етуге керек болады. Бірақ жамандықпен ешқашан ұзаққа
бармайды. Ал жақсылық қайткенде жеңіп шығу керек, солай болады да
қалған жалғыз баласы патшаның айдаһарына жем болуға тиіс. Кава деген
ұста халық көтерілісін бастап Зухахтың көзін жойғаннан кейін таққа
Жәмшиттің ұрпағы Фаридун отырады. Ол бес жүз жыл патша болады.
Фаридунның Тур, Сәлім, Иредж деген үш ұлы болады. Патшалықты бөлгенде
кіші баласы Иреджге Иран тиеді де, оны көре алмаған екі ағасы оны
алдап өлтіреді. Иредждің кегін оның қызынан туылған немересі Манучихр
қайтарады да, ол жүз жийырма жыл тақта отырады. Эпопеяның негізігі
қаһармандары Монучихр патшалық еткен дәуірден басталады. Ол былай –
Манучихрдің әскеріндегі бас батыр Самнан көпке дейін бала болмай
жүріп, ақыры Зал деген ақ шашты ұл туады. Мұндай бала туғанына Зал
намыстанып тауға апарып тастайды. Баланы Самұрқ құс әкетіп ұясында
өсіреді. Сам кейін батыр болып өскен баласымен табысып Зұхахтың ұрпағы
Михробтың қызы Рудабаға үйлендіреді де бұларда атақты Рүстем туады.
Поэманың негізгі арнасын құратын Сам, Зал, Рүстем есімімен байланысты
қилы-*қилы оқиғалармен құбылыстар Сасонид батырларының толып жатқан
жорықтары, ең ақыры Рүстемнің Ифандиярдың өлтіруімен, кейін өз
інісінің қолынан құлап өлуімен тынса, одан кейінгі жыр Сасонидтер
династиясының тарихи оқиғаларын, Санидтердің соңғы патшасы Иездигерд
үшіншінің жеңіліп, арабтардың Иранды басып алуымен аяқталады. Гуштоп
деген патша жас кезінде қайратты жауынгер болады, талай жорықтарда
қаһармандығымен даңқы шығады, бірақ Мансобқарлық ниеті басым болып,
тақ үшін әкесімен жан жолдасын Румға кетеді, кейін таққа отырған
кезде, сол тақтан айырылған баласы Исфандиярды көріне өлімге айдайды.
Осындай фаактілер ақынның патшалараға жасаған зілді ескертуі еді.
Мәселен ақын Кей-Хосрауды үлгілі патша осындай болсын дегізетін
қасиеттерге бөлейді. Ол баяғы қайып атасы Афрасиябтың алдап өлтірген
адал, жас жігіт Зиявуштың баласы шешесімен бірге жат елде өскен
жерінен оны Иранға дана Гударз әкеледі. Келген соң атасы Кей-Кавустың
ризашылығымен Кей-Хосрау таққа отырады. Жас патша елді әділ басқарып
атасының өрескелдігін түзейді. Ел жұртын аралап, жетім-жесірлерге
көмектеседі. Кей-Хосрау бір мінезден аумайтын, бір бағыттан таймайтын,
сабырлы ұстамды патша болады. Алып күш, ақыл, ой, адалдықпен
адамгершілікпен, даналық және жүректілік бәрі батырдан табылады. Бұл
ретте данышпан ақынның сүйсініп жырлаған образы Рүстем батырдың
образы. Рүстем Шахнаманың көп тарауына өзек болған негізгі қаһарман
Мұхит тәрізді ұшаң теңіз *Шахнама* Иран тарихының үш дәуірін қамтиды.
Біріншісі мифтік аңыздарға құрылған, екіншісі героикалық эпосқа,
үшіншісі тарихи-хроникаға құрылған десек, осылардың ішіндегі ең ұлы
дәуірі екіншісі. Бұл дәуірді Систан облысынан шыққан батырлардың
дәуірі деп атайды. Рүстем және оның атасы Сам, әкесі Зал осы дәуірдің
батырлары Федаусидің ең жақсы патша деп үлгі өнеге тұтқаны Рүстем.
Рүстем қара күштің иесі ғана емес, ол ізгі жанды адам, ақ көңіл ақылды
адам, елін-жерін, отанын сүйетін ер көңіл батыр. Рүстемнің баласы
Сухроб Иранның ежелгі жауы Тұран елінің көрнекті батыры. Ол Тұран
патшасының қызы Тахминадан туған бейбітшілік кезінде Рүстем Тұранға аң
аулап келген жолы Тахминамен табысып, іште қалған бала. Олда әкесі
сықылды ақылды, адал батыр болып өседі де, шешесінен әкесінің Рүстем
екенін біледі. Иран мен Тұранның соғысы басталарда Сухраб әкесін қанша
іздесе де таба алмайды. Ақыры өз әкесі Рүстемнің қолынан қаза табады.
Фердоусидің сүйсіне суреттеген батыры Гударз. Оны елі, жұрты шексіз
сыйлайды. Оның екі баласы Гив пен Бахрам әкесі сықылды ер-жүрек батыр,
отаншыл патриот. Гивтің баласы Бижанның образы романтикалық жүріс
тұрыстарм ен айрықша көзге түскен. Ол сүйген қызы Манижа үшін қатерлі
жауға шабады. Оның мықтылығында күмән жоқ, Тұранның Аржанын жеңеді.
Бірақ, оның үлкен міні бар. Ақылы аз мақтаншақ, қыңыр, ашуланшақ. Иран
патшаларының ішінде сұлулығымен көзге түскен Сиявуш образы Фердоуси
бұл образды халық аңызынан алып енгізген. Сиявуш Кей-Кавус патшаның
баласы Тұран әскерін соғыста жеңіп жеңілген елмен бітім жасауға уәде
берген әкесі оның уәдесін бұзып, абыройын төгеді. Қорлыққа шыдай
алмаған бала Тұран тағына шығып кетеді. Соңында Сиявуш жат елде
жаладан өледі. *Шахнама* өзінің іс-әрекеттерімен ала бөтен суреттелген
батыр Бахрам Чубин. Мұның прототипі тарихта болған Ормузд 4 патшаның
әскер басшысы Фердоуси бұл батырды алғашында ақылды, құдіретті батыр
ретінде бейнелей келе патшадан қиянат көріп өзгерген кек аламын деп
көзіне қан толған ызалы адам ретінде суреттейді.
Ал Тұран жағының батырларын Фердоуси даралап көрсете бермейді.
Соның ішінде Перон батырға айырықша назары түседі. Иран патшасының
мұрагері Сиявушқа ол өз қызын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.