Әлеуметтік жұмыстың мақсатты дайындау технологиясы
әл-фараби атындағы қазақ ұлттық университеті философия және саясаттану факультеті
әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасы ДӘРІСТЕР МАЗМҰНЫ
Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары
Мамандық: 6В11401-әлеуметтік жұмыс
Кредит саны:5
Алматы, 2022
Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары пәні бойынша қысқаша дәрістер
Дәріс 1. Әлеуметтік жұмыстың технологиясы әлеуметтік технологиялардың бір бөлігі ретінде
Мақсаты: Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары пәнінің зерттеу объектісі мен пәнін айқындау.
Мазмұны: ХХ ғ. аяғында барша адамзат алдында, адамдардың өмір сүруіне қауіп төндіретін, дағдарысты құбылыстардың күрделі әлеуметтік мәселелері орын алды. Қатты толғандырғаны ретінде экономикалық және экологиялық жағдай, жер бетінде адам саны өсімінің әркелкілігі, кедейшілік, жұмыссыздық, аурулардың көбейуін атауға болды. Осындай қауіпті тенденциялардан демографтар мен денсаулық сақтау органдарының қызметкерлері ХХІ ғ. ер адамдар мен балалар саны азаятындығын, халықтың көп бөлігін қарттар, жесір әйелдер, күрделі ауру адамдар құрайтындығын айтады. Мемлекеттік статистика агенттігінің мәліметіне сүйенетін болсақ, 1990 жылдан бері, өзінің табиғи өсімімен емес, яғни жүрек ауруларынан қайтыс болған жұмысқа қабілетті ер адамдардың саны екі есеге дейін көбейген. Қазіргі уақытта ер адамдардың өмір ұзақтығы орта есеппен 63,5 жас, әйелдерде - 73,2 жас мөлшерін көрсетуде.
Елдегі орын алып отырған саяси және әлеуметтік-экономикалық төңкерістер қылмыстың, сыбайлас жемқорлықтың өсуіне, байлар мен кедейлер табысының арасындағы елеулі айырмашылықтарын, яғни халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуімен әлеуметтік қысымның жоғарылауы мәселелеріне алып келеді. Мұндай жағдайларда халықты әлеуметтік қорғау мен әлеуметтік қызмет көрсету жеткіліксіз болып саналады.
Сондықтан да, әлеуметтік жұмыс жүйесі қайта жаңартуды, реформалауды талап етті. Бұл дегеніміз әлеуметтік қызмет мамандарын қайта дайындықтан өткізу, олардың кәсібилігін жоғарылату және іс жүзінде әлеуметтік жұмыстың қазіргі тиімді технологияларын қолдану болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың технологиясы әлеуметтік технологиялардың бір бөлігі ретінде
Кез-келген қызмет көрсету саласында технологияны игеру, оны тәжірибеде қолдану кәсіби маманға қойылатын талап болып табылады. Сондықтан да, әлеуметтік қызмет саласында жоғары кәсіби білімді маманды дайындау бағдарламасы, әлеуметтік жұмыс технологиясы мен әдістерін негізгі оқу пәндерінің бірі ретінде қарастырады.
Әлеуметтік технология, әлеуметтік жұмыс технологиясы, әдіс, әлеуметтік жұмыстың әдістері ұғымдарына және олардың өзара байланысына тоқталып өтейік.
Технология (грек тілінен techne - өнер, шеберлік, logos - оқу, үйрену) - өңдеу құралдары мен тәсілдері туралы және объектіні сапалы қайта қалыптастырудағы білім жүйесі болып табылады.
Алғашқыда технологияның анықтамасы тек қана өндірістік саладағы іс-әрекеттерге, яғни табиғи өнімді игеруге бағытталған болды. Ал қазіргі уақытта технология ұғымының мағыналық кеңістігі айтарлықтай кеңейді және мазмұны да зерттеу объектісіне әлеуметтік процестер технологиясын қосу арқылы толықты.
Материалдық өндіріс саласында технология ұғымы көпжылдық қалыптасқан дәстүрге байланысты теоретиктер мен практиктер тарапынан ешқандай күдік, сенімсіздік тудырған жоқ, ал әлеуметтік саланы технологизациялау, әлеуметтік технология ұғымы қоғамда көп уақытқа дейін қолдау тапқан жоқ. 70-ші жылдардың ортасында да әлеуметтік саланы технологизациялау мүмкіндігінің өзі біршама күдік туғызды.
Әлеуметтік технология ұғымын алғашқы рет толығымен қарастырған еңбек 1976 ж болгар ғалымы Николь Стефановтың Қоғамдық ғылымдар мен әлеуметтік технологиялар монографиясы болды. Автордың айтуы бойынша әлеуметтік процестер технологизациясы - адамды, іс-әрекеттер құрылымымен, яғни әлеуметтік технологиялардың мәні білімді, тәжірибемен адамның дағдыларын, әлеуметтік қатынастары мен процестерін қайта қалыптастырумен түсіндіріледі деді.
Н.Стефановтың тұжырымдауынан кейін қоғамтанушылар әлеуметтік саланы технологизациялау мәселесін белсенді түрде зерттеуге кірісті.
70-ші жылдың екінші жартысынан бастап, қазіргі уақытқа дейін әлеуметтік технологиялармен байланысты мәселелерді ғылыми зерттеу белсенді түрде жалғасуда. Әлеуметтік технология мәселесін ғылыми зерттеу оның мәнін анықтау болып табылады.
Осылайша, әлеуметтік технологияның күрделілігін зерттеудің әртүрлі бағыттары әлеуметтік технологияның мәнін анықтайтын көптеген анықтамалар берді. Олардың ішінде әлеуметтік технология: басқару, реттеу тәсілі және әлеуметтік процесті жоспарлау ретінде, өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін және іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті әлеуметтік жобалаудың соңғы өнімі ретінде, қойылған мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістер, тәсілдердің жиынтығы ретінде, қойылған мақсатқа жету құралы және қоғамдық мәселені шешуге бағытталған тәсілдерін сипаттайтын әлеуметтанулық категория ретінде сияқты тұжырымдарды айтуға болады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сүрақтар
Әлеуметтік технология және әлеуметтік жұмыс технологиясына анықтама беріңіз
Әлеуметтік жұмыс технологиясын дайындаудың негізгі кезеңдері қандай?
Әлеуметтік жұмыс технологиясы пәнінің міндеттері?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 2. Әлеуметтік технологиялар типологиясы
Мақсаты: Студент мақсатты жобалау және оның әлеуметтік жұмыс технологиясындағы орны мен рөлін айқындай білуі, сонымен бірге оның қолданылу ерекшелігін меңгеруі тиіс.
Мазмұны: Әлеуметтік жұмыс технологиясы - бұл нәтижесінде белгілі-бір әлеуметтік мақсатқа жететін және әсер ету объектісі пайда болатын іс-әрекет алгоритмі. Бұл іс-әрекет бір реттік әсер ету актісі болып табылмайды, керісінше әлеуметтік жұмыстағы жаңа міндеттерді шешу барысында циклді түрде қайталанып отырады, сонымен қатар, мазмұны, формасы және әдістерінің өзгеруімен сипатталатын процесс. Мұндай циклдің мазмұны міндеттердің пайда болуынан бастап оны толық шешкенге дейінгі жиынтық технологиялық процесті құрайды.
2.1 Технологиялық процестің мәні мен құрылымы
Процесс - бұл ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен зерттеу пәнінің өзгеруі. Әлеуметтік жұмыста сыртқы фактор ретінде клиенттің өмір сүру ортасы мен әлеуметтік жағдайы қарастырылады, ал ішкі фактор ретінде адамдардың немесе адамдар топтарының адамгершілік-психологиялық, физиологиялық және физикалық ресурстары қарастырылады.
Әлеуметтік жұмыс маманының клиенттің мүддесіне сай ішкі және сыртқы факторларға мақсатты бағытталған ықпалы, олардың белсенділігі әлеуметтік жұмыс технологиясының басты қызметі болып табылады. Әлеуметтік қызметкер ақпаратты талдауда, тұлғалақ (немесе топтың) мәселелерді шешудің бірнеше жолдарын дайындау және дайындалған жоспарды тәжірибеде жүзеге асыруға қатысады, яғни клиенттің тіршілік әрекетіндегі ықпал ету технологиясын жасап шығарушы және белсенді қатысушы болып табылады.
Әлеуметтік жұмыс технологиясына процесс ретінде белгілі-бір уақытқа қатысты ұзақтық, мақсат пен міндетті анықтаудан бастап, оны тәжірибеде шешкенге дейінгі уақыт аралығы тән. Бұл ұзақтық әлеуметтік жұмыс ұйымдастырушыларының және олардың клиентпен өзара әрекеттерінің аяқталған циклін білдіреді. Ортақ мақсаттағы іс-әрекеттің мазмұнының тұрақты, қайталанып,тізбекті ауысуы - технологиялық процестің мәнімен сипатталады.
Біріншіден, технологиялық процестің негізін іс-әрекет алгоритмі (операция) құрайды.
Алгоритм - белгілі-бір мәліметтер бойынша операцияның қалай және қандай кезектілігі арқылы міндеттердің нақты шешімін білдіретін бағдарлама. Бұл термин латын сөзінен algorithmi шығады. Орта ғасырда Еуропада кеңінен тараған трактат, ІХ жүзжылдықта хорезм математигінің аты латын тілінде аль-Хорезм деп аталды.
Ол кезеңде алгоритм термині есептеу өнері жүйесінде қолданылды. Ал қазіргі уақытта бұл термин электронды есептеу техникасында кеңінен қолданылады және де әлеуметтік-экономикалық зерттеулерде де жиі қолданылып жүр.
Қазіргі кезеңде алгоритм ұғымы сандармен жүргізілетін операциялармен шектелмейді, және логикалық операцияларды, сонымен бірге басқарушылық шешімдерді қабылдауда, мақсат пен міндетті анықтауда, ақпаратты өңдеуде және тағы да басқаларда қолданылады.
Бұл терминнің әлеуметтік жұмыстағы қолданылуы, әлеуметтік жұмыс объектісінің қайта қалыптасуына ықпалдылығымен түсіндіріледі.
Екіншіден, технологиялық процестің маңызды компоненті операция болып табылады.
Операция - бұл саналы түрде мақсатқа жетуге бағытталған қарапайым іс-әрекет. Жалпы мақсатқа біріккен операциялар жиынтығы, технологиялық процесс процедурасын құрайды.
Операцияның маңызды сипаттамасы қойылған мақсатқа оның нәтижесінің сай болу деңгейі болып табылады. Бәрімізге белгілі, іс-әрекеттің нәтижесіне әлеуметтік ортаның ерекшелігіне сай әртүрлі бақыланбайтын факторлар әсер етуі мүмкін. Олардың ішінде, экономикалық жағдайды, әлеуметтік-экономикалық құбылысты, сонымен бірге, тұлға немесе әлеуметтік топ ерекшеліктеріне тән субъективті факторларды атауға болады. Сондықтан да, әрбір операцияның осы технологиялық циклдің нәтижесі, әлеуметтік сала маманының кәсіби сауаттылығына, әлеуметтік қызметті қажет ететін клиент жағдайына әсер ете алу қабілетіне тәуелді.
Үшіншіден, технологиялық процестің маңызды компоненттерінің бірі инструментарий болып табылады.
Инструментарий - тұлғаға немесе әлеуметтік қауымдастыққа ықпал ету арқылы мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін құрал. Адам өзінің іс-әрекеттерін жүзеге асыру барысында қоршаған ортамен өзара байланысқа түсе отырып, тұлға ретінде дамиды және қалыптасады, өмір сүреді. Сондықтан да, әлеуметтік жұмыс клиентті қайта қалыптастырушы, танымдық, құндылықты-бағытталған, коммуникативті іс-әрекеттерге тарту, бұл тұлғаға әсер етудің маңызды құралын пайдалану болып табылады. Мұндай міндеттерді шешу үшін әлеуметтік қызмет маманы көмекші құралдардың толық кешенін және ақпараттық, ұйымдастырушылық-әдістемелік және процедуралық сипаттағы тәсілдерді қолданады.
