Халық медицинасы ның құпиясы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Халық медицинасы ның құпиясы

Халық медицинасы дегенді кейбір аиторлар дәстүрлік, яғни әдет-ғұрыптық медицина десе, басқа біреулер ондай атпен осы заманғы ғылыми медицинаны ғана айтады, халық емшілігі дәстүрлік, яғни традициялық емес медицина, дейді. Тағы бір авторлар традициялық емес медицина деп, осы күні кеңінен тараған әр түрлі ем-домдардың түрін, яғни экстрасенсшілердің әрекетін айтады. Сол себепті біз алға қойып отырған мәселемізді талдау үстінде әлгі терминнің нақты анықтамасын беруді дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) торелігіне берейік. Дүииежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) анықтауы бойынша, халық медицинасы дегеніміз -«Атадан балаға ауызша немесе жазба тұрде беріліп келе жаү қан, денсаулықты рухани және қоғамдық тұрғыда бірқалыпты сақтауға мүдделі, аурулардың аты-жөнін табуға, оныіц алдын алуға және жоюға бағытталған, түсінікті және түсініксіз білім мен нақтылы іс-әрекеттердің жиынтығы».

Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымы халық емшісі дегенге де анықтама береді. Оның анықтамасында халық емшісі дегеніміз -«Халық ұғымы бойынша қолынан әр түрлі өсімдіктерден, минералдық заттардан, жануарлардың әр түрлі ағза мүшелерінен дәрі-дәрмек жасап сол бойынша әр түрлі ем қолдана білетін, сол ем-домын өз ортасының қоғамдық, мәдени жоне діни ұғымдарына сәйкес халық-қа медициналық кемек бере алатын адам».

Демек, халық медицинасы және халық емшісі дегеніміз, - өз ортасына, өз заманына сай келетін, сол елдің дүние, өңір, тіршілік туралы ұғымдарына ғана үйлесетііі іс-әрекет оны жүзеге асыратын адам. Олай болса әр елдің ^ек өзіне ғана тән мәдениеті, тарихы, әдет-ғұрпы болатыны сияқты, соған сәйкес медициналық ұғымдары мен емдеу тәсілдерінің де болуы орынды. Сондықтан да халық меци-цинасы - этнографиялық құбылыс. Ғасырлар бойы әр халық өзінше дамып, өзінше әдет-ғұрып қалыптастырса, солайша ауру-сырқаулардан құтылу жолын да іздестірген. Олардың сырын білуге талпынған, өзінше оларды таныған. алдын алу, оларға қарсы күресу жолын жүргізген өздерінше ем-домын тапқан.

Шынын айтсақ, кейбір елдердің медициналық білімі көне заманнан үзіліссіз дамьга келе жатқан, келе-келе осы заманғы медицинаға ұласқан деуге болар еді. Сондықтан ондай жағдайларда халық медицинасын - ғылыми медицинадан айыру күрделене, қиындай тұседі. Өйткені, адамзаттың ақыл-ойы білген-түйгені үнемі дамып, тереңдей береді, білімі атадан - балаға, ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, байиды. Ондай рухани байлық молая түседі. Міне, сондай рухани байлықтың бір түрі - дәрігерлік, емшілік туралы білім.

Енді қазақтың халық медицинасына қайта оралайық. Қай тұрғыдан алып қарастырсақ та оны халықтың байырғы тұрмысынан бөліп алу қиын. Оның ерекше бір сипаты атадан - балаға, ұрпақтан-үрпаққа тек ауызша ғана жетіп келе жатқандығы.

Көне заманда бұл аталған әр түрлі жәндік, құс, аң, иттің өздеріне тән мүшелеріне сиқырлы-тылсымдық қасиет телінгендіктен, олардан шипалық дауа күтілген. Қазақ дәрігерлерінің рецептінде де құстың саңғырығы мен түлкі тұмсығының қосылуы ол хайуанаттарға деген сиқырлы-тылсымдық қасиет тағудан шыққаы. Жасалған дәріге сондай заттарды қосу дәріге ерекше щипалық күш береді деген түсінік пайда болған.

Медицина тарихын зерттеушілер кейінірек, мүмкін емшілік, басылымдарды да табар. Бірақ әзірше, біздің бұл бағыттағы ізденісіміз жөнді нәтиже бермейді. Тапқанымыз 14-15 ғасырларда армян әліппесімен жазылған көне қып-шақ тіліндегі дәрігерлік кітап болды. Ол кітапты егжей-тегжейлі зерттеу, біріншіден, армян әліппесін оқып үйренуді кажет етсе, екіншіден, көне қыпшақ тілін білуді талап етті.

Сонымен қатар халық медицинасы сырттан қарағанда ешқандай ой салмайтын, «түсініксіз ем-домдарға» да бай. Бірақ олар халық өмірінде бірімен-бірі тығыз байланыста «біте қайнасқан». Тіпті халық тәжірибесінен туды деп қарапайым шөптерден, мингралдық заттар мен жануарлардың ағза-мүшелерінен жасалатын кейбір дәрі-дәрмектер де сиқырлы-тылсымдық әлемге деген сезімнің ықпалынан тыс емес.

Бірақ дәрігер бұл жағдайды науқасқа айтпайды да, оған үлкен оймен толғанғандай сыңай білдіріп: «Сіздің сырқатыңыз расында ұзаққа созылыпты ол едәуір күрделі және қиын, бірақ оның емі бар.

Халықтың денсаулығын түбегейлі сақтап қалу - ресмң медицинаның ғылыми жолда ұйымдастырған денсаулықты сақтау жүйесінің ғана қолынан келетін іс екенін айтпақпыз. Сонымен қатар осы заманғы білім қайнарын бойға сіңіріп, оқу, білім дегенге талмай, рухани байлықты молайта беру керектігін айтпақпыз. Темекі, ішійдік сияқты зиянды әдеттерден бойды аулақ сақтап, еңбек етіп, салауатты өмір сүру керек, денені шынықтырып, дұрыс тамақтана білу керек. Бұл кеңес осы күнгі ғылыми медицинада ғана табылғам жаңалық емес, халық даналығынан шыққан, халық емілшілері әрқашанда есіне тұтқан қағида. Сондықтан, да халық емшілерінің құпиясы - адамның рухын көтеруге бағытталғанында.

Өсімдік - медициналық препараттардың сарқылмас көзі. Емдік қасиеті бар шөптерді айыра білу олардың шипалық ұрығы гүлінде, сабағында немесс тамырында болатынын, шөптің жинау мерзімін, дайындау әдісін білу - қиынныц қиыны. Бір, мұны білу керек. Мұны білмейінше шипалы дәрі жас уға болмайды. Ол үшін арнайы білім керек. Ондай білім сауатсыз халық «дәрігерлерінде» қайдан болсып. Олар қолынан дәрілік қасиеті бар шөптерді айыруда, олардан дәрі тасауда өздерінің және бұрынғылардың тәжірибелерін байқағандарын ғана пайдаланады. Шептердің кұрамы да организмге пайдалы немесе зиянды, тіпті улы заттардың бар-жоғын айыруда да осы тәжірибеге сүйенді.

Өткен ғасырдың алғашқы жартысында қазақтың халық емшілерінің практикасында қолда жасалған әртүрлі дәрі-дәрмектердің пайдаланылып жүргенін С. Большой: «Қазақ арасында болған кезінде емге сынап, сыр, алмас, көк тас, ашудас, кукірт, сансапарельді қолданғанын көрдім. Осы заттарды барлық ауруды жазатын дәріге санап, тұмардай жанында сақтап журеді. Бірақ олардың емдеп жазған науқасын көрмедім», - деп жазады.

Өзен жағалаулары мен тоғайларда өсетін кәдімгі жиде жемісін қазақтар қап тышқақты (дизентерия) емдеуге және жөтелде қақырық түсіруге пайдаланған.

Бірақ Қазақстанның басқа жерінде көкемаралды ем орнына қолданғаны жөнінде материал жоқ. «Қоян капустаның» жалпақ жапырағы мен жұмсақ бұтақшалары қазіргі кезде емге емес, винегретке, салатқа қосылып, тамаққа пайдаланылды.

Октябрь революциясына дейін қазақтардың жабайы раушан гүлінін, қайнатқан тұндырмасын ішкізіп, немесе сиыр майына езгеи гүлін жегізіп, көкірек шаншуың емдегенін С. А. Яроцкий өз көзімен кергенін жазады. Рау-шан гүлі қазір де емге пайдаланылады. Осы есімдіктің итмұрын (шиповник) атты түрі - нағыз витаминнің өзі. Совет Одағының басқа аймақтарында есетін итмұрын-дарға қарағанда, Алматы төщрегінде өсетіндері витаминге ерекше бай.

Алтай мен Тарбағатайды мекендеген қазақтар тіс ауруын «ұсайка» (волчеядник алтайский) атты өсімдіктен жасағаң дәрімен емдеген. Бұл өсімдіктің қабығын немесе жапырағының қиындысын ауырган тіске басады. Бірақ мұнда бұл ағаштың гүлі мен дәні өте зәрлі екенін білетін жұрт сақтықты да ұмытпайды. Жергілікті қазақтар тісі ауырғанда сол шөпті қазірде де пайдалатын көрінеді. Сол сияқты, ш ұ б а р ш ы қ және ж а н ғ -

б а қ өсімдіктерінін. кептірген түбірін үгіп шылым етіп тартқанда, тістің ауырғанын басатыныда қазақ емшілеріне ежелден белгілі жағдай. Әсіресе, тіс ауруын басатын кекіреде емдік қасиет күштілігін емшілер біліп қолданған.

Қазақта «Меңдуана - еміңіз, ешкінің майы - жеміңіз» деген мәтел бар. Бұл мәтелге қарағанда, меңдуанада шипалық қасиет барын қазақтар ертеде-ақ білген сияқты. Болыс секретары Н. Тива 1903 жылы: «Тісі қақсап мазасы кеткен байға шақыртылған бақсы отқа тұтатқан меңдуана түтінін сорғызып емдеді, » - деп жазады.

Пышақ кескен жараға қазақ емшілері иманжапырақ атты өсімдіктің жапырағын басып, қанын тоқтатқан. Бірақ А. Б. Васильев иманжапырақ жараны ластайды деп, емге пайдалануға кеңес бермеді. Қарапайым бір емшінің бір затты «ем болды» дегенін басқалар ести қалса, оны ауру біт- кеннің бәріне ем деп түсінген. Сол әдетпен иманжапырақтың дәндерін қан тышқақты (дизентерия), оның тамырынан қайнатылған тұндырмасын қан қақырған науқасты емдеуге пайдаланған. Бірақ бұдан бүл аурулар жазыла қоймаған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.