Сақ, массагет, скифтердің жауынгерлік өнері. Шу-батыр поэмасы. Жазуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Ғ.Ж.ДӘУКЕЕВ атындағы АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№1 семестірлік жұмыс

Тақырыбы: Сақ, массагет, скифтердің жауынгерлік өнері. Шу-батыр поэмасы. Жазуы.

Мамандығы: 6В07102 Электр энергетикадағы энергия үнемдеу мен энергия тиімділігін Smart технологиялармен басқару және интеграциялау

Орындаған: Сүйін Б.Д. Тобы:ЭЭ(Smart)к-19-23

Қабылдаған: Аға оқытушы Касиенова К.М.

_________ ________________ ____ ________________2020 жыл
(бағасы) (қолы)

Алматы, 2020

Жоспар

1) Кіріспе
2) Сақтардың жауынгерлік өнері
3) Атты әскерлер сақтардың негізгі армиясын құрады.
4) Скифтердің жауынгерлік өнері
5) Шу-батыр поэмасы.

Кіріспе

Әлемдегі кез-келген мемлекет әрқашан өз армиясының тарихына назар аударады. Егер бүгінгі таңда кәсіби армия мемлекеттің қалыптасуының негізі болса, онда сонымен бірге біздің ата-бабаларымыз өмір сүрген әскери тарихты жастар арасында танымал ету жұмыстары жүргізілуі керек.

Жаңа жобада сіздердің назарларыңызға соғыс өнері мен тактикасы, тарихи шайқас орындары, атақты қолбасшылар, ежелгі тайпалардың, қуатты мемлекеттер мен қазақ даласының атақты державаларының қорғаныс құралдары мен қару-жарақтары туралы жазылған көптеген құжаттардың негізінде сұрыпталған және өңделген бірегей материалдар ұсынылады.

Сақ, массагет, скифтердің жауынгерлік өнері.

Қазақ даласының оңтүстігінде, оңтүстік-батысында Орал мен Каспий арасын мекендеген тайпаларды парсылар сақтар деп, ал антикалық авторларды скифтер деп атаған. Біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықта осы жерде өмір сүрген тайпалардың бірлестіктері үлкен халқы, туыстық тілі болды, өз мәдениетін дамыды. Бехистун жазуында мынадай сөздер бар: "лас су ағатын екі өзеннің артында жазық дала басталады. Бұл далада сақтар деп аталатын халық тұрады". Қазақстан аумағында ғана емес, бір кездері қазақ жері болып саналған Орта Азия мен Сібір, Алтай мен Шыңжаң өлкесінде өмір сүрген көшпелі тайпаның өмір салты әлемдік өркениеттің жоғары деңгейін көрсетті.
Сақтар кең байтақ территорияда өмір сүріп, көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығын дамытып, экономикалық дамуда орасан зор прогресс саналған. Бүгінгі археологиялық жетістіктерге сүйене отырып, сақтардың қандай жоғары мәдениетке ие болғанын, сондай-ақ сақтардың әскери ісінің жоғары деңгейде болғанын көреміз. Бір сөзбен айтқанда, сол ежелгі уақытта атқыштарды дайындау, оларды әскери өнерге баулу және осылайша алға қойылған мақсаттарға жету сақтардың қазіргі ғарышты игеруге ұқсас әскери тактикаға ие болғандығын көрсетеді. Жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан сақтардың тайпалық одақтары темірді шебер өндіріп, күміс пен алтынды балқытуды жетік меңгерген. Олар бұл өнерді күнделікті өмірде ғана емес, әскери істерде де қолданды. Қазақстан аумағынан табылған ежелгі металлургия іздері сақтар дәуірінде қара және түсті металлургия жақсы дамығанын көрсетеді.
Сақтардың өмірінде алтын ерекше орын алды, ол коррозияға ұшырамады және көптеген жылдар бойы өзінің сыртқы түрі мен қасиеттерін сақтап келді. Бұған Есік қорғанынан табылған "Алтын адам", сондай-ақ Шілікті Байгетөбеден табылған үшінші "Алтын адам" мысал бола алады.
Тарих ғылымдарының докторы Арман Жұмаділ: "біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығы-далалық әскери өнердің қалыптасу кезеңі. Сақтардың атты әскері мен жаяу әскері болғанын сол жылдардағы дерек көздеріне сүйене отырып көреміз, бұл олардың айырмашылығы еді. Бұл атақты тарихшы Геродоттың жазбаларында да кездеседі. Жаяу әскер - егіншілікпен айналысатын сақ әскерлері". Бұл пікір Ежелгі Рим тарихшысы Квинт Курцкий Гуфтың мәліметтерімен сәйкес келеді, ол былай деп жазған: "Алла Тағала сақ егіншілеріне соқа мен қамыт, жауынгерлерге найза мен Жебе, ал абыздарға тәрелке тәрізді сиқырлы сыйлықтар берген".

Атты әскерлер сақтардың негізгі армиясын құрады.
Сақтардың әскери өнері өз дәуірі үшін озық өнер болған. Тарихшылар "сақ дәуірі-әскери тактиканы жетілдіру дәуірі"деп тұжырымдайды. Сақ әскерінің негізгі күші атты әскер болды. Атты әскер әскери өнерді жетік меңгерген. Өз жазбаларында Геродот сақтардың алдыңғы қатарлы жетістігі ретінде атты әскердің рөлін ерекше бағалайды әрі былай деп жазады: "олар - салт атты және жаяу әскерилер. Олар әдетте садақпен, найзамен және секирамен қаруланған. Найзаның ұштықтары мен жүздері, жебелер, секирлер жезден жасалған, бас киім - әскери дулыға (дулыға), белбеу мен сақина алтын жалатылған. Олар аттарына жезден жасалған көкірекше киеді. Көпір, шыбық, нокта жалтыратылған. Күнделікті өмірде олар темір мен күмісті пайдаланбайды, өйткені олардың елінде олар жоқ. Бірақ алтын мен жез мұнда өлшенбейді". Ол сондай-ақ былай деп жазады:"сақтарды басып алу мақсатында келген жаулап алушылар оларды жаулап ала да, қашып құтыла да алмайды". Сақшылардың ат арбасын пайдаланғаны туралы жазбаша деректер сақталған. Егер бұрын күйме мен Рыцарлық қару-жарақ тек Мысыр перғауындары мен грек армиясына ғана тән деп есептелсе, соңғы жылдары Ұлы даланың көшпелі тайпаларының да күйме мен қару-жарақ болғаны белгілі болды. Жеңіл тәсілдер - үзеңгі ойлап тапқан дала көшпенділері үшін өз аттарына қорғаныс сауытын жасау қиын емес шығар. Сақтардың тайпалық одағына кіретін сарматтар шығыста Риммен, оңтүстігінде Парфиямен соғыс жүргізді. Рим әскерлері легиондардан тұратындығын бәрі біледі. Осындай ұйымдасқан және жақсы қаруланған Легиондар үшін сақтар катафрактарды пайдаланған. Геродот Сақтар скифтер жылқыларының кеуделерін мыс сауыттармен қорғайды деп жазады,және жоғарыда айтқанымыздай, сақтар жылқыларға арналған құрыш ойлап тапқан.

Скифтердің жауынгерлік өнері

Скифтердің әскери өнері. Скиф соғыстары әскери өнердің дамуы үшін үлкен маңызға ие болды. Олардың соғыс және ұрыс әдістері мың жылдан астам уақыт бойы Скифияның жаулары мен достарының назарын аударды және ежелгі құл мемлекеттердің әскери өнеріне айтарлықтай әсер етті. Ежелгі әскери теоретиктер скифтердің әскери өнерін зерттей отырып, оның ерекшеліктерін ескеріп, оны қолдануды ұсынды. Скифтерде барлық ер адамдар жауынгер болған. Ежелгі халық аңыздарында соғысушы скиф халқы семсерге, арабтар сияқты тасқа, парсылар өзеніне табынғаны айтылған. Скифтер бостандықты, батылдықты және күресте табандылықпен ерекшеленді. Геродот скифтерді ақыл-ойы жағынан көрнекті, халықтардың ең ақылдысы деп санады.
Скифтердің негізгі қаруы садақ пен ұзын найза болды. Скиф пиязы екі орақ тәрізді бөліктен тұрды, мүмкін түзу садақпен жалғанған екі мүйіз. Геродоттың айтуынша, скифтер садақ садағын кеудеге емес, иыққа тартып, оң және сол иықтан шебер атқан. Жебелердің ұштары әртүрлі пішінде жасалды, көбінесе олар жыланның уысына малынған, "өлімге әкелетін жараны екі есе өлтіру үшін" (Овид). Скиф жауынгері-ат садақшы. Оның күші, Овидтің айтуы бойынша, "жебеде, толық колчанда және тез, шаршамайтын атпен"болды. Садақ пен найзадан басқа, скифтерде қысқа қылыш пен аркан болды.
Скифтің қорғаныс қаруы қалқан, қабыршақты карапас және дулыға болды. Қалқан кішкентай және былғарыдан жасалған. Карапас мыс, содан кейін темір тақтайшалардан тұрды, олар бір қатардың тақтайшалары екінші қатардың жартысына дейін жабылатындай етіп теріге тігілді. Мұндай карапас денеге мықтап жабысып, жауынгердің қимылдарын шектемеді.
Скифтердің жауынгерлік тәртібі жеке ватагтардан (рулық отрядтардан) тұрды, олар бір қатарға тұрды. Бірнеше отрядтар буктурмаға және қарсылас тарылған жауынгерлік тәртіптің бөліктерін қолдау үшін резервке жіберілді. Жауынгерлік тәртіптің тереңдігі белгісіз болды; фронт бойынша теңдікке және көбінесе сына тәрізді жүйенің жақындығына көп көңіл бөлінді. Ұрыс жүргізді в конном сапта ешқашан спешивались.
Скифтердің тактикасы лақтыратын қару мен мелодиялық қару-жарақтың араласуынан тұрды. Ең алдымен, скифтер садақтардан жебелер лақтыру арқылы жауға шығын келтіруге тырысты; ат садақшылары ұрыс алаңында тез әрекет етіп, жауға үнемі шабуыл жасап, оны жебелермен қиратты. Қажет болса, скифтер қолмен ұрысқа кірді. Көптеген атқыштармен олар жауға тез, кенеттен соққылар мен жалған шегіністерді кеңінен қолданды.
Көбінесе скифтер қарсыласын күшпен емес, әскери айла-амалмен жеңуге тырысты. Жекпе-жек, әдетте, кешке ұзақ шабуылдардың әрекеттерімен, жауды айналып өтіп, күтпеген жерден қарсы шабуылдарға көшумен басталды. Ұрыс сәтті аяқталған кезде скифтер жауды толығымен жойылғанша немесе таратылғанша қуып шықты. Жеңіліске ұшырағаннан кейін олар күрестен бас тартқан жоқ, бірақ олар бас-аяғы сынғанға дейін немесе өз пайдасына сынық алғанға дейін оны жалғастырды.
Скифтердің стратегиясы күштердің арақатынасын дұрыс бағалаумен және оны өз пайдасына өзгерту ниетімен сипатталады. Жаудың сандық артықшылығы болған кезде скифтер ұрысқа кірмеді, бірақ өз территориясының тереңдігіне әдейі шегінді. Жау әлсіреп, әлсірегеннен кейін ғана скифтер шегіну жолдарын кесіп тастауға, содан кейін оны қоршауға және жоюға тырысты. Осылайша, скифтер күштердің арақатынасын өз пайдасына өзгерту үшін алғашқылардың бірі болып стратегиялық шегінуді қолданды. Жүргізу әдістері скифтер жауынгерлік іс-қимылдар, сондай-ақ өздерінің ерекшеліктері. Скифтер алдымен армияны өзара әрекеттесетін екі отрядқа бөлді: бір отряд алға шыққан жау майданының алдында болды, екіншісі -- егер ол шегінуді бастаса, қапталға және жаудың артына соққы беруге үнемі дайын болды. Елге шегіну кезінде скифтер жүйелі түрде жауға шабуыл жасап, азық-түлік қорларын жойып, мал табындарын ұрлап, өсімдіктерді өртеп, жауды азық-түліксіз, ал жылқыларын жайылымсыз қалдырды. Скифтер ежелгі грекорим авторлары "кіші соғыс"деп атаған соғыс әдістерін кеңінен қолданды. Олар буктурма жасады, жауды азғырды, кенеттен оған күндіз-түні шабуыл жасап, тез жоғалып кетті. Кішкентай күтпеген шабуылдармен олар үнемі жаудың барлық армиясын шиеленісте ұстады, ал өздері қиын болды.

Шу-батыр поэмасы.
Шу батыр дастаны -- қазіргі түркі тектес ха- лықтардың арғы тегі саналатын, көне тарихқа біздің зама- нымыздан бүрынғы ежелгі дәуірлерден мәлім сақ және ғүн тайпаларының шежіресін аңызға айналған тарихи де- ректер бойынша жыр еткен ерлік эпосы.
Ежелгі түркі ауыз әдебиетін зерттеуші ғалымдардың пікірі бойынша, „Шу батыр дастаны қадым заманда, сақтар дәуірінде-ақ өмірге келген жыр. Белгілі түрік ғалымы Н. С. Банарлы өзінің „Түрік әдебиетінің тарихы атты зерттеуінде „Шу батыр дастаны бізге Қытай көне жазбалары арқылы жеткенін, соның өзінде, дастанның жалпы сюжеттік желісі мен жеке үзінділері ғана сақталғанын айтады . Қытай жазбалары арқылы жеткен мәліметтер бойынша, сақтар өз мемлекетінің үланғайыр бір аймағын Шу өлкесі деп атаған екен .

„Шу батыр дастанын ғылыми негізде дүрыс пайымдау үшін біздің заманымыздан бүрынғы төрт мыңыншы жыл- дың орта кезінде қазіргі Қазақстан жерінің Шу өзені маңайында болған кейбір оқиғаларды білген жөн.
Әлемдік әдебиеттер тарихында түрлі аңыздарды өзінің сюжеттік желісіне арқау етіп алған дастандарды үзақ жылдар бойы зерттеген ғалым Нихад Сами Банарлы түрік дастандары негізінен тарихта орын алған маңызды оқиғалардан елес беретінін ескертеді
Аса даңқты түрік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.