Егер олар нақты технологиялар үшін жалпы маңызды, әдіснамалық сипатқа ие болса, технологиялық процеске кіретін процедуралар мен операциялар оның құрылымдық элементі рөлін атқарады. Нақты технологияларда жеке процедуралар өзіндік технологияға айналуы немесе жеке мәндерге ие технологияларға бөлініп кетуі мүмкін. Мысалы, нақты жағдайдағы клиентпен әлеуметтік жұмыста өзіндік сипатқа ие болатын, толық және жалпыландырылған әлеуметтік технологиялық процестегі мақсатты жобалау поцедурасында операциялардың бірі диагностика болып табылады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік жұмыстағы технологиялық процестің негізгі құрылымдық элементтерін атаңыз
Алторитм терминіне анықтама беріңіз. Бұл терминнің әлеуметтік жұмыста қолданылуының ерекшелігі қандай?
Операция және процедура дегеніміз не?
Әлеуметтік мәселелерді шешудің кезеңдерін атаңыз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 3. Әлеуметтік диагностика: мақсаты, кезеңдері және жүргізу тәсілдері.
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыстағы бейімделу процесі және оны реттеудің әдістері туралы ақпаратты толыққанды игеруп, оны тәжірибе жүзінде қолдану дағдысына ие болуы тиіс.
Мазмұны:
Әлеуметтік технологияның негізгі міндеті арнайы құралдардың көмегімен әртүрлі қауымдастықтардағы әлеуметтік процестерді реттеу болып табылады. Әлеуметтік процестердің және технологиялардың жан-жақтылығы мен оны реттеу, әлеуметтік қызметтің кең аспектілерімен және әлеуметтік қызмет көрсетумен, атқаратын қызметімен, сипатымен және нәтижелерімен ерекшеленумен негізделеді.
Әрбір әлеуметтік әрекеттің түрі үшін жаңа технология құрылады. Әлеуметтік қызметтің әртүрлі салаларына жататын әлеуметтік технологиялар, олар медициналық қызмет көрсету, зейнеткерлік қамтамасыз ету, әлеуметтік сақтандыру, білім жүйесі және әлеуметтік қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан да, әмбебап технология болмайды, технологияның көптүрлілігі болады.
Әлеуметтік технологиялардың көптүрлілігі
Кез-келген белгілі-бір әлеуметтік мәселені шешуге бағытталған әлеуметтік технология нақты түрлендіруге ие болады. Бұл оны жүзеге асырудағы нақты жағдайларымен, яғни материалдық, саяси, қаржылық және кадрлар ресурстармен, тарихи жағдаймен, дәстүрмен және т.б. байланысты болады. Осы жоғарыда аталғандардың барлығы әлеуметтік технологияның мазмұнын анықтайды және технологиялық процеске қойылатын жалпы талаптардың пайда болуына алып келеді. Кез-келген процесті технологизациялау үшін келесі жағдайлар болуы керек: біріншіден, процесс нақты бөлімдерге бөлуге көмектесетін белгілі-бір күрделілік құрылымға ие болуы тиіс; екіншіден, әлеуметтік қызметкердің қызметінің іс-әрекетін жүзеге асыруға септігін тигізетін құралдары болуы тиіс.
Әлеуметтік технология әлеуметтік қажеттіліктерге жауап ретінде көрінеді, сондықтан да жаңа технологияларды қалыптастыру объективті және заңдылық процесі деп атауға болады.
Әлеуметтік технологияны жүзеге асыру барысында ықпал ету процесі өзгеруі мүмкін және өз кезегінде жаңа технологияларды әрқашанда ізденіс үстінде болу мүмкіндігін анықтайды. Әртүрлі жағдайдағы объектіге әлеуметтік ықпал ету оның жағдайы мен қойылған мақсатқа қарай жаңа технологияларды қолдану мен дайындауды талап етеді.
Кез-келген әлеуметтік технология адресті түрде қолданылады. Ол әлеуметтік іс-әрекеттің субъектілері мен объектілерінің ерекшеліктерін назарға алмай енгізілмейді және жобаланбайды. Белгілі-бір әлеуметтік мәселені шешу үшін әлеуметтік технологиялар жиынтығын дайындап, енгізу қажет. Мысал ретінде халыққа медициналық қызмет көрсетуді айтуға болады, себебі медициналық орындар арнайы қызметтеріне қарай әртүрлі болады. Бұл медициналық орындардың мемлекеттік және муниципалдық жүйесі, қаржыландыру тұрғысынан, бұл жедел-жәрдем беру технологиясы, медициналық қалпына келтіру, әртүрлі ауруларды емдеу және олардың алдын-алуы сияқты болып бөлінеді.
Одан басқа айта кететін болсақ, медициналық көмек көрсетудің әртүрлілігі, ол әрбір науқас адам, яғни бұл оның денсаулығына байланысты мәселені шешуге бағытталған жеке бір технология.
Тағы да бір нақтырақ айтатын болсақ, оны келесі мысалдан көруге болады. Мүгедек балалары бар отбасыларын әлеуметтік қорғау үшін, оның объективті және субъективті алғышарттары мен жағдайын анықтау қажет. Себебі, осы алғышарттар мен жағдайларсыз мәселені шешу мүмкін емес. Егер мүгедек балалары бар отбасын алатын болсақ, онда олардың әрқайсысының жағдайы әртүрлі болуы мүмкін, яғни баланың науқастылығы, оның жасы, баспанамен қамтамасыз етілгендік деңгейі, материалдық жағдайы, отбасының толықтығы немесе толық еместігі, психологиялық климаты, туысқандарының көмегі және т.б.
Бұл отбасылардың барлығында мәселе ортақ - ол мүгедек баланың болуы, бірақ әрқасысында жағдай әртүрлі, сондықтан да мұндай отбасылармен жұмыс процесі де бірдей болмайды. Біреуінде психотерапияны, біреуінде медициналық әлеуметтік қайта қалпына келтіру, ал енді бірінде материалдық көмек көрсету қажет болып отыр.
Осылайша, әрбір нақты отбасылардың мәселелерін шешуде қолданылатын технологиялардың мәні зор болып табылады.
Әлеуметтік технологиялардың әртүрлілігін білдіретін келесі фактор, ол әлеуметтік технологияны орындау мен дайындау барысында мамандардың игеруге тиіс кәсібилік, квалификация деңгейі, тәжірибесі мен басқа да сапалары болып табылады.
Сонымен, әлеуметтік технологиялардың әртүрлілігі келесілермен түсіндіріледі:
әлеуметтік қатынастың кеңдігімен және әлеуметтік іс-әрекеттің түрлерімен;
әлеуметтік технология объектісінің күрделі, жүйесі сипатымен;
әлеуметтік іс-әрекетте қолданылатын құралдар, әдістер мен формалардың әртүрлілігімен;
әлеуметтік технологияларды орындаушылар мен дайындаушылардың кәсібилік деңгейінің әртүрлілігімен.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Типологияның мәні мен мазмұнына тоқталыңыз?
Әлеуметтік технологиялар классификацияларын атаңыз?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 4. Әлеуметтік терапия және оны жүзеге асыру әдістері
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыста қолданылатын терапевтік ықпал ету әдістері мен негізгі формалары туралы ақпаратты толығымен игеруі тиіс.
Мазмұны: Әлеуметтік жұмыс - бұл жан-жақты кәсіби қызмет. Оны ұйымдастырушылық-ресмилік белгілеріне қарай әлсіз құрылымдалған әлеуметтік мәселелер мен оның күрделі шешімдерін жүзеге асыруда қолданылатын әдістер мен тәсілдер, процедуралар жүйесіне жатқызуға болады. Алайда, процедуралар мен операцияларды игеру, технологияны меңгерген деген сөз емес. Әлеуметтік жұмыс технологиясы мәселені шешу шеберлігімен тығыз байланысты. Бұл жағдай оны шығармашылық деңгейге дейін жоғарылатады.
Әлеуметтік жұмыстың мақсатты дайындау технологиясы
Әлеуметтік жұмыс технологиясы процесс ретінде келесілерді қамтиды: дайындық, кезеңі, мақсатты жобалау, ақпаратты жинау мен талдау, іс-әрекет бағдарламасын дайындау, бағдарламаны жүзеге асырудағы тәжірибелік іс-әрекеттер. Айта кету керек, мұнда мәселе толығымен шешілгенге дейін циклдер қайталанып отырады.
Басқа процедураларға қарағанда негізгісі болып мақсатты жобалау табылады. Мақсатты жобалау: Мақасатты жобалау - қоғамдық ғылымдарда кеңінен қолданылатын ұғым.
Біріншіден, мақсатты жобалау бұл болашақтағы нақты іс-әрекет нәтижесін көрсететін, мақсатты анықтау мен талдау процесі. Осыған байланысты мақсатты жобалау әдістемелік және әдіснамалық қызметтерді де атқарады:
мақсат - жету құралы - нақты іс-әрекет түрінің нәтижесі жүйесінде интегратор қызметін атқарады;
іс-әрекет детерминациясының барлық факторларын белсенді іске қосуды білдіреді: қажеттіліктер, қызығушылықтар, стимулдар, мотивтер.
Мақсатты жобалаудың орталық мәселесі мақсатты нақтылау және оған жетудің тиімді құралын анықтау тағы басқаларды қамтиды. Жету құралы анықтамаған мақсат - бұл ойша құрылған жоба, арман ғана болып қалады.
Екіншіден, мақсатты жоба іс-әрекеттің нәтижесіне қойылатын негізгі талаптар мен тәртіпті анықтайтын алгоритмді білдіреді. Мақсат - іс-әрекет нәтижесін нақты көрсететін ұғым. Мақсатты нақтылауда келесілерді назарға алу қажет:
мақсат негізделген болуы және ықпал ету обьектісінің даму заңдылықтарының талаптарын көрсетуі тиіс;
мақсат түсінікті және жете алу мүмкіндігінің болуы;
негізгі мақсат жоғарғы тәртіп мақсатымен сәйкес және байланысты болуы тиіс.
Мақсат адамдар арқылы құрылады, сондықтан да олар субьективтілік элементі болады. Маңыздысы мақсатты жобалау процесінде субьективті жағы басым болуы қажет.
Мақсатты құрудың негізгі кезеңдері:
обьектінің жағдайы мен қажетті сипаттамасын бөліп көрсету және оларды нақты іс-әрекеттің мақсатты құрылымына енгізу;
нақты іс-әрекеттің түрлерімен пайда болатын, мүмкін жағдайларды анықтау;
мақсатты, обьективті түрде нәтижеге жете алмайтын іс-әрекеттерден шектеумен түсіндіріледі.
Мақсаттардың бірнеше типтерін бөлуге болады: нақты және абстрактілі; стратегиялық және тактикалық; индивидуалды, топтық, қоғамдық; іс-әрекет субьектісімен қойылған.
Нақты мақсат - тәуелсіз іс-әрекет өнімінің идеалды бейнесі.
Абстрактілі мақсат - бұл жетістікке жету үшін адамдардың іс-әрекеті жүзеге асырылатын белгілі-бір идеал туралы жалпы түсінік.
Стратегиялық және тактикалық мақсат - уақытша факторлармен олардың жүзеге асыруымен анықталып, негізделеді және біртұтас немесе бөліктер ретінде салыстырылады.
Іс-әрекет субьектісі арқылы қойылатын мақсат, оның жеке белсенділігінің ішкі дамуы, шығармашылық қатынасы мен тапсырылған жұмысқа жауапкершілікпен қарауы нәтижесінде пайда болады.
Мақсатты жоспарлау әлеуметтік іс-әрекетті ұйымдастыру мен оны жүзеге асыруда маңызды орынға ие болады. Әлеуметтік жұмыс технологиясы - субьектінің обьектіге әлеуметтік ықпалының мақсатты бағытталған процесі болып табылады.
Әлеуметтік жұмыста мақсатты жоспарлауды оның әдістемелік және ұйымдастырылуы тұрғысынан қарастырған жөн.
Мақсатты жоспарлаудың әдістемеліқ аспектісі әртүрлі деңгейдегі әлеуметтік мәселелердің шешу жолдарын анықтаудағы жалпы және нақты міндеттермен қамтамасыз етуімен анықталады. Мақсатты жоспарлаудың ұйымдастырушылық аспектісі берілген мәселенің шешу құралдары мен нақты жолдарын жүзеге асырумен айқындалады.
