Еуразияның климаттық белдеулері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
География,жерге орналастыру және кадастр кафедрасы

СӨЖ 2
Тақырыбы: Евразия аумағының географиялық зоналарын сипаттау.

Орындаған: Ибрашимов. И. И
Қабылдаған: Мақаш К.К

Алматы - 2022

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Географиялық зоналылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Еуразияның климаттық белдеулері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
3. Еуразияның табиға заналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17

Кіріспе:
Географиялық зоналар, табиғи зоналар - географиялық қабықтың біршама ірі бөлімшелері, географиялық белдеулердің термиялық жағдайлары мен ылғалдылығы шамалас бөліктері; жер бетінің физикалық-географиялық бөлінуіндегі ең жоғары сатыларының бірін түзеді. Географиялық зоналардың көптеген атаулары дәстүрде ландшафтының ең манызды ерекшеліктерін тұтас көрсететін өсімдіктердің басым типі бойынша беріледі (мысалы, орман зоналары, дала зоналары, саванна зоналары).

1.Географиялық зоналылық
Географиялық зоналылық-жер бетіндегі табиғи кешендердің таралуының негізгі заңы, ол ендік зоналылық түрінде көрінеді (географиялық аймақтар мен табиғи аймақтардың дәйекті өзгеруі). Ендік зоналылық-жер бетіндегі табиғи жағдайлардың экватордан полюстерге тұрақты өзгеруі, күн сәулесінің түсу бұрышының өзгеруімен байланысты. Бірыңғай және тұтас географиялық қабық әртүрлі ендіктерде гетерогенді. Жер шарындағы ендікпен күн жылуының біркелкі бөлінбеуіне байланысты климат экватордан полюстерге ғана емес, сонымен қатар топырақ түзілу процестеріне, өсімдіктерге, жануарлар әлеміне, өзендер мен көлдердің гидрологиялық режиміне де табиғи түрде өзгереді.
Географиялық қабықтың ең ірі аймақтық бөлімшелері-географиялық белдеулер. Олар әдетте ендік бағытта созылып, құрлықта және мұхитта экватордан полюстерге ауысады және екі жарты шарда да қайталанады: экваторлық, субэкваторлық, тропикалық, субтропикалық, қоңыржай, субарктикалық және субантарктикалық, арктикалық және антарктикалық. Географиялық белдеулер бір-бірінен ауа массаларымен, климатпен, топырақпен, өсімдіктермен, жануарлар әлемімен ерекшеленеді.
Табиғи аймақтардың (ендік аймақтылықтың) және таулардағы биіктік белдеулердің (биіктік белдеудің) бөлінуі)
Әр географиялық аймақта табиғи аймақтардың өзіндік жиынтығы қалыптасады. Табиғи аймақ-географиялық белдеу шегіндегі аймақтық табиғи кешен, ол жалпы температуралық жағдайлармен, ылғалмен, ұқсас топырақтармен, жануарлар мен өсімдіктер әлемімен сипатталады.
Климаттық жағдайлардың оңтүстіктен солтүстікке, ендік бойынша өзгеруіне сәйкес табиғи аймақтар да өзгереді. Табиғи аймақтардың географиялық ендікпен өзгеруі ендік аймақтың географиялық Заңының көрінісі болып табылады. Климаттық жағдайлар, әсіресе ылғалдылық пен температура амплитудасы мұхиттан құрлықтардың тереңдігіне қарай өзгереді. Сондықтан географиялық аймақта бірнеше табиғи аймақтардың пайда болуының басты себебі жылу мен ылғалдың қатынасы болып табылады.
Әрбір табиғи аймақ белгілі бір климатпен, топырақтың, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің түрімен сипатталады. Табиғат зоналары заңды түрде ауысып тұрады желтоқсандағы экватора к полюстеріне және жағалауындағы мұхиттар тереңіне материктердің артынан өзгеруіне климаттық жағдайлар. Рельефтің табиғаты табиғи аймақтағы ылғалдандыру режиміне әсер етеді және оның ендік кеңеюіне кедергі келтіруі мүмкін.
Зоналылықпен қатар географиялық қабықтың маңызды заңдылығы азоналдылық болып табылады. Азоналдылық-бұл жер бетінің гетерогенділігін анықтайтын Жердің ішкі процестерінің көрінісімен байланысты табиғи кешендердің қалыптасуы (континенттер мен мұхиттардың, таулар мен жазықтардың болуы және т.б.). Азоналдылық тауларда биіктік белдеуі түрінде айқын көрінеді. Биіктік белдеуі-табиғи кешендердің (белдеулердің) тау етегінен олардың шыңдарына тұрақты ауысуы.
Биіктік белдеуінің ендік зоналылығымен көп ұқсастығы бар: тауларға көтерілу кезінде белдіктердің өзгеруі экватордан полюстерге жылжу кезінде жазықтағыдай ретпен жүреді. Бірінші биіктік белдеуі әрқашан таулар орналасқан табиғи аймаққа сәйкес келеді.
Жер шарының табиғат кешендері алуантүрлілігімен ерекшеленеді. Аптапты ыстық шөлдер мен мүз қүрсауында жатқан аудандар, мәңгі жасыл ормандар мен ми батпақтар, таңғажайыптаулар мен үшы-қи- ырсыз кең жазықтар, көкжиекпен үласқан ашық мүхит айдындары ғаламшар табиғатының қайталанбас бейнесін жасайды.
Құрлықтағы зонлылық климаттық жағдайына, яғни жылу мен ылғалдың арақатынасына тәуелді. Мысалы, температурасы жоғары, бірақ ылғал аз түсетін жерлерде тропиктік шөлдер қалыптасады. Сырт көзге табиғат зоналары өсімдік жамылғысы арқылы бірден ажыратылады. Сондықтан табиғат зоналарының аттары өсімдіктің сипатына сәйкес келеді. Мысалы, жалпақ жапырақты орман, орманды дала, шел, ылғалыд экваторлық ормандар және т.б. Егер зонаны құрайтын жекелеген табиғат компонеттерінің біреуі өзгерсе, ол ең алдымен зонаның өсімдік жамылғысына өз әсерін тигізеді.
Мұхиттарда да судың температурасы, тұздылығы, химиялық құрамы, тіршілік дүниесі экватордан полюстерге қарай өзгеретіндіктен зоналылық байқалады. Бірақ мұнда зоналар құрлықтағы тәрізді айқын ажыратылмайды. Олар географиялық орнына сәйкес, климаттық белдеулердің атымен аталады.
Табиғат зоналарының орналасуы климаттық белдеулермен ты- ғыз байланысты. Климаттық белдеулер сияқты табиғат зоналары да Күн сәулесінің түсу бүрышының азаюы мен ылғалдануының әркелкілігіне байланысты экватордан полюстерге қарай бірін-бірі алмастырады. Осы заңдылықты ендік зоналылық деп атайды. Зоналылық аумағына қарамастан, барлық табиғат кешендерінде кездесетіндік- тен, географиялық қабықтағы негізгі заңдылық болып табылады.

2. Евразияның климаттық белдеулері
Арктикалыц климаттыц белдеуге Еуразияның арктикалық аралдары мен Солтүстік Мұзды мүхит суымен шайылып жатқан солтүстік бөлігі кіреді. Жыл бойы аса суық, құрғақ арктикалық ауа массаларының ықпалында болады. Ауа температурасы тұрақты түрде төмен, қыста -40 50°Сқа дейінгі қатты аяздар байқалады. Ұзақтығы бірнеше айдан аспайтын қысқа полярлық жаз кезінде күн көкжиектен онша биік көтерілмейді.
Сондықтан құрлық пен мұхит беті аздап қана жылынады, темпе - ратура 0°С, +4°С-қа дейін ғана көтеріледі.
Материкке қарай тұрақты соғатын суық солтүстік-шығыс жел - дер әсерінен жыл бойы туманды ауа райы басым. Мардымсыз жауын - шашын тек қана қар күйінде жауады. Шығысқа қарай климаттың қатаңдығы арта түседі, мұндағы аралдар мұз құрсауында жатыр.
Субарктикалыц климаттыц белдеу Исландия аралынан басталып, жіңішке жолақ түрінде өтеді. Арктикалық климатқа қарағанда салыстырмалы түрде жүмсақ: өтпелі белдеу болғандықтан қыста арктикалық, жазда қоң- ыржай ауа массалары ықпал етеді. Жылдық жауын-шашын мөлшері біршама артады, булану мөлшерінің аз болуы мен топырақты тоңдануына байланысты батпақты жерлер көп.
Қоңыржай климаттық белдеу - Еуразиядағы ең аумақты климаттық белдеу. Сондықтан мұнда климаттық жағдайлардың батыстан шығысқа және солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгеруі айқын байқалады. Белдеуде қоңыржай теңіздік (атланттық) және қоңыржай континенттік ауа мас - салары қалыптасады.
Белдеудің еуропалық бөлігінде Солтүстік Атлант жылы ағысы мен Атлант мұхитынан соғатын батыс желдерінің әсерінен теңіздік кли - мат қалыптасады. Мұнда қыс жұмсақ, қаңтардың орташа температурасы 0°С-тан жоғары, ауа райы құбылмалы, тумандар жиі байқалады. Көбінесе жаңбыр күйінде жауатын жауын-шашынның мөлшері жылына 1000 мм-ден артық, оның басым бөлігі қыс кезіне келеді. Атлант мүхитының әсерінен жаз онша ыстық болмайды. Осындай климаттық жағдай солтүстіктегі Исландияға да тән
Шығысқа қарай Атлант мүхитының ықпалы әлсіреп, континенттік ауа массаларының әсері күшейетіндіктен Орал тауына дейінгі аралықта климат қоңыржай континенттік сипатқа ауысады. Жазы жылы, қысы суық. Қыста ашық, аязды ауа райы жылымық күндермен алмасып отырады. Ауа райының мүндай құбылмалы сипаты әсіресе Шығыс Еуропа жазығына тән.
Белдеудің Оралдан шығысқа қарай орналасқан орталық бөлігінде жыл бойы континенттік ауа массалары басым болады. Сондықтан жазы ыстық, қысы суық, аязды болады. Қыста ауа температурасы -50°С-қа дейін төмендейтіндіктен жер бетінде тоңды қабат пайда болады. Қар жамылғысы жұқа. Бұған Монғолияда қалыптасатын жоғары қысымды аймақтан жан-жаққа таралатын суық әрі қүрғақ континенттік ауа массалары себепші болады. Жауын-шашын мөлшері жазық жерлерде азайып, тауларда артады. Мүндай климат шұғыл континенттік деп аталады. Қазақстан жерінеде осы аталған климат тән.
Тынық мұхит жағалауларына қарай климат біртіндеп муссондық сипатқа ауысады. Муссондық климаттың ерекшеліктерін ауа массаларының жыл мезгілдеріне қарай алмасуы анықтайды. Оған үлкен материк пен алып мұхит арасындағы қысым айырмашылығы себепші болады. Қысқы муссон өте қатты салқындаған құрлықтың ішкі бөлігінен соғатын суық, қүрғақ ауа түрінде Тынық мұхитқа қарай бағытталады. Ал жылдың жылы мерзімінде тез қызып, қысымы төмендеген құрлыққа Тынық мұхиттан салқын, ылғалды ауа әкелетін жазғы муссон соғады. Қысы суық әрі қүрғақ, жазы қоңыр салқын, жаңбырлы болады. Муссондық климат Еуразияның Тынық мүхит жағалауын түгел қамтиды.
Субтропиктік климаттық белдеу материкті батыстан шығысқа қарай кесіп өтеді. Сондықтан бұл белдеуде де климат әртүрлілігімен ерекшеленеді. Белдеуге жазда тропиктік, қыста қоңыржай ауа массалары әсер етеді.
Белдеудің Жерорта теңізі маңындағы бөлігінде жаз өте ыстық, құрғақ болып келеді, ал қысы батыс желдерінің әсерінен жылы, жаңбырлы болады. Мүндай климат субтропиктік жерорта - теңіздік деп аталады. Мұнда аптапты ыстық пен қүрғақшылыққа төзімді мәңгі жасыл, қатты жапырақты өсімдіктер кең таралған. Бұл климат басқа материктердегі субтропиктік белдеудің де батыс бөліктеріне тән. Құрлықтың ішкі бөліктерінде субтропиктік белдеудегі климаттық жағдай да қоңыржай белдеудегі сияқты континенттік сипаталады. Жазда аңызақ, ыстық желдер, құмды дауылдар жиі болады, қысы біршама салқын.
Белдеудің орталық бөлігіндегі таулы аудандарда биіктаулы субтропиктік климат қалыптасады. Тынық мүхит жағалауларына субтропиктік муссондық климат тән.
Тропиктік климаттық белдеу материктің тек батыс бөлігін қамтиды. Бүл белдеуде тропиктік климат континенттік сипат алады. Оның басты себебі Үнді мұхитынан келетін ылғалды ауа массалары биік таулардың кедергі болуынан ішкі аудандарға өте алмайды. Сондықтан ауа температурасы жыл бойы жоғары, әеіреее жазда аңызақ, аптап ыстықтарға ұласады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 200 мм-ге дейін, тіпті кейбір жерлерде бүл көрсеткіш 50 мм-ден де аз. Осы белдеу ыстық, құрғақ тропиктік континенттік ауа массаларының қалыптасу аймағы болып табылады. Мұнда Еуразияның аса ірі шөлдері орналасқан .
Субэкваторлық климаттық белдеу Үндістан, Үндіқытай түбектері мен оларға жалғасып жатқан аралдарды қамтиды. Гималай тауы климат айрық жота болғандықтан белдеудің солтүстік шекарасы оның биік бөліктері арқылы өтеді. Осы тау жотасы арқылы екі өтпелі климаттық белдеу бір-бірімен шектеседі. Жазда Үнді мұхитынан мол ылғал әкелетін экваторлық ауа массалары субтропиктік белдеу шегіне дейін жетеді. Гималай тауы мен Үндіқытай түбегі шектесетін ауданда жауын-шашынның Жер шарындағы мол түсетін ауданы (орташа мөлшері 12000 мм, ең көп мөлшері 20000 мм). Қыста материктен соғатын қүрғақ тропиктік ауаның ықпалы күшейеді. Тропиктік және экваторлық ауа массаларының маусым бойынша алмасуынан қалыптасатын, қысы құрғақ, ал жазы жаңбырлы болатын мұндай климат субэкваторлық ауыспалы ылғалды немесе тропиктік муссондық деп аталады .
Экваторлық белдеу Еуразияның оңтүстік-шығысындағы аралдарды қамтиды. Жыл бойы экваторлық ауа массалары басым болады. Айлық орташа температура үлкен ауытқуларға ұшырамайды, жыл бойы +24°С-тан төмен түспейді. Тұрақты түрде екі жарты шардың пассаттарының ықпалында болатындықтан, жауын-шашын өте мол түседі. Көктем мен күзде жауын-шашынның мөлшері күрт артады. Жоғары температура мен мол ылғалдылық жағдайында ыстық әрі қапырық ауа райы қалыптасады.
Еуразиядағы климат жағдайларының алуантүрлілігі адамдардың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне, шаруашылық әрекетінің сипатына, әсіресе ауыл шаруашылығының дамуына тікелей ықпал жасайды. Ауыл шаруашылығын дамытуға материктің солтүстігі мен солтүстік-шығысында жазда жылудың жетіспеуі мен мәңгі тоң, ал ішкі аудандарда ылғалдың жеткіліксіздігі кедергі болады. Жазы ыстық, қысы біршама жұмсақ қоңыржай белдеуде бидай, жүгері және басқа дәнді дақылдар, қант қызылшасы, алма, жүзім өсіріледі. Бұл белдеудің оңтүстігінде суаруды, жылуды көп қажет ететін күріш пен мақта егіледі. Еуразияның үлан-байтақ кең далаларында ежелден жайылымдық малшаруашылығы дамыған. Әсіресе Қазақстан мен Орталық Азияда мал шаруашылығының дәстүрлі сипаты (жыл мезгілдеріне байланысты жайылымдарды ауыстыру) сақталған. Субтропиктік белдеудің Жерорта теңізі аймағының климаты цитрустар, зәйтүн және жеміс ағаштарын өсіруге өте қолайлы. Материктің шығысы мен оңтүстігінің муссонды климаты жағдайында күріш, мақта, шай бутасы, қант құрағы,кофе, банан, ананас және т.б. тропиктік дақылдар мен жемістер көп өсіріледі.
Тұрғын үйлерді салуда да климаттық жағдайлар ескеріледі. Мысалы, Сібірдің қатты аяз болатын аудандарында терезе әйнегі үш қабаттан түрады, ал оңтүстіктегі ыстық климат жағдайында үйлердің қабырғасы бамбук таяқшаларынан ғана қүрастырылған. Жаңбыр көп жауатын еуропалық бөлікте үйлердің шатыры үшкір болып келсе, шөлді аудандарда үйлердің төбесі жадағай тегіс болады.Күшті желдер жиі болатын аудандарда жол бойларын қар мен құмның басып қалуынан қорғайтын орман белдеулері отырғызылады.

3. Еуразияның табиға заналары
Табиғат зоналарының орналасуы. Еуразия солтүстік жартышардың барлық климат белдеулерін алып жатқандықтан, мұнда солтүстік жартышарға тән барлық табиғат зоналарының жиынтығы кездеседі. Олар материктің көп бөлігінде ендік бағытқа сәйкес, батыстан шығысқа қарай созылып жатыр.
Солтүстіктегі арктикалық аралдардан бастап, тайга зонасына дейін табиғат зоналары ендік бағытта тұтас алап болып созылып жатыр, ал одан оңтүстікке қарай зоналар батыстан шығысқа қарай жіңішке жолақтар түрінде таралады. Қоңыржай белдеудің көпшілік бөлігін тайга зонасы алып жатыр, оның батысы мен шығысы жалпақ жапырақты ормандармен көмкерілген. Материктің ішкі бөлігінде тайга бірден орманды дала мен далаға ауысады. Тынық мұхитынан келетін ылғалдың материк ортасына қарай азаюына байланысты бұл зоналар шығыста ендік бағытта бұрылыс жасайды. Ылғал мүлде жеткіліксіз ішкі аудандарда шөлейт және шөл зоналары қалыптасады. Табиғат зоналарының орналасуы мен ерекшеліктерін тереңірек түсіну үшін оларды белдеу бойынша қарастырайық.
Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары.
Арктикалық белдеудің қиыр солтүстігіндегі аралдарды арктикалық шөл зонасы алып жатыр. Жазы өте суық және қысқа. Қыста температура -40°С-тан төмен болады. Қарлы борандар мен тұмандар жиі болып түрады. Аралдарды түгелдей дерлік мұз жауып жатыр. Мұздан бос жерлерде мүк, қына, балдырлар өседі, топырақ қалыптасып жетілмеген. Жануарлардан ақ аю мен ақтүлкі кездеседі, жағалаулары жазда құс базарына айналады. Соңғы кезде ақ аю саны азаюда. Субарктикалық белдеуді тундра мен орманды тундра зоналары алып жатыр. Тундра дегеніміз толық жетілмеген батпақты топырақтардағы мүкті-қыналы және бұталы өсімдіктерден тұратын, климаты қатал белдеу. Мұнда күшті желдер мен қарлы борандар жиі соғады. Сондықтан бұталы өсімдіктер жерге төселіп өседі. Тундрада ең көп тараған өсімдік - бұғы мүгі солтүстік бүғыларының негізгі азығы болып табылады. Оңтүстікке қарай жүрген сайын жел бәсеңдеп, жылылықтың артуына байланысты тундра зонасы орманды тундраға ауысады.
Бұл зона мүктер мен бұталарға біршама бай болғандықтан солтүстік бүғысымен қатар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.