Имам Муслимнің хадис ғылымындағы орны

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

Имам Муслимнің хадис ғылымындағы орны.

Ìàçì½íû

Êiðiñïå

Õàäèñ ñ¼çiíiң ìàғûíàñû

Õàäèñ ïåí ñ¾ííеò

Õàäèñòi æåòêiçóäåãi ñàõàáàëàðäûº àéûðìàøûëûқòàðû

Õàäèñòi æàçûï òiðêåó

Ðаóèëàðäûң òàáàқàëàðû

Òàáèғèíäåð äәóiði

Òàáàғà òàáèғèíäåð íåìåñå ìóòàòàáèғèíäåð

Õàäèñ ñàíàäû íåìåñå èñíàäû

Ìóòàóàòèð

әë-Аõàä õàáàðëàð

Ñàõèõ õàäèñ

Õàäèñòiң ñàõèõòûқ äәðåæåëåði

Õàñàí (ê¼ðêåì, ñ½ëó, әäåìi-äåãåí ìàғûíàäà)

Õàñàí õàäèñiíiң ¾êiìi

Ñàõèõ ëèғàéðè¿è

Õàñàí ëèғàéðè¿è

Ìàðäóä õàáàð

Ìóðñàë

Ғ½ëàìàëàð ìóðñàë õàäèñòåð æ¼íiíäå ¾ø ïiêiðäå

Ñàõàáàíûң ìóðñàëû

Ìóғанíәí õàäèñòi àðàá òіëiíäå ( “Әнíә”)

Ðàóèғà êiíә òàғу

Èìàì Ìóñëèì ìóõàääèñ ðåòiíäå æәíå èìàì Ìóñëèì èáí Õóææàæäûң ¼ìiðáàÿíû

È. Ìóñëèìíiң áiëiìäi òàëàï етудегі ñàÿõàòû

È. Ìóñëèìíiң ғàëûìäàð àðàñûíäàғû ìàқòàíûøû ìåí îðíû

È. Ìóñëèìäi æàқòàғàí ғàëûìäàð

È. Ìóñëèìíiң ñàõèõûíà ìàқòàó àéòқàí ғàëûìäàð

È. Ìóñëèì ñàõèõ õàäèñòåðäiң áàðëûғûí æèíàìàғàíäûғû

È. Ìóñëèìíiң æàçғàí åңáåãi

È. Ìóñëèìíiң êiòàáûíà ñàðàïòàìà æàñàғàí ғàëûìäàð

қîðûòûíäû

Ïайдаланған әäåáèåòòåð òiçiìi

ЖОСПАР

Кіріспе

1-Тарау.

1. Хадис туралы түсінік және хадистің дербес ғылым ретінде қалыптасуы.

2. Сахабалардың хадис жинауымен хадис ғылымына деген көзқарастары.

3. Мухаддистердің Расуліміздің хадистерін тіркеуге алу жолындағы еткен еңбектері.

II Тарау. Имам Муслим Мухаддис ретінде.

1. Имам Муслимнің өмірі мен ғылыми даму кезеңдері.

2. Имам Муслимнің хадис жинау тәсілдері мен жеке ерекшеліктері.

3. Имам Муслимнің Сахих кітабы бойынша сараптама.

Қорытынды

Сілтемелер

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Мазмұны

Кіріспе

Ислам дiнi өзiнiң шариғи заңдарын Құран Кәрiмнiң аяттары мен сүннетке негiздейтiнi белгiлi нәрсе, алайда көбiнесе теологтар (дiнтанушы) «хадис» сөзiн сүннеттен айыра алмайды. Хадис ғылымы не, ол қашан пайда болды және оның мұсылман қоғамы үшiн қаншалық ќажеттiгi болды деген сұрақтар күн тәртiбiнде тұр. Бiрақ бұл салада сүбелi еңбектер өзге тiлдерде болмаса қазақ тiлiнде жоќ. Осы хадис ғылымына көңiл бөлiп қазiргi күнге дейiн шариғат үкiмi Құран Кәрiмнен кеиiнгi екiншi орында тұрады. Яғни Пайғамбарымыз (САУ) - ның хадистерi де бiздер үшiн ең қажеттi нәрсе.

Сол үшін де көп ғалымдар пайғамбарымыз (САУ) - ның айтып кеткен хадистері жоқ болып кетуінен қорқып, сол дәуірдегі сахабилердің, олардан кейінгі табиғиндердің кездерінде де хадисті жинақтан оны күні бүгінгі күнге дейін кітап болып шығарылуда.

Осы хадис ғылымың ең алғаш еңбек етіп жазғандар Қази Әбу мухаммад Хасан ибн Әбдірахман ибн Халлад Ромхурмузи (360 һижри жылы қайтыс болған) сонан кейін Хаким Нисабури (405 һ ж қ б) қалам төлғаған. Алайда оның жазғандары реттелмеген болатын. Осыдан кеійн Әбу Нуғайм асбаһани (430 һ ж. қ. б) Хакимнің «Маърифату улум әл-Хадис» атты кітабынан түсіп қалғандарып толықтырды. Онан кейін атақты Әбу Бәкір Хатиб Бағдади (435 һ ж қ б) «Әл - Кифая фи илми риуая» деген кітабын жазды. «Ибн Салах» Лақабымен мешһур Әбу әмір Осман Ибн Әбдірахман (634 һ ж. қ. б) «Муқаддима Ибн салах» атты кітабына «Тақриб ән - науауа» атты «Мухтасар» (түсініктеме) жазды. Имам Науауадің «тақрибіне» 911 һижрида қайтыс болған Жалалиддин суюти «Тадриб әр - Роуи» атымен шарт - түсініктеме жазды.

Кейіннен Хафиз Ибн Хажар Асқалаш (852 һ ж) Нухба әл - Фикәр» атты өте пайдалы» мухтасар еңбегін жазды. Һижри жылы қайтыс болған Омар ибн Мухаммад Байқуни 34 бәиттен туратын хадис ғылымына «мухтасар» өлең жазды.

Пайғамбарымыз (САУ) - ның хадистері қазіргі біздің күнімізде шариғи үкімдерге қуран Кәрімнен кейінгі Әәлеп ретінде қужат ететін нәрсеміз.

Ж/е де осы біздің пайғамбарымыз (САУ) - ның хадисін ислам ғалымдары жызып оны кітап қылып жинақтап, мұсылмандар үшін қураннан кейінгі негізгі кітап етіп жазған.

Қәзіргі кезде мусылмандардың әр бір мәселеге дәлел іздеуде қуранға сүйенеді. Ал егер қураннан таппса, пайғамбарымыз Мухаммад (САУ) - ның сахих хадисін жинақтаған ең атақты Мухаддисшілердің кітабына қарап оны дәлел етеді.

Міне пайғамбарымыз (САУ) - ның сахих хадисін жинаған ең атақты Имам Бухари мен Имам муслимнің сахих кітаптары. Қураннан кейінгі енгізгі мусылмандардың сүйенетін кітабы болып қалған.

ХАДИСТАНУ

Бисмилләһир-рахманир-рахим.

Әлхәмду лилләһи Раббил-ъаламин, уас-салату уәссәләму

ъалә ашрафил-мурсалин.

Ислам діні өзінің шарғи зандарын Кұраны Кәримнің аяттары мен суннәтке негіздейтіні белгілі нәрсе, алайда көбінесе теологтар (дінтанушы) "хадис" сөзін суннәттен айыра алмайды. Хадис гылымы не, ол қашан пайда болды және оның мусылман коғамы үшін қаппіалық қажеттігі болды деген сурақтар күн тәртібінде тұр. Бірақ бұл салада сүбелі еңбектер өзге тілдерде болмаса қазақ тілінде жоқ. Өткен жылы "40 хадис қазақша сөйлейді" деген атпен бір кітапша шығардық, қудайға шукір. Ол кітапты оқырмандар жылы қабылдаған сияқты, енді хадистің ғылыми негіздслуі, оның пән ретінде қалыптасуы біздің оқырман үшін қараңғы. Осы нұқсанның орнын жабу үпін қаламға қол создық, Аллаһ тағала игі ниетке жеткізсін!

Хадис ғылымы

1. Алғаш рет осы ғылым саласында қалам тартқан ғалым Қази Әбу Мухаммад Хасан Ибн Әбдірахман ибн Халлад Ромһурмузи (360 һижри жылы қайтыс болған) .

2. Онан кейін Хаким Нисабури (405 Һ. ж. қ. б. ) қалам толғаған, алайда оның жазғандары реттелмеген болатьш.

3. Осыдан кейін Әбу Нұғайм Асбаһани (430 һ. ж. қ. б. ) Хакимнің "Маърифату улум әл-хадис" атгы " кітабынан тусіп қалғандарын толықтырды.

4. Онан кейін атақты Әбу Бәкір Хатиб Бағдади (436 һ. ж. қ. б. ) "Әл-Кифая фи илми риуая" кітабын жазды.

5. "Ибн Солах" лақабымен мәшһур Әбу Әмір Осман ибн Әбдірахман (643 һ. ж. ) "Муқоддима Ибн Солах" атты кітапты жазды.

6. Белгілі ғулама Мухиддин Ниуауи (676 һ. ж. ) Ибн Солахтың "Улум әл-хадис" кітабына "Тақриб ән-Нау ^; ауи" атты "мухтасар" (түсініктеме) жазды.

7. Имам Науауидің "Тақрибіне" 911 һижрада қайтыс болғап Жалалиддин Суюоти "Тәдриб әр-Роуи' атымен шарх -түсініктеме жазды.

8. Соң Хафиз Ибн Хажар Асқалани (852 һ. ж. ) "Нухба әл-Фикәр" атты өте пайдалы "мухтасар" еңбегін жазды.

9. 1080 һижра жылы қайтыс болған Омар ибн Мухаммад Байқуни 34 бәйттен түратын хадис ғылымына "мухтасар" өлең жазды.

"Хадис" сөзінің мағынасы:

"Хадистін" сөздік мағынасы "жаңа" дегенге келеді. кейде оны "сөз" мәнінде де қолданады. Ауыл молдалары өзара мәселе таласып немесе қарама-қарсы пікірмен келісе алмай қалса дәлел ретінде аят, не хадис келтіруді талап етеді. Әрине, ауылдың аты ауыл, "хадис " сөзінің айтылуьн өздерінің қазақы тілдеріне бейімдеп "әдіс" деуі де мүмкін. Осыдан "әдіс" сөзі де бастау алды ма деген ойға барасың. Шарғи қолданылуында "Пайгамбарымызды істегеністері, төрліктері, шарғи түсіндірмелері, айтқан сөздерін шарғи тілде хадис" деп атайды.

Енді "хадис" сөзіне былай деп түсініктеме бере аламыз:

"Аллаһ тағаланың уахиімен ІІайгамбарымыздың аузынан шыққан, Күранға кірмеген, ғибадат немесе теберік үшін оқылмайтып, оны оқығаны үшін сауап жазылмайтын, айтылған сөздер, істелген істер мен төреліктерінің жинағын хадис дейміз".

Хадис пен сүннәт

Хадис ғылымы пәп ретінде белгісіз еді, алайда Расуліміз: "Маған Аллаһ тағала Қүранды берді және сол катарлы тағы бір дәулетті де берді - деген сөздері бар, оған қоса Жаббар Ие: "Расулуллаһ нені әкелсе, оны кабыл етіңіздер, неден тиған болса тиылыңыздар" - дейді.

"Хашр" суресі: 7-аят.

Ендеше, сахабалар Расулімізден Ұлы Қүдірет мьна аятпен нені меңзеп түр деп сүраулары табиғи. О ның , үстіне хадисте "тағы бір дәулетті берді" деп ашық айтып тұр, оның хадис екендігіне ешкім таласпайды. Пайғамбарымыздың заманында шариғат заңдары тек қана Құран аяттарына негізделетін, уахи еніп түрған шақта сахабалар аяттардан нені түсінбей қалса сұрап алатын. Нәби (соллаллоһу ъаләйһи уәсәлләм) оларға аяттарды түсіндіріп, келіспей қалған жағдайларында төрелігін айтатын. Бірақ Ол кісі арабтардың дені сауатсыздығынан Құраны Кәримнің аяттарын бәнденің сөзіне араластырып алуларынан қорқатын, сол үшін Өзінің сөздерін жаздырмайтын. Былай дегені де бар:

"Менің бар айтқандарымды жаза бермендер, кім менен Құраннан басканы жазған болса, өшіріп тастасын» ² .

Бүл Ол кісінің аятқа деген осыншалық мән беруі еді, соң Құран аяттарына бәнденің сөзі еніп кетпесін дегендік. Ол кісіге басқа дін иелерінің иләһи (құдайы) кітаптарына жасаған қиянат істерінің салдары неге соқтырғаны белгілі еді. Инжил бір кезде 27 нүсқаға жетіп, оның христиан дүниесіне тігізген зияны адам төзгісіз дәрежеге жеткен. Христиан патриархаты, епископтары бас қосып, аталмыш инжилдерден қазіргі айналымдағы төртеуін ғана қалдырып, өзгелерінің күшін жойды . Алайда бұл инжилдердегі қарама-айшылықтардың соншалық көптігінен әлі де анық қайсысы сенімдірек екендігін христиан ғалымдары дәп басып айта алмады. Осы себепті арменияда жүргенде Пайғамбарымыздың сахабасы Хузайфа ибн Яман (розиаллоху анху) мұсылмандардың Құран аяттарын оқу жөнінде таласып жатқандарын көріп тұра Мадинаға тартты. Халифалық орталығында оның хабарын өте ауыр көрді, өйткені сахабалар Расуліміздің заманынан бері Қуран аяттары жөнінде таласпайтын. Халифа мына хабарды естігеннен кейін сахабалардан Зейд ибн Сәбит Әл-Банани бастаған топ құрып, Құраны Кәримді бұрынғы «жеті қираат» орнына құрайш қираатына көшірті. Онан бірнеше нұсқа жасатып, жанына барған жерінде жұртты Құран оқуға үйрететін екі қаридан қоса беріп, уәләйаттарға арнаулыәскери күзетпен таратты. ³

Осыдан кейін халифалардың назары хадиске тусе бастап еді, алайда әуелгі кезде аяттарды өз дәрежесінде түсінетін сахабалар молдығынан хадисті жинақтауды лайық көрмеген. Әбу Бакр сыддық хадистерді жинап тұрып өртеп жіберген, ал Омар Фарұқ халифа болғанда сахабаларға хадисті жинау жөнінде кеңесті, бірақ бір пікірге тұрақтай алмай бір ай ойлана жүріп, бір күні көпке шығып былай деді:

«Мен сіздерге расулуміздің сүннәттерін жинау жөнінде ақылдасып едім, кейін мен бұрынғы кітабилердің (христиандар мен яхудилер) өздеріне түсірілген кітаптарына қосымша кітаптар жазып, сол кітаптарды бас салып оқуға кірісіп, Құдайдың кітабын ысырып тастағандарын есіме алдым. Аллах тағаланың кітабын уаллохи, басқа нәрсемен шатастырмаймын» ⁴ !

Омар Фарұқтың мына сөзі кейбір сахабалардың хадисті жинақтауға қарсы болуы - көпшілік Құранды оқып, мағыналарын зерделеу орнына басқа кітаптармен алданып кетер деген қауіп болғандығын айғақтады. Сол себепті хазіреті Али хадис айтқан кісіге ант ішкізген, ал Омар Фаруқ хадис айтудан Әбу Муса Ашғариді тыйған. Ол белгілі сахабалардан Абдулла ибн Масғуд, Әбу Дарда және Әбу Зәрр Ғифариді хадисті көп айтасындар деп жауып тастаған кездері де болды ⁵ .

Дегенмен Расулуміз дүние салумен хадисті жинақтаушы сахабалар көбейе бастады. Шарғи өмірдің заңдары осыны талап етті. Алайда сахабалар хадис айтатын болса, алдыларына Құранды қойып. «Аллах Тағаланың кітабы арамызда күә болсын, біз бір ауыз да жалған сөз айта алмаймыз» деп, табиғиндердің назарын осы үрдіске қаратып, соң хадис айтатын. Бұл серттесіп жатқандай, зәредей алдамауға келіскендей әсер ететін. ⁶

Десе де, Пайғамбарымыздың заманында кейбір сахабалар хадисті жазатын да еді, бірақ ол Расулумуздің өзінен руқсатпен болатын. Белгілі сахаба Әбу Һурайра р. а. былай дейді:

«Ешкім менен хадисті артық білмейтін еді, алайда Абдулла ибн Ас жазатын, мен жазбайтынмын. Сол үшін ол менен артық білуі мүмкін».

Оның жазуы басқа сахабалардың назарын өзіне тартты. Олар «сен Расулімізден барлық нәрсені жазасың. Кейде ол кісі жазатын да, жазбайтында сөздерді айтуы мүмкін ғой!?» десті.

Осыдан кейін ол Расулімізге тікелсй осы мәселені қойды. Сонда Ол кісі С. Ғ. С:

"Жаза бер, уәллоһи, меніц аузымнан тек хақтық шығады» деп рұқсат еткен. ⁷

Ендеше Абдулла ибн Әмірдің жазуы - Расуліміздің оған бергем жеке руқсаты, өйткені жұрттың бәрі ол сияқты қатесіз жаза білуіне кепілдік жоқ еді. Ол сурианша да, еврейше де еркін жазып, оқи беретін. Басқа сахабаларда бірді-екілі болмаса бұлай сауат деңгейі байқалмайтын. ⁸

Енді "сүннәт" сөзіне келейік. Суннәт те хадис сияқты, алайда "суннәт" сахабалар заманында кунделікті тұрмыс жол-жоралғысы, әдет-ғурпы, салт-санасы.

Имам Муслимнің риуаяты арқылы келген бір хадисте: "Кім бір жаксы сүннетті бастаса . . . " дейді, яғни "жақсы әдетті бастап, мұрындық болса" демек. Олай болса "суннәт " бір жол, бірақ ол сахабалар за. маныида белгілі. Пайға. мбарымыз сол одстгі сахабаларымен бірге жасаған. үстанғап ғүрып түріидс болуьі керек. Демек, хадис риуаят, ал сүннәт хадистің өмірде шынымеи ұсталғапдығының айғақтық дәлелі. Хадис сүннәтке кереғар болып шықса сүннәт үстем болады. Біз мына риуаятқа назар салайық. Әбдірахман ибн Мәһдиден біреу Суфиан Сәури, Имам Аузағи және Имам Малик туралы сұрады. Сонда ол:

"Суфиан Сәури хадис гылымында имам, суннәтте ол имам емес, Имам Аузаги сүннәтпен имам, хадисте имам емес, ал Имам Малик бул екі ғылымың екеуінде де имам"- деген. ⁹

Сахабалардың хадисті жината сіңірген едбектері олардын сапарларынан да белгілі, өйткені Омар Фаруқтан кейін сахабалар Мәдинеден жан-жақтарга таралды. Жер-жерде хадиске деген талап күшейе түсті. Сахабалар кей жағдайда өздері естімеген хадистерді өзгелерден сурауг, ұмытылған жерлерін нақтырақ білуге зәру болды. Сол үшін олар бір-бірлерін іздеп сапар шекті, ол жолдың олар үшін жакын-үзақтығы есепке кірмейтін.

Жабир Ибн Абдулла р. а. Шамдағы Абдулла ибн Әкиске бір-ақ ауыз хадисті есту үіпін бір ай жүріп барды, өтхені Жабир ол хадисті Расуліміздем естімеген болатын. Әбу Аюб Әл-Ансори Мысырдағы Уқба ибн Амирге іздеп барып:

"Сен бізге Расулулаһтан естігеи мусылман адамның намазда алдына "сэтр " (бөгет) қоюы жөніндег хадисін айтып берші, өйткені сол хадисті естіген сен мен менен басқа жер бетінде жан калған жоқ " - деді.

Ол айтып болған соң Әбу Аюб түйесіне мінді, түпесінің ерін алмадай Мәдинеге қайтып оралды ¹⁰ .

Мұндап хадис үшін жолсапарлар өте көп, ал табиғиндер (сахабалардың соңдарынан еріп, ілімдерін алғандар, яғни "ерушілер") тұсында мұндай сапарлар тіпті көп. Табиғиндер Куфадан Абдулла ибн Масғудтан хадисті естісе, оның анығына жету үшін Мәдинеге, Омар Фаруқтың алдына келетін. Имам Науауи осы үшін:"Хадистің ашық-қанығына жету үшін жолсапарлар мустәхәб болып қалды " дейді. ¹¹ Хатиб Убайдулла ибн Әдиден риуаят етеді. Әди айтады:

"Мен Әли ибн Абу Тәліппен бір хадис айтқандығын естідім. Ол өліп кетсе, мен сол хадисті басқа ешкімнен ести алмай қаламын ба деп қорықтым. Соң ң оны іздеп Ираққа келдім" ¹² .

Бұл әрекеттердің бәрі де жекелей білімге ьнталы жандар жасаған игі қадамдар болатын, олар өз табиғаттарында жат алу қабылеттеріне қатты сүйенгендіктерінен жазуды оншалық қажет етпейтін. Кейбіреулер шінара жазса да, көпшілігі жат алумел қанағаттанатын еді. Кейін Үмәййә әулетінің әділетті халифасы Омар ибн Әбдул-Әзиз тұсында бұл іске мемлекеттік маңыз берілді.

Хадисті жеткізудегі сахабалардың айырмашылыктары Сахабалар жат алуда бәрі біркелкі емес еді, оның үстіне, кейбіреулері “алтын дәуірді» (Пайғамбарымыздың заманы) толық көріп, бірге жасап өткізгенімен хадис айтудан айбынатын. Саиб ибн Язид айтады:

"Мен Әбу Сағид Худриге (Пайғамбарымыздың сахабасы) қосылып, Меккеден Мәдінеге сапар шектім. Оның осынша жолда бір рет хадис айтқанын көрмедім ".

Абдулла ибн Зүбәйр әкесінен:

- Пәленше, туленшелер айтып жүргендей сіз Расулімізден хадис айтқаныңызды көрмеймін ғой? - деп сүрады. Сонда Зубәйр р. а. былай деп жауап берді: "Мен Папгамбарымыздың өле-өлгенше былай деп айтқандарын көп естідім: "Кім менің атымнан жалған сөз айтса, дозақтан орнын әзірлей берсін!".

Бұл хадис Имам Бухариден, ал Имам Мүслимде: "менің атымнан жалған айту басқалардың атынан жалған айткандай жай нәрсе емес. Кім менің атымнан жалган сөз айтса, дозақтап орнын әзірлей берсін!" - дейді.

Осы себепті де кей сахабалардан бір де бір хадис риуаят етілмеген. Кейбіреулері хадисті молынан жаттаған, өзгелерге карағанда кебірек сұхбатта болды, яғни Пайғамбарымызбен бірге жүрді, дегенмен хадис нақылына еш қадам баспады. Мысалы, Әбу һурайра 5374 хадис нақыл етіп, онан хадпс алушылардың саны 800-ден асқан. Ол кісі:

"мен екі қап хадис жаттап, оның бірінің ғана аузын шештім, егер екіншісін де босатсам, мына кесіліп кетер еді" деп алқымын ұстаған, өйткені бір рет ол кісіні "Кімнің сонғы демдегі айткан сөзі "Ләә иләһә иллалаһ" болса, сол бәнде "жәннеті' болады деген Пайғамбарымыздың хадисін айтқандығы үшін Хазіреті Омар Мәдинеден жер аударып жіберген деген нақл да бар. Ондағы Омар Фаруқтың ойы "жұрт өлерімде кәлимә айтамын, соң жәннәті боламын" арқа сүйеп кетеді дегендік болатын.

Хадисті бұл кісіден артық жат алған сахаба жоқ. Абдулла ибн Омар 2630, Анас ибн Малик 2286, Абдулла ибн Аббас 1660, Жабир ибн Абдулла 1540, Әбу Сағид Худри (Малик ибн Саад) 1170, соң Айша анамыз 2210 хадис накыл еткен. Осы кісілерден басқа ешбір сахаба мыңнан асырып хадис қалдырған емес. ¹³

Сахабалардан Омар Фаруқ, Эли Муртаза, Иби Масғуд, Ибн Омар, Ибп Аббас, Зәйд ибн Сәбит және Айша анамыз пәтуә берумен көбірек танылған. Бұлардың ішінде Имам Ахмад ибн Ханбалдың нақылына қарағанда ең көп пәтуә бергені Ибн Аббас р. а. Ибн Хазм айтады:

"Егер олардың пәтуәларын жинаса үлкеп бір том кітап болар еді".

Расуліміздің сахабаларының ішінде "Абдулла" атымен танымал болғандары төрт кісі: Ибн Аббас, Ибн Омар, Ибн Зүбәйр және Ибн Әмір ибн Ас. Ал Абдулла ибн Масғуд ертерек қайтыс болып кетті. Ибн Солах "Абдуллалар" 220 сахаба болған десе, Имам Ирақи 300 шамасына жеткен дейді. ¹⁴

Хадисті жазып тіркеу

Сахабалардың үлкендері дүниеден өтіп жатты, барған сайын олардың саны кеми түсті. Осыдан кейін жас сахабалар жайлап хадистерді тіркеуге ала бастады. Имам Хасан ибн Әли өзінің ұлдары мен туыстарының балаларына:

"Үйреніңдер, өйткені сендер бугін елдің жастарысыңдар, ертең үлкені боласыңдар. Жаттамасаңдар жазып үйге қойыңдар"-дейтін еді. ¹⁵

Айша анамыз өзінің жиені Уруа ибн Зүбәйрге былай деді:

"Ей ұлым (ол кісі Расуліміздің әйелі болган соң күллі момындардың анасы есептеліп, бәріне де "ұлым" деп сөйлеуіне болатын еді), сен менен хадисті естіп алып, барып жазады деп естідім".

- Мен сізден бір жағдайда естимін, соң басқа біреуден өзгешесін естімін - деді ол.

- Мағынасында айырмашалық байқала ма? - деді анамыз.

- Жоқ.

- Олай болса оқасы жоқ.

Хазіреті Анас р. а. өзінің ұлдарьна: "Ей балам, гылымды жазып тіркеңдер" дейтін, де айтып жаздыратын еді. Оған: білім талабымен келген кісілер көбейгенде бір қүшақ етіп жазып қойғандарын әкеліп тастады:

"Мен мына хадистерді Пайгамбарымыздан естігенмен, сон оны жазып қойып едім" - деген. ¹⁶

Табиғидерден Әбу Зурғаға (р. а. ) біреу сұрақ қойды:

- Пайгамбарымыздың хадисі 4000 деп айтылмай ма?

- Олай деушілердің көмейлеріне тас тығылсын! Бұл дені сау кісінің сөзі емес. Расулуллаһ С. Ғ. С. қайтыс болғанда 114 мың сахабасы тірі еді - деді Әбу Зурға р. а. ¹⁷

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.