Әлеуметтік жұмыс технологиясында мақсатты жоспарлауды селекция процесі ретінде көруге болады: белгілі-бір нәтижені алу барысында мүмкін нәрсені мүмкін еместен, заңдылықты аяқ асты пайда болатын нәрседен бөлу.
Осылайша, мақсатты жобалау аналитикалық қызмет рөлін атқарады. Бұл қызметтің мақсатты жобалау субъектілері, яғни әртүрлі деңгейдегі әлеуметтік жұмыс мамандары бола алады:
а) ситуацияны талдай алуы;
б) нақты мәселені шешудің құқықтық кеңістігін меңгеруі;
в) тәжірибелік жұмыс дағдыларын іс-жүзінде игеруі.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік жұмыстағы мақсатты жобалаудың мәні
Мақсатты жобалау қандай қызмет атқарады?
Әлеуметтік жұмыста мақсатты қоюдың негізгі талаптары қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 5. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен оның классификациясы.
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыс әдістерінің классификациясын және әлеуметтік әдістер классификациясын толығымен білуі тиіс.
Мазмұны: Адамдар өздерінің күнделікті өмірінде өзінің пікірін тексеруге тура келеді, себебі, өзінің таңдаған әлеуметтік мінез-құлқының, қабылдаған шешімінің дұрыстығын тексеру үшін оларды басқалардың - ата-анасының, ерінің немесе әйелінің, достарының, ұжымдастарының, ұлы жазушылар мен ғұламалардың ойларына, әлеуметтік қозғалыстардың көсбасшыларының пікірімен салыстырып отырады. Мәселенің шешімін қабылдауда ол әрқашанда субъективті, тұлғалық сипатқа ие болады. Мәселені шешудің объективті нұсқасы көпжағдайда әлеуметтік диагностиканың апробацияланған технологиясын сақтаумен анықталады.
Әлеуметтік диагностиканың мәні мен сипаттамасы
Диагностика, бұрыннан қалыптасқан қарым-қатынастың әдістері мен әлеуметтік шынайылық туралы ақпаратты бірте-бірге өзгерте отырып, XIX ғ. соңы - XXғ. басында әлеуметтік тәжірибеде мойындау мен кең таралымға ие болды. Әлеуметтік диагностиканың қалыптасу кезеңінің ерекшілігі, ол әлеуметтік ақпарат күрделі емес және ерікті сипатқа ие болуында; оның шығу көзі ретінде формализмге негізделген және формализмге негізделмеген сұхбат әдісі, бақылау және басқа да зерттеу объектісі туралы ақпарат пен тәжірибе, әлеуметтік білімді жинақтаудың тәсілдері жатады. Сондықтан да, диагностиканың нәтижесі нақты емес болып келеді.
Әлеуметтік диагностика термині ХХ ғасырдың 20ж. басы - 30ж. соңында кең етек ала бастады. Қазіргі уақытта әлеуметтік диагоностика әлеуметтік жұмыстағы маңызды бағыттардың бірі ретінде тұжырымдалды. Диагностика термині (грек тілінен аударғанда диагноз - анықтау, тану) медицина ғылымынан алынған.
Біз білетініміздей, медициналық диагноз науқасты жан-жақты зерттеу негізінде соматикалық немесе психикалық ауруының себебі мен сипатын анықтау болып табылады. Көптеген психикалық аурулар пациенттер, басқа адамдар мен ұйым арасындағы күрделі өзара байланыс нәтижесінен болады. Диагноздар, соның ішінде психикалық ауруларда пациентке қоршаған ортаның әсері мен әлеуметтік-мәдени аспектілер, сонымен бірге осы мәселенің пайда болуына ықпал ететін құбылыстар да есепке алынбайды. Сонымен қатар, диагноз адамға әрдайым өзгерістер мен даму процесі тән екендігі назардан тыс қалып отырады.
Диагностика (грек тілінен "diagnostikos" - тануға қабілетті) - зерттеліп отырған объект немесе процесс туралы жоққа шығаратын ақпаратты алудың жалпы тәсілі. Әлеуметтік қатынастар мен процестер саласында диагностиканың мәні медицинадағы ауруды анықтаумен бірдей десе де болады: егер ауруды дер кезінде және оның пайда болуының себептері мен белгілерін дұрыс анықтайтын болса, онда емдеудің сәттілігі мен жағымды нәтижеге қол жеткізуге болады. Дұрыс қойылмаған диагноз дәрігерлердің жұмысын жоққа шығарып қана қоймай, науқастың сауығу мүмкіндігін де жояды. Барлық соматикалық денсаулық саласында айтылғандардың барлығы психологиялық денсаулыққа, сонымен бірге білім деңгейін, интеллектіне де тән (пелагогикалық аспект), сондықтан да әлеуметтік жұмыстағы диагностика жоғары квалификация мен технологиялылықты қажет ететін маңызды қызмет болып табылады.
Кейбір ғалымдар әлеуметтік тәжірибеде бұл терминді мәселелі талдау ұғымымен ауыстыруды немесе бұл процесті әлеуметтік себепті анықтау үшін немесе эксперттік баға беру ретінде қолдануды ұсынады.
Ғылыми-тәжірибелік бағытта әлеуметтік қызметкерге кең шеңбердегі талаптарды анықтауға тура келеді, сондықтан да, әлеуметтік диагностиканың маңыздылығы зерттеліп отырған объекті немесе әлеуметтік процесс туралы нақты ақпарат алу болып табылады.
Әлеуметтік диагноздың мәні әлеуметтік қызмет көрсетудегі клиенттің өмір сүру жағдайында пайда болған себеп-салдарлық байланыстарды анықтау болып отыр. Әлеуметтік диагноз клиент жайлы ақпарат жинау мен өмір сүру жағдайын, сонымен бірге әлеуметтік көмек көрсету бағдарламасын дайындау үшін оны талдау болып табылады.
Диагностиканың мақсаты әлеуметтік объектінің жағдайы - ол туралы ақпараттың дәлдігін және оны қоршаған ортаны, мүмкін болатын өзгерістерді жобалау және басқа да объектілерге әсерін қалыптастыру, сонымен қатар, әлеуметтік көмек көрсетудегі ұйымдас-тырушылық шешім қабылдау үшін ұсыныстар дайындау, іс-әрекетті әлеуметтік жобалауды дайындау.
Әлеуметтік диагнозды қою - бұл шығармашылық процесс, бірақ белгілі-бір іс-әрекет алгоритміне, мәселені шешу құралы мен процедураны пайдалануға ие болып келеді. Ғылымның әртүрлі саласында жұмыс жасаған көптеген ғұлама ғалымдардың шындықты анықтаудың және қоюдың өзіндік шығармашылық, индивидуалдық бағыттары бар. Әлеуметтік даму мәселесінің диагнозын және шығармашылық талдаудың технологиялылығын сипаттаған В.И. Вернадский болды. Ол келесі ережелерге бағынуды ұсынды:
- нақты талдау жүргізу;
- жекеліктен жалпыны көру;
- құбылысты суреттеумен шектелмей, оның мәні мен басқа құбылыстармен байланысын терең зерттеу;
- неге? деген сұрақтан қашпау;
- қағидалар тарихын есепке алу;
- түпнұсқаға жүгіне отырып, әдеби шығармалардан зерттеу пәні туралы барынша ақпарат жинау және т.б.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Диагностика дегеніміз не және бұл термин әлеуметтік жұмыста қандай мағынада қолданылады?
Әлеуметтік диагностиканың міндеттері мен қолданылу аясы қандай?
Әлеуметтік диагностиканың негізгі міндеттерін атаңыз және сипаттама беріңіз?
Әлеуметтік диагностикаға қойылатын талаптар?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 6. Әлеуметтік жұмыстағы бейімделу процесі және оны реттеудің әдістері
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыстағы бейімделу процесі және оны реттеудің әдістері туралы ақпаратты толығымен меңгеруі тиіс.
Мазмұны: Бейімделу әлеуметтік жұмыс мазмұнында маңызды орын алады. Ол бір жағынан әлеуметтік ортамен әлеуметтік жұмыс объектісіне ықпал ету процесін сипаттаса, екінші жағынан оның тиімділік критериі ретінде көрінетін әлеуметтік жұмыс нәтижесінің белгілі-бір анықтамасын білдіреді. Сондықтан да, бейімделу процесінің мәнін, оның механизмін түсіну - әлеуметтік қызметкердің кәсібилігіне қажетті жағдай болып табылады. Бейімделу процестері қажетті технологияларды қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік бейімделудің мәні мен мазмұны
Әлеуметтік бейімделу адамның жағдайын ғана көрсетіп қоймай, әлеуметтік ортаның ықпалы мен әсеріне әлеуметтік организмнің тұрақтылық пен тепе-теңдікке ие болу процесін бейнелейді.
Әлеуметтік бейімделу адам өміріндегі өтпелі кезеңдерінде, радикалды экономикалық және әлеуметтік реформалар кезеңінде де көрініс табады.
Қазіргі уақытта бұл мәселені қарастырудағы баса назар аудару адамдардың өмірінің әртүрлі салаларындағы бейімделу процесінің тездетілуімен байланысты, тәжірибелік міндеттерді шешу қажеттілігімен айқындалып отыр, олар кәсіби, тұрмыстық, саяси-құқықтық және т.б.
Қазіргі ғылыми әдебиеттерде бейімделу мәселелері бірнеше бағытта қарастырылады: биологиялық, медициналық, педагогикалық, психологиялық, әлеуметтанулық, және кибернетикалық. Топтың әлеуметтік бейімделуінің философиялық-әдістемелік аспектісі В.Ю.Верещагиннің, И.Д.Калайковтың, П.И.Царегородцевтың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Бейімделудің әлеуметтік-психологиялық аспектісін А.А.Бодалев, Г.А.Балл, Л.П.Гримак, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн сияқты психологтардың зерттеулерінде көрініс табады. Педагогикалық аспектілерін Н.Н.Березовин, О.Л.Берак, В.В.Давыдов, Н.Ф.Талызин және т.б. ғалымдар қарастырған. Жоғарыда көрсетілген бағыттарын ескере отырып, бейімделу процесінің көптеген анықтамасы мен сипаттамалары бар.
Жинала келе, бұл ғалымдардың еңбектері теориялық және әдістемелік тұрғыда маңызды болып отыр және әлеуметтік жұмыстағы индивид дамуының жетістіктерін көрсетеді. Сонымен бірге, айта кететін жайт халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі әлеуметтік бейімделу мәселесін қарастыру әлеуметтік жұмысты технологизациялау контекстінде терең зерттеуді қажет етеді.
Әлеуметтік бейімделу деп адамның жаңа әлеуметтік орта өміріне белсенді түрде қалыптасу процесін айтамыз. Әлеуметтік бейімделу процесінде адам әлеуметтік ортаның ықпал ету объектісі және осы ортаның ықпалына жауап беретін субъектісі болып табылады. Бейімделу процесі бұл әлеуметтік құндылықтарды әлеуметтену арқылы игеру. Адам белсенді субъект ретінде өзінің өмір сүру барысында басқарушылық, экономикалық, психологиялық, педагогикалық технологиялар мен әдістерді, яғни адамдық өркениет өнімдерін меңгереді және қолданады. Іс жүзінде адамдық мәдениеттің барлық элементтері бейімделу механизмі арқылы тұлғаның қалыптасуына қатысады. Әлеуметтілік - адамның мәнділік жағы, оның сапалық сипаттамасы. Оны басынан өткізбегендерге біз тек қана психологиялық ауруларды немесе бала кезінен бастап әлеуметтену процесінің кезеңдерін өтпегендерді (Маугли эффектсі) жатқызуымызға болады.
Бейімделудің барлық түрлері бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ оның ішінде бірінші орынға әлеуметтік шығады. Адамның толық әлеуметтік бейімделуі физиологиялық, басқарушылық, экономикалық, педагогикалық, психологиялық және кәсіби бейімделуді қамтиды.
Басқарушылық (ұйымдастырушылық) бейімделу. Басқарусыз - адамға жақсы жағдай жасау (жұмыста немесе тұрмыста), оның әлеуметтік рөлінің жоғарылауының алғышарттарын құру, оған ықпал ету, қоғам мен тұлғаның қызығушылықтарына жауап беретін іс-әрекетпен қамтамасыз ету мүмкін емес.
Әлеуметтік бейімделу басқарылатын процесс. Оны басқару тек өндірістік, өндірістіктен тыс, өндірістікке дейін, өндірістіктен кейінгі іс-әрекеттерін жүргізу барысында әлеуметтік институттардың тұлғаға ықпал етуімен ғана емес, өзін-өзі басқарумен де жүзеге асырылады. Яғни, адамның өзін-өзі сынауы, өзінің ойлары мен әрекеттеріне жауапты болуын талап етеді.
Экономикалық бейімделу. Субъектілердің, индивидтердің экономикалық қатынастарының принциптері мен жаңа әлеуметтік-экономикалық нормаларын игерудегі күрделі процесс болып табылады. Мұнда әлеуметтік жұмыс технологиясына маңыздысы жұмыссыздық жәрдемақысының көлемі, жалақы, зейнетақы және жәрдемақы деңгейі сияқты нақты әлеуметтік шынайылыққа бейімделуді қамтитын әлеуметтік блок болып табылады. Олар адамның тек физиологиялық қажеттіліктеріне ғана емес, әлеуметтік-мәдени қажеттіліктеріне де жауап беруі тиіс. Егер адам кедей немесе жоқшылықта, жұмыссыздықта өмір сүретін болса, онда толыққанды әлеуметтік бейімделу болады деп айта алмаймыз.
Педагогикалық бейімделу. Тұлғаның құндылықты бағдарының жүйесін қалыптастыратын оқу мен тәрбиелеу, білім жүйесіндегі бейімделуі. Айта кету керек, адамның бейімделуіне табиғи, мұрагерлік, географиялық факторлардың кешенді ықпал етуі әсер етеді, бірақ соңғысы оның әлеуметтенуінде шешуші рөл атқармайды.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік бейімделудің мазмұны мен мәнін ашып көрсетіңіз?
Әлеуметтік жұмыста қолданылатын әлеуметтік бейімделудің әдістерін атаңыз және сипаттама беріңіз.
Әлеуметтік бейімделу технологиясының негізгі кезеңдері мен мазмұны
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью. - Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 7. Әлеуметтік терапия және оны жүзеге асыру әдістері
Мақсаты: дәріс әлеуметтік терапия және оны жүзеге асыру әдістері туралы ақпаратты толыққанды ақпарат береді.
Мазмұны: Қоғамның экономика мен рухани саласындағы түбегейлі өзгерістері мен олардың негативті салдары көптеген адамдарда үрей туғызады, ертеңгі күнге деген сенімсіздік пайда болады, адамның ішкі әлемі ауыр уайымдарға толады, ал бұлардың барлығы отбасылық қарым-қатынасқа кедергі келтіреді. Бұл дегеніміз халыққа әлеуметтік көмек көрсету формалары мен әдістерін жан-жақты дамытуға қажеттіліктің жоғарылауын білдіреді.
Жалпы Қазақстанда әлеуметтік жұмыстың кәсіби бағыттылығы терапия саласында енді ғана алғашқы қадамдарын жасауда. Сондықтан да, әлеуметтік қызметтегі ең жақсы технологияларды адамның әлеуметтік көңіл-күйін жақсарту үшін кәсіби сауатты қолдану қажет.
Әлеуметтік терапияның мәні мен мазмұны
Әлеуметтік-тұрмыстық ретсіздік, стрестік ситуация-лар адамның әлеуметтік, соматикалық және психологиялық көңіл-күйін төмендетеді. Бүгінгі күні адамдардың көпшілігі қоршаған орта арқылы көптеген жағымсыз жағдайлардың ықпалын тікелей және жанама түрде басынан өткізеді. Әлеуметтік терапиялық көмектің әртүрлі әдістері мен түрлерін қолданған әлеуметтік қызметкер, өз жұмысын, ең алдымен адамдардың жас ерекшелігіне, кәсіби және тұлғалық ерекшеліктерін сай құруы қажет.
Терапия сөзі грек тілінен аударғанда қамқорлық, күтім, емдеу деген мағынаны береді.
Біз білетіндей, медицина саласында терапиялық емдеудің көптеген түрлері қолданылады: дәрі-дәрмектік құрал, физиотерапия, фитотерапия, мануалды терапия және т.б. Дәстүрлі әдістерді қолданумен қатар, емдеудің басқа түрлерін табуға тырысуда, мысалы, ине терапиясы немесе емдеудің экзотикалық түрі дельфинотерапия. Кейбір мамандардың айтуынша, балалардың дельфинмен сөйлесу арқылы қозғалу қабілеттері қайта қалпына келеді, қан айналымы жақсарып, ауру төмендейді. АҚШ-та бұл әдіс 30 жылдан аса қолданылып келеді.
Әлеуметтік терапия психикаға ықпал ету әдісін қолданатын психотерапиямен тығыз байланысты. Бұл ықпал ету пациенттің мазасыздығын тудыратын сезімдерін, ойларын, импульсін, қатынасын және психологиялық симптомын ретке келтіруге байланысты, адамға немесе топтарға көмек көрсетудің мақсатты бағытталған, жүйелі шараларды қамтиды және де психологиялық теориялар мен әдістерге негізделген болып табылады. Психотераевт-дәрігер негізінен жүйке жүйесі ауыратындармен және адамның басқа да жүйке-психологиялық патологияларымен жұмыс жасайды.
Психотерапияның негізгі 4 моделі белгілі:
- психотерапия, клиенттің соматикалық және психикалық жағдайына ықпал ететін емдеу әдісі ретінде (психотерапияның медициналық моделі);
- психотерапия, қоғамдық бақылау құралы және қызмет етуші сипатына сай жасалатын амалдар әдісі ретінде (әлеуметтанулық модель);
- психотерапия, тұлғаны зерттеу процесінің әдісі ретінде (психологиялық модель);
- психотерапия, адамдар арасындағы өзара байланыс барысында пайда болатын кешенді құбылыс ретінде (философиялық модель).
Әлеуметтік қызметкер индивидттермен немесе әлеуметтік топтармен жұмыс барысында психологиялық және соматикалық мәселелермен жиі кездесіп отырады, сондықтан да, психотерапияда қолданылатын негізгі терапевтік және тәжірибелік әдістерін игергені жөн. Бұл оған адамның ішкі факторларын, яғни оның мінез-құлқына түрткі болатын себептерін анықтауға септігін тигізеді. Әлеуметтік қызметкердің клиентпен жұмысының бірінші сатысы терапевтік кеңес беру және әңгімелесу арқылы жүзеге асады. Оған көмек беру үшін әлеуметтік қызметкер өзі терапевтік жұмысты жүргізуі тиіс немесе басқа мамандармен бірігіп ұйымдастыруы қажет. Егер пациенттің денсаулығында күрделі ауытқулар байқалатын болса, онда әлеуметтік қызметкер, оны толық қажетті ем алу үшін дәрігерге немесе психотерапевтке көрінуіне ұсыныс береді.
Алайда, клиникалық бағыттар біздің нақты өміріміздегі болып жатқан оқиғаларды, индивид өмірінің әлеуметтік-экономикалық, рухани-адамгершілік жағдайларына назар аудармайды, сондықтан да, кей уақытта емдеу әдістері нәтижелі болмауы мүмкін. Кейбір жағдайларда, медициналық тұрғыдан шешімі табылуы қиын белгісіз асқазан ауруымен ауыратын адамға, Сіздің үйіңіздегі жағдай қандай? деген қарапайым сұрақ қою керек. Сол кезде оның бойынан нақты осы күрделі жағдайына себепші болған уайымды, эмоцияны және сезімдерді көруге болады. Жалпы, өмірдің өзі адамдардың денсаулығының жақсы болуына әсер ететін бірнеше терапевтік ситуациялар қатарынан тұрады, олар: өмірдің мәнін түсінуге көмектесетін бақытты балалық шақ, достық және сүйіспеншілік қарым-қатынас, жұмыстан алатын қанағаттану сезімі, сенім және наным және т.б.
Сонымен, терапия термині қазіргі уақытта кең әлеуметтік мағына және психотерапевт-дәрігерлердің қолданатын терапевтік әдістері салыстырмалы сипатқа ие болып отыр: яғни, адамның шешілмеген мәселелері бар немесе болатын болса, онда әлеуметтік жұмыс мамандарына белсенді түрде жұмыс жасау керек дегенді білдіреді.
Әлеуметтік жұмыс саласындағы маман ғана қазіргі терапевтік ықпал ету әдістерін меңгере отырып, соматикалық және психикалық ауытқулардың шешімін түсіндіре алады. Адамды өзінің мәселелерімен, уайымдары мен қиындықтарымен бірге индивидуалды біртұтастық ретінде қабылдау арқылы, әлеуметтік қызметкер өз тәжірибесінде мақұлданған әдістерді пайдаланумен терапевтік көмекті әсерлі ете алады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік терапияның мәні мен мазмұны
Терапияның индивидуаплды және топтық әдістеріне сипаттама беріңіз
Әлеуметтік терапияның негізгі әдістерін атаңыз және анықтама беріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью. - Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 8. Әлеуметтік жұмыс әдістері мен оның классификациясы
Мақсаты: дәрісте әлеуметтік жұмыс әдістері мен оның классификациясы туралы жан-жақты ақпарат беру болып табылады.
Мазмұны: Халықтың әртүрлі әлеуметтік топтарымен, индивидттермен әлеуметтік жұмыс жүргізудің тиімділігі, әлеуметтік процестердің даму заңдылықтарын танумен, адамдардың тіршілік әрекетінің нақты шарттары мен алдыңғы ұрпақ тәжірибелеріне тәуелді болады.
Әлеуметтік жұмыс ғылыми білім жүйесі ретінде екі негізгі бөлімдерден тұрады: 1) әдістемелер, заңдылықтар, принциптер, категориялық аппарат қарастырылатын теориялық-әдістемелік, іргелі бөлім және 2) тәжірбиелік әлеуметтік міндеттерді шешуге теориялық және эмпирикалық білімнің қолданбалы, теориялық және әлеуметтік-тәжіриелік, басқарушылық бөлімі.
Әлеуметтік жұмыс бұл ғылыми білім жүйесі ретінде көбінесе қолданбалы сипатқа ие болады. Біз білетініміздей, барлық ғылымдар іргелі және қолданбалы болып бөлінеді. Олар әлеуметтік шындықты әртүрлі әдістері мен пәні, әртүрлі бағыттары мен әртүрлі тұрғыдан зерттейді. Қолданбалы ғылым іргелі ғылымнан өзінің бағыттылығымен ерекшеленеді. Егер іргелі ғылым жаңа ілімді туындатумен, оны апробациялаумен айналысса, қолданбалы ғылым апробацияланған білімді әлеуметтік тәжірибеде қолдану мәселесімен шұғылданады.
Іргелі әлеуметтік білімдер технологизациялауға бағынбайтын табиғи және қоғамдық ғылымдардың теориялық жағдайларына негізделеді. Мұндай зерттеулер нақты әлеуметтік жобаны құруға бағытталмаған. Олардың нәтижелері қоғамның әлеуметтік дамуының ұзақ уақытты тенденциялары мен бағыттарын анықтайды. Іргелі ғылымдар теорияларда жаңа бағыттарды аша бастады, ал қолданбалы ғылым - шынайылықты жаппай технологиялылыққа айналдыру-дың жолдарын іздеумен айналысады.
Айта кету қажет, қазіргі әлеуметтік технология тек қана белгілі-бір іс-әрекет түрін ұйымдастырудағы тәжірибе мен дағдылар және білімдер жиынтығымен шектеліп қана қоймайды. Технология әлеуметтік дамыту процесі және олардың модернизациясы мен рационализациясын басқару туралы білімдер жүйесі болып қалыптасады. Әлеуметтік технология ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасы ДӘРІСТЕР МАЗМҰНЫ
Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары
Мамандық: 6В11401-әлеуметтік жұмыс
Кредит саны:5
Алматы, 2022
Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары пәні бойынша қысқаша дәрістер
Дәріс 1. Әлеуметтік жұмыстың технологиясы әлеуметтік технологиялардың бір бөлігі ретінде
Мақсаты: Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары пәнінің зерттеу объектісі мен пәнін айқындау.
Мазмұны: ХХ ғ. аяғында барша адамзат алдында, адамдардың өмір сүруіне қауіп төндіретін, дағдарысты құбылыстардың күрделі әлеуметтік мәселелері орын алды. Қатты толғандырғаны ретінде экономикалық және экологиялық жағдай, жер бетінде адам саны өсімінің әркелкілігі, кедейшілік, жұмыссыздық, аурулардың көбейуін атауға болды. Осындай қауіпті тенденциялардан демографтар мен денсаулық сақтау органдарының қызметкерлері ХХІ ғ. ер адамдар мен балалар саны азаятындығын, халықтың көп бөлігін қарттар, жесір әйелдер, күрделі ауру адамдар құрайтындығын айтады. Мемлекеттік статистика агенттігінің мәліметіне сүйенетін болсақ, 1990 жылдан бері, өзінің табиғи өсімімен емес, яғни жүрек ауруларынан қайтыс болған жұмысқа қабілетті ер адамдардың саны екі есеге дейін көбейген. Қазіргі уақытта ер адамдардың өмір ұзақтығы орта есеппен 63,5 жас, әйелдерде - 73,2 жас мөлшерін көрсетуде.
Елдегі орын алып отырған саяси және әлеуметтік-экономикалық төңкерістер қылмыстың, сыбайлас жемқорлықтың өсуіне, байлар мен кедейлер табысының арасындағы елеулі айырмашылықтарын, яғни халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуімен әлеуметтік қысымның жоғарылауы мәселелеріне алып келеді. Мұндай жағдайларда халықты әлеуметтік қорғау мен әлеуметтік қызмет көрсету жеткіліксіз болып саналады.
Сондықтан да, әлеуметтік жұмыс жүйесі қайта жаңартуды, реформалауды талап етті. Бұл дегеніміз әлеуметтік қызмет мамандарын қайта дайындықтан өткізу, олардың кәсібилігін жоғарылату және іс жүзінде әлеуметтік жұмыстың қазіргі тиімді технологияларын қолдану болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың технологиясы әлеуметтік технологиялардың бір бөлігі ретінде
Кез-келген қызмет көрсету саласында технологияны игеру, оны тәжірибеде қолдану кәсіби маманға қойылатын талап болып табылады. Сондықтан да, әлеуметтік қызмет саласында жоғары кәсіби білімді маманды дайындау бағдарламасы, әлеуметтік жұмыс технологиясы мен әдістерін негізгі оқу пәндерінің бірі ретінде қарастырады.
Әлеуметтік технология, әлеуметтік жұмыс технологиясы, әдіс, әлеуметтік жұмыстың әдістері ұғымдарына және олардың өзара байланысына тоқталып өтейік.
Технология (грек тілінен techne - өнер, шеберлік, logos - оқу, үйрену) - өңдеу құралдары мен тәсілдері туралы және объектіні сапалы қайта қалыптастырудағы білім жүйесі болып табылады.
Алғашқыда технологияның анықтамасы тек қана өндірістік саладағы іс-әрекеттерге, яғни табиғи өнімді игеруге бағытталған болды. Ал қазіргі уақытта технология ұғымының мағыналық кеңістігі айтарлықтай кеңейді және мазмұны да зерттеу объектісіне әлеуметтік процестер технологиясын қосу арқылы толықты.
Материалдық өндіріс саласында технология ұғымы көпжылдық қалыптасқан дәстүрге байланысты теоретиктер мен практиктер тарапынан ешқандай күдік, сенімсіздік тудырған жоқ, ал әлеуметтік саланы технологизациялау, әлеуметтік технология ұғымы қоғамда көп уақытқа дейін қолдау тапқан жоқ. 70-ші жылдардың ортасында да әлеуметтік саланы технологизациялау мүмкіндігінің өзі біршама күдік туғызды.
Әлеуметтік технология ұғымын алғашқы рет толығымен қарастырған еңбек 1976 ж болгар ғалымы Николь Стефановтың Қоғамдық ғылымдар мен әлеуметтік технологиялар монографиясы болды. Автордың айтуы бойынша әлеуметтік процестер технологизациясы - адамды, іс-әрекеттер құрылымымен, яғни әлеуметтік технологиялардың мәні білімді, тәжірибемен адамның дағдыларын, әлеуметтік қатынастары мен процестерін қайта қалыптастырумен түсіндіріледі деді.
Н.Стефановтың тұжырымдауынан кейін қоғамтанушылар әлеуметтік саланы технологизациялау мәселесін белсенді түрде зерттеуге кірісті.
70-ші жылдың екінші жартысынан бастап, қазіргі уақытқа дейін әлеуметтік технологиялармен байланысты мәселелерді ғылыми зерттеу белсенді түрде жалғасуда. Әлеуметтік технология мәселесін ғылыми зерттеу оның мәнін анықтау болып табылады.
Осылайша, әлеуметтік технологияның күрделілігін зерттеудің әртүрлі бағыттары әлеуметтік технологияның мәнін анықтайтын көптеген анықтамалар берді. Олардың ішінде әлеуметтік технология: басқару, реттеу тәсілі және әлеуметтік процесті жоспарлау ретінде, өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін және іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті әлеуметтік жобалаудың соңғы өнімі ретінде, қойылған мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістер, тәсілдердің жиынтығы ретінде, қойылған мақсатқа жету құралы және қоғамдық мәселені шешуге бағытталған тәсілдерін сипаттайтын әлеуметтанулық категория ретінде сияқты тұжырымдарды айтуға болады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сүрақтар
Әлеуметтік технология және әлеуметтік жұмыс технологиясына анықтама беріңіз
Әлеуметтік жұмыс технологиясын дайындаудың негізгі кезеңдері қандай?
Әлеуметтік жұмыс технологиясы пәнінің міндеттері?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 2. Әлеуметтік технологиялар типологиясы
Мақсаты: Студент мақсатты жобалау және оның әлеуметтік жұмыс технологиясындағы орны мен рөлін айқындай білуі, сонымен бірге оның қолданылу ерекшелігін меңгеруі тиіс.
Мазмұны: Әлеуметтік жұмыс технологиясы - бұл нәтижесінде белгілі-бір әлеуметтік мақсатқа жететін және әсер ету объектісі пайда болатын іс-әрекет алгоритмі. Бұл іс-әрекет бір реттік әсер ету актісі болып табылмайды, керісінше әлеуметтік жұмыстағы жаңа міндеттерді шешу барысында циклді түрде қайталанып отырады, сонымен қатар, мазмұны, формасы және әдістерінің өзгеруімен сипатталатын процесс. Мұндай циклдің мазмұны міндеттердің пайда болуынан бастап оны толық шешкенге дейінгі жиынтық технологиялық процесті құрайды.
2.1 Технологиялық процестің мәні мен құрылымы
Процесс - бұл ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен зерттеу пәнінің өзгеруі. Әлеуметтік жұмыста сыртқы фактор ретінде клиенттің өмір сүру ортасы мен әлеуметтік жағдайы қарастырылады, ал ішкі фактор ретінде адамдардың немесе адамдар топтарының адамгершілік-психологиялық, физиологиялық және физикалық ресурстары қарастырылады.
Әлеуметтік жұмыс маманының клиенттің мүддесіне сай ішкі және сыртқы факторларға мақсатты бағытталған ықпалы, олардың белсенділігі әлеуметтік жұмыс технологиясының басты қызметі болып табылады. Әлеуметтік қызметкер ақпаратты талдауда, тұлғалақ (немесе топтың) мәселелерді шешудің бірнеше жолдарын дайындау және дайындалған жоспарды тәжірибеде жүзеге асыруға қатысады, яғни клиенттің тіршілік әрекетіндегі ықпал ету технологиясын жасап шығарушы және белсенді қатысушы болып табылады.
Әлеуметтік жұмыс технологиясына процесс ретінде белгілі-бір уақытқа қатысты ұзақтық, мақсат пен міндетті анықтаудан бастап, оны тәжірибеде шешкенге дейінгі уақыт аралығы тән. Бұл ұзақтық әлеуметтік жұмыс ұйымдастырушыларының және олардың клиентпен өзара әрекеттерінің аяқталған циклін білдіреді. Ортақ мақсаттағы іс-әрекеттің мазмұнының тұрақты, қайталанып,тізбекті ауысуы - технологиялық процестің мәнімен сипатталады.
Біріншіден, технологиялық процестің негізін іс-әрекет алгоритмі (операция) құрайды.
Алгоритм - белгілі-бір мәліметтер бойынша операцияның қалай және қандай кезектілігі арқылы міндеттердің нақты шешімін білдіретін бағдарлама. Бұл термин латын сөзінен algorithmi шығады. Орта ғасырда Еуропада кеңінен тараған трактат, ІХ жүзжылдықта хорезм математигінің аты латын тілінде аль-Хорезм деп аталды.
Ол кезеңде алгоритм термині есептеу өнері жүйесінде қолданылды. Ал қазіргі уақытта бұл термин электронды есептеу техникасында кеңінен қолданылады және де әлеуметтік-экономикалық зерттеулерде де жиі қолданылып жүр.
Қазіргі кезеңде алгоритм ұғымы сандармен жүргізілетін операциялармен шектелмейді, және логикалық операцияларды, сонымен бірге басқарушылық шешімдерді қабылдауда, мақсат пен міндетті анықтауда, ақпаратты өңдеуде және тағы да басқаларда қолданылады.
Бұл терминнің әлеуметтік жұмыстағы қолданылуы, әлеуметтік жұмыс объектісінің қайта қалыптасуына ықпалдылығымен түсіндіріледі.
Екіншіден, технологиялық процестің маңызды компоненті операция болып табылады.
Операция - бұл саналы түрде мақсатқа жетуге бағытталған қарапайым іс-әрекет. Жалпы мақсатқа біріккен операциялар жиынтығы, технологиялық процесс процедурасын құрайды.
Операцияның маңызды сипаттамасы қойылған мақсатқа оның нәтижесінің сай болу деңгейі болып табылады. Бәрімізге белгілі, іс-әрекеттің нәтижесіне әлеуметтік ортаның ерекшелігіне сай әртүрлі бақыланбайтын факторлар әсер етуі мүмкін. Олардың ішінде, экономикалық жағдайды, әлеуметтік-экономикалық құбылысты, сонымен бірге, тұлға немесе әлеуметтік топ ерекшеліктеріне тән субъективті факторларды атауға болады. Сондықтан да, әрбір операцияның осы технологиялық циклдің нәтижесі, әлеуметтік сала маманының кәсіби сауаттылығына, әлеуметтік қызметті қажет ететін клиент жағдайына әсер ете алу қабілетіне тәуелді.
Үшіншіден, технологиялық процестің маңызды компоненттерінің бірі инструментарий болып табылады.
Инструментарий - тұлғаға немесе әлеуметтік қауымдастыққа ықпал ету арқылы мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін құрал. Адам өзінің іс-әрекеттерін жүзеге асыру барысында қоршаған ортамен өзара байланысқа түсе отырып, тұлға ретінде дамиды және қалыптасады, өмір сүреді. Сондықтан да, әлеуметтік жұмыс клиентті қайта қалыптастырушы, танымдық, құндылықты-бағытталған, коммуникативті іс-әрекеттерге тарту, бұл тұлғаға әсер етудің маңызды құралын пайдалану болып табылады. Мұндай міндеттерді шешу үшін әлеуметтік қызмет маманы көмекші құралдардың толық кешенін және ақпараттық, ұйымдастырушылық-әдістемелік және процедуралық сипаттағы тәсілдерді қолданады.
Егер олар нақты технологиялар үшін жалпы маңызды, әдіснамалық сипатқа ие болса, технологиялық процеске кіретін процедуралар мен операциялар оның құрылымдық элементі рөлін атқарады. Нақты технологияларда жеке процедуралар өзіндік технологияға айналуы немесе жеке мәндерге ие технологияларға бөлініп кетуі мүмкін. Мысалы, нақты жағдайдағы клиентпен әлеуметтік жұмыста өзіндік сипатқа ие болатын, толық және жалпыландырылған әлеуметтік технологиялық процестегі мақсатты жобалау поцедурасында операциялардың бірі диагностика болып табылады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік жұмыстағы технологиялық процестің негізгі құрылымдық элементтерін атаңыз
Алторитм терминіне анықтама беріңіз. Бұл терминнің әлеуметтік жұмыста қолданылуының ерекшелігі қандай?
Операция және процедура дегеніміз не?
Әлеуметтік мәселелерді шешудің кезеңдерін атаңыз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 3. Әлеуметтік диагностика: мақсаты, кезеңдері және жүргізу тәсілдері.
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыстағы бейімделу процесі және оны реттеудің әдістері туралы ақпаратты толыққанды игеруп, оны тәжірибе жүзінде қолдану дағдысына ие болуы тиіс.
Мазмұны:
Әлеуметтік технологияның негізгі міндеті арнайы құралдардың көмегімен әртүрлі қауымдастықтардағы әлеуметтік процестерді реттеу болып табылады. Әлеуметтік процестердің және технологиялардың жан-жақтылығы мен оны реттеу, әлеуметтік қызметтің кең аспектілерімен және әлеуметтік қызмет көрсетумен, атқаратын қызметімен, сипатымен және нәтижелерімен ерекшеленумен негізделеді.
Әрбір әлеуметтік әрекеттің түрі үшін жаңа технология құрылады. Әлеуметтік қызметтің әртүрлі салаларына жататын әлеуметтік технологиялар, олар медициналық қызмет көрсету, зейнеткерлік қамтамасыз ету, әлеуметтік сақтандыру, білім жүйесі және әлеуметтік қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан да, әмбебап технология болмайды, технологияның көптүрлілігі болады.
Әлеуметтік технологиялардың көптүрлілігі
Кез-келген белгілі-бір әлеуметтік мәселені шешуге бағытталған әлеуметтік технология нақты түрлендіруге ие болады. Бұл оны жүзеге асырудағы нақты жағдайларымен, яғни материалдық, саяси, қаржылық және кадрлар ресурстармен, тарихи жағдаймен, дәстүрмен және т.б. байланысты болады. Осы жоғарыда аталғандардың барлығы әлеуметтік технологияның мазмұнын анықтайды және технологиялық процеске қойылатын жалпы талаптардың пайда болуына алып келеді. Кез-келген процесті технологизациялау үшін келесі жағдайлар болуы керек: біріншіден, процесс нақты бөлімдерге бөлуге көмектесетін белгілі-бір күрделілік құрылымға ие болуы тиіс; екіншіден, әлеуметтік қызметкердің қызметінің іс-әрекетін жүзеге асыруға септігін тигізетін құралдары болуы тиіс.
Әлеуметтік технология әлеуметтік қажеттіліктерге жауап ретінде көрінеді, сондықтан да жаңа технологияларды қалыптастыру объективті және заңдылық процесі деп атауға болады.
Әлеуметтік технологияны жүзеге асыру барысында ықпал ету процесі өзгеруі мүмкін және өз кезегінде жаңа технологияларды әрқашанда ізденіс үстінде болу мүмкіндігін анықтайды. Әртүрлі жағдайдағы объектіге әлеуметтік ықпал ету оның жағдайы мен қойылған мақсатқа қарай жаңа технологияларды қолдану мен дайындауды талап етеді.
Кез-келген әлеуметтік технология адресті түрде қолданылады. Ол әлеуметтік іс-әрекеттің субъектілері мен объектілерінің ерекшеліктерін назарға алмай енгізілмейді және жобаланбайды. Белгілі-бір әлеуметтік мәселені шешу үшін әлеуметтік технологиялар жиынтығын дайындап, енгізу қажет. Мысал ретінде халыққа медициналық қызмет көрсетуді айтуға болады, себебі медициналық орындар арнайы қызметтеріне қарай әртүрлі болады. Бұл медициналық орындардың мемлекеттік және муниципалдық жүйесі, қаржыландыру тұрғысынан, бұл жедел-жәрдем беру технологиясы, медициналық қалпына келтіру, әртүрлі ауруларды емдеу және олардың алдын-алуы сияқты болып бөлінеді.
Одан басқа айта кететін болсақ, медициналық көмек көрсетудің әртүрлілігі, ол әрбір науқас адам, яғни бұл оның денсаулығына байланысты мәселені шешуге бағытталған жеке бір технология.
Тағы да бір нақтырақ айтатын болсақ, оны келесі мысалдан көруге болады. Мүгедек балалары бар отбасыларын әлеуметтік қорғау үшін, оның объективті және субъективті алғышарттары мен жағдайын анықтау қажет. Себебі, осы алғышарттар мен жағдайларсыз мәселені шешу мүмкін емес. Егер мүгедек балалары бар отбасын алатын болсақ, онда олардың әрқайсысының жағдайы әртүрлі болуы мүмкін, яғни баланың науқастылығы, оның жасы, баспанамен қамтамасыз етілгендік деңгейі, материалдық жағдайы, отбасының толықтығы немесе толық еместігі, психологиялық климаты, туысқандарының көмегі және т.б.
Бұл отбасылардың барлығында мәселе ортақ - ол мүгедек баланың болуы, бірақ әрқасысында жағдай әртүрлі, сондықтан да мұндай отбасылармен жұмыс процесі де бірдей болмайды. Біреуінде психотерапияны, біреуінде медициналық әлеуметтік қайта қалпына келтіру, ал енді бірінде материалдық көмек көрсету қажет болып отыр.
Осылайша, әрбір нақты отбасылардың мәселелерін шешуде қолданылатын технологиялардың мәні зор болып табылады.
Әлеуметтік технологиялардың әртүрлілігін білдіретін келесі фактор, ол әлеуметтік технологияны орындау мен дайындау барысында мамандардың игеруге тиіс кәсібилік, квалификация деңгейі, тәжірибесі мен басқа да сапалары болып табылады.
Сонымен, әлеуметтік технологиялардың әртүрлілігі келесілермен түсіндіріледі:
әлеуметтік қатынастың кеңдігімен және әлеуметтік іс-әрекеттің түрлерімен;
әлеуметтік технология объектісінің күрделі, жүйесі сипатымен;
әлеуметтік іс-әрекетте қолданылатын құралдар, әдістер мен формалардың әртүрлілігімен;
әлеуметтік технологияларды орындаушылар мен дайындаушылардың кәсібилік деңгейінің әртүрлілігімен.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Типологияның мәні мен мазмұнына тоқталыңыз?
Әлеуметтік технологиялар классификацияларын атаңыз?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 4. Әлеуметтік терапия және оны жүзеге асыру әдістері
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыста қолданылатын терапевтік ықпал ету әдістері мен негізгі формалары туралы ақпаратты толығымен игеруі тиіс.
Мазмұны: Әлеуметтік жұмыс - бұл жан-жақты кәсіби қызмет. Оны ұйымдастырушылық-ресмилік белгілеріне қарай әлсіз құрылымдалған әлеуметтік мәселелер мен оның күрделі шешімдерін жүзеге асыруда қолданылатын әдістер мен тәсілдер, процедуралар жүйесіне жатқызуға болады. Алайда, процедуралар мен операцияларды игеру, технологияны меңгерген деген сөз емес. Әлеуметтік жұмыс технологиясы мәселені шешу шеберлігімен тығыз байланысты. Бұл жағдай оны шығармашылық деңгейге дейін жоғарылатады.
Әлеуметтік жұмыстың мақсатты дайындау технологиясы
Әлеуметтік жұмыс технологиясы процесс ретінде келесілерді қамтиды: дайындық, кезеңі, мақсатты жобалау, ақпаратты жинау мен талдау, іс-әрекет бағдарламасын дайындау, бағдарламаны жүзеге асырудағы тәжірибелік іс-әрекеттер. Айта кету керек, мұнда мәселе толығымен шешілгенге дейін циклдер қайталанып отырады.
Басқа процедураларға қарағанда негізгісі болып мақсатты жобалау табылады. Мақсатты жобалау: Мақасатты жобалау - қоғамдық ғылымдарда кеңінен қолданылатын ұғым.
Біріншіден, мақсатты жобалау бұл болашақтағы нақты іс-әрекет нәтижесін көрсететін, мақсатты анықтау мен талдау процесі. Осыған байланысты мақсатты жобалау әдістемелік және әдіснамалық қызметтерді де атқарады:
мақсат - жету құралы - нақты іс-әрекет түрінің нәтижесі жүйесінде интегратор қызметін атқарады;
іс-әрекет детерминациясының барлық факторларын белсенді іске қосуды білдіреді: қажеттіліктер, қызығушылықтар, стимулдар, мотивтер.
Мақсатты жобалаудың орталық мәселесі мақсатты нақтылау және оған жетудің тиімді құралын анықтау тағы басқаларды қамтиды. Жету құралы анықтамаған мақсат - бұл ойша құрылған жоба, арман ғана болып қалады.
Екіншіден, мақсатты жоба іс-әрекеттің нәтижесіне қойылатын негізгі талаптар мен тәртіпті анықтайтын алгоритмді білдіреді. Мақсат - іс-әрекет нәтижесін нақты көрсететін ұғым. Мақсатты нақтылауда келесілерді назарға алу қажет:
мақсат негізделген болуы және ықпал ету обьектісінің даму заңдылықтарының талаптарын көрсетуі тиіс;
мақсат түсінікті және жете алу мүмкіндігінің болуы;
негізгі мақсат жоғарғы тәртіп мақсатымен сәйкес және байланысты болуы тиіс.
Мақсат адамдар арқылы құрылады, сондықтан да олар субьективтілік элементі болады. Маңыздысы мақсатты жобалау процесінде субьективті жағы басым болуы қажет.
Мақсатты құрудың негізгі кезеңдері:
обьектінің жағдайы мен қажетті сипаттамасын бөліп көрсету және оларды нақты іс-әрекеттің мақсатты құрылымына енгізу;
нақты іс-әрекеттің түрлерімен пайда болатын, мүмкін жағдайларды анықтау;
мақсатты, обьективті түрде нәтижеге жете алмайтын іс-әрекеттерден шектеумен түсіндіріледі.
Мақсаттардың бірнеше типтерін бөлуге болады: нақты және абстрактілі; стратегиялық және тактикалық; индивидуалды, топтық, қоғамдық; іс-әрекет субьектісімен қойылған.
Нақты мақсат - тәуелсіз іс-әрекет өнімінің идеалды бейнесі.
Абстрактілі мақсат - бұл жетістікке жету үшін адамдардың іс-әрекеті жүзеге асырылатын белгілі-бір идеал туралы жалпы түсінік.
Стратегиялық және тактикалық мақсат - уақытша факторлармен олардың жүзеге асыруымен анықталып, негізделеді және біртұтас немесе бөліктер ретінде салыстырылады.
Іс-әрекет субьектісі арқылы қойылатын мақсат, оның жеке белсенділігінің ішкі дамуы, шығармашылық қатынасы мен тапсырылған жұмысқа жауапкершілікпен қарауы нәтижесінде пайда болады.
Мақсатты жоспарлау әлеуметтік іс-әрекетті ұйымдастыру мен оны жүзеге асыруда маңызды орынға ие болады. Әлеуметтік жұмыс технологиясы - субьектінің обьектіге әлеуметтік ықпалының мақсатты бағытталған процесі болып табылады.
Әлеуметтік жұмыста мақсатты жоспарлауды оның әдістемелік және ұйымдастырылуы тұрғысынан қарастырған жөн.
Мақсатты жоспарлаудың әдістемеліқ аспектісі әртүрлі деңгейдегі әлеуметтік мәселелердің шешу жолдарын анықтаудағы жалпы және нақты міндеттермен қамтамасыз етуімен анықталады. Мақсатты жоспарлаудың ұйымдастырушылық аспектісі берілген мәселенің шешу құралдары мен нақты жолдарын жүзеге асырумен айқындалады.
Әлеуметтік жұмыс технологиясында мақсатты жоспарлауды селекция процесі ретінде көруге болады: белгілі-бір нәтижені алу барысында мүмкін нәрсені мүмкін еместен, заңдылықты аяқ асты пайда болатын нәрседен бөлу.
Осылайша, мақсатты жобалау аналитикалық қызмет рөлін атқарады. Бұл қызметтің мақсатты жобалау субъектілері, яғни әртүрлі деңгейдегі әлеуметтік жұмыс мамандары бола алады:
а) ситуацияны талдай алуы;
б) нақты мәселені шешудің құқықтық кеңістігін меңгеруі;
в) тәжірибелік жұмыс дағдыларын іс-жүзінде игеруі.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік жұмыстағы мақсатты жобалаудың мәні
Мақсатты жобалау қандай қызмет атқарады?
Әлеуметтік жұмыста мақсатты қоюдың негізгі талаптары қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 5. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен оның классификациясы.
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыс әдістерінің классификациясын және әлеуметтік әдістер классификациясын толығымен білуі тиіс.
Мазмұны: Адамдар өздерінің күнделікті өмірінде өзінің пікірін тексеруге тура келеді, себебі, өзінің таңдаған әлеуметтік мінез-құлқының, қабылдаған шешімінің дұрыстығын тексеру үшін оларды басқалардың - ата-анасының, ерінің немесе әйелінің, достарының, ұжымдастарының, ұлы жазушылар мен ғұламалардың ойларына, әлеуметтік қозғалыстардың көсбасшыларының пікірімен салыстырып отырады. Мәселенің шешімін қабылдауда ол әрқашанда субъективті, тұлғалық сипатқа ие болады. Мәселені шешудің объективті нұсқасы көпжағдайда әлеуметтік диагностиканың апробацияланған технологиясын сақтаумен анықталады.
Әлеуметтік диагностиканың мәні мен сипаттамасы
Диагностика, бұрыннан қалыптасқан қарым-қатынастың әдістері мен әлеуметтік шынайылық туралы ақпаратты бірте-бірге өзгерте отырып, XIX ғ. соңы - XXғ. басында әлеуметтік тәжірибеде мойындау мен кең таралымға ие болды. Әлеуметтік диагностиканың қалыптасу кезеңінің ерекшілігі, ол әлеуметтік ақпарат күрделі емес және ерікті сипатқа ие болуында; оның шығу көзі ретінде формализмге негізделген және формализмге негізделмеген сұхбат әдісі, бақылау және басқа да зерттеу объектісі туралы ақпарат пен тәжірибе, әлеуметтік білімді жинақтаудың тәсілдері жатады. Сондықтан да, диагностиканың нәтижесі нақты емес болып келеді.
Әлеуметтік диагностика термині ХХ ғасырдың 20ж. басы - 30ж. соңында кең етек ала бастады. Қазіргі уақытта әлеуметтік диагоностика әлеуметтік жұмыстағы маңызды бағыттардың бірі ретінде тұжырымдалды. Диагностика термині (грек тілінен аударғанда диагноз - анықтау, тану) медицина ғылымынан алынған.
Біз білетініміздей, медициналық диагноз науқасты жан-жақты зерттеу негізінде соматикалық немесе психикалық ауруының себебі мен сипатын анықтау болып табылады. Көптеген психикалық аурулар пациенттер, басқа адамдар мен ұйым арасындағы күрделі өзара байланыс нәтижесінен болады. Диагноздар, соның ішінде психикалық ауруларда пациентке қоршаған ортаның әсері мен әлеуметтік-мәдени аспектілер, сонымен бірге осы мәселенің пайда болуына ықпал ететін құбылыстар да есепке алынбайды. Сонымен қатар, диагноз адамға әрдайым өзгерістер мен даму процесі тән екендігі назардан тыс қалып отырады.
Диагностика (грек тілінен "diagnostikos" - тануға қабілетті) - зерттеліп отырған объект немесе процесс туралы жоққа шығаратын ақпаратты алудың жалпы тәсілі. Әлеуметтік қатынастар мен процестер саласында диагностиканың мәні медицинадағы ауруды анықтаумен бірдей десе де болады: егер ауруды дер кезінде және оның пайда болуының себептері мен белгілерін дұрыс анықтайтын болса, онда емдеудің сәттілігі мен жағымды нәтижеге қол жеткізуге болады. Дұрыс қойылмаған диагноз дәрігерлердің жұмысын жоққа шығарып қана қоймай, науқастың сауығу мүмкіндігін де жояды. Барлық соматикалық денсаулық саласында айтылғандардың барлығы психологиялық денсаулыққа, сонымен бірге білім деңгейін, интеллектіне де тән (пелагогикалық аспект), сондықтан да әлеуметтік жұмыстағы диагностика жоғары квалификация мен технологиялылықты қажет ететін маңызды қызмет болып табылады.
Кейбір ғалымдар әлеуметтік тәжірибеде бұл терминді мәселелі талдау ұғымымен ауыстыруды немесе бұл процесті әлеуметтік себепті анықтау үшін немесе эксперттік баға беру ретінде қолдануды ұсынады.
Ғылыми-тәжірибелік бағытта әлеуметтік қызметкерге кең шеңбердегі талаптарды анықтауға тура келеді, сондықтан да, әлеуметтік диагностиканың маңыздылығы зерттеліп отырған объекті немесе әлеуметтік процесс туралы нақты ақпарат алу болып табылады.
Әлеуметтік диагноздың мәні әлеуметтік қызмет көрсетудегі клиенттің өмір сүру жағдайында пайда болған себеп-салдарлық байланыстарды анықтау болып отыр. Әлеуметтік диагноз клиент жайлы ақпарат жинау мен өмір сүру жағдайын, сонымен бірге әлеуметтік көмек көрсету бағдарламасын дайындау үшін оны талдау болып табылады.
Диагностиканың мақсаты әлеуметтік объектінің жағдайы - ол туралы ақпараттың дәлдігін және оны қоршаған ортаны, мүмкін болатын өзгерістерді жобалау және басқа да объектілерге әсерін қалыптастыру, сонымен қатар, әлеуметтік көмек көрсетудегі ұйымдас-тырушылық шешім қабылдау үшін ұсыныстар дайындау, іс-әрекетті әлеуметтік жобалауды дайындау.
Әлеуметтік диагнозды қою - бұл шығармашылық процесс, бірақ белгілі-бір іс-әрекет алгоритміне, мәселені шешу құралы мен процедураны пайдалануға ие болып келеді. Ғылымның әртүрлі саласында жұмыс жасаған көптеген ғұлама ғалымдардың шындықты анықтаудың және қоюдың өзіндік шығармашылық, индивидуалдық бағыттары бар. Әлеуметтік даму мәселесінің диагнозын және шығармашылық талдаудың технологиялылығын сипаттаған В.И. Вернадский болды. Ол келесі ережелерге бағынуды ұсынды:
- нақты талдау жүргізу;
- жекеліктен жалпыны көру;
- құбылысты суреттеумен шектелмей, оның мәні мен басқа құбылыстармен байланысын терең зерттеу;
- неге? деген сұрақтан қашпау;
- қағидалар тарихын есепке алу;
- түпнұсқаға жүгіне отырып, әдеби шығармалардан зерттеу пәні туралы барынша ақпарат жинау және т.б.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Диагностика дегеніміз не және бұл термин әлеуметтік жұмыста қандай мағынада қолданылады?
Әлеуметтік диагностиканың міндеттері мен қолданылу аясы қандай?
Әлеуметтік диагностиканың негізгі міндеттерін атаңыз және сипаттама беріңіз?
Әлеуметтік диагностикаға қойылатын талаптар?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью.- Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 6. Әлеуметтік жұмыстағы бейімделу процесі және оны реттеудің әдістері
Мақсаты: студент әлеуметтік жұмыстағы бейімделу процесі және оны реттеудің әдістері туралы ақпаратты толығымен меңгеруі тиіс.
Мазмұны: Бейімделу әлеуметтік жұмыс мазмұнында маңызды орын алады. Ол бір жағынан әлеуметтік ортамен әлеуметтік жұмыс объектісіне ықпал ету процесін сипаттаса, екінші жағынан оның тиімділік критериі ретінде көрінетін әлеуметтік жұмыс нәтижесінің белгілі-бір анықтамасын білдіреді. Сондықтан да, бейімделу процесінің мәнін, оның механизмін түсіну - әлеуметтік қызметкердің кәсібилігіне қажетті жағдай болып табылады. Бейімделу процестері қажетті технологияларды қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік бейімделудің мәні мен мазмұны
Әлеуметтік бейімделу адамның жағдайын ғана көрсетіп қоймай, әлеуметтік ортаның ықпалы мен әсеріне әлеуметтік организмнің тұрақтылық пен тепе-теңдікке ие болу процесін бейнелейді.
Әлеуметтік бейімделу адам өміріндегі өтпелі кезеңдерінде, радикалды экономикалық және әлеуметтік реформалар кезеңінде де көрініс табады.
Қазіргі уақытта бұл мәселені қарастырудағы баса назар аудару адамдардың өмірінің әртүрлі салаларындағы бейімделу процесінің тездетілуімен байланысты, тәжірибелік міндеттерді шешу қажеттілігімен айқындалып отыр, олар кәсіби, тұрмыстық, саяси-құқықтық және т.б.
Қазіргі ғылыми әдебиеттерде бейімделу мәселелері бірнеше бағытта қарастырылады: биологиялық, медициналық, педагогикалық, психологиялық, әлеуметтанулық, және кибернетикалық. Топтың әлеуметтік бейімделуінің философиялық-әдістемелік аспектісі В.Ю.Верещагиннің, И.Д.Калайковтың, П.И.Царегородцевтың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Бейімделудің әлеуметтік-психологиялық аспектісін А.А.Бодалев, Г.А.Балл, Л.П.Гримак, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн сияқты психологтардың зерттеулерінде көрініс табады. Педагогикалық аспектілерін Н.Н.Березовин, О.Л.Берак, В.В.Давыдов, Н.Ф.Талызин және т.б. ғалымдар қарастырған. Жоғарыда көрсетілген бағыттарын ескере отырып, бейімделу процесінің көптеген анықтамасы мен сипаттамалары бар.
Жинала келе, бұл ғалымдардың еңбектері теориялық және әдістемелік тұрғыда маңызды болып отыр және әлеуметтік жұмыстағы индивид дамуының жетістіктерін көрсетеді. Сонымен бірге, айта кететін жайт халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі әлеуметтік бейімделу мәселесін қарастыру әлеуметтік жұмысты технологизациялау контекстінде терең зерттеуді қажет етеді.
Әлеуметтік бейімделу деп адамның жаңа әлеуметтік орта өміріне белсенді түрде қалыптасу процесін айтамыз. Әлеуметтік бейімделу процесінде адам әлеуметтік ортаның ықпал ету объектісі және осы ортаның ықпалына жауап беретін субъектісі болып табылады. Бейімделу процесі бұл әлеуметтік құндылықтарды әлеуметтену арқылы игеру. Адам белсенді субъект ретінде өзінің өмір сүру барысында басқарушылық, экономикалық, психологиялық, педагогикалық технологиялар мен әдістерді, яғни адамдық өркениет өнімдерін меңгереді және қолданады. Іс жүзінде адамдық мәдениеттің барлық элементтері бейімделу механизмі арқылы тұлғаның қалыптасуына қатысады. Әлеуметтілік - адамның мәнділік жағы, оның сапалық сипаттамасы. Оны басынан өткізбегендерге біз тек қана психологиялық ауруларды немесе бала кезінен бастап әлеуметтену процесінің кезеңдерін өтпегендерді (Маугли эффектсі) жатқызуымызға болады.
Бейімделудің барлық түрлері бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ оның ішінде бірінші орынға әлеуметтік шығады. Адамның толық әлеуметтік бейімделуі физиологиялық, басқарушылық, экономикалық, педагогикалық, психологиялық және кәсіби бейімделуді қамтиды.
Басқарушылық (ұйымдастырушылық) бейімделу. Басқарусыз - адамға жақсы жағдай жасау (жұмыста немесе тұрмыста), оның әлеуметтік рөлінің жоғарылауының алғышарттарын құру, оған ықпал ету, қоғам мен тұлғаның қызығушылықтарына жауап беретін іс-әрекетпен қамтамасыз ету мүмкін емес.
Әлеуметтік бейімделу басқарылатын процесс. Оны басқару тек өндірістік, өндірістіктен тыс, өндірістікке дейін, өндірістіктен кейінгі іс-әрекеттерін жүргізу барысында әлеуметтік институттардың тұлғаға ықпал етуімен ғана емес, өзін-өзі басқарумен де жүзеге асырылады. Яғни, адамның өзін-өзі сынауы, өзінің ойлары мен әрекеттеріне жауапты болуын талап етеді.
Экономикалық бейімделу. Субъектілердің, индивидтердің экономикалық қатынастарының принциптері мен жаңа әлеуметтік-экономикалық нормаларын игерудегі күрделі процесс болып табылады. Мұнда әлеуметтік жұмыс технологиясына маңыздысы жұмыссыздық жәрдемақысының көлемі, жалақы, зейнетақы және жәрдемақы деңгейі сияқты нақты әлеуметтік шынайылыққа бейімделуді қамтитын әлеуметтік блок болып табылады. Олар адамның тек физиологиялық қажеттіліктеріне ғана емес, әлеуметтік-мәдени қажеттіліктеріне де жауап беруі тиіс. Егер адам кедей немесе жоқшылықта, жұмыссыздықта өмір сүретін болса, онда толыққанды әлеуметтік бейімделу болады деп айта алмаймыз.
Педагогикалық бейімделу. Тұлғаның құндылықты бағдарының жүйесін қалыптастыратын оқу мен тәрбиелеу, білім жүйесіндегі бейімделуі. Айта кету керек, адамның бейімделуіне табиғи, мұрагерлік, географиялық факторлардың кешенді ықпал етуі әсер етеді, бірақ соңғысы оның әлеуметтенуінде шешуші рөл атқармайды.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік бейімделудің мазмұны мен мәнін ашып көрсетіңіз?
Әлеуметтік жұмыста қолданылатын әлеуметтік бейімделудің әдістерін атаңыз және сипаттама беріңіз.
Әлеуметтік бейімделу технологиясының негізгі кезеңдері мен мазмұны
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью. - Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 7. Әлеуметтік терапия және оны жүзеге асыру әдістері
Мақсаты: дәріс әлеуметтік терапия және оны жүзеге асыру әдістері туралы ақпаратты толыққанды ақпарат береді.
Мазмұны: Қоғамның экономика мен рухани саласындағы түбегейлі өзгерістері мен олардың негативті салдары көптеген адамдарда үрей туғызады, ертеңгі күнге деген сенімсіздік пайда болады, адамның ішкі әлемі ауыр уайымдарға толады, ал бұлардың барлығы отбасылық қарым-қатынасқа кедергі келтіреді. Бұл дегеніміз халыққа әлеуметтік көмек көрсету формалары мен әдістерін жан-жақты дамытуға қажеттіліктің жоғарылауын білдіреді.
Жалпы Қазақстанда әлеуметтік жұмыстың кәсіби бағыттылығы терапия саласында енді ғана алғашқы қадамдарын жасауда. Сондықтан да, әлеуметтік қызметтегі ең жақсы технологияларды адамның әлеуметтік көңіл-күйін жақсарту үшін кәсіби сауатты қолдану қажет.
Әлеуметтік терапияның мәні мен мазмұны
Әлеуметтік-тұрмыстық ретсіздік, стрестік ситуация-лар адамның әлеуметтік, соматикалық және психологиялық көңіл-күйін төмендетеді. Бүгінгі күні адамдардың көпшілігі қоршаған орта арқылы көптеген жағымсыз жағдайлардың ықпалын тікелей және жанама түрде басынан өткізеді. Әлеуметтік терапиялық көмектің әртүрлі әдістері мен түрлерін қолданған әлеуметтік қызметкер, өз жұмысын, ең алдымен адамдардың жас ерекшелігіне, кәсіби және тұлғалық ерекшеліктерін сай құруы қажет.
Терапия сөзі грек тілінен аударғанда қамқорлық, күтім, емдеу деген мағынаны береді.
Біз білетіндей, медицина саласында терапиялық емдеудің көптеген түрлері қолданылады: дәрі-дәрмектік құрал, физиотерапия, фитотерапия, мануалды терапия және т.б. Дәстүрлі әдістерді қолданумен қатар, емдеудің басқа түрлерін табуға тырысуда, мысалы, ине терапиясы немесе емдеудің экзотикалық түрі дельфинотерапия. Кейбір мамандардың айтуынша, балалардың дельфинмен сөйлесу арқылы қозғалу қабілеттері қайта қалпына келеді, қан айналымы жақсарып, ауру төмендейді. АҚШ-та бұл әдіс 30 жылдан аса қолданылып келеді.
Әлеуметтік терапия психикаға ықпал ету әдісін қолданатын психотерапиямен тығыз байланысты. Бұл ықпал ету пациенттің мазасыздығын тудыратын сезімдерін, ойларын, импульсін, қатынасын және психологиялық симптомын ретке келтіруге байланысты, адамға немесе топтарға көмек көрсетудің мақсатты бағытталған, жүйелі шараларды қамтиды және де психологиялық теориялар мен әдістерге негізделген болып табылады. Психотераевт-дәрігер негізінен жүйке жүйесі ауыратындармен және адамның басқа да жүйке-психологиялық патологияларымен жұмыс жасайды.
Психотерапияның негізгі 4 моделі белгілі:
- психотерапия, клиенттің соматикалық және психикалық жағдайына ықпал ететін емдеу әдісі ретінде (психотерапияның медициналық моделі);
- психотерапия, қоғамдық бақылау құралы және қызмет етуші сипатына сай жасалатын амалдар әдісі ретінде (әлеуметтанулық модель);
- психотерапия, тұлғаны зерттеу процесінің әдісі ретінде (психологиялық модель);
- психотерапия, адамдар арасындағы өзара байланыс барысында пайда болатын кешенді құбылыс ретінде (философиялық модель).
Әлеуметтік қызметкер индивидттермен немесе әлеуметтік топтармен жұмыс барысында психологиялық және соматикалық мәселелермен жиі кездесіп отырады, сондықтан да, психотерапияда қолданылатын негізгі терапевтік және тәжірибелік әдістерін игергені жөн. Бұл оған адамның ішкі факторларын, яғни оның мінез-құлқына түрткі болатын себептерін анықтауға септігін тигізеді. Әлеуметтік қызметкердің клиентпен жұмысының бірінші сатысы терапевтік кеңес беру және әңгімелесу арқылы жүзеге асады. Оған көмек беру үшін әлеуметтік қызметкер өзі терапевтік жұмысты жүргізуі тиіс немесе басқа мамандармен бірігіп ұйымдастыруы қажет. Егер пациенттің денсаулығында күрделі ауытқулар байқалатын болса, онда әлеуметтік қызметкер, оны толық қажетті ем алу үшін дәрігерге немесе психотерапевтке көрінуіне ұсыныс береді.
Алайда, клиникалық бағыттар біздің нақты өміріміздегі болып жатқан оқиғаларды, индивид өмірінің әлеуметтік-экономикалық, рухани-адамгершілік жағдайларына назар аудармайды, сондықтан да, кей уақытта емдеу әдістері нәтижелі болмауы мүмкін. Кейбір жағдайларда, медициналық тұрғыдан шешімі табылуы қиын белгісіз асқазан ауруымен ауыратын адамға, Сіздің үйіңіздегі жағдай қандай? деген қарапайым сұрақ қою керек. Сол кезде оның бойынан нақты осы күрделі жағдайына себепші болған уайымды, эмоцияны және сезімдерді көруге болады. Жалпы, өмірдің өзі адамдардың денсаулығының жақсы болуына әсер ететін бірнеше терапевтік ситуациялар қатарынан тұрады, олар: өмірдің мәнін түсінуге көмектесетін бақытты балалық шақ, достық және сүйіспеншілік қарым-қатынас, жұмыстан алатын қанағаттану сезімі, сенім және наным және т.б.
Сонымен, терапия термині қазіргі уақытта кең әлеуметтік мағына және психотерапевт-дәрігерлердің қолданатын терапевтік әдістері салыстырмалы сипатқа ие болып отыр: яғни, адамның шешілмеген мәселелері бар немесе болатын болса, онда әлеуметтік жұмыс мамандарына белсенді түрде жұмыс жасау керек дегенді білдіреді.
Әлеуметтік жұмыс саласындағы маман ғана қазіргі терапевтік ықпал ету әдістерін меңгере отырып, соматикалық және психикалық ауытқулардың шешімін түсіндіре алады. Адамды өзінің мәселелерімен, уайымдары мен қиындықтарымен бірге индивидуалды біртұтастық ретінде қабылдау арқылы, әлеуметтік қызметкер өз тәжірибесінде мақұлданған әдістерді пайдаланумен терапевтік көмекті әсерлі ете алады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
Әлеуметтік терапияның мәні мен мазмұны
Терапияның индивидуаплды және топтық әдістеріне сипаттама беріңіз
Әлеуметтік терапияның негізгі әдістерін атаңыз және анықтама беріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Технологии социальной работы в различных сферах жизнедеятельности. Учебное пособие Под.ред. П.Д.Павленка. - М.: ИНФРА-М, 2017.
2. Холостова Е.И., Кононов Л.И. Технология социальной работы: Учебник для бакалавров. Издательство: Дашков и К, 2016 г.-478 стр.
3. Абдирайымова, Г.С. Социальная работа с молодежью. - Алматы, 2013
4. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2013ж.
5. Сарыбаева И.С. Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен технологиялары: Оқу құралы. Қазақ университеті, Алматы 2018ж.
Дәріс 8. Әлеуметтік жұмыс әдістері мен оның классификациясы
Мақсаты: дәрісте әлеуметтік жұмыс әдістері мен оның классификациясы туралы жан-жақты ақпарат беру болып табылады.
Мазмұны: Халықтың әртүрлі әлеуметтік топтарымен, индивидттермен әлеуметтік жұмыс жүргізудің тиімділігі, әлеуметтік процестердің даму заңдылықтарын танумен, адамдардың тіршілік әрекетінің нақты шарттары мен алдыңғы ұрпақ тәжірибелеріне тәуелді болады.
Әлеуметтік жұмыс ғылыми білім жүйесі ретінде екі негізгі бөлімдерден тұрады: 1) әдістемелер, заңдылықтар, принциптер, категориялық аппарат қарастырылатын теориялық-әдістемелік, іргелі бөлім және 2) тәжірбиелік әлеуметтік міндеттерді шешуге теориялық және эмпирикалық білімнің қолданбалы, теориялық және әлеуметтік-тәжіриелік, басқарушылық бөлімі.
Әлеуметтік жұмыс бұл ғылыми білім жүйесі ретінде көбінесе қолданбалы сипатқа ие болады. Біз білетініміздей, барлық ғылымдар іргелі және қолданбалы болып бөлінеді. Олар әлеуметтік шындықты әртүрлі әдістері мен пәні, әртүрлі бағыттары мен әртүрлі тұрғыдан зерттейді. Қолданбалы ғылым іргелі ғылымнан өзінің бағыттылығымен ерекшеленеді. Егер іргелі ғылым жаңа ілімді туындатумен, оны апробациялаумен айналысса, қолданбалы ғылым апробацияланған білімді әлеуметтік тәжірибеде қолдану мәселесімен шұғылданады.
Іргелі әлеуметтік білімдер технологизациялауға бағынбайтын табиғи және қоғамдық ғылымдардың теориялық жағдайларына негізделеді. Мұндай зерттеулер нақты әлеуметтік жобаны құруға бағытталмаған. Олардың нәтижелері қоғамның әлеуметтік дамуының ұзақ уақытты тенденциялары мен бағыттарын анықтайды. Іргелі ғылымдар теорияларда жаңа бағыттарды аша бастады, ал қолданбалы ғылым - шынайылықты жаппай технологиялылыққа айналдыру-дың жолдарын іздеумен айналысады.
Айта кету қажет, қазіргі әлеуметтік технология тек қана белгілі-бір іс-әрекет түрін ұйымдастырудағы тәжірибе мен дағдылар және білімдер жиынтығымен шектеліп қана қоймайды. Технология әлеуметтік дамыту процесі және олардың модернизациясы мен рационализациясын басқару туралы білімдер жүйесі болып қалыптасады. Әлеуметтік технология ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz