ЧЕКТЕРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЧЕКТЕРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ

Есеп айырысудың келешегі зор нысаны ретінде чектермен есеп айырысуды айтуға
болады. Чек банк клиентінің (чек берушіиің) банкке ақша каражатын &з
шотынан алушы (чек үстаушы) шотына аудару туралы арвайы блаакте жазылған
жазбаша тапсырмасын білдіретін бағалы қагаз болып табылады.
Батые тәжірибесінде чек кімнің есебіне жазылғандығына байланысты бірнеше
түрге бөледі:
— арнайы — тек осы кісіге төлеңіз;
- ордерлік - осы кісіғе немесе оның бұйрығы бойынша төлеңіз;
- ұсынушы - ұсынушыға төлеңіз.
Ордерлік чек - ұстаушыға индоссамент - жолдау жазу көме-гімен басқа тұлғаға
ақшаны алу құқығын ұсьошуға мүмкіндік береді. Индоссаменттің 4 турі
қарастырылады.
— банктік индоссамент. Чек ұстаушы чектің сыртына өз қолын қояды, оның
нәтижесінде чек ұсынушы құжаты болып табылады және әрбір занды иесі ол
бойынша банктен ақша алады;
- атаулы индоссамент. Үстаушы чек сыртына өз қолын қояды және чек бойынша
акша алу құқын алатын тұлға атын жазады;
— мақсатты индоссамент. Чек ұстаушы чек сыртында чекті басқа
тұлғаға ұсыну мақсатын көрсетеді және чек бойынша акша алу мүмкіндігін
шектейді;
— айналымсыз индоссамент. Егер чекті ұстаушы чек төлен-беген
жағдайда арыз жасау мүмкіндігін болдырмауды немесе шектеуді
қаласа, индоссамент мәтінінде айналымсыз деген сөзді қолданады.
Эр елде чек мазмұны бірыңғай. Занды құрамында мыналар белгіленеді:
- чек сөзі;
- анықталған соманы төлеу бойынша шартсыз міндеттемесі;
- банк1 трассат;
- төлем орны;
- шығарылған орны және күні;
- трассант2 қолы. Коммерциялық құрамы:
- чек нөмірі;
— трассат шотының нөмірі;
— трассат банктің коды;
— чек сомасының санмен қайталануы;
— бенефициар;
- кодтау желісі.
Біздің республикамызда чекті қолдану 2002 жылғы 13 мамырда ҚРҮБ Басқармасы
бекіткен Қазақстан аумағында чектерді қолдану Ережесімен реттеледі.
Чек беруші мен чек беруші банктің арақатынасы чекті қолда-нуға байланысты
чекті қолдану туралы келісіммен реттеледі. Чектерді қолдану туралы келісім
жасалмастан бұрын банктер чектермен операция өткізу бойынша банктік қызмет
тарифтері туралы ақпарат алуға клиенттер құқығын және чектерді қолдану
туралы келісімнің міндетті шарттарын қамтамасыз етуге тиіс.
Бұл келісімде көрсетілген негізгі деректемелер төмендегідей:
• чек кітапшасындағы чек бланктерінің саны және олардың қорғалу
дәрежесіне қойылатын талаптар туралы мәліметтер (чек беруші банкі чек
бланкісінің және чек кітапшасының үлгісін өз еркімен бекітуге құқылы);
• чектерді дұрыс толтыру талаптары, атап айтқанда:
— чек бланктерінің реттік нөмірін сақтау;
— чек сомасын санмен және жазып көрсету (жазылатын сома жолдың ең
басынан басталуға тиіс, теңге сөзі жазып көрсетілген сомадан
кейін бос орын қалдырылмауы тиіс, тиын сөзі чекте көрсетілмейді);
• бұйрық бойынша төлеңіз деген сөздерден кейінгі бағанада чек жазып
берілетін адамның аты-жөні немесе заңды тұлға атауы көрсетіледі;
• чек жазып берілген күннің қойылуы (күні және жылы -санмен, айы
жазумен);
• чек беруші қолының қойылуы және заңды тұлға үшін мөрдің
басылуы, олар чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек
кітапшасына ие болуға өкілеттік берген тұлғаның қолының және
мөр-таңбасының (заңды тұлғалар үшін) үлгісі құжаттағы үлгіге сәйкес болуы
тиіс;
• чектің түбіртегінде операция жасалғіанға дейінгі сома
қалдығының, чек сомасының және чек ікітапшасы бойьшша жаңа қалдықтың
көрсетілуі (қалдық санмен және жазумен) беріледі, сондай-ақ чек
жазып берілген күн және чек берушінің немесе чек кітапшасына ие
болуға өкілетті тұлға қолы және чек берушінің мөрі (занды
тұлғалар үшін) қойылады;
• Чекпен операция жасалған кездегі чек берушінің банкі мен чек беруші
арасындағы өзара төлемдер тәртібі;
• Чек кітапшасын қолдану мерзімдері;
• Чек берушінің чектің қолданылмаған бланктеріне бақылау жасауды
қамтамасыз ету тәртібі;
• Чек беруші банктің төленген чектерді есепке алу тәртібі;
• Чек берушінің жоғалған немесе ұрланған чектер, чек
кітапшалары, чекке қол қоюға өкілеттілігі бар тұлғалар
құрамының (заңды тұлғалар үшін) өзгеруі туралы чек берушінің
банкті хабардар ету тәртібі;
• Чек беруші банктің чектерді төлеуден бас тарту, сондай-ақ ақауы бар
және жалған чектер туралы чек берушіні хабардар ету тәртібі;
- Чек беруші банкгің чекгермен операция жүргізу жөніндегі қызметін чек
берушінің төлеуі жөніндегі шарттары;
- Чек беруші банкке чекгің қолданылмаған бланктерін чек берушінің
қайтару тәртібі;
- Чек беруші мен чек берушінің банкі қатынастарына талап қою тәртібі
және тараптардың жауапкершілігі.
Егер олар занмен қарастырылған болса және чекпен жасалатын операцияларды
өндеу үшін қажет болса, онда чек беруші банкі чекте қосымша деректемелерді
талап етуге кұқылы.
Чектерді қолдану туралы келісімде басқа да шарттар қарасты-рылуы мүмкін.
Қазіргі кезде Үлттық банк нұскауы бойынша есеп айырысуда тек депонирленген
чектерді қолдану қарастырылуда. Қаржыларды депонирлеу чек беруші клиентпен
банктік 2221 Клиенттердің арнайы салымдары шотында жүргізіледі, бұл
аталған чек бойынша төлемдерді қамтамасыз етеді. Чек кітапшаларын рәсімдеу
кезінде чек жіберуші банктің өкілетгі тұлғасы төмендегілерді орындауға
міндетті:
- Чек берушінің немесе оның мүддесін көздеуші тұлғаның жеке басының
кім екендігіне көз жеткізуге;
- Чек кітапшасыньщ мына мәліметгер көрсетілген немесе қойылған
сыртқы бетін толтыруға:
— чек берушінің аты-жөні немесе атауы;
- чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе оның мүддесін көздейтін
тұлғаньщ (занды тұлғалар үшін) жеке куәлігінің сериясы, нөмірі, кім және
қашан бергені;
- чек беруші банктің жеке банктік коды;
- чек бланктерінің нөмірлері (нөмірден нөмірге дейін);
- чек кітапшасын қолдану мфзімі;
— чек кітапшасьшдағы санмен және жазумен (соманы жазу жолдың
шетінен міндетті түрде үлкен әріппен басталып, санмен жазылған сома
бағанындағы бос орын және жазумен жазылған сомадан кейін астьі екі сызықпен
сызылады);
- чек кітапшасыньщ берілу күні;
- екілетгі тұлға қолы және чек беруші банктің мөрі;
- Чек кітапшасыньщ әрбір бланкіне:
- мөртаңбамен көрсетіп чек берушінің банкінің банктік жеке кодын және
оның атауын қоюға;
- чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе оның мүддесін көздейтін
тұлғаның (заңды тұлғалар үшін) аты-жөнін толық жазуға;
- салық төлеушінің - чек берушінің тіркеу нөмірін қою;
• Чек берушінің (жеке тулғалар үшін) немесе чек беруші чек кіташпасына
ие болуға өкілетгік берген тунга қолының және мер бедерінің (занды тулғалар
ушін) улгілері бар құжатты қабылдауға;
• Чек кітапшаларын тіркеу журналына тиісті жазбалар
жасауға;
• Чектерді қолдану туралы келісімде көзделген жағдайларда бір мезетге
бірнеше чек кітапшаларын беруге рұқсат егіледі.
Есеп айырысу чек кітапшасын алу ушін клиент банкке бекі-тілген улгідегі,
чек саны және чектермен есеп айырысуда қажетгі жалпы сома көрсегілген
өтінішті усынады. Осы деректер негізіңде эр чек сыртында керсетілген бір
чек лимиті қойылады. Чек алуға өтініш кәсіпорын жетекшісінің, аға
бухгалтердің қолымен және мөрмен бекітіледі. Сонымен қатар, өтінішпен қоса
клиент банкке аталған ақша сомасын өзінің есеп айырысу шотьгаан 2221
Клиенттердің арнайы салымдары шотына қосу ушін төлем тапсырысын әкеледі,
бул қаржылар депонирленген соң клиент бул чектерді ала алады.
Бул кезде мынадай өткізбе қурылады:
Дт 2203 Клиенггердің ағымдағы есепшоттары
Кт 2221 Кпиегатердің арнайы салымдары
Чек заңды және жеке тулғалармен өзара есеп айырысу кезінде алынған тауарлы-
материалдық қундылықтар және көрсетілген қыз-метгер, сондай-ақ баска да
жағдайлар ушін қабылданады.
Чектер келесі турлерге бөлінеді:
- есеп айырысу чек кітапшаларыньщ чектері;
- аманатшының чек кітапшаларыньщ чектері.
Есеп айырысу чек кітапшаларының чектері занды тулғалар арасында өзара есеп
айырысу ушін қолданылады.
Аманатшының чек кітапшасы жеке тулғалардың олармен ақшасыз есеп айырысуы
және накты ақша алуы ушін қолданылады. Чектік кітапша егер клиентке банктен
алты айдан кем емес уақыт қызмет көрсетілген болса және банк клиенттің
әділдігі мен жауашылығына сенімді болуына негіз болғанда ғана беріледі.
Қазақстан Республикасында чек беруші барлық банктің чектері қабылдауы мен
төлеуіне және клиештеріне тиесілі. Чек бланктері ҚР Ұлттық банктің
өндірістік кәсшорындарыңда дайьшдалады. Қауіпсіздік денгейі Үлтгық банкте
бекітіледі.
Банк өз клиентіне чектерді усынбас бурын, оны толтьфып, келесілерді қоюы
қажет:
- чектің жоғарғы сол жағыңда банктің аты және (банк атымен қатар фирмалық
белгісі қойылуы мумкін) мекен-жайы, ал егерде
чекті банк филиалы беретін болса, онда филиал аты және чектің жоғары оң
жағынан филиалдың мекен-жайы жазылуы керек;
— чек берушінің дербес шотының нөмірі. Ол чектің төменгі бөлігінде
тиісті орында, сондай-ақ чек мәтінінде қойылуы керек;
• заңды тұлға аты немесе жеке тұлғаның аты-жөні, шот
нөмірлері. Бұл деректер чектің төменгі сол жағында жазылады;
— чектің сыртқы жағында жазбаның шекті сомасы. Ол үшін чекке
байланысты жарияланған тұтынудың және депонирленген сома көлемінде
бір чектің лимиті анықталады. Оның әрқайсысының сыртында және оған
берілетін сәйкестендірме карточкада банк бір чектің лимит мөлшерін
көрсетеді.
Банк клиентке чекпен қоса сәйкестендірме карточка (чектік карточка)
ұсынады.
Чектік карточка клиентке санына қарамастан чек берілген эр кезекте бір
данада беріледі және әрбір берілген чек бойынша чек берушіні
сәйкестендіреді.
Егер кезекті чек беру кезінде лимит сомасы чек кітапшасында бұрын
көрсетілген сомадан аспаса, онда жаңа чек кіташпасы берілмеуі мүмкін.
Карточкада мынадай деректер болуы қажет:
• Оң бетінде:
а) банк аты және оның мекен-жайы;
б) № чектік карточка атауы;
в) жеке тұлғаның аты-жөні және заңды тұлға аты;
г) чек берушінің қолы;
д) чек берушінің төлқұжат деректері. Чек карточкасына
төлқұжат деректерін қою жеке тұлғалар үшін міндетті;
е) чек берушінің шот нөмірі.
• Сыртқы бетінде:
Бізге трасталған келесі жағдайларды сақтағанда чек төлеміне кепіл береміз:
а) чек оның сыртқы бетінде және чек кітапшасында
көрсетілген сомадан аспайтын сомаға жазылуы керек;
б) чек беруші қолы чек кітапшасында берілген қол үлгісіне сәйкес
келуі тиіс:
в) чекте көрсетілген; чек берушінің шот нөмірі,
чек карточкасында көрсетілген нөмірге сәйкес келуі тиіс;
г) чек берушіні сәйкестендіру оның төлкұжаты деректерін чек карточкасьшда
берілген деректермен салыстыру арқылы жүргізіледі;
д) чек жазылған күннен 10 күн ішінде төлемге ұсынылуы тиіс;
е) чек, онда көрсетілген толық сомада, ешқандай комиссиясыз төленуі тиіс;
ж) банктің жауапты қызметкерлерінің қолы және мөрі болуы тиіс.
Чектерді қолданып төлем жасау және басқа да операциялар тәртібі
төмендегідей. Чек беруші заңды тұлға жазған чекгерге чек кітапшасын
жүргізген өкілетті тұлғалардың қолы қойылып, чек беруші мөрінің таңбасы
басылуы тиіс.
Чек ұстаушы чекті төлеуге қабьщдап тұрып чектің чекті төлеуге қабылдау
хуралы чек ұстаушының белгісі деген бағанына және оның түбіртегіне аты-
жөнін, сондай-ақ қолын (жеке тұлғалар үшін) немесе мөр-таңбасын немесе чек
ұстаушының атауы көрсетілген мөрін және чек ұстаушы өкілетгік берген
адамның қолын (занды тұлғалар үшін) қояды. Заңды тұлғалар арасында
чектермен төлем жасалғанда мәні деген баған төлем тапсьфмасындағы осы
деректерге қойылатын талаптарға сәйкес толтырылады. Жеке тұлғалар арасында
чектермен төлем жасалғанда мәні деген бағанды толтыруға болады, ал қалған
бос орын тұтас сызықпен сызылады.
Чекте түзетулер және жөнделген жерлер болса, чек жарамсыз деп саналады. Чек
бланкін толтырған кезде чек беруші қате жіберіп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.