Анатомия пәні және зерттеу әдістері. Остеология
Симмуляция сабақтарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтың құрылымы Структура методических указаний к симуляционным занятиям
І-бөлім. Анатомия пәні және зерттеу әдістері. Остеология.
Тақырыбытема: № 1 Симулляция сабақтың тақырыбы: Остеология.Тірек-қимыл аппаратының жалпы анатомиясы. Анатомиялық терминология.Тұлға сүйектері. Омыртқа жотасы.Бас қанқасының дамуы. Жас шамасына, жынысқа байланысты ерекшелігі. Бас қанқасының ми сауыты бөлігінің сүйектері. Бет сүйектері топография: көз шарасы, мұрын қуысы. Жоғарғы, төменгі жақ.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Анатомиялық әдістерді біліп, оларды айыра білуге, сүйектердің қасиеттерін, құрылысын, қызметін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Бiлiмдiлiк: білім алушыларға анатомия пәні, оның тарихы туралы мәлімет беру;
2.Дағды машығын ұйымдастыру: анатомия пәнінің міндеттері, мақсаты, әдістері туралы түсінік беру;
3.Тәрбиелiк: білім алушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, таңдаған мамандықтарына деген сүйіспеншіліктерін арттыру;
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не бiлуi керек
1.Анатомия пәні туралы жалпы түсінік ;
2.Тіндер, ағзалар,жүйелер туралы түсінік;
3.Аппараттар туралы нақтылы анықтама білу;
Білім алушы істей білуі тиіс
- Анатомияның тарихын ажырата білу ;
- Анатомиялық әдістердің қолданылуы туралы білу;
- Анатомияның мақсаты: сау адамды қарастыру нысанын айыра білу;
- Адам конституциясын ажырата білу;
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: Тақырыпқа байланысты плакаттар, мәтіндер, үлестірмелі тапсырмалар.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Қаңқа сүйектері сырт пішініне байланысты бірнеше түрге бөлінеді:
* ... ... ... .. ... ... .. қатарына жіліктер мен қабырғалар жатады. Жіліктер ұзын, түтік тәріздес болып келеді. Олардың ортаңғы бөлігін денесі немесе ... ... десе, екі шетіндегі шоқпар бастарын ... ... және ... .. эпифиздері деп аталады. Жілік денесінің құрылысы сары сүйек майына толы болады, ал екі басы көрші жіліктермен жалғасып ... .. құрайды;
* ... ... .. сүйектерде ұзындығы мен жуандығы және ені шамамен бірдей болады. Бұл сүйектер тығыз заттың жұқа қабатымен жабылған ... ... заттан құрылған. ... .. кемік сүйектер (бақай, төстік) және ... . кемік сүйектер( омыртқа , білезік, тілерсек) болып екі түрге бөлінеді;
* ... ... ... сүйектер қатарына ... .. қаңқасының сүйектері, ... ... және ... ... секілді жалпақ пішінді ,тақта тәрізді сүйектер жатады;
* ... ... ... сүйектерге бірнеше бөліктерден тұратын,қызметтері мен құрылысы және дамуы ... ... ... болып келетін сүйектер жатады (омыртқалар , бас қаңқасының негіздік сүйектері).
Бас қаңқасы
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
3 тапсырма.Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Омыртқа бағанасы, columna vertebralis, бір-бірімен өзара can түзеп тізбектеліп, орналасқан 33-34 омыртқалардан тұрады. Омыртқалар жайлы ілімді бастамас бұрын жалпы адам қанқасының құрылысымен танысып алу керек. Омыртқа бағанасы 7-мойын омыртқасынан, vertebrae cervicales, 12-кеуде омыртқасынан, vertebrae thoracicae, 5-бел омыртқасынан, vertebrae lumbales, сегізкөз сүйегінен, os sacrum, және құйымшақ сүйегінен,os coccygis, тұрады. Ересек адамдарда омыртқа бағанасының сагитал жазықтығының бойында орналасқан 4 иілімдері, curvaturae: мойын, кеуде, бел немесе құрсақтық және сегізкөздік немесе жамбастық физиологиялық иілімдері ажыратылады. Бұл иіндердің ішінде: мойын, белиіндерінің дөңесжағы (лордозы) алға қарай бағыт алса, кеуде және сегізкөз иіндерінің дөңес жағы (кифозы) артқа қарай бағытталған.
4 тапсырма.Сызбанұсқа бойынша толық мәтін жаз
Тұлға
сүйектері
12 жұп қабырғалар
Төс
сүйектер
Кеуде омыртқалары
5 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
6 тапсырма .Бас қаңқасы,омыртқа жотасы,тұлға сүйектерінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша
өте жақсы түсіндім
Қиын түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №2 Симулляция сабақтың тақырыбы: Иық белдеуі. Қолдың еркін қозғалатын сүйектерінің құрылысы. Жамбас белдеуі. Еркін қозғалатын аяқ сүйектерінің құрылысы.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерін айыра білуге, сүйектердің қасиеттерін, құрылысын, қызметін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1. Білімділік: Иық белдеуі, қолдың еркін қозғалатын сүйектері және жамбас белдеуі, аяқтың еркін қозғалатын сүйектері бойынша толық мәлімет беру:
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерін айыра білуге, сүйектердің қасиеттерін, құрылысын, қызметін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не бiлуi керек
Жалпы сүйектердің түрлерін,қасиетін, қызметін. Қол аяқ қаңқасының жас ерекшеліктерін.
Иық белдеуі,қолдың еркін қозғалатын сүйектері мен жамбас белдеуі, аяқтың еркін
қозғалатын сүйектерін.
Білім алушы істей білуі тиіс
Сүйек түрлерін ажырата білу.Сүйектердің латынша атауларын білу. Иық және жамбас белдеуінің сүйектерін,қол,аяқ сүйектерін нақтылы көрсете білу.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология,
химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс
материалдары
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Иық деп денедегі ... ..кеудеге жалғанатын тұсын айтамыз. Иық белдеуінің сүйектеріне омыртқа жотасының жоғарғы жағында ... ... ... сүйектері: ... ... жалғасады. Жауырынның сыртқы бұрыштары иық басы сүйегі арқылы ... сүйектерімен жалғасады.
Иық буыны ... ... жілікті, ол арқылы бүкіл қолдың ... . ... ... иық белдеуімен, атап айтқанда, жауырынмен байланыстырады. Буын түзуге қатысатын тоқпан жіліктің басы шартәрізді. Онымен буындасатын жауырынның буындық ойығы көлемін ұлғайтып, сонымен бірге жілік басы қозғалған кездегі соққылар мен шайқалыстарды жұмсартатын ... ... буын ернеуі жатады. Иық буынының қапшығы жауырында буын ойығының сүйекті жиегіне бекіп, әрі иық басын қаусырап, анатомиялық мойында аяқталады. Иық буынының қосалқы байламы ретінде ... ... өсінді негізінен шығатын және буын қапшығына қосылып-өрілетін тығыздау талшықтар шоғыры болады. Жалпы алғанда иық буынында нағыз байламдар жоқ, ол иық белдеуі ... ... . бекиді. Бұл жағдай бір жағынан дұрыс сияқты, өйткені еңбек ету мүшесі ретіндегі қолдың қызметі үшін қажет иық белдеуінің кең ... .- ... .. жасауына себебін тигізеді. Екінші жағынан, иық буынындағы әлсіз беку, онда буын ... . кетуінің көп болуына себеп болады.
Иық белдеуі сүйектері
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
Жамбас белдеуі сүйектері
Қол сүйектері аяқ сүйектері
3 тапсырма.Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Иық белдеуі екі жауырын мен екі бұғанадан тұрады. Жауырын - кеуде қуысының партқы жағында орналасқан үшбұрышты жалпақ сүйек. Бұғананың бір ұшы төстің жоғарғы ұшымен, екінші ұшы - жауырынмен қосылған.
Қолдың еркін қозғалатын қаңқасы үш бөлімнен: тоқпан жілік, кәрі жілік, білек және қол басы сүйектерінен тұрады. Тоқпан жілік жауырынмен қозғалмалы байланысатын иық бқуынын түзіп, қолмен арқилы қимыл жасауға мүмкіндік береді. Тоқпан жіліктің ішкі қуысы сүйек майына толық болады.
Білек кәрі және шынтақ сүйектерінен тұрады. Кәрі жілік шынтақ сүйегімен білектің шынтақ буынында айналмалы қозғалыс жасайтындай болып байланысқан.
Қол басы сүйектерінің үш бөлімін ажыратады: білезік сүйектері, алақан сүйектері және майда сүйектерден тұратын саусақ сүйектері.
Аяқ қаңқасы (жамбас белдеуі) омыртқа жотасының сегізкөз бөлімінен және екі жамбас сүйегінен тұрады. Жамбас сүйектері мен сегізкөз омыртқа бағанасын, яғни бүкіл дене сүйенетін тірек түзеді. Жамбас белдеуіне аяқтың еркін қозғалатын сүйектері мен бұлшық еттер жалғасады. Жамбас белдеуі олар үшін тірек болып табылады және олардың қозғалуына қатысады. Жамбас белдеуін ішкі мүшелерді қорғайды және оларды ұстап тұрады.
Аяқтың еркін қозғалатын сүйектеріне ортан жілік, асықты жілік, шыбық сүйегі және майда 26 сүйектен тұратын толарсақ (тілерсек), табан және бақай сүйектері жатады.
Тік жүруге байланысты адамның аяқ басы жүрісті қамтамасыз ететін күмбез тәрізді пішінге ие болады.Толарсақта 7 сүйек бар, оның ең ірісі-өкше сүйегі.Табанды қысқа бес сүйектер құрайды.Қол саусақтары сияқты аяқтың башпайлары да,үлкен башпайдан басқасы 3 қысқа сүйектен құралған.
4 тапсырма.Сызбанұсқа бойынша толық мәтін жаз
Білек сүйектері
Тоқпан жілік
Қол басы сүйектері
Қол сүйектері
5 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
6 тапсырма Қол,аяқ сүйектерінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
ІІ -бөлім. Синдесмология. Миология. Бұлшықет жүйесі.
Тақырыбытема: №3 Симулляция сабақтың тақырыбы: Жалпы сүйек қосылыстарының жіктелуі. Сүйек қосылыстары, омыртқа жотасы мен кеуде клеткасының жіктелуі. Иық белдеуі сүйектері өзара тұлғамен қосылыстары. Жамбас белдеуі сүйектері, аяқ сүйектерінің қосылыстары.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерінің,омыртқа жотасы мен кеуде клеткасының қосылыстарын айыра білуге,қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік:Синдесмология туралы толық мәлімет беру. Иық белдеуі мен жамбас белдеуінің қол және аяқ сүйектерімен қосылыстары бойынша білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерінің,омыртқа жотасы мен кеуде клеткасының қосылыстарын айыра білуге,қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру.Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білу керек: Жасқа байланысты сүйек құрылысының ерекшеліктерін. Сүйектердің қосылу (байланысу) ерекшеліктерін. Омыртқа жотасы сүйектерінің, кеуде клеткасы сүйектерінің қосылыстарын.
Не жасай білу керек: Омыртқа бөлімдерін,үздіксіз, үзілмелі сүйек қосылыстарын ажырата білу. Сүйектердің латынша атауларын білу. Иық және жамбас белдеуінің сүйектерін,қол,аяқ сүйектерін,кеуде клеткасының сүйектерін нақтылы көрсете білу.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс
материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Синдесмология (syndesmologia, грек, syn -- ... .., desmos -- ... , logos -- ілім) -- сүйектер байланыстары туралы ілім.
Адам қаңқаларында сүйектер байланыстарының екі түрі ажыратылады:
1. Сүйектердің ... . байланысы
2. ... ... байланыс.
Тұтаса байланыс кезінде, сүйектер бір-бірімен өзара әр түрлі ... ..арқылы байланысады:
* Бұлшықеттік байланыс ( ... ... )
* Серпімді (эластикалық) ұпалық байланыс ( ... ... )
* Дәнекер ұлпалық байланыс ( ... ...)
* Шеміршектік байланыс ( ... ... )
* Сүйектену ( ... ... .).
... ... .. байланысуда сүйектер аралығында қоймалжың сұйыққа толған ... ..қуысы және оны сыртынан қаптайтын ... ... қапшығы болады. Буындар құрылысына қарай ... ..және ... ... ... болып екі топқа бөлінеді. Сүйектердің тұтаса байланыстарының түрлері көбінесе біліктік қаңқада, ал буынды байланыстар қол мен аяқ қаңқаларында кездеседі.
Омыртқа жотасының қосылыстары
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
1)
Жамбас белдеуі сүйектерінің
қосылыстары
2)
3)
Кеуде клеткасы сүйектерінің қосылыстары
4)
3 тапсырма. Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Сүйектің үздікті және үздіксіз қосылыстары. Буындардағы қозғалыс түрлері.
Сүйектің үздікті және үздіксіз қосылыстары.Адам қаңқасының сүйек аралық байланыстарын зерттейтін ірі тұлғалы ілімді артрология artrologia, деп аталады.
филогенез процесінде сүйектер байланысының 2 түрі дамиды : Алғашқы - қозғалыс көлемі шектелген тұтасқан үзіліссіз және кешірек кейінгі - бөлінген үзілісті кең көлемді қозғалыс жасауға мүмкіндік беретін . Осы филогенездік , жануарлардың буындардағы қозғалыстың көмегімен сыртқы ортаға бейімделу процесін қайталай отырып, сүйектер байланысының дамуы адам эмбриогенезінде онтогенезінде осы 2 сатылай өтеді. Алғашқыда қаңқаның бастамалары мезенхиманың қабаттарымен өзара үзіліссіз байланысқан . Мезенхима, сүйектерді байланыстыратын аппарат түзетін , дәнекер ұлпаға айналады. Егер, сүйектердің арасында орналасқан дәнекер ұлпа тұтас болса , онда сүйектердің тұтас үзіліссіз байланысы - бірігу немесе синартроз пайда болады . Егер дәнекер ұлпаның ыдырауы арқылы онда қуыс пайда болса , онда байланыстың басқа түрі - қуысты, немесе үзілісті байланыс - диартроз пайда болады .
::Үзіліссіз байланыстар - синартоздар
Кеуде сүйектерінің қосылыстары
4 тапсырма.Сызбанұсқа бойынша толық мәтін жаз Синдес
мология
Иық белдеуі,қол сүйектерінің қосылыстары
Жамбас белдеуі,аяқ сүйектерінің қосылыстары сүйектерінің қосылыстары
5 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №4 Жалпы миология. Көлденең жолақты, бірыңғай салалы бұлшықет.
Тұлға бұлшықетінің анатомиясы. Диафрагма. Бас бұлшықеті: шайнау, ымдау бұлшықеті.
Мойынның бұлшықеттері мен шандырлары.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Тұлға бұлшықеті,диафрагма, бас, мойын бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Миология туралы толық мәлімет беру. Көлденең жолақты, бірыңғай салалы бұлшықеттер туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Тұлға бұлшықеті,диафрагма, бас, мойын бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру.Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру. Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек: Бұлшықет ұлпасының құрылысын. Бұлшықеттерді топтастыруды. Антогенист,синергист бұлшықеттерді. Басбұлшықеттерін. Тұлға бұлшықеттерін. Қызметтерін,басталып бекитін жерлерін.
Не жасай білу керек: Бұлшықеттерді қызметі мен құрылысы бойынша топтастыра білуді. Тұлға, басбұлшықеттерін ажырата білуді. Латынша атауларын білу, орналасуын көрсете білу. Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Бұлшықеттер адам ағзасындағы әр түрлі қозғалыстарды қамтамасыз ететін тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі. Бұлшық еттің қатысуымен адам кеңістікте ... ., дененің ... . сақтайды. Кеуде қуысын құрайтын қабырғалардың арасындағы бұлшықеттер мен көкет ( ... мен ... қуысын бөліп тұратын ет) тынысалу қозғалысына қатысады.
Жұтыну, дауыстың шығуы, көздің қозғалуы, ішкі мүшелер жұмыстарының барлығы бұлшық еттердің ... ..., ... .. әсерінен болады. Сүйектермен бірлесіп денеге ... . беріп, денені тік ұстауға көмектеседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
... ... ... . 1 - бұлшықет талшығының қабықшасы; 2 - бұлшықет талшығының шоғыры; 3 - бұлшықеттің жуан талшықтары; 4 - бұлшықеттің жіңішке жіп тәрізді талшығы; 5 - оттегімен қамтамасыз етілетін жақсы дамыған бұлшықет талшықтары 6 - май басып, нашар дамыған бұлшықеттер.
Бұлшықеттер - бұлшық ет ұлпасынан,тығыз және кеуекті дәнекер ұлпалардан, қантамырлары мен жүйке талшықтарынан тұрады.
Бұлшықеттердің негізін - ... .. ... ... бұлшық ет талшықтарының жіңішке шоғыры (пучки) құрайды. Бұл шоғырлардың сыртын ... .. ұлпасы қаптайды. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасынан қаңқа бұлшықеттері, тығыз дәнекер ұлпасынан сіңірлер түзіледі.
Бұлшықет ұлпасын құрылысына қарай ... ... , көлденеңжолақты (қанқа бұлшықеттері) және ... ... бұлшықеттері деп бөледі. Бірыңғайсалалы бұлшық еттер ішкі мүшелердің ішкі жағын (ішек, қарын, қантамырлар, несепағар, қуық, т.б.) астарлап жатады.
Бұлшықет жиырылғанда ішкі мүшелер ... ... өзгертеді. Олардың жиырылуы баяу әрі ырғақты және адамның еркінен тыс жүзеге асады.
Көлденеңжолақты бұлшықет дейтін себебі бұлшықет талшықтары көл-денеңінен жолақтанып жатады. Көлденеңжолақты бұлшықет талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді, диаметрі 0,1 мм, ұзындығы бірнеше онда-ған мм-ге жетеді. Бұлшықет талшықтары - миофибриллалар (грекше mіо-бұлшықет, латынша fibrilla талшық) миозин және актин нәруыздарынан тұрады. ... - бұлшықетте ет талшықтарының жиырылып босаңсуына қатысатын еритін нәруыз. ... - бұлшықетте миозинмен бірге болатын, ет талшықтарының жиырылып, босаңсуына қатысатын нәруыз. ... .. ( ... ...) бұлшықеттердің ең күшті құрылымдық және қызметтік бірлігі.
Көлденең жолақтар әр түрлі оптикалық қасиеті бар талшықтар будасының миофибриллаларда ашықтау және күңгірттеу болып кезектесіп орналасуы. Миозин нәруызынан тұратын жуан талшықтардың будалары жарық микроскопынан күңгірттеу жолақ болып көрінеді. Ашық түсті жіңішке жолақтар актин нәруызының жіңішке жіпшелерінің будала-рынан түзіледі.
Жүректің көлденең жолақты бұлшықет ұлпалары 2 түрлі қызмет атқарады: біреуі жүректің ... қамтамасыз етеді; екіншісі жүрек ішінде ... .. ... .. толқындарын өткізеді. Жүректің бұлшықеті кұрылысы жағынан ... ... болса, қызметі ... ... бұлшықетке ұқсайды. Жүректің бұлшықеті де қаңқадағыдай көлденеңжолақты болғанымен, жиырылуы адамның ер-кінен тыс, ... . бағынбайды. Жүректің жұмысын тоқтатам десең де тоқтата алмайсың. Оның ұлпалары ерекше. Ғалымдар адам денесінде ... . астам қаңқа бұлшықеттері бар деп есептейді.
Бұлшықеттер құрылысына қарай
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
1)
Бас бұлшықеті
2)
Тұлға бұлшықеттері
3)
4)
Мойын бұлшықеттері
3 тапсырма. Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Бұлшық ет жиырылуының: изотониялық, изометриялық жэне ауксотониялық деген үш түрі болады. Изотониялъқ (грек тілінде isos -- бірдей, тең, tonos -- ширығу, деген мағына береді) жиырылу (ширықпай жиырылу) кезінде ет талшықтарының ширығу деңгейі өзгермей, тек оның үзындығы қысқарады. Тәжірибе жағдайында изотониялық жиырылу оқшауланған бұлшық етке аз ғана жүк іліп, электр тоғымен тітіркендірген кезде байқалады.
Изометриялық жиырылу (грек тілінде isos -- бірдей, mews -- өлшем) жағдайында бұлшық еттің үзындығы өзгермей, тек ширығу деңгейі артады (қысқармай жиырылу). Тәжірибе жағдайында жиырылудың бұл түрі оқшауланған бұлшық етке тым ауыр жүк іліп, тітіркендіргенде байқалады.
Табиғи жағдайда таза изотониялық немесе таза изометриялық жиырылулар кездеспейді. Денеде бүлшық еттің екі үшы сүйек рычагына бекіген, сондықтан ол жиырылған кезде өзі әсер ететін мүшенің салмағына тең кедергіні немесе кереғар еттердің қарсылығын жеңу керек. Демек, әрекет үстінде ет талшығы әрі ширығады әрі қысқарады.
Бұлшық еттің ширығу деңгейі мен үзындығын өзгерте жиырылуын ауксотониялъщ жиырылу деп атайды. Қимыл эрекет үстінде еттер ауксотониялық жиырылу жағдайында болады, бірақ онда, не изотониялық, не изометриялық жиырылу басымырақ келеді. Бұлшық еттің жиырылу ырғағы тітіркендіргіш күшіне және тітіркендіру жиілігіне байланысты. Мысалы, жиілігі 6-8 Гц-тен аспайтын тікелей (еттің өзін) немесе жанама (жүйкені) тітіркендіруге баяу әрекетті талшықтардан құралған бүлшық ет дара жиырылумен жауап береді. Өйткені тітіркендіру аралығында босанып шыққан кальций иондары қайтадан саркоплазмалық торға еніп үлгереді. Мұндай дара жиырылулар тітіркендірген соң бірден басталмай, жасырын (латенттік) кезең деп аталатын біршама уақыттан кейін бастал ады. Бақаның балтыр етінде бұл мерзім 0,01 с. Осыдан кейін еттің 0,04 с созылатын жиырылу сатысы және 0,05 с созылатын босаңсу сатысы байқалады. Демек, дара жиырылуды бейнелейтін қисық сызықта үш кезең: жасырын, жиырылу және босаңсу кезендері бейнеленеді. Босаңсудан кейін қисық сызықта майда толқындар байқалады. Бұл ет талшықтарының оралымдығына байланысты құбылыс.
Бұлшық етті күші, әсер мерзімі және жиілігі тұрақты тітіркендіргішпен бірнеше рет тітіркендірсе, баспалдақ феномені байқалады, алғашқы бірнеше тітіркендіруге бүлшық ет жиырылу амплитудасын өсіре жауап береді. Бұл құбылыс тропонин белогымен қосылысатын кальций иондарының концентрациясының өсуіне байланысты. Жеке тітіркендіруге оқшауланған шапшаң әрекетті талшықтар барынша немесе ешнәрсе жоқ заңдылығына сәйкес жауап береді. Мұндай жағдайда тітіркендіргіштің тек бастапқы күші ғана таралатын әрекет потенциалын тудырып, кальций иондарының толық босануын, миофибриллалардың барынша жиырылуын қамтамасыз етеді. Бірақ денеден оқшауланбаған бұлшық етті электр тогымен тітіркендіргенде, оның жиырылу күші тітіркендіру күшіне байланысты өзгереді: тітіркендіргіш күші осы ет құрамына енетін барлық талшықтар үшін табалдырықты деңгейге жеткенге дейін ет талшықтарының жиырылу амплитудасы өсе береді. Бұл құбылыс ет құрамында жуандығы мен қозғыштығы эртүрлі талшықтардың болуына байланысты. Бұлшық етке арасы өте жиі (100 мс шамасында) екі тітіркендіргіш тіркес әсер етсе, ет талшықтары толық босаңсып үлгермейді де, алғашқы жиырылуға келесі жиырылу үстемелене жалғасып, қабаттасып кетеді.
4 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
5 тапсырма. Бас бұлшықетінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №5 Кеуденің бұлшықеті мен фасциясы. Арқаның бұлшықеті мен фасциясы. Құрсақ бұлшықеті. Іштің ақ сызығы. Кіндік сақинасы. Шат каналы.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Кеуденің, арқаның бұлшықеті,құрсақ бұлшықеті толық мәлімет беру. Іштің ақ сызығы, кіндік сақинасы, шат каналы туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру. Деннің саулығы үшін, салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек :Кеуде, арқа, құрсақ бұлшықеттерінің ерекшеліктерін. Қызметтеріне түсінік.
Не жасай білу керек: Кеуде, арқа, құрсақ бұлшықеттерінің орналасуын, қызметін ажырата білу. Іштің ақ сызығы, кіндік сақинасын, шат каналын көрсете білу.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
... ... бұлшық еттері арқа,көкірек және құрсақ еттері болып бөлінеді.
... ... бұлшық еттері беткі және тереңде жатқан бұлшық еттер болып жіктеледі.Беткей еттерге көкіректің үлкен және кіші бұлшық еттері, бұғанаасты және алдыңғы тісті еттер жатады. Кеуденің тереңде жатқан бұлшық еттеріне сыртқы және ішкі қабыртқа аралық еттер, көкіректің көлденең еті,диафрагма(көкет) еттері жатады.
... . бұлшық еттері топографиялық жағынан бүйір,алдыңғы және артқы қабырғалық еттерге бөлінеді. Бүйір еттерге құрсақтың сыртқы,ішкі және төстің семсер өсіндісі қиғаш еттері жатады. Артқы қабырғалық еттерге белдің артқы шаршы еттері,ал алдыңғы еттерге құрсақтың тік еті және пирамидалық ет жатады.
... .. бұлшық еттері беткі және тереңде жатқан бұлшық еттер болып жіктеледі.Беткей еттерге трапеция тәрізді,арқаның жалпақ еті,жауырын көтеретін ет,ромба тәрізді ет,артқы жоғарғы және артқы төменгі тісті бұлшық еттер жатады.Арқаның терең сүйеккке таяу жатқан еттеріне бас мойын белдеу еті,жотаны жазушы ет,сегізкөз артқы өсінділер еті,арқаның ұзын бұлшық еті,көлденең өсінділер аралық еттер жатады.
... .. тәрізді бұлшық ет тері астында мойынның артқы жағын және арқаның жоғарғы бөлігін алып жатады. Ол бастың шүйде бөлігінен, мойын және арқа омыртқалардың арқа өсінділерінен басталып, бұғананын ... .. бөлігіне, жауырынның ... . мен оның кырына бекиді.
... ... бұлшық еті-көкірек клеткасы мен арқаның төменгі бөлігін коршап жатады. Ол бел - арка шандыры мен 7-12 көкірек омырткаларының арткы жоталық өсінділерінен және бел омыртқасынан, жамбастың мықын кырынан басталып ... . жіліктің кіші денесіне бекиді.
... . көтеретін бұлшық ет-жоғарғы төрт мойын омыртқаларының көлденең өсіндісінен басталып, жауырыннын ішкі жоғарғы бұрышына бекиді.
... .. тәрізді ет - екі төменгі мойын және төрт жоғарғы көкірек омыртқаларының артқы өсіндісінен басталып жауырынның ішкі қырына бекиді.
Арканың жоғарғы тісті бұлшық еті ромба тәрізді еттің астында тұрады. 6-7 мойын омырткаларының артқы жоталык өсіидісіне басталып, тіс тәрізденіп 2-5 жоғарғы кабыргаларға бекиді.
Арқанын төменгі тісті бұлшықеті -көкірек клеткасының төменгі бөлігінде, арқаның жалпақ етінің астында төменгі 11-12 көкірек, жоғарғы 1-2 бел омыртқаларынан басталып, төменгі қабырғаларға бекиді.
Кеуде бұлшықеттері
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
1)
Арқа бұлшықеттері
2)
Құрсақ бұлшықеттері
3)
3 тапсырма. Қажетті мәтіні.Толық мазмұнын айту,терминдердің астын сызу.
Кіндік жарықтары кіндік (сақинасынан) шеңберінен шығады. Кіндік шеңбері қатты, қозғалыссыз тіндерден құралады. Кіндік жарықтары барлық жарықтардың 5% құрайды.
Жарықтың келесі түрлерін бөледі: кіндік бауының іштен пайда болатын жарығы, балалардың жүре пайда болатын кіндік жарығы, ересектердің кіндік жарығы.
1) Кіндік бауының іштей пайда болатын жарығы іштің алдыңғы бетінің кемістігі 3000-5000 нәрестенің біреуінде кездеседі. Бұның жарық қапшығы жоқ. Сондықтан оны айқын жарық деп атауға да болмайды. Іш қабырғасының кемістігі (жыртығы, саңылауы) арқылы кіндіктен жоғарыда амнионды қабыршақпен жабылған іш мүшелері көрініп тұрады.
Мұндай кемістікпен туған нәрестелердің көпшілігі перитониттен қайтыс болады. Инфекция сырттан кемістік арқылы енеді. Кішкене кемістіктер тыртықтанып жазылады.
Аумақты кемістіктер жедел операциямен жойылса, мұндай кемістіктермен нәрестелер сауығып жақсы өседі. Операция екі тәсілмен орындалады: кемістіктің қатты тіндерін және кемістіктің бетін жабатын қабыршақ кесіліп алынып жараның шеттері бір бірімен тігіледі.
Екінші (Ольгаузен) тәсілінде ішперде кесіліп алынбайды, оны ішке батырып кемістіктің шеттері бір біріне тігіледі.
2) Балалардың кіндік жарығы - кіндік жарасының нашар жазылуында ерте байқалады. Бұл жарықтардың аумағы кішкене, олар оңай ішке енгізіледі, жарық қапшығы жұқа, жұмсақ, жарық, сирек қысылады.
3) Ересектердің кіндік жарығы - көп бала тапқан және семіз әйелдерде - кішкене түйіншектен өте үлкен "ісікке" дейін өседі. Жарық қапшығы бірнеше бөлшектен құралуы мүмкін, көбінесе жарық орнына түспейтін жөне қысылған болады. Жиі копростаз береді және іштің тік бұлшық еттерінің айырылуымен бірге кездеседі.
Кіндік жарықтарының диагнозын анықтау қиын емес. Тек өте семіз ауруларда қиындық байқалады. Кіндік жарықтары жиі қысылады. Егер шарбы майы қысылса аз уақытта оның шіруі жарық флегмонасына әкеледі. Шарбының қысылуы жедел емес, ұзақ уақыт бойы дамиды. Сондықтан оған ауруда, дәрігерде көңіл бөлмеуі мүмкін. Бұл диагноздың кешігіп анықталуына, оған байланысты операцияның кешігуіне соғады.
4 тапсырма. Тақырып бойынша латынша атауларын кесте жасап толтыру.
5 тапсырма Кеуде, арқа, құрсақ бұлшықеттерінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №6 Иық белдеуі, қолдың еркін қозғалатын қол бұлшықеттері, шандырлары. Иық белдеуі , қолдың еркін қозғалатын қол бұлшықеттері шандырлары.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Иық белдеу,қолдың еркін қозғалатын қол бұлшықеттері.жамбас белдеуі,аяқтың еркін қозғалатын аяқ бұлшықеттері туралы толық мәлімет беру. Жалпы бұлшықеттер туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Иық белдеуінің, жамбас белдеуінің бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге,тақым шұңқырының ерекшелігін білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру. Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек : Иық белдеу бұлшықеттеріне түсінік.Қол бұлшықеттерінң пронатор, супинаторға қатысуын білу.Жамбас белдеу бұлшықеттеріне түсінік.Аяқ бұлшықеттеріне түсінік.
Не жасай білу керек: Иық белдеу бұлшықеттерін ажырату.Қол бұлшықеттерін ажырату. Жамбас белдеу бұлшықеттерін көрсете білу.Аяқ бұлшықеттерін ажыратып көрсету.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.Иық белдеуі бұлшықеттері
1)
Қол бұлшықеттері
2)
Аяқ бұлшықеттері
3)
4)
Жамбас бұлшықеттері
\
2 тапсырма. Қажетті мәтіні.Толық мазмұнын айту,терминдердің астын сызу.
1. Жалпы қанша бұлшық ет бар?
Адам ағзасында барлығы 640-тан бастап 850-ге дейін бұлшық ет бар. Адам жай жүргеннің өзінде 200 бұлшық ет қимылдайды. Бұлшық ет тіні майға қарағанда 15%-ға тығыз, сондықтан жаттыққан адамның салмағы одан да толық, бірақ жаттықпаған адамнан көбірек болады. Дененің орташа есеппен 40% салмағы бұлшық етке түседі.
2. Ең-ең бұлшық еттер
Адамның ең төзімді бұлшық еті - жүрек, ең қысқасы - үзеңгі (ол құлақтағы дабыл жарғағын қатайтады). Оның ұзындығы - 1,27 миллиметр. Адам денесіндегі ең ұзын бұлшық ет - тігін. Ең жылдам бұлшық ет - жыпылықтатқыш. Ағзадағы ең мықты бұлшық ет қайсы дегенге түрлі пікір естуге болады. Көбіне ең мықты бұлшық ет - тіл деп жатады, бірақ тіл бірнеше бұлшық еттен тұратындықтан бұл пікір қате. Шайнау бұлшық еттері өте мықты болып келеді (оның күш қысымы 100 килограммға дейін жететін кездер болады), сонымен қатар балтыр мен жамбас бұлшық еттері де мықты болады.
3. Сан түрлі бұлшық ет
Адамның бұлшық еттері бірдей болмайды. Сондықтан олардың әрқайсын түрліше жаттықтыру қажет, және де бұлшық ет топтарының әрқайсының қайта қалпына келуіне кететін уақыт та әртүрлі болады. Үшбасты бұлшық ет ең жылдам қайта қалпына келеді, ал арқа бұлшық еттері ең баяу. Жаттығу кезінде осыны есепке алу керек, жүктемемен қатар бұлшық етке демалыс та қажет, өйткені бұлшық ет талшықтарының өсуі орнын басу әсерінен болады. Қарқынды жүктемеден кейін бұлшық еттердің толықтай қайта қалпына келуі 48 сағаттан соң іске аса бастайды.
4. Бұлшық еттердің төзімділігі
Төзімділік - бұл бұлшық еттердің бірнеше сағат бойы жұмысқа қабілеттілігін сақтап тұруы. Айтып өткеніміздей, адам ағзасының ең төзімді бұлшық еті - жүрек. Дәрігерлердің есептеуі бойынша, орта есептегі жүректің төзімділік қоры 100 жылдан кем емес. Бұлшық еттер олардың құрамындағы гликогеннің шектелуіне байланысты шаршай бастайды, сонымен қатар шаршауды бұлшық еттегі кальций мөлшерінің арта бастауымен түсіндіруге болады. Бұрындары шаршағандыққа сүт қышқылы кінәлі деп есептеген. Колумбия университетінде жасалған тәжірибеде тышқандар үш апта бойы жүзіп, ал шабандоздар үш күн бойы жаттығатын болған. Нәтижесінде, физикалық жаттығулардан кейін бұлшық еттердің жиырылуына жауап беретін рианодиндік рецептордың химиялық құрылымында айтулы өзгерістер орын алған - жасуша қабықшасында саңылау пайда болып, сол арқылы кальций бұлшық еттерге енген.
5. Бұлшық еттер және эмоциялар
Бет бұлшық еттерінің қимыл-қозғалысы адамның эмоциясымен тікелей байланыста екені белгілі. Өткен ғасырдың басында-ақ орыс ғалымы Иван Сикорский бет бейнеге жіктеу жасаған: көз айналасындағы бұлшық еттер ақылдылыққа жауап берсе, ауыз айналасындағы бұлшық еттер - ерік әрекетін бейнелеуге жауап береді, ал сезімді беттің барлық бұлшық еттері бейнелейді. 2011 жылы ғалымдар адамның бет қимылы ол туылғанға дейін пайда болатынын дәлелдеген. Бала құрсақта жатқан кезде де бет бұлшық еттерін қимылдатып, жымиып, таңданған кейіп танытқандай қасын көтеріп немесе түйе алады. Бұлшық еттердің жалпы санының 25%-ын бет бұлшық еттері құрайды, күлген кезде бұлшық еттердің 17 тобы жұмыс істейді, ашуланған немесе жылаған кезде - 43. Бет терісі тегістігін сақтаудың бірден-бір амалы - сүйісу. Ол кезде 29-дан 34-ке дейін бұлшық ет тобы жұмыс істейді.
6. Бұлшық еттер және тұқым қуалау
Таңқаларлық жағдай, бірақ бұлшық еттерді жаттықтыру адамға ғана емес, оның тұқымына да әсер етеді. Оларда жаңа жүктеме үшін бұлшық ет талшықтарына көмектесетін модификация жүреді. Мұны дәлелдеу немесе жоққа шығару үшін Орхус Университетінің ғалымдары 20 еріктіден құралған топты жинақтайды және оларға веложаттықтырғышта 20 минуттық аэробтық жүктеме жасау ұсынылады. Зерттеуден кейін зерттелушілердің тұқымындағы жасушалар қалай өзгергенін байқау үшін олардың төрт басты бұлшық еттерінен биопсия алынады. Нәтижесінде, физикалық жүктеме бұлшық етке қатысты гендерді белсенді ететіні анықталған. Бұл жасушалардың ДНҚ-ны метил топтарының көмегімен сақтап тұратынымен түсіндіріледі. Егер оларды алып тастаса, калорияларды кетіруге, бұлшық ет жинауға және оттегін тұтынуға қажетті тұқым ақпараты энзимдер мен протеиндерге айналады. Жасалған тәжірибеден кейін тәжірибеге қатысқан қатысушылардың барлығының метил топтарының саны кеміген - яғни бұлшық еттер метаболизмнің жоғарылауына дағдыланған.
7. Бұлшық еттер және телепатия
Қарапайым адам ағзадағы барлық бұлшық етті басқаруға қауқары жетпейді, сондықтан бұлшық еттердің бейсаналы жиырылуы білген адамға жасырын ой немесе ойланған әрекеттердің индикаторы бола алады. Жоғары деңгейлі психологтар мен телепаттар бұл процесстер жайлы білімді пайдалана алады. Танымал телепаттардың бірі Вольф Мессинг өзінің таңғаларлық қабілетін сиқыр деп емес, адамның бұлшық еттерінің жұмысын жақсы білгендігімен түсіндірген. Ол: Бұл ойды оқу емес, былайша айтқанда бұлшық етті оқу... Адам бірдеңені қатты ойласа ми жасушалары ағзадағы барлық бұлшық еттерге импульс береді дейді.
8. Алақанның ұзын бұлшық еті
Жер шарындағы алты адамның біреуінде ғана екі қолының алақанында ұзын бұлшық ет сақталған. Кейбіреуінің бір қолында ғана бар. Жан-жануарларда бұл бұлшық ет тіндері тырнақтың шығуына жауап береді. Адамға бұл атқарымның қажеті жоқ екені белгілі. Осылайша хирургтар бұлшық еттерді трансплантациялау қажет болған жағдайда алақанның ұзын бұлшық етін рудимент ретінде пайдаланады.
9. Бұлшық еттер және шоколад
Бір қызығы, жүрек пен жалпы бұлшық етке пайдалы өнім ащы шоколад екен. Детройттағы Уэйн Университетінде жасалған зерттеулер ащы шоколадтың құрамында болатын эпикатехин бұлшық ет жасушаларындағы митохондрийдің өсуіне әсер ететінін дәлелдеген. Аквиль университетінің ғалымдары да зерттеу жасап, қатысушыларға 15 күн бойы жүз грамм беріп отырған және қан қысымын өлшеген. Тәжірибе кезінде адамдардың қан қысымы тұрақтанып, қан айналымы жақсарған. Демек, ащы шоколадты орынды орташа тұтыну жүрек аурулары мен артеросклероздың алдын алу шарасы ретінде пайдалануға болады.
10. Бұлшық еттерден айрылу
Бұлшық еттер мәңгілік емес. 40 жастан кейін олар белсенді түрде кете бастайды, бір жылда адам 2-ден 3 пайызға дейін бұлшық ет тінінен айрылады, 60 жастан кейін - 5%-ға дейін. Сондықтан қартайған шақта да жаттығулардың маңызы өте зор.
3 тапсырма. Тақырып бойынша латынша атауларын кесте жасап толтыру.
4 тапсырма. Тақырып бойынша альбомға: иық белдеуі бұлшықеттері,аяқтың сан бөлігінің бұлшықеттерінің суретін салу.
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
ІІІ-бөлім. Спланхнология. Жүйке жүйесі және эндокриндік жүйе.
Тақырыбытема: №7 Ас қорыту ағзасына жалпы шолу. Ауыз қуысы, тіл. Ауыз қуысының кіре берісі: тіс. Жұтқыншақ, өңеш.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Спланхнология.Асқорыту жүйесі туралы толық мәлімет беру.
Жалпы бұлшықеттер туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Ауыз қуысы,жұтқыншақ, өңештің қызметтерін айыра білуге,ерекшеліктерін білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру. Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек: Асқорыту жүйесінің құрылысын.Ауыз қуысының кіреберісі,тіс,тіл құрылысын;
Не жасай білу керек: Асқорыту жүйесінің мүшелерін көрсете білу. Латынша атауларын білу.Ауыз қуысындағы тіс,тілдің орналасуын көрсете білу. Жұтқыншақ,өңештің орналасуын көрсету.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.Асқорыту жүйесінің мүшелері
1)
2 тапсырма. Үнсіз суреттер толық белгілеп жаз
3 тапсырма . Қажеттімәтін. Өңеш рагы.
Өңеш рагының болжамы өте қиын орындалатын қатерлі ісік. Бұл дерт қазақ халқы үшін, әсіресе, Каспий, Арал теңізі аймағындағы тұрғындардың негізгі бір өлім себептері болып табылып тұр. Ауырғандардың 70-80% бірінші жылдың ішінде өліп отырады. Өңеш рагы-cыртқы қабық қорғаныс қабілетін атқара алмайды, сондықтан рак ауруында дерт көрші сау ұлпаларға тез тарайды. Кейінгі жағдайларда операция жасалынбайды. Өңештің кілегей қабыршығы жуан келеді, ол жалпақ жасушалы болады да егде жастағы кәрі адамдарда жиі түлейді. Осы жерде пайда болған рак жалпақ жасушалы рак болып саналады. Өңештің ішкі кілегей қабыршығының астындағы қабат цилиндрлі тәріздес келеді; ал егер кардий қыспағы жеткіліксіз болған жағдайда асқазандағы қышқыл орта кейін қарай өңешке лақтырып құйылады. Сөйтіп ол өңештің жалпақ жасушалы кілегей қабыршығын шырышты қабыршыққа ауыстырады. Бұдан өнген рак аденокарцинома дейді. Қан және лимфа айналысы. Өңештің мойын тұсы төменгі қалқанша без артериясы арқылы қоректенеді. Кеуде бөліміне аортаның кеуде бөлімінен өңешке арнайы шығатын тармағы келеді; төменгі бөлімі сол жақ асқазан және төменгі диафрагма артериялармен байланыста болады. Қан кілегей қабыршық астында орналасқан вена қантамырлары арқылы кері жүреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белгілері: Сонымен бұл қатерлі аурудың белгілерін қалай біліне бастайды:
* Ішкі мүшелердегі қатерлі ісіктерге қарағанда өңеш рагы жарқын белгілермен :
* Дисфагия (тағамның өңештен жүрмеуі, қиналып жүруі, ауру адамның осыған байланысты бұларды жұтынған кезде сезінуі)
* Дерт орналасқан жерде ауру сезімінің болуы немесе қолайсыздық сезіну
* Ауыздан сасық иіс шығуы, сілекейдің көбеюі
* Ауыру адамның қақырынуы, тағамның кері шығуы, жүрек айнып, құсықтың болуы
Егер осындай белгілер білене бастаса міндетті түрде дәрігерге көрініңіз. Себебі ісік аурулары ерте анықтаса, онда өмірге қауіпті факторлардан сақтануға болады. Лимфа тамырлары өңештің барлық қабаттарында өте бай дамыған; олар арқылы лимфа сұйығы өңештің алдыңғы және артқы жағында орналасқан бұлшық еттері арқылы мойынмен, орталық кеуде қуысымен және іштің жоғарғы қабаттарында мүшелермен тікелей байланыста болады. Осының нәтижесінде өңеш рагы барлық бағыта дамиды, метастаздар береді.
4 тапсырма. Тақырып бойынша латынша атауларын кестеге жаз.
5 тапсырма. Тіс пен тілдің құрылысының суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №8 Асқазан, ішек құрылысы бөлімдері, ерекшелігі. Асқорыту жүйесінің бездері: сілекей бездер, бауыр, ұйқы бездері, құрылысы. Ішастар: шажырқай, шарбы.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Сілекей бездер,бауыр, ұйқыбезі қызметтерін айыра білуге,ерекшеліктерін білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Асқазан,ішек құрылысы туралы толық мәлімет беру. Жалпы асқорыту жүйесі бойынша білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Сілекей бездер,бауыр, ұйқыбезі қызметтерін айыра білуге,ерекшеліктерін білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І-бөлім. Анатомия пәні және зерттеу әдістері. Остеология.
Тақырыбытема: № 1 Симулляция сабақтың тақырыбы: Остеология.Тірек-қимыл аппаратының жалпы анатомиясы. Анатомиялық терминология.Тұлға сүйектері. Омыртқа жотасы.Бас қанқасының дамуы. Жас шамасына, жынысқа байланысты ерекшелігі. Бас қанқасының ми сауыты бөлігінің сүйектері. Бет сүйектері топография: көз шарасы, мұрын қуысы. Жоғарғы, төменгі жақ.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Анатомиялық әдістерді біліп, оларды айыра білуге, сүйектердің қасиеттерін, құрылысын, қызметін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Бiлiмдiлiк: білім алушыларға анатомия пәні, оның тарихы туралы мәлімет беру;
2.Дағды машығын ұйымдастыру: анатомия пәнінің міндеттері, мақсаты, әдістері туралы түсінік беру;
3.Тәрбиелiк: білім алушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, таңдаған мамандықтарына деген сүйіспеншіліктерін арттыру;
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не бiлуi керек
1.Анатомия пәні туралы жалпы түсінік ;
2.Тіндер, ағзалар,жүйелер туралы түсінік;
3.Аппараттар туралы нақтылы анықтама білу;
Білім алушы істей білуі тиіс
- Анатомияның тарихын ажырата білу ;
- Анатомиялық әдістердің қолданылуы туралы білу;
- Анатомияның мақсаты: сау адамды қарастыру нысанын айыра білу;
- Адам конституциясын ажырата білу;
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: Тақырыпқа байланысты плакаттар, мәтіндер, үлестірмелі тапсырмалар.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Қаңқа сүйектері сырт пішініне байланысты бірнеше түрге бөлінеді:
* ... ... ... .. ... ... .. қатарына жіліктер мен қабырғалар жатады. Жіліктер ұзын, түтік тәріздес болып келеді. Олардың ортаңғы бөлігін денесі немесе ... ... десе, екі шетіндегі шоқпар бастарын ... ... және ... .. эпифиздері деп аталады. Жілік денесінің құрылысы сары сүйек майына толы болады, ал екі басы көрші жіліктермен жалғасып ... .. құрайды;
* ... ... .. сүйектерде ұзындығы мен жуандығы және ені шамамен бірдей болады. Бұл сүйектер тығыз заттың жұқа қабатымен жабылған ... ... заттан құрылған. ... .. кемік сүйектер (бақай, төстік) және ... . кемік сүйектер( омыртқа , білезік, тілерсек) болып екі түрге бөлінеді;
* ... ... ... сүйектер қатарына ... .. қаңқасының сүйектері, ... ... және ... ... секілді жалпақ пішінді ,тақта тәрізді сүйектер жатады;
* ... ... ... сүйектерге бірнеше бөліктерден тұратын,қызметтері мен құрылысы және дамуы ... ... ... болып келетін сүйектер жатады (омыртқалар , бас қаңқасының негіздік сүйектері).
Бас қаңқасы
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
3 тапсырма.Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Омыртқа бағанасы, columna vertebralis, бір-бірімен өзара can түзеп тізбектеліп, орналасқан 33-34 омыртқалардан тұрады. Омыртқалар жайлы ілімді бастамас бұрын жалпы адам қанқасының құрылысымен танысып алу керек. Омыртқа бағанасы 7-мойын омыртқасынан, vertebrae cervicales, 12-кеуде омыртқасынан, vertebrae thoracicae, 5-бел омыртқасынан, vertebrae lumbales, сегізкөз сүйегінен, os sacrum, және құйымшақ сүйегінен,os coccygis, тұрады. Ересек адамдарда омыртқа бағанасының сагитал жазықтығының бойында орналасқан 4 иілімдері, curvaturae: мойын, кеуде, бел немесе құрсақтық және сегізкөздік немесе жамбастық физиологиялық иілімдері ажыратылады. Бұл иіндердің ішінде: мойын, белиіндерінің дөңесжағы (лордозы) алға қарай бағыт алса, кеуде және сегізкөз иіндерінің дөңес жағы (кифозы) артқа қарай бағытталған.
4 тапсырма.Сызбанұсқа бойынша толық мәтін жаз
Тұлға
сүйектері
12 жұп қабырғалар
Төс
сүйектер
Кеуде омыртқалары
5 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
6 тапсырма .Бас қаңқасы,омыртқа жотасы,тұлға сүйектерінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша
өте жақсы түсіндім
Қиын түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №2 Симулляция сабақтың тақырыбы: Иық белдеуі. Қолдың еркін қозғалатын сүйектерінің құрылысы. Жамбас белдеуі. Еркін қозғалатын аяқ сүйектерінің құрылысы.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерін айыра білуге, сүйектердің қасиеттерін, құрылысын, қызметін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1. Білімділік: Иық белдеуі, қолдың еркін қозғалатын сүйектері және жамбас белдеуі, аяқтың еркін қозғалатын сүйектері бойынша толық мәлімет беру:
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерін айыра білуге, сүйектердің қасиеттерін, құрылысын, қызметін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не бiлуi керек
Жалпы сүйектердің түрлерін,қасиетін, қызметін. Қол аяқ қаңқасының жас ерекшеліктерін.
Иық белдеуі,қолдың еркін қозғалатын сүйектері мен жамбас белдеуі, аяқтың еркін
қозғалатын сүйектерін.
Білім алушы істей білуі тиіс
Сүйек түрлерін ажырата білу.Сүйектердің латынша атауларын білу. Иық және жамбас белдеуінің сүйектерін,қол,аяқ сүйектерін нақтылы көрсете білу.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология,
химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс
материалдары
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Иық деп денедегі ... ..кеудеге жалғанатын тұсын айтамыз. Иық белдеуінің сүйектеріне омыртқа жотасының жоғарғы жағында ... ... ... сүйектері: ... ... жалғасады. Жауырынның сыртқы бұрыштары иық басы сүйегі арқылы ... сүйектерімен жалғасады.
Иық буыны ... ... жілікті, ол арқылы бүкіл қолдың ... . ... ... иық белдеуімен, атап айтқанда, жауырынмен байланыстырады. Буын түзуге қатысатын тоқпан жіліктің басы шартәрізді. Онымен буындасатын жауырынның буындық ойығы көлемін ұлғайтып, сонымен бірге жілік басы қозғалған кездегі соққылар мен шайқалыстарды жұмсартатын ... ... буын ернеуі жатады. Иық буынының қапшығы жауырында буын ойығының сүйекті жиегіне бекіп, әрі иық басын қаусырап, анатомиялық мойында аяқталады. Иық буынының қосалқы байламы ретінде ... ... өсінді негізінен шығатын және буын қапшығына қосылып-өрілетін тығыздау талшықтар шоғыры болады. Жалпы алғанда иық буынында нағыз байламдар жоқ, ол иық белдеуі ... ... . бекиді. Бұл жағдай бір жағынан дұрыс сияқты, өйткені еңбек ету мүшесі ретіндегі қолдың қызметі үшін қажет иық белдеуінің кең ... .- ... .. жасауына себебін тигізеді. Екінші жағынан, иық буынындағы әлсіз беку, онда буын ... . кетуінің көп болуына себеп болады.
Иық белдеуі сүйектері
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
Жамбас белдеуі сүйектері
Қол сүйектері аяқ сүйектері
3 тапсырма.Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Иық белдеуі екі жауырын мен екі бұғанадан тұрады. Жауырын - кеуде қуысының партқы жағында орналасқан үшбұрышты жалпақ сүйек. Бұғананың бір ұшы төстің жоғарғы ұшымен, екінші ұшы - жауырынмен қосылған.
Қолдың еркін қозғалатын қаңқасы үш бөлімнен: тоқпан жілік, кәрі жілік, білек және қол басы сүйектерінен тұрады. Тоқпан жілік жауырынмен қозғалмалы байланысатын иық бқуынын түзіп, қолмен арқилы қимыл жасауға мүмкіндік береді. Тоқпан жіліктің ішкі қуысы сүйек майына толық болады.
Білек кәрі және шынтақ сүйектерінен тұрады. Кәрі жілік шынтақ сүйегімен білектің шынтақ буынында айналмалы қозғалыс жасайтындай болып байланысқан.
Қол басы сүйектерінің үш бөлімін ажыратады: білезік сүйектері, алақан сүйектері және майда сүйектерден тұратын саусақ сүйектері.
Аяқ қаңқасы (жамбас белдеуі) омыртқа жотасының сегізкөз бөлімінен және екі жамбас сүйегінен тұрады. Жамбас сүйектері мен сегізкөз омыртқа бағанасын, яғни бүкіл дене сүйенетін тірек түзеді. Жамбас белдеуіне аяқтың еркін қозғалатын сүйектері мен бұлшық еттер жалғасады. Жамбас белдеуі олар үшін тірек болып табылады және олардың қозғалуына қатысады. Жамбас белдеуін ішкі мүшелерді қорғайды және оларды ұстап тұрады.
Аяқтың еркін қозғалатын сүйектеріне ортан жілік, асықты жілік, шыбық сүйегі және майда 26 сүйектен тұратын толарсақ (тілерсек), табан және бақай сүйектері жатады.
Тік жүруге байланысты адамның аяқ басы жүрісті қамтамасыз ететін күмбез тәрізді пішінге ие болады.Толарсақта 7 сүйек бар, оның ең ірісі-өкше сүйегі.Табанды қысқа бес сүйектер құрайды.Қол саусақтары сияқты аяқтың башпайлары да,үлкен башпайдан басқасы 3 қысқа сүйектен құралған.
4 тапсырма.Сызбанұсқа бойынша толық мәтін жаз
Білек сүйектері
Тоқпан жілік
Қол басы сүйектері
Қол сүйектері
5 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
6 тапсырма Қол,аяқ сүйектерінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
ІІ -бөлім. Синдесмология. Миология. Бұлшықет жүйесі.
Тақырыбытема: №3 Симулляция сабақтың тақырыбы: Жалпы сүйек қосылыстарының жіктелуі. Сүйек қосылыстары, омыртқа жотасы мен кеуде клеткасының жіктелуі. Иық белдеуі сүйектері өзара тұлғамен қосылыстары. Жамбас белдеуі сүйектері, аяқ сүйектерінің қосылыстары.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерінің,омыртқа жотасы мен кеуде клеткасының қосылыстарын айыра білуге,қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік:Синдесмология туралы толық мәлімет беру. Иық белдеуі мен жамбас белдеуінің қол және аяқ сүйектерімен қосылыстары бойынша білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Иық белдеуі мен жамбас белдеуі және қол аяқ сүйектерінің,омыртқа жотасы мен кеуде клеткасының қосылыстарын айыра білуге,қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру.Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білу керек: Жасқа байланысты сүйек құрылысының ерекшеліктерін. Сүйектердің қосылу (байланысу) ерекшеліктерін. Омыртқа жотасы сүйектерінің, кеуде клеткасы сүйектерінің қосылыстарын.
Не жасай білу керек: Омыртқа бөлімдерін,үздіксіз, үзілмелі сүйек қосылыстарын ажырата білу. Сүйектердің латынша атауларын білу. Иық және жамбас белдеуінің сүйектерін,қол,аяқ сүйектерін,кеуде клеткасының сүйектерін нақтылы көрсете білу.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс
материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Синдесмология (syndesmologia, грек, syn -- ... .., desmos -- ... , logos -- ілім) -- сүйектер байланыстары туралы ілім.
Адам қаңқаларында сүйектер байланыстарының екі түрі ажыратылады:
1. Сүйектердің ... . байланысы
2. ... ... байланыс.
Тұтаса байланыс кезінде, сүйектер бір-бірімен өзара әр түрлі ... ..арқылы байланысады:
* Бұлшықеттік байланыс ( ... ... )
* Серпімді (эластикалық) ұпалық байланыс ( ... ... )
* Дәнекер ұлпалық байланыс ( ... ...)
* Шеміршектік байланыс ( ... ... )
* Сүйектену ( ... ... .).
... ... .. байланысуда сүйектер аралығында қоймалжың сұйыққа толған ... ..қуысы және оны сыртынан қаптайтын ... ... қапшығы болады. Буындар құрылысына қарай ... ..және ... ... ... болып екі топқа бөлінеді. Сүйектердің тұтаса байланыстарының түрлері көбінесе біліктік қаңқада, ал буынды байланыстар қол мен аяқ қаңқаларында кездеседі.
Омыртқа жотасының қосылыстары
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
1)
Жамбас белдеуі сүйектерінің
қосылыстары
2)
3)
Кеуде клеткасы сүйектерінің қосылыстары
4)
3 тапсырма. Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Сүйектің үздікті және үздіксіз қосылыстары. Буындардағы қозғалыс түрлері.
Сүйектің үздікті және үздіксіз қосылыстары.Адам қаңқасының сүйек аралық байланыстарын зерттейтін ірі тұлғалы ілімді артрология artrologia, деп аталады.
филогенез процесінде сүйектер байланысының 2 түрі дамиды : Алғашқы - қозғалыс көлемі шектелген тұтасқан үзіліссіз және кешірек кейінгі - бөлінген үзілісті кең көлемді қозғалыс жасауға мүмкіндік беретін . Осы филогенездік , жануарлардың буындардағы қозғалыстың көмегімен сыртқы ортаға бейімделу процесін қайталай отырып, сүйектер байланысының дамуы адам эмбриогенезінде онтогенезінде осы 2 сатылай өтеді. Алғашқыда қаңқаның бастамалары мезенхиманың қабаттарымен өзара үзіліссіз байланысқан . Мезенхима, сүйектерді байланыстыратын аппарат түзетін , дәнекер ұлпаға айналады. Егер, сүйектердің арасында орналасқан дәнекер ұлпа тұтас болса , онда сүйектердің тұтас үзіліссіз байланысы - бірігу немесе синартроз пайда болады . Егер дәнекер ұлпаның ыдырауы арқылы онда қуыс пайда болса , онда байланыстың басқа түрі - қуысты, немесе үзілісті байланыс - диартроз пайда болады .
::Үзіліссіз байланыстар - синартоздар
Кеуде сүйектерінің қосылыстары
4 тапсырма.Сызбанұсқа бойынша толық мәтін жаз Синдес
мология
Иық белдеуі,қол сүйектерінің қосылыстары
Жамбас белдеуі,аяқ сүйектерінің қосылыстары сүйектерінің қосылыстары
5 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №4 Жалпы миология. Көлденең жолақты, бірыңғай салалы бұлшықет.
Тұлға бұлшықетінің анатомиясы. Диафрагма. Бас бұлшықеті: шайнау, ымдау бұлшықеті.
Мойынның бұлшықеттері мен шандырлары.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Тұлға бұлшықеті,диафрагма, бас, мойын бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Миология туралы толық мәлімет беру. Көлденең жолақты, бірыңғай салалы бұлшықеттер туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Тұлға бұлшықеті,диафрагма, бас, мойын бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру.Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру. Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек: Бұлшықет ұлпасының құрылысын. Бұлшықеттерді топтастыруды. Антогенист,синергист бұлшықеттерді. Басбұлшықеттерін. Тұлға бұлшықеттерін. Қызметтерін,басталып бекитін жерлерін.
Не жасай білу керек: Бұлшықеттерді қызметі мен құрылысы бойынша топтастыра білуді. Тұлға, басбұлшықеттерін ажырата білуді. Латынша атауларын білу, орналасуын көрсете білу. Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
Бұлшықеттер адам ағзасындағы әр түрлі қозғалыстарды қамтамасыз ететін тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі. Бұлшық еттің қатысуымен адам кеңістікте ... ., дененің ... . сақтайды. Кеуде қуысын құрайтын қабырғалардың арасындағы бұлшықеттер мен көкет ( ... мен ... қуысын бөліп тұратын ет) тынысалу қозғалысына қатысады.
Жұтыну, дауыстың шығуы, көздің қозғалуы, ішкі мүшелер жұмыстарының барлығы бұлшық еттердің ... ..., ... .. әсерінен болады. Сүйектермен бірлесіп денеге ... . беріп, денені тік ұстауға көмектеседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
... ... ... . 1 - бұлшықет талшығының қабықшасы; 2 - бұлшықет талшығының шоғыры; 3 - бұлшықеттің жуан талшықтары; 4 - бұлшықеттің жіңішке жіп тәрізді талшығы; 5 - оттегімен қамтамасыз етілетін жақсы дамыған бұлшықет талшықтары 6 - май басып, нашар дамыған бұлшықеттер.
Бұлшықеттер - бұлшық ет ұлпасынан,тығыз және кеуекті дәнекер ұлпалардан, қантамырлары мен жүйке талшықтарынан тұрады.
Бұлшықеттердің негізін - ... .. ... ... бұлшық ет талшықтарының жіңішке шоғыры (пучки) құрайды. Бұл шоғырлардың сыртын ... .. ұлпасы қаптайды. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасынан қаңқа бұлшықеттері, тығыз дәнекер ұлпасынан сіңірлер түзіледі.
Бұлшықет ұлпасын құрылысына қарай ... ... , көлденеңжолақты (қанқа бұлшықеттері) және ... ... бұлшықеттері деп бөледі. Бірыңғайсалалы бұлшық еттер ішкі мүшелердің ішкі жағын (ішек, қарын, қантамырлар, несепағар, қуық, т.б.) астарлап жатады.
Бұлшықет жиырылғанда ішкі мүшелер ... ... өзгертеді. Олардың жиырылуы баяу әрі ырғақты және адамның еркінен тыс жүзеге асады.
Көлденеңжолақты бұлшықет дейтін себебі бұлшықет талшықтары көл-денеңінен жолақтанып жатады. Көлденеңжолақты бұлшықет талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді, диаметрі 0,1 мм, ұзындығы бірнеше онда-ған мм-ге жетеді. Бұлшықет талшықтары - миофибриллалар (грекше mіо-бұлшықет, латынша fibrilla талшық) миозин және актин нәруыздарынан тұрады. ... - бұлшықетте ет талшықтарының жиырылып босаңсуына қатысатын еритін нәруыз. ... - бұлшықетте миозинмен бірге болатын, ет талшықтарының жиырылып, босаңсуына қатысатын нәруыз. ... .. ( ... ...) бұлшықеттердің ең күшті құрылымдық және қызметтік бірлігі.
Көлденең жолақтар әр түрлі оптикалық қасиеті бар талшықтар будасының миофибриллаларда ашықтау және күңгірттеу болып кезектесіп орналасуы. Миозин нәруызынан тұратын жуан талшықтардың будалары жарық микроскопынан күңгірттеу жолақ болып көрінеді. Ашық түсті жіңішке жолақтар актин нәруызының жіңішке жіпшелерінің будала-рынан түзіледі.
Жүректің көлденең жолақты бұлшықет ұлпалары 2 түрлі қызмет атқарады: біреуі жүректің ... қамтамасыз етеді; екіншісі жүрек ішінде ... .. ... .. толқындарын өткізеді. Жүректің бұлшықеті кұрылысы жағынан ... ... болса, қызметі ... ... бұлшықетке ұқсайды. Жүректің бұлшықеті де қаңқадағыдай көлденеңжолақты болғанымен, жиырылуы адамның ер-кінен тыс, ... . бағынбайды. Жүректің жұмысын тоқтатам десең де тоқтата алмайсың. Оның ұлпалары ерекше. Ғалымдар адам денесінде ... . астам қаңқа бұлшықеттері бар деп есептейді.
Бұлшықеттер құрылысына қарай
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
1)
Бас бұлшықеті
2)
Тұлға бұлшықеттері
3)
4)
Мойын бұлшықеттері
3 тапсырма. Мәтін бойынша сызбанұсқа жаса
Бұлшық ет жиырылуының: изотониялық, изометриялық жэне ауксотониялық деген үш түрі болады. Изотониялъқ (грек тілінде isos -- бірдей, тең, tonos -- ширығу, деген мағына береді) жиырылу (ширықпай жиырылу) кезінде ет талшықтарының ширығу деңгейі өзгермей, тек оның үзындығы қысқарады. Тәжірибе жағдайында изотониялық жиырылу оқшауланған бұлшық етке аз ғана жүк іліп, электр тоғымен тітіркендірген кезде байқалады.
Изометриялық жиырылу (грек тілінде isos -- бірдей, mews -- өлшем) жағдайында бұлшық еттің үзындығы өзгермей, тек ширығу деңгейі артады (қысқармай жиырылу). Тәжірибе жағдайында жиырылудың бұл түрі оқшауланған бұлшық етке тым ауыр жүк іліп, тітіркендіргенде байқалады.
Табиғи жағдайда таза изотониялық немесе таза изометриялық жиырылулар кездеспейді. Денеде бүлшық еттің екі үшы сүйек рычагына бекіген, сондықтан ол жиырылған кезде өзі әсер ететін мүшенің салмағына тең кедергіні немесе кереғар еттердің қарсылығын жеңу керек. Демек, әрекет үстінде ет талшығы әрі ширығады әрі қысқарады.
Бұлшық еттің ширығу деңгейі мен үзындығын өзгерте жиырылуын ауксотониялъщ жиырылу деп атайды. Қимыл эрекет үстінде еттер ауксотониялық жиырылу жағдайында болады, бірақ онда, не изотониялық, не изометриялық жиырылу басымырақ келеді. Бұлшық еттің жиырылу ырғағы тітіркендіргіш күшіне және тітіркендіру жиілігіне байланысты. Мысалы, жиілігі 6-8 Гц-тен аспайтын тікелей (еттің өзін) немесе жанама (жүйкені) тітіркендіруге баяу әрекетті талшықтардан құралған бүлшық ет дара жиырылумен жауап береді. Өйткені тітіркендіру аралығында босанып шыққан кальций иондары қайтадан саркоплазмалық торға еніп үлгереді. Мұндай дара жиырылулар тітіркендірген соң бірден басталмай, жасырын (латенттік) кезең деп аталатын біршама уақыттан кейін бастал ады. Бақаның балтыр етінде бұл мерзім 0,01 с. Осыдан кейін еттің 0,04 с созылатын жиырылу сатысы және 0,05 с созылатын босаңсу сатысы байқалады. Демек, дара жиырылуды бейнелейтін қисық сызықта үш кезең: жасырын, жиырылу және босаңсу кезендері бейнеленеді. Босаңсудан кейін қисық сызықта майда толқындар байқалады. Бұл ет талшықтарының оралымдығына байланысты құбылыс.
Бұлшық етті күші, әсер мерзімі және жиілігі тұрақты тітіркендіргішпен бірнеше рет тітіркендірсе, баспалдақ феномені байқалады, алғашқы бірнеше тітіркендіруге бүлшық ет жиырылу амплитудасын өсіре жауап береді. Бұл құбылыс тропонин белогымен қосылысатын кальций иондарының концентрациясының өсуіне байланысты. Жеке тітіркендіруге оқшауланған шапшаң әрекетті талшықтар барынша немесе ешнәрсе жоқ заңдылығына сәйкес жауап береді. Мұндай жағдайда тітіркендіргіштің тек бастапқы күші ғана таралатын әрекет потенциалын тудырып, кальций иондарының толық босануын, миофибриллалардың барынша жиырылуын қамтамасыз етеді. Бірақ денеден оқшауланбаған бұлшық етті электр тогымен тітіркендіргенде, оның жиырылу күші тітіркендіру күшіне байланысты өзгереді: тітіркендіргіш күші осы ет құрамына енетін барлық талшықтар үшін табалдырықты деңгейге жеткенге дейін ет талшықтарының жиырылу амплитудасы өсе береді. Бұл құбылыс ет құрамында жуандығы мен қозғыштығы эртүрлі талшықтардың болуына байланысты. Бұлшық етке арасы өте жиі (100 мс шамасында) екі тітіркендіргіш тіркес әсер етсе, ет талшықтары толық босаңсып үлгермейді де, алғашқы жиырылуға келесі жиырылу үстемелене жалғасып, қабаттасып кетеді.
4 тапсырма. Жалпы берілген тақырып бойынша Латынша атауларын кесте құрып жаз.
5 тапсырма. Бас бұлшықетінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №5 Кеуденің бұлшықеті мен фасциясы. Арқаның бұлшықеті мен фасциясы. Құрсақ бұлшықеті. Іштің ақ сызығы. Кіндік сақинасы. Шат каналы.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Кеуденің, арқаның бұлшықеті,құрсақ бұлшықеті толық мәлімет беру. Іштің ақ сызығы, кіндік сақинасы, шат каналы туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру. Деннің саулығы үшін, салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек :Кеуде, арқа, құрсақ бұлшықеттерінің ерекшеліктерін. Қызметтеріне түсінік.
Не жасай білу керек: Кеуде, арқа, құрсақ бұлшықеттерінің орналасуын, қызметін ажырата білу. Іштің ақ сызығы, кіндік сақинасын, шат каналын көрсете білу.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Анатомиялық диктант.
... ... бұлшық еттері арқа,көкірек және құрсақ еттері болып бөлінеді.
... ... бұлшық еттері беткі және тереңде жатқан бұлшық еттер болып жіктеледі.Беткей еттерге көкіректің үлкен және кіші бұлшық еттері, бұғанаасты және алдыңғы тісті еттер жатады. Кеуденің тереңде жатқан бұлшық еттеріне сыртқы және ішкі қабыртқа аралық еттер, көкіректің көлденең еті,диафрагма(көкет) еттері жатады.
... . бұлшық еттері топографиялық жағынан бүйір,алдыңғы және артқы қабырғалық еттерге бөлінеді. Бүйір еттерге құрсақтың сыртқы,ішкі және төстің семсер өсіндісі қиғаш еттері жатады. Артқы қабырғалық еттерге белдің артқы шаршы еттері,ал алдыңғы еттерге құрсақтың тік еті және пирамидалық ет жатады.
... .. бұлшық еттері беткі және тереңде жатқан бұлшық еттер болып жіктеледі.Беткей еттерге трапеция тәрізді,арқаның жалпақ еті,жауырын көтеретін ет,ромба тәрізді ет,артқы жоғарғы және артқы төменгі тісті бұлшық еттер жатады.Арқаның терең сүйеккке таяу жатқан еттеріне бас мойын белдеу еті,жотаны жазушы ет,сегізкөз артқы өсінділер еті,арқаның ұзын бұлшық еті,көлденең өсінділер аралық еттер жатады.
... .. тәрізді бұлшық ет тері астында мойынның артқы жағын және арқаның жоғарғы бөлігін алып жатады. Ол бастың шүйде бөлігінен, мойын және арқа омыртқалардың арқа өсінділерінен басталып, бұғананын ... .. бөлігіне, жауырынның ... . мен оның кырына бекиді.
... ... бұлшық еті-көкірек клеткасы мен арқаның төменгі бөлігін коршап жатады. Ол бел - арка шандыры мен 7-12 көкірек омырткаларының арткы жоталық өсінділерінен және бел омыртқасынан, жамбастың мықын кырынан басталып ... . жіліктің кіші денесіне бекиді.
... . көтеретін бұлшық ет-жоғарғы төрт мойын омыртқаларының көлденең өсіндісінен басталып, жауырыннын ішкі жоғарғы бұрышына бекиді.
... .. тәрізді ет - екі төменгі мойын және төрт жоғарғы көкірек омыртқаларының артқы өсіндісінен басталып жауырынның ішкі қырына бекиді.
Арканың жоғарғы тісті бұлшық еті ромба тәрізді еттің астында тұрады. 6-7 мойын омырткаларының артқы жоталык өсіидісіне басталып, тіс тәрізденіп 2-5 жоғарғы кабыргаларға бекиді.
Арқанын төменгі тісті бұлшықеті -көкірек клеткасының төменгі бөлігінде, арқаның жалпақ етінің астында төменгі 11-12 көкірек, жоғарғы 1-2 бел омыртқаларынан басталып, төменгі қабырғаларға бекиді.
Кеуде бұлшықеттері
2 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.
1)
Арқа бұлшықеттері
2)
Құрсақ бұлшықеттері
3)
3 тапсырма. Қажетті мәтіні.Толық мазмұнын айту,терминдердің астын сызу.
Кіндік жарықтары кіндік (сақинасынан) шеңберінен шығады. Кіндік шеңбері қатты, қозғалыссыз тіндерден құралады. Кіндік жарықтары барлық жарықтардың 5% құрайды.
Жарықтың келесі түрлерін бөледі: кіндік бауының іштен пайда болатын жарығы, балалардың жүре пайда болатын кіндік жарығы, ересектердің кіндік жарығы.
1) Кіндік бауының іштей пайда болатын жарығы іштің алдыңғы бетінің кемістігі 3000-5000 нәрестенің біреуінде кездеседі. Бұның жарық қапшығы жоқ. Сондықтан оны айқын жарық деп атауға да болмайды. Іш қабырғасының кемістігі (жыртығы, саңылауы) арқылы кіндіктен жоғарыда амнионды қабыршақпен жабылған іш мүшелері көрініп тұрады.
Мұндай кемістікпен туған нәрестелердің көпшілігі перитониттен қайтыс болады. Инфекция сырттан кемістік арқылы енеді. Кішкене кемістіктер тыртықтанып жазылады.
Аумақты кемістіктер жедел операциямен жойылса, мұндай кемістіктермен нәрестелер сауығып жақсы өседі. Операция екі тәсілмен орындалады: кемістіктің қатты тіндерін және кемістіктің бетін жабатын қабыршақ кесіліп алынып жараның шеттері бір бірімен тігіледі.
Екінші (Ольгаузен) тәсілінде ішперде кесіліп алынбайды, оны ішке батырып кемістіктің шеттері бір біріне тігіледі.
2) Балалардың кіндік жарығы - кіндік жарасының нашар жазылуында ерте байқалады. Бұл жарықтардың аумағы кішкене, олар оңай ішке енгізіледі, жарық қапшығы жұқа, жұмсақ, жарық, сирек қысылады.
3) Ересектердің кіндік жарығы - көп бала тапқан және семіз әйелдерде - кішкене түйіншектен өте үлкен "ісікке" дейін өседі. Жарық қапшығы бірнеше бөлшектен құралуы мүмкін, көбінесе жарық орнына түспейтін жөне қысылған болады. Жиі копростаз береді және іштің тік бұлшық еттерінің айырылуымен бірге кездеседі.
Кіндік жарықтарының диагнозын анықтау қиын емес. Тек өте семіз ауруларда қиындық байқалады. Кіндік жарықтары жиі қысылады. Егер шарбы майы қысылса аз уақытта оның шіруі жарық флегмонасына әкеледі. Шарбының қысылуы жедел емес, ұзақ уақыт бойы дамиды. Сондықтан оған ауруда, дәрігерде көңіл бөлмеуі мүмкін. Бұл диагноздың кешігіп анықталуына, оған байланысты операцияның кешігуіне соғады.
4 тапсырма. Тақырып бойынша латынша атауларын кесте жасап толтыру.
5 тапсырма Кеуде, арқа, құрсақ бұлшықеттерінің суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №6 Иық белдеуі, қолдың еркін қозғалатын қол бұлшықеттері, шандырлары. Иық белдеуі , қолдың еркін қозғалатын қол бұлшықеттері шандырлары.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Иық белдеу,қолдың еркін қозғалатын қол бұлшықеттері.жамбас белдеуі,аяқтың еркін қозғалатын аяқ бұлшықеттері туралы толық мәлімет беру. Жалпы бұлшықеттер туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Иық белдеуінің, жамбас белдеуінің бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге,тақым шұңқырының ерекшелігін білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру. Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек : Иық белдеу бұлшықеттеріне түсінік.Қол бұлшықеттерінң пронатор, супинаторға қатысуын білу.Жамбас белдеу бұлшықеттеріне түсінік.Аяқ бұлшықеттеріне түсінік.
Не жасай білу керек: Иық белдеу бұлшықеттерін ажырату.Қол бұлшықеттерін ажырату. Жамбас белдеу бұлшықеттерін көрсете білу.Аяқ бұлшықеттерін ажыратып көрсету.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.Иық белдеуі бұлшықеттері
1)
Қол бұлшықеттері
2)
Аяқ бұлшықеттері
3)
4)
Жамбас бұлшықеттері
\
2 тапсырма. Қажетті мәтіні.Толық мазмұнын айту,терминдердің астын сызу.
1. Жалпы қанша бұлшық ет бар?
Адам ағзасында барлығы 640-тан бастап 850-ге дейін бұлшық ет бар. Адам жай жүргеннің өзінде 200 бұлшық ет қимылдайды. Бұлшық ет тіні майға қарағанда 15%-ға тығыз, сондықтан жаттыққан адамның салмағы одан да толық, бірақ жаттықпаған адамнан көбірек болады. Дененің орташа есеппен 40% салмағы бұлшық етке түседі.
2. Ең-ең бұлшық еттер
Адамның ең төзімді бұлшық еті - жүрек, ең қысқасы - үзеңгі (ол құлақтағы дабыл жарғағын қатайтады). Оның ұзындығы - 1,27 миллиметр. Адам денесіндегі ең ұзын бұлшық ет - тігін. Ең жылдам бұлшық ет - жыпылықтатқыш. Ағзадағы ең мықты бұлшық ет қайсы дегенге түрлі пікір естуге болады. Көбіне ең мықты бұлшық ет - тіл деп жатады, бірақ тіл бірнеше бұлшық еттен тұратындықтан бұл пікір қате. Шайнау бұлшық еттері өте мықты болып келеді (оның күш қысымы 100 килограммға дейін жететін кездер болады), сонымен қатар балтыр мен жамбас бұлшық еттері де мықты болады.
3. Сан түрлі бұлшық ет
Адамның бұлшық еттері бірдей болмайды. Сондықтан олардың әрқайсын түрліше жаттықтыру қажет, және де бұлшық ет топтарының әрқайсының қайта қалпына келуіне кететін уақыт та әртүрлі болады. Үшбасты бұлшық ет ең жылдам қайта қалпына келеді, ал арқа бұлшық еттері ең баяу. Жаттығу кезінде осыны есепке алу керек, жүктемемен қатар бұлшық етке демалыс та қажет, өйткені бұлшық ет талшықтарының өсуі орнын басу әсерінен болады. Қарқынды жүктемеден кейін бұлшық еттердің толықтай қайта қалпына келуі 48 сағаттан соң іске аса бастайды.
4. Бұлшық еттердің төзімділігі
Төзімділік - бұл бұлшық еттердің бірнеше сағат бойы жұмысқа қабілеттілігін сақтап тұруы. Айтып өткеніміздей, адам ағзасының ең төзімді бұлшық еті - жүрек. Дәрігерлердің есептеуі бойынша, орта есептегі жүректің төзімділік қоры 100 жылдан кем емес. Бұлшық еттер олардың құрамындағы гликогеннің шектелуіне байланысты шаршай бастайды, сонымен қатар шаршауды бұлшық еттегі кальций мөлшерінің арта бастауымен түсіндіруге болады. Бұрындары шаршағандыққа сүт қышқылы кінәлі деп есептеген. Колумбия университетінде жасалған тәжірибеде тышқандар үш апта бойы жүзіп, ал шабандоздар үш күн бойы жаттығатын болған. Нәтижесінде, физикалық жаттығулардан кейін бұлшық еттердің жиырылуына жауап беретін рианодиндік рецептордың химиялық құрылымында айтулы өзгерістер орын алған - жасуша қабықшасында саңылау пайда болып, сол арқылы кальций бұлшық еттерге енген.
5. Бұлшық еттер және эмоциялар
Бет бұлшық еттерінің қимыл-қозғалысы адамның эмоциясымен тікелей байланыста екені белгілі. Өткен ғасырдың басында-ақ орыс ғалымы Иван Сикорский бет бейнеге жіктеу жасаған: көз айналасындағы бұлшық еттер ақылдылыққа жауап берсе, ауыз айналасындағы бұлшық еттер - ерік әрекетін бейнелеуге жауап береді, ал сезімді беттің барлық бұлшық еттері бейнелейді. 2011 жылы ғалымдар адамның бет қимылы ол туылғанға дейін пайда болатынын дәлелдеген. Бала құрсақта жатқан кезде де бет бұлшық еттерін қимылдатып, жымиып, таңданған кейіп танытқандай қасын көтеріп немесе түйе алады. Бұлшық еттердің жалпы санының 25%-ын бет бұлшық еттері құрайды, күлген кезде бұлшық еттердің 17 тобы жұмыс істейді, ашуланған немесе жылаған кезде - 43. Бет терісі тегістігін сақтаудың бірден-бір амалы - сүйісу. Ол кезде 29-дан 34-ке дейін бұлшық ет тобы жұмыс істейді.
6. Бұлшық еттер және тұқым қуалау
Таңқаларлық жағдай, бірақ бұлшық еттерді жаттықтыру адамға ғана емес, оның тұқымына да әсер етеді. Оларда жаңа жүктеме үшін бұлшық ет талшықтарына көмектесетін модификация жүреді. Мұны дәлелдеу немесе жоққа шығару үшін Орхус Университетінің ғалымдары 20 еріктіден құралған топты жинақтайды және оларға веложаттықтырғышта 20 минуттық аэробтық жүктеме жасау ұсынылады. Зерттеуден кейін зерттелушілердің тұқымындағы жасушалар қалай өзгергенін байқау үшін олардың төрт басты бұлшық еттерінен биопсия алынады. Нәтижесінде, физикалық жүктеме бұлшық етке қатысты гендерді белсенді ететіні анықталған. Бұл жасушалардың ДНҚ-ны метил топтарының көмегімен сақтап тұратынымен түсіндіріледі. Егер оларды алып тастаса, калорияларды кетіруге, бұлшық ет жинауға және оттегін тұтынуға қажетті тұқым ақпараты энзимдер мен протеиндерге айналады. Жасалған тәжірибеден кейін тәжірибеге қатысқан қатысушылардың барлығының метил топтарының саны кеміген - яғни бұлшық еттер метаболизмнің жоғарылауына дағдыланған.
7. Бұлшық еттер және телепатия
Қарапайым адам ағзадағы барлық бұлшық етті басқаруға қауқары жетпейді, сондықтан бұлшық еттердің бейсаналы жиырылуы білген адамға жасырын ой немесе ойланған әрекеттердің индикаторы бола алады. Жоғары деңгейлі психологтар мен телепаттар бұл процесстер жайлы білімді пайдалана алады. Танымал телепаттардың бірі Вольф Мессинг өзінің таңғаларлық қабілетін сиқыр деп емес, адамның бұлшық еттерінің жұмысын жақсы білгендігімен түсіндірген. Ол: Бұл ойды оқу емес, былайша айтқанда бұлшық етті оқу... Адам бірдеңені қатты ойласа ми жасушалары ағзадағы барлық бұлшық еттерге импульс береді дейді.
8. Алақанның ұзын бұлшық еті
Жер шарындағы алты адамның біреуінде ғана екі қолының алақанында ұзын бұлшық ет сақталған. Кейбіреуінің бір қолында ғана бар. Жан-жануарларда бұл бұлшық ет тіндері тырнақтың шығуына жауап береді. Адамға бұл атқарымның қажеті жоқ екені белгілі. Осылайша хирургтар бұлшық еттерді трансплантациялау қажет болған жағдайда алақанның ұзын бұлшық етін рудимент ретінде пайдаланады.
9. Бұлшық еттер және шоколад
Бір қызығы, жүрек пен жалпы бұлшық етке пайдалы өнім ащы шоколад екен. Детройттағы Уэйн Университетінде жасалған зерттеулер ащы шоколадтың құрамында болатын эпикатехин бұлшық ет жасушаларындағы митохондрийдің өсуіне әсер ететінін дәлелдеген. Аквиль университетінің ғалымдары да зерттеу жасап, қатысушыларға 15 күн бойы жүз грамм беріп отырған және қан қысымын өлшеген. Тәжірибе кезінде адамдардың қан қысымы тұрақтанып, қан айналымы жақсарған. Демек, ащы шоколадты орынды орташа тұтыну жүрек аурулары мен артеросклероздың алдын алу шарасы ретінде пайдалануға болады.
10. Бұлшық еттерден айрылу
Бұлшық еттер мәңгілік емес. 40 жастан кейін олар белсенді түрде кете бастайды, бір жылда адам 2-ден 3 пайызға дейін бұлшық ет тінінен айрылады, 60 жастан кейін - 5%-ға дейін. Сондықтан қартайған шақта да жаттығулардың маңызы өте зор.
3 тапсырма. Тақырып бойынша латынша атауларын кесте жасап толтыру.
4 тапсырма. Тақырып бойынша альбомға: иық белдеуі бұлшықеттері,аяқтың сан бөлігінің бұлшықеттерінің суретін салу.
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
ІІІ-бөлім. Спланхнология. Жүйке жүйесі және эндокриндік жүйе.
Тақырыбытема: №7 Ас қорыту ағзасына жалпы шолу. Ауыз қуысы, тіл. Ауыз қуысының кіре берісі: тіс. Жұтқыншақ, өңеш.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Кеуденің, арқаның, құрсақтың бұлшықеттерін, олардың қызметтерін айыра білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Спланхнология.Асқорыту жүйесі туралы толық мәлімет беру.
Жалпы бұлшықеттер туралы білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Ауыз қуысы,жұтқыншақ, өңештің қызметтерін айыра білуге,ерекшеліктерін білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында пәнге деген қызығушылықтарын ояту, мамандығына деген жауапкершіліктерін арттыру. Деннің саулығы үшін,салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білуі керек: Асқорыту жүйесінің құрылысын.Ауыз қуысының кіреберісі,тіс,тіл құрылысын;
Не жасай білу керек: Асқорыту жүйесінің мүшелерін көрсете білу. Латынша атауларын білу.Ауыз қуысындағы тіс,тілдің орналасуын көрсете білу. Жұтқыншақ,өңештің орналасуын көрсету.
Пәнаралық байланыс: физиология, патологиялық анатомия, патологиялық физиология, химия,экология.
Үлестiрiлiп берiлетiн материалдар: білім алушыларға арналған өзіндік жұмыс материалдары.
Симуляциялық сабақтың тапсырмасы Задание на симуляционное занятие:
1 тапсырма. Сызбанұсқаны ретімен толтырып, толық сипаттама бер.Асқорыту жүйесінің мүшелері
1)
2 тапсырма. Үнсіз суреттер толық белгілеп жаз
3 тапсырма . Қажеттімәтін. Өңеш рагы.
Өңеш рагының болжамы өте қиын орындалатын қатерлі ісік. Бұл дерт қазақ халқы үшін, әсіресе, Каспий, Арал теңізі аймағындағы тұрғындардың негізгі бір өлім себептері болып табылып тұр. Ауырғандардың 70-80% бірінші жылдың ішінде өліп отырады. Өңеш рагы-cыртқы қабық қорғаныс қабілетін атқара алмайды, сондықтан рак ауруында дерт көрші сау ұлпаларға тез тарайды. Кейінгі жағдайларда операция жасалынбайды. Өңештің кілегей қабыршығы жуан келеді, ол жалпақ жасушалы болады да егде жастағы кәрі адамдарда жиі түлейді. Осы жерде пайда болған рак жалпақ жасушалы рак болып саналады. Өңештің ішкі кілегей қабыршығының астындағы қабат цилиндрлі тәріздес келеді; ал егер кардий қыспағы жеткіліксіз болған жағдайда асқазандағы қышқыл орта кейін қарай өңешке лақтырып құйылады. Сөйтіп ол өңештің жалпақ жасушалы кілегей қабыршығын шырышты қабыршыққа ауыстырады. Бұдан өнген рак аденокарцинома дейді. Қан және лимфа айналысы. Өңештің мойын тұсы төменгі қалқанша без артериясы арқылы қоректенеді. Кеуде бөліміне аортаның кеуде бөлімінен өңешке арнайы шығатын тармағы келеді; төменгі бөлімі сол жақ асқазан және төменгі диафрагма артериялармен байланыста болады. Қан кілегей қабыршық астында орналасқан вена қантамырлары арқылы кері жүреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белгілері: Сонымен бұл қатерлі аурудың белгілерін қалай біліне бастайды:
* Ішкі мүшелердегі қатерлі ісіктерге қарағанда өңеш рагы жарқын белгілермен :
* Дисфагия (тағамның өңештен жүрмеуі, қиналып жүруі, ауру адамның осыған байланысты бұларды жұтынған кезде сезінуі)
* Дерт орналасқан жерде ауру сезімінің болуы немесе қолайсыздық сезіну
* Ауыздан сасық иіс шығуы, сілекейдің көбеюі
* Ауыру адамның қақырынуы, тағамның кері шығуы, жүрек айнып, құсықтың болуы
Егер осындай белгілер білене бастаса міндетті түрде дәрігерге көрініңіз. Себебі ісік аурулары ерте анықтаса, онда өмірге қауіпті факторлардан сақтануға болады. Лимфа тамырлары өңештің барлық қабаттарында өте бай дамыған; олар арқылы лимфа сұйығы өңештің алдыңғы және артқы жағында орналасқан бұлшық еттері арқылы мойынмен, орталық кеуде қуысымен және іштің жоғарғы қабаттарында мүшелермен тікелей байланыста болады. Осының нәтижесінде өңеш рагы барлық бағыта дамиды, метастаздар береді.
4 тапсырма. Тақырып бойынша латынша атауларын кестеге жаз.
5 тапсырма. Тіс пен тілдің құрылысының суретін салу
Қорытынды жазу
Тақырып бойынша өте жақсы түсіндім
Қиын,түсініксіз болды
Мәселені жойдымжоя алмадым
Бүгінгі тақырып бойынша өзімді бағалаймын
Тақырыбытема: №8 Асқазан, ішек құрылысы бөлімдері, ерекшелігі. Асқорыту жүйесінің бездері: сілекей бездер, бауыр, ұйқы бездері, құрылысы. Ішастар: шажырқай, шарбы.
Сабақтың мақсатыЦель занятия: Сілекей бездер,бауыр, ұйқыбезі қызметтерін айыра білуге,ерекшеліктерін білуге дағдыландыру;
Оқыту міндеттерізадачи обучения:
1.Білімділік: Асқазан,ішек құрылысы туралы толық мәлімет беру. Жалпы асқорыту жүйесі бойынша білімдерін дамыту.
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Сілекей бездер,бауыр, ұйқыбезі қызметтерін айыра білуге,ерекшеліктерін білуге дағдыландыру;
3.Тәрбиелік: Тәжірибелік сабақ барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz