Суспензия түзетін дәрілік заттар
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
Дәрілер технологиясы кафедрасы
Дәріс комплекстері
Пән: Фармацевтік технологияның негіздері
Пән коды: OFT 3328
Мамандық: 5В074800 Фармацевтикалық өндіріс технологиясы
Оқу сағатының көлемі (кредит): 90 (2 кредит)
Курс және оқу семестрі: 3 курс, 5 семестр
Бекітілген
_____________ Сағындықова Б.А.
кафедра меңг., фарм.ғ.д.,
профессор ___ _____ 2014 ж.
хаттама № ___
2014 ж.
1-Кредит
Дәріс № 1
1. Тақырыбы: Ұнтақтар дәрілік түр ретінде. Ұнтақтар дайындаудың
ережелері.
2. Мақсаты: студенттер физика – химиялық қасиеттері және мөлшері әр
түрлі дәрілік заттармен жай және күрделі ұнтақтарды дайындаудың теориялық
негіздерін меңгеру керек.
3. Дәріс тезистері:
1. Кіріспе. Анықтамасы. Сипаттамасы. Жіктелуі.
2. Ұнтақтардың рецепте жазылу тәсілдері.
3. Ұнтақтар дайындаудың технологиялық схемасы.
4. Ұнтақтардың жеке технологиясы.
5. Ұнтақтардың сапасын бағалау.
Кіріспе. Анықтамасы. Сипаттамасы. Жіктелуі. Ұнтақтар – iшке және сыртқа
қолданылатын, бiр немесе бiрнеше майдаланған заттардан тұратын және
сусымалды қасиетi бар қатты дәрiлiк түр. Ұнтақтар официнальды дәрiлiк түр.
CCPO Мемлекеттiк Фармакопеяның Х1 басылымына жалпы мақала енгiзiлген (2
том, 150 бет). Дисперсиологиялық жiктелу бойынша ұнтақтар дисперстiк ортасы
болмайтын, әртүрлi көлемдегi және формадағы майда дисперстi бөлшектерден
тұратын еркiн дисперстiк жүйе. Дәрiханалардың қазiргi таңдағы
рецептурасында ұнтақтар орта есеппен жалпы экстемпоральды рецептураның 20-
23% құрайды.
Ұнтақтардың жiктелуi. Ұнтақтар қолдану тәсiлi, құрамы, мөлшерленуi
(дозалануы) бойынша жiктеледi: қолдану тәсiлi бойынша: ішке қолдануға
арналған ұнтақтар, сыртқа қолдануға арналған ұнтақтар; құрамы
бойынша:қарапайым (жәй) ұнтақтар, күрделi ұнтақтар; мөлшерленуi (дозалануы)
бойынша: дозаларға бөлiнген ұнтақтар, дозаларға бөлiнбеген (мөлшерленбеген)
ұнтақтар;
Ұнтақтардың рецепте жазылу тәсілдері. Дозаланбаған ұнтақтар бiр
тәсiлмен жазылады. Рецепте босатуға арналған дәрiлiк заттардың салмақтық
мөлшерi көрсетiледi. Дозаланған ұнтақтар рецептте екi тәсiлмен жазылады:
а) Бөлiнген тәсiл. Рецептте әр дәрiлiк заттың ұнтақтың 1 дозасына
есептелген мөлшерi жазылады, осындай дозадан дайындалатын ұнтақ саны
көрсетiледi, мысалы:
б) Бөлiнетiн тәсiл. Рецептте дәрiлiк заттың барлық ұнтақ санына керектi
мөлшерi жазылады және қанша дозаға бөлу саны көрсетiледi:
Ұнтақтар технологиясының сатылары. Ұнтақтар дайындау технологиясы
келесi сатылардан тұрады: ұнтақтау; елеу; араластыру; дозалау (мөлшерлеу);
орамдау және безендiру; сапасын бағалау.
Ұнтақтардың жеке технологиясы. Қарапайым ұнтақтардың технологиясы.
Қарапайым ұнтақтарды дайындау технологиясы келесi сатылардан тұрады:
ұнтақтау; дозалау; орамдау, безендiру. Қарапайым ұнтақтар технологиясында
араластыру сатысы болмайды.
Күрделi ұнтақтардың технологиясы. Күрделi ұнтақтың құрамына заттар
қоспа ретiнде және әртүрлi мөлшерде енуi мүмкiн, олар негiзiнен iшуге
қолдануға белгiленедi. Жазылған заттардың физикалық қасиеттерiнiң
ерекшелiктерi және олардың әртүрлi қиыстырылуы күрделi ұнтақтарды әртүрлi
тәсiлдермен дайындауды қажет етедi.
Әр уақытта күрделi ұнтақтардың технологиясының жалпы ережелерiн сақтау
қажет:
• рецепте берiлген дәрiлiк заттардың сыйымдылықтарын тексеру;
• улы және күштi әсер ететiн заттардың дозасын тексеру;
• күрделi ұнтақтардың жалпы мөлшерiн есептеу, бақылау паспортын жазу;
• жеке ингредиенттердiң келiге салу кезектестiгiн анықтау;
• күрделi ұнтақтардың майдалануының және араласуының белгiленген оптималды
уақытын сақтау;
• дайын ұнтақтардың майдалану дәрежесiн және араласу бiртектiлiгiн тексеру;
• дайын ұнтақтарды дозалау;
• ұнтақтарды орамдау және безендiру ережесiн сақтау.
Ұнтақтардың сапасын бағалау. Ұнтақтардың сапасын бағалау технологиялық
процестiң әртүрлi кезеңдерiнде жүргiзiледi:
- алдынғы кезеңде (сыйымдылығын, өлшемiн және т.б. тексеру);
- дайындау сатыларында (бiркелкiлiгiн, сусымалдығын, түсiнiң және иiсiнiң
ингредиенттерге сәйкестiгiн тексеру);
- дайын препараттың (органолептикалық бағалау, бөлшектiң өлшемiн
анықтау, салмағынан ауытқуын және т.б. анықтау);
- босатар кезде бағалау (орамдалуының, безендiрiлуiнiң сәйкестiгiн),
қатысты
құжаттардың: жазбаша бақылау паспортының, рецепт көшiрмесiнiң және
т.б. дұрыс жазылуын тексеру.
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. Рецепт үлгілері.
2. Сигнатура
3. Дәріхана келілерінің параметрлері
4. Ұнтақтарды орамдау
5. Ұнтақтарды облаткаға орамдау
6. ДА – 0,0015 ұнтақтарды
7. Дәріханада сейфте сақталатын, аса улы заттардың тізімі
8. Қосымша сұйықтықпен майдаланатын дәрілік заттар
9. Әр түрлі дисперсті жүйелердің қасиеттері
Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық
технологиясы: оқулық. Шымкент, 2008.- 436 бет.
4. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н.,
Тарусова Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488
с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91
Ќаулысы "Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен
медициналыќ техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын
санитариялыќ-эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын
бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік
заттардыѕ ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін
бекіту туралы" Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14
шілдедегі № 712 ќаулысына ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау
жїргізу ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. Ұнтақтарға дәрiлiк түр ретiнде анықтама берiңiздер?
2. Құрамы мен қолданылуы бойынша ұнтақтар қалай жiктеледi?
3. Ұнтақтардың технологиялық сатыларын атаңыз?
4. Ұнтақтарды босатудың бөлiнетiн және бөлiнген әдiстерiн салыстырыңыз?
5. Жәй (қарапайым) ұнтақтарды алу технологиясы?
6. Күрделi ұнтақтарды дайындау кезiнде ингридиенттердi араластыру тәртiбiне
қандай факторлар әсер етедi?
7. Ұнтақтар технологиясында тритурацияны қолданудың қажеттiлiгi неде?
8. Итжидектiң құрғақ, қою экстракттарын және қою экстракт ерiтiндiсiн
ұнтақтар технологиясында қолданудың салыстырмалы артықшылығы неде?
9. Құрамында қиын ұнтақталынатын заттары бар ұнтақтар технологиясында
этанолды не үшiн қолданады?
Дәріс № 2
1. Тақырыбы: Сұйық дәрілік түрлер. Ерітінділер. Микстуралар
технологиясы.
1. 2. Мақсаты: студенттер сұйық дәрілік түрлер дайындаудың теориялық
негіздерін және сапасын бағалауды меңгеруі керек.
3. Дәріс тезистері:
1. Сұйық дәрілік түрлердің сипаттамасы. Жіктелуі.
2. Концентрация. Сұйық дәрілік түрлерге рецепт жазу әдістері.
3. Сұйық дәрілік түрлерді дайындау үшін қолданылатын еріткіштер. Оларға
қойылатын талаптар. Аппаратура.
4. Ерітудің ерекше жағдайлары.
5. Сұйық дәрiлiк түрлердi дайындау салмақтық және салмақтық-көлемдiк
тәсiлдерiмен
жүргiзiледi.
6. Iшке және сырт тәнге қолданылатын сұйық дәрiлiк түрлердi дайындау
тәсiлi дәрiлiк түрге
және дисперстiк ортаның табиғатына байланысты.
7. Ерітінділердің сапасын бағалау.
Сұйық дәрiлiк түрлердiң жалпы сипаттамасы. Жiктелуi. Сұйық дәрiлiк
түрлер – дәрiлiк зат сұйық дисперстiк ортада ерiген жүйе. Дисперсологиялық
жiктелуi бойынша сұйық дәрiлiк түрлер еркiн дисперстiк жүйеге жатады. Сұйық
дәрiлiк түрлердiң келесi белгiлерi бойынша бiрнеше топқа жiктеледі: қолдану
тәсiлi бойынша; дисперстi фазаның ұнтақталу дәрежесi және оның дисперстiк
ортамен байланысы бойынша; ерiткiштiң құрамы мен табиғаты бойынша.
Концентрация. Сұйық дәрілік түрлерге рецепт жазу әдістері.
Ерiтiндiлердi сұйық дәрiiк түр ретiнде белгiлеген кезде, рецепттердi
әртүрлi тәсiлмен құрастырады: пайыз түрiнде; еритiн зат пен ерiткiштi бөлек
көрсету арқылы; ерiтiндi көлемiн қажеттi көлемге дейiн жеткiзу арқылы; зат
мөлшерiнiң ерiткiш мөлшерiне қатынасы арқылы.
Сұйық дәрілік түрлерді дайындау үшін қолданылатын еріткіштер. Оларға
қойылатын талаптар. Аппаратура. Сұйық дәрiлiк түрлердi дайындаған кезде
ерiткiш ретiнде табиғаты әртүрлi заттар қолданылуы мүмкiн: полярлы: су,
спирт; полярсыз: көмiрсутектер. Сұйық дәрiлiк түрлердi дайындауға
қолданылатын ерiткiштер белгiлi бiр талаптарға сай болуы керек, соның
iшiнде: ерiткiштердiң ерiткiштiк қасиетi жоғары болуы керек; ерiткiштер
химиялық және фармакологиялық индифференттi болуы керек; ерiткiштер
микроорганизмдердiң өсуiне тұрақты болуы керек; жағымсыз иiсi мен дәмiнiң
болмауы; ерiткiштер арзан және қол жетерлiк болуы керек. Ерiткiштер: сулы –
тазартылған су; бейсу – ұшқыш және ұшқыш емес еріткіштер болып бөлiнедi.
Ұшқыш ерiткiштерге этил спиртi (этанол), эфир, хлороформ жатады. Ұшқыш емес
ерiткiштерге өсiмдiк майлары, глицерин, этиленгликоль, пропиленгликоль,
кремний органикалық қосылыстар жатады.
Дәрiханада дистилденген (тазартылған) суды алу бөлек бөлмеде арнайы
қондырғыларды қолдану арқылы ҚР ДСМ 25.03.02 ж. № 9 Дәрiхана ұйымдарын
орналастыру, жабдықтау және пайдаланудың санитарлық ережелерi мен
нормалары бұйрығының 9 бөлiгiнде көрсетiлген (16-18 беттер) талаптары
бойынша құбырдағы судан айдау тәсiлiмен жүргiзiледi. Бұл бөлмеде басқа
жұмыстарды жүргiзуге болмайды. Дәрiханада дистилляцияны дұрыс жүргiзудi,
аквадистилляторларды және оның бөлшектерiн өңдеудi, сонымен бiрге суды
жинайтын және сақтайтын жауапты қызметкер тағайындалады. Тазартылған судың
сапасына бастапқы құбырдағы ауыз суының құрамы, дистилляторлардың
конструкциясының ерекшелiктерi әсер етедi. Әр қондырғы негiзгі үш
элементтен құралады: буландыру камерасы, конденсатор, қабылдағыш.
Буландырғышта (буландыру камерасы) суды қайнағанға дейiн қыздырады. Су
булары конденсаторға өтiп, сұйықтыққа айналады және дистиллят күйiнде
қабылдағышта жиналады. Судағы барлық ұшпайтын қоспалар аквадистилляторда
қалады. Кейiнгi кезде дистилденген судың орнына минералсыздандырылған суды
қолдануға көңiл аударылып отыр. Суды тұзсыздандыру (минералсыздандыру) үшiн
әртүрлi қондырғылар қолданылады. Жұмыс iстеу принципi: суды ион алмастырғыш
шайырлары арқылы өткiзiп тұздардан тазартады. Қондырғылардың негiзгi бөлiгi
катиониттермен және аниониттермен толтырылған колонкалар. Катиониттердiң
активтiлiгi, сутек иондарының сiлтiлi және сiлтiлi-жерлi металлдардың
иондарына алмасу қабiлетi бар карбоксил немесе сульфон топтарының болуына
тәуелдi.
Ерітудің ерекше жағдайлары.
- егер дәрiлiк заттың мөлшерi 3%-ға дейiн болса, онда тазартылған су
мөлшерiн рецептте қанша жазылса, сонша көлемде алу керек, себебi, ұнтақтың
мөлшерi оны ерiткен кездегi ерiтiндi көлемiнiң өзгеруi (ҚР ДСМ 2.06.2003
ж. N 85 бұйрығындағы ауытқу нормаларына кiредi);
- егер ерiтiндi құрамында улы, күштi әсер ететiн заттар жазылған болса,
онда ең алдымен осы заттардың дозаларының дұрыстығын тексередi;
- аса гигроскопиялық заттардың (кальций хлориді, кальций ацетаты) сұйық
дәрiлiк түрлерiн дайындау кезiнде олардың концентраттарын қолданады,
мысалы, кальций хлоридi ерiтiндiлерiнiң технологиясында 50%-дық немесе 20%-
дық концентрлi ерiтiндiлерi қолданылады;
- ерітінділерді дайындау кезінде дәрілік заттардың қасиеттерін ескеру
қажет: баяу және аз еритiн дәрiлiк заттар; ірі кристалды заттар;
тотықтырғыш қасиетi бар заттар; жеңiл еритiн комплекстi қосылыс түзетiн
заттар және т.б.
Салмақтық тәсiлмен:
- қатты және сұйық дәрiлiк заттардың, салмақпен дозаланатын тұтқыр және
ұшқыш ерiткiштердегi ерiтiндiлерi;
- дисперстiк орта табиғатына байланыссыз (сулы, спирттi-сулы, бейсу),
дисперстiк фаза концентрациясы 3% және одан жоғары суспензиялар;
- дисперстiк фазасының концентрациясына байланыссыз эмульсиялар;
- сұйық гомеопатиялық дәрiлiк құралдар.
Салмақтық-көлемдiк тәсiлмен:
- сулы ерiтiндiлер;
- сулы-спирттi ерiтiндiлер;
- галендi, жаңа галендi дәрiлiк құралдар (тұндырмалар, сұйық экстракттар,
адонизид және басқалар) дайындалады.
Салмақтық-көлемдiк тәсiлмен дәрiханада сұйық дәрiлiк түрлердi
(микстураларды) дайындау үшiн: өлшегiш құралдар комплектiсi; бюреткалық
қондырғылар үшiн арнайы концентрлi ерiтiндiлер; микстураларды дайындау
үшiн арнайы есептеулер жүргiзу қажет.
Микстураларды концентрлi ерiтiндiлермен және құрғак заттарды ерiту
арқылы дайындау. ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. N 142 Дәрiлiк құралдарды дайындау
Ережелерi туралы бұйрығының 1 бөлiмiнде жалпы сұйық дәрiлiк түрлердi,
соның iшiнде микстураларды да салмақтық-көлемдiк әдiспен дайындау
ережелерi келтiрiлген.
Бұл нұсқау 2 бөлiмнен тұрады:
1 бөлiм - сұйық дәрiлiк түрлердi дайындау ережелерi;
2 бөлiм - қосымшалар.
Сұйық дәрiлiк түрлердi салмақтық-көлемдiк әдiспен дайындау бөлiмi
26 тармақтан тұрады.
Дәрiлiк заттарды ерiту және араластыру реттiлiгi, жалпы дайындау
ережелерi осы бұйрықтың 15 тармағында келтiрiлген. Сулы дисперстiк ортасы
бар сұйық дәрiлiк түрлердi дайындаған кезде, ең алдымен есептелген,
өлшенген (тазартылған, шаншуға арналған немесе хош иiстi) суда,
ерiгiштiгiн және өзара әрекеттесуiн ескере отырып, қатты дәрiлiк және
қосымша заттарды ерiтедi.
ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. N 142 бұйрығының 16-тармағы. 1) Сұйық дәрiлiк
түрлердiң жалпы көлемi жазылу тәсiлiне (рецептте дейiн деген
көрсеткiштiң барына немесе жоқтығына байланысты), ерiткiш ретiнде хош
иiстi сулардың, пертуссиннiң, тұндырмалардың және басқа галендiк
препараттардың рецептте болуына байланысты анықталады.
2) Егер рецепте белгiлi көлемге дейiн деп жазылса, онда рецептте
жазылған сұйық ингредиенттердiң көлемiн сулы ерiтiндi көлемiне енгiзедi,
микстураның жалпы көлемi рецептте көрсетiледi.
Сұйық дәрiлiк түрлердi салмақтық-көлемдiк әдiспен еритiн қатты
дәрiлiк заттармен және концентрлi ерiтiндiлермен дайындаған кезде
ерiтiндi көлемiнiң өзгеруi осы бұйрықтың 18 тармағымен реттеледi.
Дәрiлiк түр құрамына кiретiн ұнтақ заттардың қосындысы 3%-ға дейiн
болса және олардың концентрлi ерiтiндiлерi болмаса, онда дәрiлiк заттарды
жазылымда көрсетiлген су мөлшерiнде немесе басқа сұйықтықта ерiтедi. Бұл
кезде қатты дәрiлiк затты ерiткенде, ерiтiндiнiң жалпы көлемiнiң өзгеруiн
ескермеуге болады, себебi, қатты заттардың мөлшерi ерiтiндiнiң жалпы
көлемiне әсер етпейдi және ауытқулар көрсетiлген нормаларға сәйкес
болады.
Дәрiлiк түр құрамына кiретiн ұнтақ заттардың қосындысы 3%-ға тең
және одан жоғары болса, онда ол заттардың концентрлi ерiтiндiлерi
қолданылады немесе ерiтiндi қатты заттар қолдана дайындалатын болса, бұл
кезде 1 г затты 200С температурада ерiткендегi ерiтiндi көлемiнiң ұлғаюын
(көлем ұлғаю коэффициентiн -КҰК) ескередi.
Егер дәрiханада көрсетiлген дәрiлiк заттардың концентрлi ерiтiндiлерi
жоқ болса, онда дәрiлiк түрдi өлшегiш ыдыста немесе дәрiлiк заттарды
ерітуге қажеттi су көлемiн, олардың көлем ұлғаю коэффициентiн (КҰК) ескерiп
дайындайды. Бұл жағдайда дәрiлiк заттарды жазылымда көрсетiлген су
көлемiнде ерiтуге болмайды, себебi, құрғақ заттарды ерiткенде микстура
көлемiнiң ұлғаюы, сұйық дәрiлiк түрлердiң жалпы көлемiнде жiберiлетiн
ауытқу нормасына кiрмейдi. Құрғақ заттардың мөлшерi ерiтiндi көлемiн
ұлғайтып жiбередi.
ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. N 142 бұйрығының 20 тармағы. Құрамында хош иiстi
сулары бар сұйық дәрiлiк түрлердi (микстураларды) дайындау.
Хош иiстi сулар (жалбыз, аскөк және т.б.) нормативтiк құжаттардың
талаптарына сай дайындалады және көлем бойынша дозаланады. (ҚР ДСМ
15.12.2004 ж. N 142 бұйрығының 14 қосымшасы).
Хош иiстi суды дайындау:
Қарапайым хош иiстi сулар эфир майын суда (1:100) ерiту арқылы
дайындалады.
Хош иiстi сулар жазылымда галендiк препарат немесе ерiткiш ретiнде
берiлуi мүмкiн.
а) Хош иiстi су галендiк препарат ретiнде берiлсе, онда ол микстураға
басқа галендi препараттар сияқты бiрден босататын құтыға ең соңында
қосылады, ал жазылымдағы дәрiлiк заттардың концентрлi ерiтiндiлерiн
қолдануға болады.
б) Егер хош иiстi су ерiткiш ретiнде берiлсе, онда ерiтiндiнi тек
құрғақ заттармен дайындайды. Бұл жағдайда олардың мөлшерi 3%-дан жоғары
болса да көлем ұлғаю коэффицентiн қолдануға болмайды, себебi хош иiстi
сулар өздерi фармакологиялық әсер көрсетедi, сондықтан олардың көлемiн
азайтуға болмайды.
Микстуралардың сапасын, ерiтiндiлердiң көрсеткiштерi бойынша
бағалайды.
Дәрiханаға микстура жазылған рецепт келiп түскенде, келесi шараларды
жүргiзу керек:
- рецептiң дұрыс жазылғандығын тексеру;
- рецептегi ингредиенттердiң сыйымдылығын анықтау;
- микстура көлемiн анықтау;
- ішке қолданатын микстурадағы А және Б тiзiмдерiне жататын дәрiлiк
заттардың дозасын тексеру;
- құрғақ заттардың мөлшерiн есептеу (3%-дан көп немесе аз);
- ерiткiш көлемiн есептеу;
- бақылау паспортын жазу;
- технологиясының тиiмдi вариантын таңдау;
- орамдау, босатуға безендiру.
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. Сұйық дәрілік түрлерді салмақ-көлемде дайындаған кезде жалпы көлемде
жіберілетін ауытқулар.
2. Дистиллятор - Д -10
3. Дистиллятор - ДО - 04
4. Құтыларды тығындауға арналған қондырғы.
5. Препараттарды еріту.
6. Ерітінділерді фильтрлеу.
7. Ерітінділер технологиясы.
8. МФ ХІ басылымы бойынша заттардың ерігіштігі.
9. Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
10.Дәрілік заттардың көлем ұлғаю коэффициенттері және ерітінділердің
тығыздықтары
Графпроектормен тақырып бойынша жазылымдарды демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық технологиясы:
оқулық. Шымкент, 2008.- 436 бет.
4. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н., Тарусова
Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488 с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91 Ќаулысы
"Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен медициналыќ
техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын санитариялыќ-
эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік заттардыѕ
ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін бекіту туралы"
Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14 шілдедегі № 712 ќаулысына
ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау жїргізу
ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. Сұйық дәрiлiк түрлердiң кеңiнен қолданылуын немен түсiндiруге болады?
2. Сұйық дәрiлiк түрлер қолданылуы бойынша қалай жiктеледi?
3. Сұйық дәрiлiк түрлердiң дисперстiк жүйе типтерiне байланысты жiктелуi.
4. Қолданылатын ерiткiштiң табиғатына қарай сұйық дәрiлiк түрлер қалай
жiктеледi?
5. Дистилденген суға МФ бойынша қандай талаптар қойылады?
6. Дистилденген суларды сақтау мерзiмдерi қандай бұйрықпен нормаланады?
7. Сулы ерiтiндiлердiң технологиялық сатыларына сипаттама берiңiздер?
8. Дәрiлiк заттардың еруiн жылдамдату үшiн қандай шаралар қолдануға болады?
9. КҰК дегенiмiз не? Оны қандай жағдайда қолданады?
10. Сулы ерiтiндiлердiң сақталу мерзiмiнiң қысқа болуы неге байланысты және
оларды ұзарту мүмкiндiгi бар ма?
11.Микстуралар технологиясында құрғақ дәрiлiк заттарды пайдаланумен
салыстырғанда
концентрлі ерітінділерді қолданудың қандай артықшылығы бар?
12.Микстура технологиясында қолданылатын концентрлi ерiтiндiлердi сұйылту
немесе
қойылту қажеттiлiгiн неге негiздеуге болады?
13.Микстуралар технологиясында суды, концентрлi ерiтiндiлердi,
экстракциялық
препараттарды өлшеу ретiн неге негiздеуге болады?
14.Құрамында мөлшерi 3%-дан көп болатын құрғақ дәрiлiк заттары бар
микстураларды
дайындау кезiнде КҰК пайдалану қажеттiлiгiн немен түсiндiруге болады?
15.Егер ерiткiш ретiнде хош иiстi су қолданылатын микстуралар
технологиясында
концентрлi ерiтiндiлердi не үшiн қолданбайды?
16. Микстураларға тұндырмаларды, сұйық экстракттарды, шырындарды, жаңа
галендiк және
басқа сұйық препараттарды енгiзу тәртiбi қандай?
17.Микстураның жалпы көлемiн қалай анықтайды?
Дәріс № 3
1. Тақырыбы: Бейсу ерітінділер. Бейсу ерітінділер технологиясы.
2. Мақсаты: студенттер дәрілік және қосымша заттардың физика – химиялық
қасиеттеріне және нормативті құжаттардың талаптарына сай бейсу
ерітінділерді теория жүзінде дайындауды және сапасын бағалауды меңгеру
керек.
3. Дәріс тезистері:
1. Бейсу ерітінділер. Жіктелуі.
2. Ұшқыш еріткіштерде ерітінділер дайындау. Спиртті ерітінділер.
3. Ұшқыш емес еріткіштерде ерітінділер дайындау.
4. Бейсу ерітінділерінің технологиясын және сапасын жетілдіру.
Бейсу ерiтiндiлер. Жіктелуі. Бейсу ерiтiндiлер – дәрілік заттар бейсу
еріткіштерде ерітіледі.Бейсу ерiтiндiлер сыртқа қолдануға арналған дәрiлiк
түрлерге жатады: кiлегей қабаттарға жағуға, терi қабатын сүртуге, жууға,
шаюға, ингаляция жасауға арналған ерiтiндiлер, құлаққа, мұрынға арналған
тамшылар. Бейсу ерiтiндiлердiң технологиясында қолданылатын ерiткiштердi
олардың физико-химиялық қасиеттерiне байланысты ұшқыш және ұшқыш емес бейсу
ерiткiштер деп бөледi. Ұшқыш ерiткiштерге этанол, эфир, хлороформ жатады.
Дәрiхана iс-тәжiрибесiнде кеңiнен этанол қолданылады. Ұшқыш емес ерiткiш
ретiнде глицерин, өсiмдiк майлары, вазелин майы, соңғы жылдары - димексид,
полиэтиленоксид-400 (ПЭО-400), силикондар қолданылады. Бейсу
ерiтiндiлерiнiң технологиясы. Бейсу ерiтiндiлерiнiң технологиясы: ерiту,
фильтрлеу, орамдау, безендiру сатыларынан тұрады. Әр сатының, ерiткiштердiң
физико-химиялық қасиеттерiне байланысты өзiндiк ерекшелiктерi бар.
Ұшқыш еріткіштерде ерітінділер дайындау. Спиртті ерітінділер. Ұшқыш
ерiткiште ерiтiндiлердi дайындау кезiнде ерiткiштiң көп мөлшерi булану
есебiнен және ерiтiндiнiң концентрациясы ұлғаюына байланысты жоғалуы
мүмкiн, сондықтан қыздыру, сүзу немесе фильтрлеу операциялары орындалмайды.
Дәрiлiк заттардың этанолдағы ерiтiндiлерiн дайындау ССРО МФ және сұйық
дәрiлiк түрлердi салмақ-көлемдiк әдiспен дайындау (ҚР ДСМ 15.12.05 ж. № 142
бұйрығының 21 тармағы, ҚР ДСМ 18.04.2000 ж. № 224 бұйрығы) нұсқауымен
реттеледi. Технологиясының ерекшелiктерi: ерiтiндiнi тiкелей босататын
құтыға дайындайды; құты құрғақ болуы керек, себебi су спирттi сұйылтып,
басқа ерiткiшпен араласпайтын дәрiлiк заттардың ерiткiштiк қасиетiн
төмендетедi; құтыға алдымен еритiн затты, содан соң ерiткiштi салады.
Себебi мойны ылғалданған құтыға ылғал затты салу қиын, көп мөлшердегi,
көлемдi дәрiлiк заттарды (ұнтақтарды) құтыға воронка арқылы салады; сусыз
ерiтiндiлердi қажет болған жағдайда ғана құрғақ мақта тампоны арқылы
воронканы шынымен жауып сүзедi. Спирттi сұйылтуға қажеттi есептеулер келесi
тәсiлдермен жүргiзiледi: сұйылту теңдеуiмен, алкоголиметрлiк кестелер
көмегiмен (ССРО МФ ХI басылымы, том 1, кестелер 2, 3, 4 және 5, 315-321
беттер), Крест ережесiмен.
Ұшпайтын бейсу ерiткiштерде ерiтiндiлердi дайындау. Дәрiханада
қолданылатын ұшқыш емес ерiткiштердiң (глицерин, сұйық парафин, өсiмдiк
майлар) тұтқырлығы едәуiр жоғары, сондықтан диффузия баяу жүредi. Еру
процессiн жылдамдату үшiн еритiн заттардың қасиеттерiн ескерiп, қыздырады.
Ерiтiндiлердi қажет болған жағдайда дәке арқылы сүзедi. Бұл ерiтiндiлердiң
этанол ерiтiндiлерiнен ерекшелiгi – салмақ бойынша дайындалады.
Ерiтiндiлердiң салмағы дәрiлiк зат пен ерiткiш салмағының қосындысымен
анықталады.
Бейсу ерiтiндiлерiнiң сапасын және технологиясын жетiлдiру:
- дәрiлiк заттардың көбiн жақсы ерiтетiн, ерiткiштер талаптарына сай
болатын, ерiткiштер қатарын кеңейту;
- дәрiханалық iс-тәжiрибеде талаптарға сай емес ерiткiштер орнына ПЭО-400
және силиконды сұйықтықтарды енгiзу;
- сақталуын және қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ететiн орамдауыш
материалдарды жетiлдiру;
- дәрiхана iшiлiк дайындамалардың ассортиментiн кеңейту, осыған байланысты
дәрiхана жұмысында кiшi механизациялық құралдарды кеңiнен қолдану
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. Этанолды (спиртті) ерітінділер
Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық технологиясы:
оқулық. Шымкент, 2008.- 436 бет.
4. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н., Тарусова
Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488 с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91 Ќаулысы
"Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен медициналыќ
техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын санитариялыќ-
эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік заттардыѕ
ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін бекіту туралы"
Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14 шілдедегі № 712 ќаулысына
ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау жїргізу
ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. Бейсу ерiтiндiлерi қалай жiктеледi?
2. Ұшқыш бейсу ерiткiштерiне сипаттама берiңiздер?
3. Ұшқыш бейсу ерiткiштерiн пайдаланып ерiтiндiлердi дайындау
технологиясының ерекшелiктерi неде?
4. Егер рецепте спирт концентрациясы көрсетiлмесе қандай концентрациядағы
спирт босатылады?
5. Спирттiң концентрациясын сұйылту және қойылту жолдары?
6. Ұшпайтын бейсу ерiткiштерiне сипаттама берiңiздер?
7. Ұшпайтын бейсу ерiткiштерiн қолданып ерiтiндiлердi дайындау ерекшелiгi
неде?
8. Ұшпайтын бейсу ерiткiштерiн қолданып ерiтiндiлер алуды қандай факторлар
жылдамдатады?
9. Бейсу ерiтiндiлерiнiң сапасын және технологиясын жетiлдiрудiң қандай
жолдарын бiлесiз?
Дәріс № 4
1. Тақырыбы: Жоғары молекулалық қосылыстар ерітінділері. Коллоидтық
ерітінділер. Технологиясының ерекшіліктері.
2. Мақсаты: студенттер дәрілік және қосымша заттардың физика – химиялық
қасиеттеріне және нормативті құжаттардың талаптарына сай ЖМҚ және
коллоидты заттардың ерітінділерін теория жүзінде дайындауды және сапасын
бағалауды меңгеруі керек.
3. Дәріс тезистері:
1. ЖМҚ ерітінділері. Анықтамасы. Сипаттамасы.
2. Шексіз ісінетін ЖМҚ ерітінділері.
3. Шекті ісінетін ЖМҚ ерітінділері.
4. Коллоидты ерітінділер. Анықтамасы. Сипттамасы. Қасиеттері.
5. Қорғалған коллоидты ерітінділер. Жеке технологиясы.
6. Жартылай коллоидты ерітінділер.
ЖМҚ ерітінділері. Анықтамасы. Сипаттамасы. Жоғары молекулалық
қосылыстар (ЖМҚ) - бұл молекулалық салмағы бiрнеше мыңнан миллионға дейiн
және одан да жоғары болатын заттар. Қазiргi кезде медицинада және
фармацияда 3000 астам жоғары молекулалы қосылыстар қолданылады. Жоғары
молекулалық қосылыстардың жiктелуi: алыну әдiсiне байланысты (табиғи жоғары
молекулалық қосылыстар, синтетикалық және жартылай синтетикалық жоғары
молекулалық қосылыстар); жоғары молекулалық қосылыстар қолданылуы бойынша
(дәрiлiк заттар; көмекшi заттар (негiздер немесе жағар майлар мен
суппозиторийлер үшiн негiз компонентi, эмульгаторлар, тұрақтандырғыштар,
консерванттар, орамдаушы және тығындаушы материалдар және т.б.); ісiну
қабiлетi бойынша (шексiз iсiнетiн; шектi iсiнетiн); жоғары молекулалық
қосылыстарды молекула түрiне қарай екi топқа бөледi (сфералық (ақ уыздар)
және тiзбектi (крахмал, целлюлоза туындылары) құрылысты). ЖМҚ еруi алдын-
ала жүретiн iсiну процессiмен сипатталады. Iсiну – төмен молекула ерiткiштi
сiңiру арқылы, жоғары молекулалы заттың көлемiнiң ұлғаюымен өздiгiнен
жүретiн процесс. Ісiну процессiн екi сатыда өтетiн процесс ретiнде
қарастыруға болады:бірінші саты - сольватация-гидратация (жылу бөле)
жүредi; екінші саты - iсiну (сұйықтық жылу бөлiнусiз жұтылады). Ерiткiш
диффузиялы түрде молекула жiптерiнiң арасына енедi. Бұл сатыда ерiткiштiң
көп мөлшерi жұтылып, iсiнген ЖМҚ көлемi 10-15 есеге бiрден ұлғаяды. Бiрақ
iсiну процессi әрқашан толық ерумен бiтпейдi, iсiну шектi немесе шексiз
болады. Iсiну көлемiне әртүрлi факторлар әсер етедi. ЖМҚ ерiтiндiлерiнiң
технологиясының сатылары: ерiту, сүзу, орамдау, безендiру.
Шексiз iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерi: пепсин және фермент топтарының
ерiтiндiлерi, шайыр, шырыш ерiтiндiлерi, экстракт ерiтiндiлерi (құрғақ, қою
экстракттар).
Шектi iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерi. Шектi iсiнетiн ЖМҚ желатин, крахмал,
метилцеллюлоза, карбоксиметилцеллюлоза (КМЦ), поливинилпирралидон (ПВП)
және т.б. жатады.
Коллоидты ерітінділер. Анықтамасы. Сипттамасы. Қасиеттері. Коллоидты
ерiтiндiлер - құрылымдық бiрлiгi мицелла деп аталатын молекулалар мен
атомдар комплексi болып табылатын ультра- микрогетерогендi дәрiлiк түр.
Коллоидты ерiтiндiлер дисперстiк фаза мен дисперстiк ортадан тұрады.
Дисперстiк фаза бөлшектерiнiң өлшемдерi 1 нм-ден 100 нм-ге дейiн (0,1 мкм -
0,001 мкм) болады. Коллоидты ерiтiндiлердiң ерекшелiктерi: агрегаттық және
термодинамикалық тұрақсыз; коллоидты ерiтiндiлердiң керi қайту қасиетi жоқ;
коллоидты ерiтiндiлердiң бөлшектерi кәдiмгi микроскопта емес,
ультрамикроскопта байқалады. Көлденең бөлшектерi едәуiр үлкен болғандықтан,
олар арқылы жарық өтпейдi. Осыған орай коллоидты ерiтiндiлер шашыраған
жарықта лайлы болып көрiнедi; коллоидты ерiтiндiлердiң осмостық қысымы
төмен; бөлшектерiнiң мөлшерiнiң үлкендiгiнен коллоидты ерiтiндiлер ЖМҚ
ерiтiндiлерi сияқты әлсiз диффузияланады; коллоидты ерiтiндiлер - лабильдi,
бұл олардың сезiмталдығының жоғары болуымен түсiндiрiледi; коллоидты
ерiтiндiлердiң сақталу мерзiмi шектеулi.
Қорғалған коллоидты ерітінділер. Жеке технологиясы. Фармацевттiк iс-
тәжiрибеде қорғалған коллоидты ерiтiндiлер қолданылады. Қорғалған
коллоидтар - гидрофильдi қасиетi бар ЖМҚ және гидрофобты коллоидты заттан
тұратын жасанды препарат. Қорғалған коллоидтардың ерiгiштiгi ЖМҚ секiлдi
шексiз. Медициналық iс-тәжiрибеде үш коллоидты препарат кеңiнен қолданылады
- колларгол, протаргол (жасанды түрде алынған коллоидты заттар) және ихтиол
(табиғи қорғалған коллоид). Протаргол - ақ уыздардың сiлтiлi гидролиз
өнiмдерiмен - натрий альбуминаттарымен қорғалған күмiс тотығының коллоидты
заты. Күмiс тотығы - 8%, қалған мөлшерi - ЖМҚ қорғанысы. Протаргол
ерiтiндiсiн дайындаған кезде пептизация, яғни ерiту сатысы, колларголдағы
iсiну сатысына қарағанда ұзақ жүреді. Келесi коллоидты қорғалған препарат -
колларгол жасылдау немесе көкшiл-қара пластинкалар, металдық жылтыры бар,
коллоидты ерiтiндi түзе суда еридi. Колларголда 70% күмiс тотығы және 30%-
ға дейiн лизальбин және протальбин қышқылдарының натрий тұздары бар (ЖМҚ).
Ихтиол - табиғи қорғалған коллоид - битуминозды сланецтардын құрғақ
айдалған өнiмi. Ихтиол - қара, тұтқыр сұйықтық, сумен және глицеринмен
жеңiл араласады.
Жартылай коллоидты ерітінділер. Бұл жүйелерде заттар бiрден нағыз
ерiген, сонымен бiрге коллоидты түрде болады. Жартылай коллоидтар ерiген
кезде, бос және ассоциацияланған иондар түзетiн электролиттер. Оларға
сабын, иiлiк заттар, бояғыштар жатады.
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. ЖМҚ фармация қолданылуы.
Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық технологиясы:
оқулық. Шымкент, 2008.-
4. 436 бет.
5. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н., Тарусова
Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488 с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91 Ќаулысы
"Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен медициналыќ
техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын санитариялыќ-
эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік заттардыѕ
ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін бекіту туралы"
Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14 шілдедегі № 712 ќаулысына
ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау жїргізу
ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. ЖМҚ қосылыстардың өзiне тән сипаттамасы мен ерекшелiгi қандай?
2. Фармацевтикалық практикада қандай ерiтiндiлерi қолданылады?
3. Шексiз iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерiнiң жеке технологиялары?
4. Шектi iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерiнiң жеке технологиялары?
5. ЖМҚ ерiтiндiлерiне электролиттер мен спирттi қалай енгiзедi?
6. Коллоидты ерiтiндiлер дегенiмiз не?
7. Протаргол және колларгол ерiтiндiлерiн дайындаудың ерекшелiктерi қандай?
8. Протаргол және колларгол ерiтiндiлерiн фильтрлеуге бола ма?
9. Ихтиол ерiтiндiсiн дайындау технологиясы қалай жүргiзiледi?
10. Коллоидты электролиттердiң (жартылай коллоидтар) ерiтiндiлерiн дайындау
технологиясы.
Дәріс № 5
1. Тақырыбы: Суспензиялар және ішуге арналған эмульсиялар. Дайындау
әдістері.
2. Мақсаты: студенттер дәрілік және қосымша заттардың физика – химиялық
қасиеттеріне және нормативті құжаттардың талаптарына сәйкес суспензиялар
және эмульсияларды теория жүзінде дайындауды, олардың сапасын бағалауды
үйренуі қажет.
3. Дәріс тезистері:
1. Дәрілік түрдің сипаттамасы. Анықтамасы.
2.Суспензияның түзілу жағдайлары. Қасиеттері.
3.Суспензияларды дайындау әдістері: дисперсиялық, конденсациялық..
Суспензия түзетін
дәрілік заттар.
4.Эмульгаторлардың сипаттамасы және жіктелуі.
5.Эмульсияға дәрiлiк заттарды енгiзу
6.Дәнді және майлы эмульсиялар.
7.Суспензиялардың және эмульсиялардың сапасын бағалау.
Дәрілік түрдің сипаттамасы. Анықтамасы. Суспензия - сұйық дисперстiк
ортада ерiмейтiн қатты дисперстiк фазадан тұратын iшуге, сыртқа, шаншуға
қолданылатын микрогетерогендi сұйық дәрiлiк түр.
Артықшылықтары: суспензия түрiнде ерiткiштерде ерiмейтiн дәрiлiк
заттарды босатуға болады, әсер ету эффективтiлiгi бойынша суспензиялар
ерiтiндiлер мен майда ұнтақтар арасынан орын алады. Ұнтақтармен
салыстырғанда суспензиялардағы бөлшектердiң жоғары дисперстiлiгiнен дәрiлiк
заттар тез терапевтiк әсер көрсетедi. Суда ерiтiлген дәрiлiк заттардың сулы
ерiтiндiлерi ағзадан тез шығарылады, ал суспензиялар ұзақ әсер етедi.
Кемшiлiктерi: технологиясы қиын, тұрақсыз, сақтау мерзiмi қысқа дәл
дозаланбайды.
Сондықтан суспензия түрiнде улы және күштi әсер ететiн дәрiлiк заттарды
босату мүмкiндiгi жоқ.
Құрамына және дайындау тәсiлiне байланысты суспензиялар: Iрi
суспензиялар (бөлшектерiнiң өлшемдерi 1-100 мкм аралығында), майда
суспензиялар (бөлшектерiнiң өлшемдерi 0,1-1 мкм аралығында) болып бөлiнедi.
Суспензияларға қойылатын талаптар: бөлшектердiң өлшемдерi 50-100 мкм
болуы, суспензиялар термодинамикалық тұрақты болуы керек, ол дәрiлiк заттың
жеткiлiктi дәл дозалауын қамтамасыз етедi. Ресуспендирлену қасиетін -
суспензияны қатты шайқау жолымен анықтайды. 24 сағат сақталған суспензияны
15-20 секунд шайқағаннан соң, ал 3 тәулiк сақталған суспензияны 40-60
секунд шайқағаннан соң бөлшектерi дисперстiк ортада бiртектi таралуы.
ҚР ДСМ 15.12.04 жылғы Дәрiлiк құралдарды дайындау Ережелерi туралы
бұйрығының 1 бөлiмiнiң 8 тармағына сәйкес суспензиялар дисперстiк фазаның
концентрациясы 3% төмен және дисперстiк ортаның табиғатына (сулы, спирттi-
сулы) байланыссыз салмақ-көлемдiк әдiспен дайындалады. Дисперстiк фазаның
концентрациясы 3% және одан жоғары болса, суспензиялар салмақтық әдiспен
дайындалады.
Суспензияларды түссiз құтыда босатады. Ескерту Қолданар алдында шайқа
этикеткасымен безендiредi.
Суспензияның түзілу жағдайлары. Қасиеттері. Суспензияның түзiлу
жағдайлары: дәрiлiк түр құрамына дисперстiк ортада ерiмейтiн заттар енгенде
(күкiрт, камфора, ментол, мырыш тотығы және т.б. - суспензия физикалық
әдiспен дайындалады); егер дәрiлiк заттың мөлшерi ерiгiштiк шекарасынан
асып кетсе, (суспензиялар физико-химиялық әдiспен дайындалады); ерiткiштi
алмастырғанда суспензияның түзiлуi. (физико-химиялық әдiс); жеке еритiн
дәрiлiк заттарды бiр дисперстiк ортада ерiткен кезде, әрекеттесiп ерiмейтiн
қоспа түзiледi (химиялық әдiс). Суспензияның қасиеттері: суспензиялардың
осмостық қысымы жоқ; бөлшектер мөлшерiнiң үлкендiгiнен жартылай өткiзгiш
мембранадан диффузия құбылысы жүрмейдi; сондықтан сүзу немесе фильтрлеу
процессi жүргiзiлмейдi; кинетикалық тұрақсыз, суспензияларға седиментация
құбылысы тән, ауырлық күшi әсерiнен бөлшектер тұнбаға түседi, егер
бөлшектер бiр-бiрiне жабыспай еркiн тұнса, суспензияны агрегаттық тұрақты
деп атайды, ал егер бөлшектер молекулалық iлiнiсу күшi әсерiнен жабысып
үлпектер түзiп тұнса, суспензияны агрегаттық тұрақсыз деп атайды.
Суспензия технологиясында қолданылатын дәрiлiк заттар гидрофобты және
гидрофильдi болып бөлiнедi. Гидрофильдi-iсiнбейтiн заттарға: висмуттың
негiзгi нитраты, ақ балшық, тальк, мырыш тотығы, магний тотығы, крахмал,
кальций карбонаты, кальций глицерофосфаты жатады. Бұл заттар суда ерiмейдi,
бiрақ сумен жеңiл шыланады. Сондықтан осы препараттармен суспензия дайындау
кезiнде тұрақтандырғыштар қолданылмайды. Гидрофобты заттар - бетi сумен
қиын шыланатын заттар. Олар: гидрофобты қасиеттерi айқын байқалатын және
айқын байқалмайтын болып екi топқа бөлiнедi. Гидрофобты заттармен
суспензиялар дайындаған кезде тұрақтандырғыштар қосады - желатоза
(Gelatosae), өрiк шайыры (Gummi armeniacae), аравия шайыры (Gummi arabica).
Ал декстрин, крахмал шырышы, метилцеллюлоза, карбоксиметилцеллюлозаның
натрий тұзы, поливинилпирролидон сирек қолданылады. Гидрофобты қасиетi
айқын байқалмайтын заттарға терпингидрат, бензонафтол, фенилсалицилат,
сульфодиметоксин, сульфомонометоксин, сульфадимезин жатады. Бұл
препараттармен суспензия дайындаған кезде 1,0 г препаратқа: 0,25 г өрiк
шайыры, 0,5 г аравия шайыры немесе желатоза қосылады. Гидрофобты қасиетi
айқын байқалатын заттарға: камфора, ментол, тимол, бромкамфора, күкiрт
жатады. Олардың суспензияларын тұрақтандыру үшiн 1,0 г препаратқа: 0,5 г
өрiк шайыры, 1,0 г аравия шайыры немесе желатоза қосылады. Гидрофобты
қасиетi айқын байқалатын препараттардың майдалануы 90%-дық этил спиртi
(қиын ұнтақталатын заттар) 1:1 қатынаста қосу арқылы жүргiзiледi. Олар
спиртте жеңiл еридi, спирт буланып кеткен соң рекристаллизация жүредi,
нәтижесiнде зат жеңiл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дәрілер технологиясы кафедрасы
Дәріс комплекстері
Пән: Фармацевтік технологияның негіздері
Пән коды: OFT 3328
Мамандық: 5В074800 Фармацевтикалық өндіріс технологиясы
Оқу сағатының көлемі (кредит): 90 (2 кредит)
Курс және оқу семестрі: 3 курс, 5 семестр
Бекітілген
_____________ Сағындықова Б.А.
кафедра меңг., фарм.ғ.д.,
профессор ___ _____ 2014 ж.
хаттама № ___
2014 ж.
1-Кредит
Дәріс № 1
1. Тақырыбы: Ұнтақтар дәрілік түр ретінде. Ұнтақтар дайындаудың
ережелері.
2. Мақсаты: студенттер физика – химиялық қасиеттері және мөлшері әр
түрлі дәрілік заттармен жай және күрделі ұнтақтарды дайындаудың теориялық
негіздерін меңгеру керек.
3. Дәріс тезистері:
1. Кіріспе. Анықтамасы. Сипаттамасы. Жіктелуі.
2. Ұнтақтардың рецепте жазылу тәсілдері.
3. Ұнтақтар дайындаудың технологиялық схемасы.
4. Ұнтақтардың жеке технологиясы.
5. Ұнтақтардың сапасын бағалау.
Кіріспе. Анықтамасы. Сипаттамасы. Жіктелуі. Ұнтақтар – iшке және сыртқа
қолданылатын, бiр немесе бiрнеше майдаланған заттардан тұратын және
сусымалды қасиетi бар қатты дәрiлiк түр. Ұнтақтар официнальды дәрiлiк түр.
CCPO Мемлекеттiк Фармакопеяның Х1 басылымына жалпы мақала енгiзiлген (2
том, 150 бет). Дисперсиологиялық жiктелу бойынша ұнтақтар дисперстiк ортасы
болмайтын, әртүрлi көлемдегi және формадағы майда дисперстi бөлшектерден
тұратын еркiн дисперстiк жүйе. Дәрiханалардың қазiргi таңдағы
рецептурасында ұнтақтар орта есеппен жалпы экстемпоральды рецептураның 20-
23% құрайды.
Ұнтақтардың жiктелуi. Ұнтақтар қолдану тәсiлi, құрамы, мөлшерленуi
(дозалануы) бойынша жiктеледi: қолдану тәсiлi бойынша: ішке қолдануға
арналған ұнтақтар, сыртқа қолдануға арналған ұнтақтар; құрамы
бойынша:қарапайым (жәй) ұнтақтар, күрделi ұнтақтар; мөлшерленуi (дозалануы)
бойынша: дозаларға бөлiнген ұнтақтар, дозаларға бөлiнбеген (мөлшерленбеген)
ұнтақтар;
Ұнтақтардың рецепте жазылу тәсілдері. Дозаланбаған ұнтақтар бiр
тәсiлмен жазылады. Рецепте босатуға арналған дәрiлiк заттардың салмақтық
мөлшерi көрсетiледi. Дозаланған ұнтақтар рецептте екi тәсiлмен жазылады:
а) Бөлiнген тәсiл. Рецептте әр дәрiлiк заттың ұнтақтың 1 дозасына
есептелген мөлшерi жазылады, осындай дозадан дайындалатын ұнтақ саны
көрсетiледi, мысалы:
б) Бөлiнетiн тәсiл. Рецептте дәрiлiк заттың барлық ұнтақ санына керектi
мөлшерi жазылады және қанша дозаға бөлу саны көрсетiледi:
Ұнтақтар технологиясының сатылары. Ұнтақтар дайындау технологиясы
келесi сатылардан тұрады: ұнтақтау; елеу; араластыру; дозалау (мөлшерлеу);
орамдау және безендiру; сапасын бағалау.
Ұнтақтардың жеке технологиясы. Қарапайым ұнтақтардың технологиясы.
Қарапайым ұнтақтарды дайындау технологиясы келесi сатылардан тұрады:
ұнтақтау; дозалау; орамдау, безендiру. Қарапайым ұнтақтар технологиясында
араластыру сатысы болмайды.
Күрделi ұнтақтардың технологиясы. Күрделi ұнтақтың құрамына заттар
қоспа ретiнде және әртүрлi мөлшерде енуi мүмкiн, олар негiзiнен iшуге
қолдануға белгiленедi. Жазылған заттардың физикалық қасиеттерiнiң
ерекшелiктерi және олардың әртүрлi қиыстырылуы күрделi ұнтақтарды әртүрлi
тәсiлдермен дайындауды қажет етедi.
Әр уақытта күрделi ұнтақтардың технологиясының жалпы ережелерiн сақтау
қажет:
• рецепте берiлген дәрiлiк заттардың сыйымдылықтарын тексеру;
• улы және күштi әсер ететiн заттардың дозасын тексеру;
• күрделi ұнтақтардың жалпы мөлшерiн есептеу, бақылау паспортын жазу;
• жеке ингредиенттердiң келiге салу кезектестiгiн анықтау;
• күрделi ұнтақтардың майдалануының және араласуының белгiленген оптималды
уақытын сақтау;
• дайын ұнтақтардың майдалану дәрежесiн және араласу бiртектiлiгiн тексеру;
• дайын ұнтақтарды дозалау;
• ұнтақтарды орамдау және безендiру ережесiн сақтау.
Ұнтақтардың сапасын бағалау. Ұнтақтардың сапасын бағалау технологиялық
процестiң әртүрлi кезеңдерiнде жүргiзiледi:
- алдынғы кезеңде (сыйымдылығын, өлшемiн және т.б. тексеру);
- дайындау сатыларында (бiркелкiлiгiн, сусымалдығын, түсiнiң және иiсiнiң
ингредиенттерге сәйкестiгiн тексеру);
- дайын препараттың (органолептикалық бағалау, бөлшектiң өлшемiн
анықтау, салмағынан ауытқуын және т.б. анықтау);
- босатар кезде бағалау (орамдалуының, безендiрiлуiнiң сәйкестiгiн),
қатысты
құжаттардың: жазбаша бақылау паспортының, рецепт көшiрмесiнiң және
т.б. дұрыс жазылуын тексеру.
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. Рецепт үлгілері.
2. Сигнатура
3. Дәріхана келілерінің параметрлері
4. Ұнтақтарды орамдау
5. Ұнтақтарды облаткаға орамдау
6. ДА – 0,0015 ұнтақтарды
7. Дәріханада сейфте сақталатын, аса улы заттардың тізімі
8. Қосымша сұйықтықпен майдаланатын дәрілік заттар
9. Әр түрлі дисперсті жүйелердің қасиеттері
Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық
технологиясы: оқулық. Шымкент, 2008.- 436 бет.
4. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н.,
Тарусова Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488
с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91
Ќаулысы "Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен
медициналыќ техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын
санитариялыќ-эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын
бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік
заттардыѕ ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін
бекіту туралы" Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14
шілдедегі № 712 ќаулысына ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау
жїргізу ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. Ұнтақтарға дәрiлiк түр ретiнде анықтама берiңiздер?
2. Құрамы мен қолданылуы бойынша ұнтақтар қалай жiктеледi?
3. Ұнтақтардың технологиялық сатыларын атаңыз?
4. Ұнтақтарды босатудың бөлiнетiн және бөлiнген әдiстерiн салыстырыңыз?
5. Жәй (қарапайым) ұнтақтарды алу технологиясы?
6. Күрделi ұнтақтарды дайындау кезiнде ингридиенттердi араластыру тәртiбiне
қандай факторлар әсер етедi?
7. Ұнтақтар технологиясында тритурацияны қолданудың қажеттiлiгi неде?
8. Итжидектiң құрғақ, қою экстракттарын және қою экстракт ерiтiндiсiн
ұнтақтар технологиясында қолданудың салыстырмалы артықшылығы неде?
9. Құрамында қиын ұнтақталынатын заттары бар ұнтақтар технологиясында
этанолды не үшiн қолданады?
Дәріс № 2
1. Тақырыбы: Сұйық дәрілік түрлер. Ерітінділер. Микстуралар
технологиясы.
1. 2. Мақсаты: студенттер сұйық дәрілік түрлер дайындаудың теориялық
негіздерін және сапасын бағалауды меңгеруі керек.
3. Дәріс тезистері:
1. Сұйық дәрілік түрлердің сипаттамасы. Жіктелуі.
2. Концентрация. Сұйық дәрілік түрлерге рецепт жазу әдістері.
3. Сұйық дәрілік түрлерді дайындау үшін қолданылатын еріткіштер. Оларға
қойылатын талаптар. Аппаратура.
4. Ерітудің ерекше жағдайлары.
5. Сұйық дәрiлiк түрлердi дайындау салмақтық және салмақтық-көлемдiк
тәсiлдерiмен
жүргiзiледi.
6. Iшке және сырт тәнге қолданылатын сұйық дәрiлiк түрлердi дайындау
тәсiлi дәрiлiк түрге
және дисперстiк ортаның табиғатына байланысты.
7. Ерітінділердің сапасын бағалау.
Сұйық дәрiлiк түрлердiң жалпы сипаттамасы. Жiктелуi. Сұйық дәрiлiк
түрлер – дәрiлiк зат сұйық дисперстiк ортада ерiген жүйе. Дисперсологиялық
жiктелуi бойынша сұйық дәрiлiк түрлер еркiн дисперстiк жүйеге жатады. Сұйық
дәрiлiк түрлердiң келесi белгiлерi бойынша бiрнеше топқа жiктеледі: қолдану
тәсiлi бойынша; дисперстi фазаның ұнтақталу дәрежесi және оның дисперстiк
ортамен байланысы бойынша; ерiткiштiң құрамы мен табиғаты бойынша.
Концентрация. Сұйық дәрілік түрлерге рецепт жазу әдістері.
Ерiтiндiлердi сұйық дәрiiк түр ретiнде белгiлеген кезде, рецепттердi
әртүрлi тәсiлмен құрастырады: пайыз түрiнде; еритiн зат пен ерiткiштi бөлек
көрсету арқылы; ерiтiндi көлемiн қажеттi көлемге дейiн жеткiзу арқылы; зат
мөлшерiнiң ерiткiш мөлшерiне қатынасы арқылы.
Сұйық дәрілік түрлерді дайындау үшін қолданылатын еріткіштер. Оларға
қойылатын талаптар. Аппаратура. Сұйық дәрiлiк түрлердi дайындаған кезде
ерiткiш ретiнде табиғаты әртүрлi заттар қолданылуы мүмкiн: полярлы: су,
спирт; полярсыз: көмiрсутектер. Сұйық дәрiлiк түрлердi дайындауға
қолданылатын ерiткiштер белгiлi бiр талаптарға сай болуы керек, соның
iшiнде: ерiткiштердiң ерiткiштiк қасиетi жоғары болуы керек; ерiткiштер
химиялық және фармакологиялық индифференттi болуы керек; ерiткiштер
микроорганизмдердiң өсуiне тұрақты болуы керек; жағымсыз иiсi мен дәмiнiң
болмауы; ерiткiштер арзан және қол жетерлiк болуы керек. Ерiткiштер: сулы –
тазартылған су; бейсу – ұшқыш және ұшқыш емес еріткіштер болып бөлiнедi.
Ұшқыш ерiткiштерге этил спиртi (этанол), эфир, хлороформ жатады. Ұшқыш емес
ерiткiштерге өсiмдiк майлары, глицерин, этиленгликоль, пропиленгликоль,
кремний органикалық қосылыстар жатады.
Дәрiханада дистилденген (тазартылған) суды алу бөлек бөлмеде арнайы
қондырғыларды қолдану арқылы ҚР ДСМ 25.03.02 ж. № 9 Дәрiхана ұйымдарын
орналастыру, жабдықтау және пайдаланудың санитарлық ережелерi мен
нормалары бұйрығының 9 бөлiгiнде көрсетiлген (16-18 беттер) талаптары
бойынша құбырдағы судан айдау тәсiлiмен жүргiзiледi. Бұл бөлмеде басқа
жұмыстарды жүргiзуге болмайды. Дәрiханада дистилляцияны дұрыс жүргiзудi,
аквадистилляторларды және оның бөлшектерiн өңдеудi, сонымен бiрге суды
жинайтын және сақтайтын жауапты қызметкер тағайындалады. Тазартылған судың
сапасына бастапқы құбырдағы ауыз суының құрамы, дистилляторлардың
конструкциясының ерекшелiктерi әсер етедi. Әр қондырғы негiзгі үш
элементтен құралады: буландыру камерасы, конденсатор, қабылдағыш.
Буландырғышта (буландыру камерасы) суды қайнағанға дейiн қыздырады. Су
булары конденсаторға өтiп, сұйықтыққа айналады және дистиллят күйiнде
қабылдағышта жиналады. Судағы барлық ұшпайтын қоспалар аквадистилляторда
қалады. Кейiнгi кезде дистилденген судың орнына минералсыздандырылған суды
қолдануға көңiл аударылып отыр. Суды тұзсыздандыру (минералсыздандыру) үшiн
әртүрлi қондырғылар қолданылады. Жұмыс iстеу принципi: суды ион алмастырғыш
шайырлары арқылы өткiзiп тұздардан тазартады. Қондырғылардың негiзгi бөлiгi
катиониттермен және аниониттермен толтырылған колонкалар. Катиониттердiң
активтiлiгi, сутек иондарының сiлтiлi және сiлтiлi-жерлi металлдардың
иондарына алмасу қабiлетi бар карбоксил немесе сульфон топтарының болуына
тәуелдi.
Ерітудің ерекше жағдайлары.
- егер дәрiлiк заттың мөлшерi 3%-ға дейiн болса, онда тазартылған су
мөлшерiн рецептте қанша жазылса, сонша көлемде алу керек, себебi, ұнтақтың
мөлшерi оны ерiткен кездегi ерiтiндi көлемiнiң өзгеруi (ҚР ДСМ 2.06.2003
ж. N 85 бұйрығындағы ауытқу нормаларына кiредi);
- егер ерiтiндi құрамында улы, күштi әсер ететiн заттар жазылған болса,
онда ең алдымен осы заттардың дозаларының дұрыстығын тексередi;
- аса гигроскопиялық заттардың (кальций хлориді, кальций ацетаты) сұйық
дәрiлiк түрлерiн дайындау кезiнде олардың концентраттарын қолданады,
мысалы, кальций хлоридi ерiтiндiлерiнiң технологиясында 50%-дық немесе 20%-
дық концентрлi ерiтiндiлерi қолданылады;
- ерітінділерді дайындау кезінде дәрілік заттардың қасиеттерін ескеру
қажет: баяу және аз еритiн дәрiлiк заттар; ірі кристалды заттар;
тотықтырғыш қасиетi бар заттар; жеңiл еритiн комплекстi қосылыс түзетiн
заттар және т.б.
Салмақтық тәсiлмен:
- қатты және сұйық дәрiлiк заттардың, салмақпен дозаланатын тұтқыр және
ұшқыш ерiткiштердегi ерiтiндiлерi;
- дисперстiк орта табиғатына байланыссыз (сулы, спирттi-сулы, бейсу),
дисперстiк фаза концентрациясы 3% және одан жоғары суспензиялар;
- дисперстiк фазасының концентрациясына байланыссыз эмульсиялар;
- сұйық гомеопатиялық дәрiлiк құралдар.
Салмақтық-көлемдiк тәсiлмен:
- сулы ерiтiндiлер;
- сулы-спирттi ерiтiндiлер;
- галендi, жаңа галендi дәрiлiк құралдар (тұндырмалар, сұйық экстракттар,
адонизид және басқалар) дайындалады.
Салмақтық-көлемдiк тәсiлмен дәрiханада сұйық дәрiлiк түрлердi
(микстураларды) дайындау үшiн: өлшегiш құралдар комплектiсi; бюреткалық
қондырғылар үшiн арнайы концентрлi ерiтiндiлер; микстураларды дайындау
үшiн арнайы есептеулер жүргiзу қажет.
Микстураларды концентрлi ерiтiндiлермен және құрғак заттарды ерiту
арқылы дайындау. ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. N 142 Дәрiлiк құралдарды дайындау
Ережелерi туралы бұйрығының 1 бөлiмiнде жалпы сұйық дәрiлiк түрлердi,
соның iшiнде микстураларды да салмақтық-көлемдiк әдiспен дайындау
ережелерi келтiрiлген.
Бұл нұсқау 2 бөлiмнен тұрады:
1 бөлiм - сұйық дәрiлiк түрлердi дайындау ережелерi;
2 бөлiм - қосымшалар.
Сұйық дәрiлiк түрлердi салмақтық-көлемдiк әдiспен дайындау бөлiмi
26 тармақтан тұрады.
Дәрiлiк заттарды ерiту және араластыру реттiлiгi, жалпы дайындау
ережелерi осы бұйрықтың 15 тармағында келтiрiлген. Сулы дисперстiк ортасы
бар сұйық дәрiлiк түрлердi дайындаған кезде, ең алдымен есептелген,
өлшенген (тазартылған, шаншуға арналған немесе хош иiстi) суда,
ерiгiштiгiн және өзара әрекеттесуiн ескере отырып, қатты дәрiлiк және
қосымша заттарды ерiтедi.
ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. N 142 бұйрығының 16-тармағы. 1) Сұйық дәрiлiк
түрлердiң жалпы көлемi жазылу тәсiлiне (рецептте дейiн деген
көрсеткiштiң барына немесе жоқтығына байланысты), ерiткiш ретiнде хош
иiстi сулардың, пертуссиннiң, тұндырмалардың және басқа галендiк
препараттардың рецептте болуына байланысты анықталады.
2) Егер рецепте белгiлi көлемге дейiн деп жазылса, онда рецептте
жазылған сұйық ингредиенттердiң көлемiн сулы ерiтiндi көлемiне енгiзедi,
микстураның жалпы көлемi рецептте көрсетiледi.
Сұйық дәрiлiк түрлердi салмақтық-көлемдiк әдiспен еритiн қатты
дәрiлiк заттармен және концентрлi ерiтiндiлермен дайындаған кезде
ерiтiндi көлемiнiң өзгеруi осы бұйрықтың 18 тармағымен реттеледi.
Дәрiлiк түр құрамына кiретiн ұнтақ заттардың қосындысы 3%-ға дейiн
болса және олардың концентрлi ерiтiндiлерi болмаса, онда дәрiлiк заттарды
жазылымда көрсетiлген су мөлшерiнде немесе басқа сұйықтықта ерiтедi. Бұл
кезде қатты дәрiлiк затты ерiткенде, ерiтiндiнiң жалпы көлемiнiң өзгеруiн
ескермеуге болады, себебi, қатты заттардың мөлшерi ерiтiндiнiң жалпы
көлемiне әсер етпейдi және ауытқулар көрсетiлген нормаларға сәйкес
болады.
Дәрiлiк түр құрамына кiретiн ұнтақ заттардың қосындысы 3%-ға тең
және одан жоғары болса, онда ол заттардың концентрлi ерiтiндiлерi
қолданылады немесе ерiтiндi қатты заттар қолдана дайындалатын болса, бұл
кезде 1 г затты 200С температурада ерiткендегi ерiтiндi көлемiнiң ұлғаюын
(көлем ұлғаю коэффициентiн -КҰК) ескередi.
Егер дәрiханада көрсетiлген дәрiлiк заттардың концентрлi ерiтiндiлерi
жоқ болса, онда дәрiлiк түрдi өлшегiш ыдыста немесе дәрiлiк заттарды
ерітуге қажеттi су көлемiн, олардың көлем ұлғаю коэффициентiн (КҰК) ескерiп
дайындайды. Бұл жағдайда дәрiлiк заттарды жазылымда көрсетiлген су
көлемiнде ерiтуге болмайды, себебi, құрғақ заттарды ерiткенде микстура
көлемiнiң ұлғаюы, сұйық дәрiлiк түрлердiң жалпы көлемiнде жiберiлетiн
ауытқу нормасына кiрмейдi. Құрғақ заттардың мөлшерi ерiтiндi көлемiн
ұлғайтып жiбередi.
ҚР ДСМ 15.12.2004 ж. N 142 бұйрығының 20 тармағы. Құрамында хош иiстi
сулары бар сұйық дәрiлiк түрлердi (микстураларды) дайындау.
Хош иiстi сулар (жалбыз, аскөк және т.б.) нормативтiк құжаттардың
талаптарына сай дайындалады және көлем бойынша дозаланады. (ҚР ДСМ
15.12.2004 ж. N 142 бұйрығының 14 қосымшасы).
Хош иiстi суды дайындау:
Қарапайым хош иiстi сулар эфир майын суда (1:100) ерiту арқылы
дайындалады.
Хош иiстi сулар жазылымда галендiк препарат немесе ерiткiш ретiнде
берiлуi мүмкiн.
а) Хош иiстi су галендiк препарат ретiнде берiлсе, онда ол микстураға
басқа галендi препараттар сияқты бiрден босататын құтыға ең соңында
қосылады, ал жазылымдағы дәрiлiк заттардың концентрлi ерiтiндiлерiн
қолдануға болады.
б) Егер хош иiстi су ерiткiш ретiнде берiлсе, онда ерiтiндiнi тек
құрғақ заттармен дайындайды. Бұл жағдайда олардың мөлшерi 3%-дан жоғары
болса да көлем ұлғаю коэффицентiн қолдануға болмайды, себебi хош иiстi
сулар өздерi фармакологиялық әсер көрсетедi, сондықтан олардың көлемiн
азайтуға болмайды.
Микстуралардың сапасын, ерiтiндiлердiң көрсеткiштерi бойынша
бағалайды.
Дәрiханаға микстура жазылған рецепт келiп түскенде, келесi шараларды
жүргiзу керек:
- рецептiң дұрыс жазылғандығын тексеру;
- рецептегi ингредиенттердiң сыйымдылығын анықтау;
- микстура көлемiн анықтау;
- ішке қолданатын микстурадағы А және Б тiзiмдерiне жататын дәрiлiк
заттардың дозасын тексеру;
- құрғақ заттардың мөлшерiн есептеу (3%-дан көп немесе аз);
- ерiткiш көлемiн есептеу;
- бақылау паспортын жазу;
- технологиясының тиiмдi вариантын таңдау;
- орамдау, босатуға безендiру.
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. Сұйық дәрілік түрлерді салмақ-көлемде дайындаған кезде жалпы көлемде
жіберілетін ауытқулар.
2. Дистиллятор - Д -10
3. Дистиллятор - ДО - 04
4. Құтыларды тығындауға арналған қондырғы.
5. Препараттарды еріту.
6. Ерітінділерді фильтрлеу.
7. Ерітінділер технологиясы.
8. МФ ХІ басылымы бойынша заттардың ерігіштігі.
9. Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
10.Дәрілік заттардың көлем ұлғаю коэффициенттері және ерітінділердің
тығыздықтары
Графпроектормен тақырып бойынша жазылымдарды демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық технологиясы:
оқулық. Шымкент, 2008.- 436 бет.
4. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н., Тарусова
Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488 с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91 Ќаулысы
"Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен медициналыќ
техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын санитариялыќ-
эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік заттардыѕ
ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін бекіту туралы"
Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14 шілдедегі № 712 ќаулысына
ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау жїргізу
ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. Сұйық дәрiлiк түрлердiң кеңiнен қолданылуын немен түсiндiруге болады?
2. Сұйық дәрiлiк түрлер қолданылуы бойынша қалай жiктеледi?
3. Сұйық дәрiлiк түрлердiң дисперстiк жүйе типтерiне байланысты жiктелуi.
4. Қолданылатын ерiткiштiң табиғатына қарай сұйық дәрiлiк түрлер қалай
жiктеледi?
5. Дистилденген суға МФ бойынша қандай талаптар қойылады?
6. Дистилденген суларды сақтау мерзiмдерi қандай бұйрықпен нормаланады?
7. Сулы ерiтiндiлердiң технологиялық сатыларына сипаттама берiңiздер?
8. Дәрiлiк заттардың еруiн жылдамдату үшiн қандай шаралар қолдануға болады?
9. КҰК дегенiмiз не? Оны қандай жағдайда қолданады?
10. Сулы ерiтiндiлердiң сақталу мерзiмiнiң қысқа болуы неге байланысты және
оларды ұзарту мүмкiндiгi бар ма?
11.Микстуралар технологиясында құрғақ дәрiлiк заттарды пайдаланумен
салыстырғанда
концентрлі ерітінділерді қолданудың қандай артықшылығы бар?
12.Микстура технологиясында қолданылатын концентрлi ерiтiндiлердi сұйылту
немесе
қойылту қажеттiлiгiн неге негiздеуге болады?
13.Микстуралар технологиясында суды, концентрлi ерiтiндiлердi,
экстракциялық
препараттарды өлшеу ретiн неге негiздеуге болады?
14.Құрамында мөлшерi 3%-дан көп болатын құрғақ дәрiлiк заттары бар
микстураларды
дайындау кезiнде КҰК пайдалану қажеттiлiгiн немен түсiндiруге болады?
15.Егер ерiткiш ретiнде хош иiстi су қолданылатын микстуралар
технологиясында
концентрлi ерiтiндiлердi не үшiн қолданбайды?
16. Микстураларға тұндырмаларды, сұйық экстракттарды, шырындарды, жаңа
галендiк және
басқа сұйық препараттарды енгiзу тәртiбi қандай?
17.Микстураның жалпы көлемiн қалай анықтайды?
Дәріс № 3
1. Тақырыбы: Бейсу ерітінділер. Бейсу ерітінділер технологиясы.
2. Мақсаты: студенттер дәрілік және қосымша заттардың физика – химиялық
қасиеттеріне және нормативті құжаттардың талаптарына сай бейсу
ерітінділерді теория жүзінде дайындауды және сапасын бағалауды меңгеру
керек.
3. Дәріс тезистері:
1. Бейсу ерітінділер. Жіктелуі.
2. Ұшқыш еріткіштерде ерітінділер дайындау. Спиртті ерітінділер.
3. Ұшқыш емес еріткіштерде ерітінділер дайындау.
4. Бейсу ерітінділерінің технологиясын және сапасын жетілдіру.
Бейсу ерiтiндiлер. Жіктелуі. Бейсу ерiтiндiлер – дәрілік заттар бейсу
еріткіштерде ерітіледі.Бейсу ерiтiндiлер сыртқа қолдануға арналған дәрiлiк
түрлерге жатады: кiлегей қабаттарға жағуға, терi қабатын сүртуге, жууға,
шаюға, ингаляция жасауға арналған ерiтiндiлер, құлаққа, мұрынға арналған
тамшылар. Бейсу ерiтiндiлердiң технологиясында қолданылатын ерiткiштердi
олардың физико-химиялық қасиеттерiне байланысты ұшқыш және ұшқыш емес бейсу
ерiткiштер деп бөледi. Ұшқыш ерiткiштерге этанол, эфир, хлороформ жатады.
Дәрiхана iс-тәжiрибесiнде кеңiнен этанол қолданылады. Ұшқыш емес ерiткiш
ретiнде глицерин, өсiмдiк майлары, вазелин майы, соңғы жылдары - димексид,
полиэтиленоксид-400 (ПЭО-400), силикондар қолданылады. Бейсу
ерiтiндiлерiнiң технологиясы. Бейсу ерiтiндiлерiнiң технологиясы: ерiту,
фильтрлеу, орамдау, безендiру сатыларынан тұрады. Әр сатының, ерiткiштердiң
физико-химиялық қасиеттерiне байланысты өзiндiк ерекшелiктерi бар.
Ұшқыш еріткіштерде ерітінділер дайындау. Спиртті ерітінділер. Ұшқыш
ерiткiште ерiтiндiлердi дайындау кезiнде ерiткiштiң көп мөлшерi булану
есебiнен және ерiтiндiнiң концентрациясы ұлғаюына байланысты жоғалуы
мүмкiн, сондықтан қыздыру, сүзу немесе фильтрлеу операциялары орындалмайды.
Дәрiлiк заттардың этанолдағы ерiтiндiлерiн дайындау ССРО МФ және сұйық
дәрiлiк түрлердi салмақ-көлемдiк әдiспен дайындау (ҚР ДСМ 15.12.05 ж. № 142
бұйрығының 21 тармағы, ҚР ДСМ 18.04.2000 ж. № 224 бұйрығы) нұсқауымен
реттеледi. Технологиясының ерекшелiктерi: ерiтiндiнi тiкелей босататын
құтыға дайындайды; құты құрғақ болуы керек, себебi су спирттi сұйылтып,
басқа ерiткiшпен араласпайтын дәрiлiк заттардың ерiткiштiк қасиетiн
төмендетедi; құтыға алдымен еритiн затты, содан соң ерiткiштi салады.
Себебi мойны ылғалданған құтыға ылғал затты салу қиын, көп мөлшердегi,
көлемдi дәрiлiк заттарды (ұнтақтарды) құтыға воронка арқылы салады; сусыз
ерiтiндiлердi қажет болған жағдайда ғана құрғақ мақта тампоны арқылы
воронканы шынымен жауып сүзедi. Спирттi сұйылтуға қажеттi есептеулер келесi
тәсiлдермен жүргiзiледi: сұйылту теңдеуiмен, алкоголиметрлiк кестелер
көмегiмен (ССРО МФ ХI басылымы, том 1, кестелер 2, 3, 4 және 5, 315-321
беттер), Крест ережесiмен.
Ұшпайтын бейсу ерiткiштерде ерiтiндiлердi дайындау. Дәрiханада
қолданылатын ұшқыш емес ерiткiштердiң (глицерин, сұйық парафин, өсiмдiк
майлар) тұтқырлығы едәуiр жоғары, сондықтан диффузия баяу жүредi. Еру
процессiн жылдамдату үшiн еритiн заттардың қасиеттерiн ескерiп, қыздырады.
Ерiтiндiлердi қажет болған жағдайда дәке арқылы сүзедi. Бұл ерiтiндiлердiң
этанол ерiтiндiлерiнен ерекшелiгi – салмақ бойынша дайындалады.
Ерiтiндiлердiң салмағы дәрiлiк зат пен ерiткiш салмағының қосындысымен
анықталады.
Бейсу ерiтiндiлерiнiң сапасын және технологиясын жетiлдiру:
- дәрiлiк заттардың көбiн жақсы ерiтетiн, ерiткiштер талаптарына сай
болатын, ерiткiштер қатарын кеңейту;
- дәрiханалық iс-тәжiрибеде талаптарға сай емес ерiткiштер орнына ПЭО-400
және силиконды сұйықтықтарды енгiзу;
- сақталуын және қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ететiн орамдауыш
материалдарды жетiлдiру;
- дәрiхана iшiлiк дайындамалардың ассортиментiн кеңейту, осыған байланысты
дәрiхана жұмысында кiшi механизациялық құралдарды кеңiнен қолдану
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. Этанолды (спиртті) ерітінділер
Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық технологиясы:
оқулық. Шымкент, 2008.- 436 бет.
4. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н., Тарусова
Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488 с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91 Ќаулысы
"Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен медициналыќ
техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын санитариялыќ-
эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік заттардыѕ
ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін бекіту туралы"
Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14 шілдедегі № 712 ќаулысына
ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау жїргізу
ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. Бейсу ерiтiндiлерi қалай жiктеледi?
2. Ұшқыш бейсу ерiткiштерiне сипаттама берiңiздер?
3. Ұшқыш бейсу ерiткiштерiн пайдаланып ерiтiндiлердi дайындау
технологиясының ерекшелiктерi неде?
4. Егер рецепте спирт концентрациясы көрсетiлмесе қандай концентрациядағы
спирт босатылады?
5. Спирттiң концентрациясын сұйылту және қойылту жолдары?
6. Ұшпайтын бейсу ерiткiштерiне сипаттама берiңiздер?
7. Ұшпайтын бейсу ерiткiштерiн қолданып ерiтiндiлердi дайындау ерекшелiгi
неде?
8. Ұшпайтын бейсу ерiткiштерiн қолданып ерiтiндiлер алуды қандай факторлар
жылдамдатады?
9. Бейсу ерiтiндiлерiнiң сапасын және технологиясын жетiлдiрудiң қандай
жолдарын бiлесiз?
Дәріс № 4
1. Тақырыбы: Жоғары молекулалық қосылыстар ерітінділері. Коллоидтық
ерітінділер. Технологиясының ерекшіліктері.
2. Мақсаты: студенттер дәрілік және қосымша заттардың физика – химиялық
қасиеттеріне және нормативті құжаттардың талаптарына сай ЖМҚ және
коллоидты заттардың ерітінділерін теория жүзінде дайындауды және сапасын
бағалауды меңгеруі керек.
3. Дәріс тезистері:
1. ЖМҚ ерітінділері. Анықтамасы. Сипаттамасы.
2. Шексіз ісінетін ЖМҚ ерітінділері.
3. Шекті ісінетін ЖМҚ ерітінділері.
4. Коллоидты ерітінділер. Анықтамасы. Сипттамасы. Қасиеттері.
5. Қорғалған коллоидты ерітінділер. Жеке технологиясы.
6. Жартылай коллоидты ерітінділер.
ЖМҚ ерітінділері. Анықтамасы. Сипаттамасы. Жоғары молекулалық
қосылыстар (ЖМҚ) - бұл молекулалық салмағы бiрнеше мыңнан миллионға дейiн
және одан да жоғары болатын заттар. Қазiргi кезде медицинада және
фармацияда 3000 астам жоғары молекулалы қосылыстар қолданылады. Жоғары
молекулалық қосылыстардың жiктелуi: алыну әдiсiне байланысты (табиғи жоғары
молекулалық қосылыстар, синтетикалық және жартылай синтетикалық жоғары
молекулалық қосылыстар); жоғары молекулалық қосылыстар қолданылуы бойынша
(дәрiлiк заттар; көмекшi заттар (негiздер немесе жағар майлар мен
суппозиторийлер үшiн негiз компонентi, эмульгаторлар, тұрақтандырғыштар,
консерванттар, орамдаушы және тығындаушы материалдар және т.б.); ісiну
қабiлетi бойынша (шексiз iсiнетiн; шектi iсiнетiн); жоғары молекулалық
қосылыстарды молекула түрiне қарай екi топқа бөледi (сфералық (ақ уыздар)
және тiзбектi (крахмал, целлюлоза туындылары) құрылысты). ЖМҚ еруi алдын-
ала жүретiн iсiну процессiмен сипатталады. Iсiну – төмен молекула ерiткiштi
сiңiру арқылы, жоғары молекулалы заттың көлемiнiң ұлғаюымен өздiгiнен
жүретiн процесс. Ісiну процессiн екi сатыда өтетiн процесс ретiнде
қарастыруға болады:бірінші саты - сольватация-гидратация (жылу бөле)
жүредi; екінші саты - iсiну (сұйықтық жылу бөлiнусiз жұтылады). Ерiткiш
диффузиялы түрде молекула жiптерiнiң арасына енедi. Бұл сатыда ерiткiштiң
көп мөлшерi жұтылып, iсiнген ЖМҚ көлемi 10-15 есеге бiрден ұлғаяды. Бiрақ
iсiну процессi әрқашан толық ерумен бiтпейдi, iсiну шектi немесе шексiз
болады. Iсiну көлемiне әртүрлi факторлар әсер етедi. ЖМҚ ерiтiндiлерiнiң
технологиясының сатылары: ерiту, сүзу, орамдау, безендiру.
Шексiз iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерi: пепсин және фермент топтарының
ерiтiндiлерi, шайыр, шырыш ерiтiндiлерi, экстракт ерiтiндiлерi (құрғақ, қою
экстракттар).
Шектi iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерi. Шектi iсiнетiн ЖМҚ желатин, крахмал,
метилцеллюлоза, карбоксиметилцеллюлоза (КМЦ), поливинилпирралидон (ПВП)
және т.б. жатады.
Коллоидты ерітінділер. Анықтамасы. Сипттамасы. Қасиеттері. Коллоидты
ерiтiндiлер - құрылымдық бiрлiгi мицелла деп аталатын молекулалар мен
атомдар комплексi болып табылатын ультра- микрогетерогендi дәрiлiк түр.
Коллоидты ерiтiндiлер дисперстiк фаза мен дисперстiк ортадан тұрады.
Дисперстiк фаза бөлшектерiнiң өлшемдерi 1 нм-ден 100 нм-ге дейiн (0,1 мкм -
0,001 мкм) болады. Коллоидты ерiтiндiлердiң ерекшелiктерi: агрегаттық және
термодинамикалық тұрақсыз; коллоидты ерiтiндiлердiң керi қайту қасиетi жоқ;
коллоидты ерiтiндiлердiң бөлшектерi кәдiмгi микроскопта емес,
ультрамикроскопта байқалады. Көлденең бөлшектерi едәуiр үлкен болғандықтан,
олар арқылы жарық өтпейдi. Осыған орай коллоидты ерiтiндiлер шашыраған
жарықта лайлы болып көрiнедi; коллоидты ерiтiндiлердiң осмостық қысымы
төмен; бөлшектерiнiң мөлшерiнiң үлкендiгiнен коллоидты ерiтiндiлер ЖМҚ
ерiтiндiлерi сияқты әлсiз диффузияланады; коллоидты ерiтiндiлер - лабильдi,
бұл олардың сезiмталдығының жоғары болуымен түсiндiрiледi; коллоидты
ерiтiндiлердiң сақталу мерзiмi шектеулi.
Қорғалған коллоидты ерітінділер. Жеке технологиясы. Фармацевттiк iс-
тәжiрибеде қорғалған коллоидты ерiтiндiлер қолданылады. Қорғалған
коллоидтар - гидрофильдi қасиетi бар ЖМҚ және гидрофобты коллоидты заттан
тұратын жасанды препарат. Қорғалған коллоидтардың ерiгiштiгi ЖМҚ секiлдi
шексiз. Медициналық iс-тәжiрибеде үш коллоидты препарат кеңiнен қолданылады
- колларгол, протаргол (жасанды түрде алынған коллоидты заттар) және ихтиол
(табиғи қорғалған коллоид). Протаргол - ақ уыздардың сiлтiлi гидролиз
өнiмдерiмен - натрий альбуминаттарымен қорғалған күмiс тотығының коллоидты
заты. Күмiс тотығы - 8%, қалған мөлшерi - ЖМҚ қорғанысы. Протаргол
ерiтiндiсiн дайындаған кезде пептизация, яғни ерiту сатысы, колларголдағы
iсiну сатысына қарағанда ұзақ жүреді. Келесi коллоидты қорғалған препарат -
колларгол жасылдау немесе көкшiл-қара пластинкалар, металдық жылтыры бар,
коллоидты ерiтiндi түзе суда еридi. Колларголда 70% күмiс тотығы және 30%-
ға дейiн лизальбин және протальбин қышқылдарының натрий тұздары бар (ЖМҚ).
Ихтиол - табиғи қорғалған коллоид - битуминозды сланецтардын құрғақ
айдалған өнiмi. Ихтиол - қара, тұтқыр сұйықтық, сумен және глицеринмен
жеңiл араласады.
Жартылай коллоидты ерітінділер. Бұл жүйелерде заттар бiрден нағыз
ерiген, сонымен бiрге коллоидты түрде болады. Жартылай коллоидтар ерiген
кезде, бос және ассоциацияланған иондар түзетiн электролиттер. Оларға
сабын, иiлiк заттар, бояғыштар жатады.
4. Иллюстрациялық материалдар:
Кестелер:
1. ЖМҚ фармация қолданылуы.
Графпроектормен тақырып бойынша рецептерді демострация жасау.
5. Әдебиет:
негізгі:
1. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2008. – 591 с.
2. Государственная Фармакопея Республики Казахстан. Т. 2. – Алматы:
Издательский дом Жибек жолы, 2009 – 804 с.
3. Сағындықова Б.А., Анарбаева Р. М. Дәрілердің дәріханалық технологиясы:
оқулық. Шымкент, 2008.-
4. 436 бет.
5. Р.М. Анарбаева. Дәріханалық дәрілік түрлер технологиясы бойынша
зертханалық сабақтарға арналған оқу құралы.– Шымкент.– 2013.– 329 б.
қосымша:
1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент,
2008. – 348 бет.
2. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақпа майлар. Алматы. –
2004. – 124 бет.
3. У.М. Датхаев. Дәрілік ұнтақтар. Алматы, - 2005. – 64 бет.
4. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968 г.
5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987 г., том 1, том 2.
6. Руководство к практическим занятиям по технологии
лекарственных форм. В.М. Грецкий, В.С. Хоменок. - М., Медицина -
2000 г.
7. Технология изготовления лекарственных форм. Серия Медицина для вас.
Ростов нД: Феникс - 2002. – 448 с.
8. Практикум по технологии лекарственных форм - Под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
9. Фармацевтическая технология – Под ред. И.И. Краснюка, Г.В. Михайловой,
Е.Т. Чижова –Москва, Академия – 2004 г. – 464 с.
10. Фармацевтическая технология. Учебное пособие под ред. проф. В.И.
Погорелова. Ростов нД: Феникс - 2002. – 544 с.
11. Технология изготовления лекарственных форм. – Милованова Л.Н., Тарусова
Н.М., Бабошина Е.В. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.– 448 с.
12. Технология изготовления лекарственных форм. Под ред. д.м.н., проф.,
академика РАМТН Э.М. Аванесьянца. Ростов нД: Феникс - 2002. – 488 с.
13. Практикум по технологии лекарственных форм под ред. И.И. Краснюка и
Г.В. Михайловой. Москва 2007 г. – 432 с.
14. Полный справочник фармацевта – Москва, Эксмо – 2007 г.
15. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 17 ќаѕтардаєы № 91 Ќаулысы
"Дјрілік заттардыѕ, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдар мен медициналыќ
техниканыѕ айналысы саласындаєы объектілерге ќойылатын санитариялыќ-
эпидемиологиялыќ талаптар" санитариялыќ ќаєидаларын бекіту туралы
16. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2011 жылєы 30 желтоќсандаєы № 1692
Ќаулысы Дјрілік заттарды, медициналыќ маќсаттаєы бўйымдарды жјне
медициналыќ техниканы таѕбалау ќаєидаларын бекіту жјне "Дјрілік заттардыѕ
ќауіпсіздігіне ќойылатын талаптар" техникалыќ регламентін бекіту туралы"
Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2010 жылєы 14 шілдедегі № 712 ќаулысына
ґзгерістер енгізу туралы
17. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ 2012 жылєы 19 ќаѕтардаєы № 114
Ќаулысы Дайындалєан дјрілік препараттарєа дјріханаішілік баќылау жїргізу
ќаєидаларын бекіту туралы
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
1. ЖМҚ қосылыстардың өзiне тән сипаттамасы мен ерекшелiгi қандай?
2. Фармацевтикалық практикада қандай ерiтiндiлерi қолданылады?
3. Шексiз iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерiнiң жеке технологиялары?
4. Шектi iсiнетiн ЖМҚ ерiтiндiлерiнiң жеке технологиялары?
5. ЖМҚ ерiтiндiлерiне электролиттер мен спирттi қалай енгiзедi?
6. Коллоидты ерiтiндiлер дегенiмiз не?
7. Протаргол және колларгол ерiтiндiлерiн дайындаудың ерекшелiктерi қандай?
8. Протаргол және колларгол ерiтiндiлерiн фильтрлеуге бола ма?
9. Ихтиол ерiтiндiсiн дайындау технологиясы қалай жүргiзiледi?
10. Коллоидты электролиттердiң (жартылай коллоидтар) ерiтiндiлерiн дайындау
технологиясы.
Дәріс № 5
1. Тақырыбы: Суспензиялар және ішуге арналған эмульсиялар. Дайындау
әдістері.
2. Мақсаты: студенттер дәрілік және қосымша заттардың физика – химиялық
қасиеттеріне және нормативті құжаттардың талаптарына сәйкес суспензиялар
және эмульсияларды теория жүзінде дайындауды, олардың сапасын бағалауды
үйренуі қажет.
3. Дәріс тезистері:
1. Дәрілік түрдің сипаттамасы. Анықтамасы.
2.Суспензияның түзілу жағдайлары. Қасиеттері.
3.Суспензияларды дайындау әдістері: дисперсиялық, конденсациялық..
Суспензия түзетін
дәрілік заттар.
4.Эмульгаторлардың сипаттамасы және жіктелуі.
5.Эмульсияға дәрiлiк заттарды енгiзу
6.Дәнді және майлы эмульсиялар.
7.Суспензиялардың және эмульсиялардың сапасын бағалау.
Дәрілік түрдің сипаттамасы. Анықтамасы. Суспензия - сұйық дисперстiк
ортада ерiмейтiн қатты дисперстiк фазадан тұратын iшуге, сыртқа, шаншуға
қолданылатын микрогетерогендi сұйық дәрiлiк түр.
Артықшылықтары: суспензия түрiнде ерiткiштерде ерiмейтiн дәрiлiк
заттарды босатуға болады, әсер ету эффективтiлiгi бойынша суспензиялар
ерiтiндiлер мен майда ұнтақтар арасынан орын алады. Ұнтақтармен
салыстырғанда суспензиялардағы бөлшектердiң жоғары дисперстiлiгiнен дәрiлiк
заттар тез терапевтiк әсер көрсетедi. Суда ерiтiлген дәрiлiк заттардың сулы
ерiтiндiлерi ағзадан тез шығарылады, ал суспензиялар ұзақ әсер етедi.
Кемшiлiктерi: технологиясы қиын, тұрақсыз, сақтау мерзiмi қысқа дәл
дозаланбайды.
Сондықтан суспензия түрiнде улы және күштi әсер ететiн дәрiлiк заттарды
босату мүмкiндiгi жоқ.
Құрамына және дайындау тәсiлiне байланысты суспензиялар: Iрi
суспензиялар (бөлшектерiнiң өлшемдерi 1-100 мкм аралығында), майда
суспензиялар (бөлшектерiнiң өлшемдерi 0,1-1 мкм аралығында) болып бөлiнедi.
Суспензияларға қойылатын талаптар: бөлшектердiң өлшемдерi 50-100 мкм
болуы, суспензиялар термодинамикалық тұрақты болуы керек, ол дәрiлiк заттың
жеткiлiктi дәл дозалауын қамтамасыз етедi. Ресуспендирлену қасиетін -
суспензияны қатты шайқау жолымен анықтайды. 24 сағат сақталған суспензияны
15-20 секунд шайқағаннан соң, ал 3 тәулiк сақталған суспензияны 40-60
секунд шайқағаннан соң бөлшектерi дисперстiк ортада бiртектi таралуы.
ҚР ДСМ 15.12.04 жылғы Дәрiлiк құралдарды дайындау Ережелерi туралы
бұйрығының 1 бөлiмiнiң 8 тармағына сәйкес суспензиялар дисперстiк фазаның
концентрациясы 3% төмен және дисперстiк ортаның табиғатына (сулы, спирттi-
сулы) байланыссыз салмақ-көлемдiк әдiспен дайындалады. Дисперстiк фазаның
концентрациясы 3% және одан жоғары болса, суспензиялар салмақтық әдiспен
дайындалады.
Суспензияларды түссiз құтыда босатады. Ескерту Қолданар алдында шайқа
этикеткасымен безендiредi.
Суспензияның түзілу жағдайлары. Қасиеттері. Суспензияның түзiлу
жағдайлары: дәрiлiк түр құрамына дисперстiк ортада ерiмейтiн заттар енгенде
(күкiрт, камфора, ментол, мырыш тотығы және т.б. - суспензия физикалық
әдiспен дайындалады); егер дәрiлiк заттың мөлшерi ерiгiштiк шекарасынан
асып кетсе, (суспензиялар физико-химиялық әдiспен дайындалады); ерiткiштi
алмастырғанда суспензияның түзiлуi. (физико-химиялық әдiс); жеке еритiн
дәрiлiк заттарды бiр дисперстiк ортада ерiткен кезде, әрекеттесiп ерiмейтiн
қоспа түзiледi (химиялық әдiс). Суспензияның қасиеттері: суспензиялардың
осмостық қысымы жоқ; бөлшектер мөлшерiнiң үлкендiгiнен жартылай өткiзгiш
мембранадан диффузия құбылысы жүрмейдi; сондықтан сүзу немесе фильтрлеу
процессi жүргiзiлмейдi; кинетикалық тұрақсыз, суспензияларға седиментация
құбылысы тән, ауырлық күшi әсерiнен бөлшектер тұнбаға түседi, егер
бөлшектер бiр-бiрiне жабыспай еркiн тұнса, суспензияны агрегаттық тұрақты
деп атайды, ал егер бөлшектер молекулалық iлiнiсу күшi әсерiнен жабысып
үлпектер түзiп тұнса, суспензияны агрегаттық тұрақсыз деп атайды.
Суспензия технологиясында қолданылатын дәрiлiк заттар гидрофобты және
гидрофильдi болып бөлiнедi. Гидрофильдi-iсiнбейтiн заттарға: висмуттың
негiзгi нитраты, ақ балшық, тальк, мырыш тотығы, магний тотығы, крахмал,
кальций карбонаты, кальций глицерофосфаты жатады. Бұл заттар суда ерiмейдi,
бiрақ сумен жеңiл шыланады. Сондықтан осы препараттармен суспензия дайындау
кезiнде тұрақтандырғыштар қолданылмайды. Гидрофобты заттар - бетi сумен
қиын шыланатын заттар. Олар: гидрофобты қасиеттерi айқын байқалатын және
айқын байқалмайтын болып екi топқа бөлiнедi. Гидрофобты заттармен
суспензиялар дайындаған кезде тұрақтандырғыштар қосады - желатоза
(Gelatosae), өрiк шайыры (Gummi armeniacae), аравия шайыры (Gummi arabica).
Ал декстрин, крахмал шырышы, метилцеллюлоза, карбоксиметилцеллюлозаның
натрий тұзы, поливинилпирролидон сирек қолданылады. Гидрофобты қасиетi
айқын байқалмайтын заттарға терпингидрат, бензонафтол, фенилсалицилат,
сульфодиметоксин, сульфомонометоксин, сульфадимезин жатады. Бұл
препараттармен суспензия дайындаған кезде 1,0 г препаратқа: 0,25 г өрiк
шайыры, 0,5 г аравия шайыры немесе желатоза қосылады. Гидрофобты қасиетi
айқын байқалатын заттарға: камфора, ментол, тимол, бромкамфора, күкiрт
жатады. Олардың суспензияларын тұрақтандыру үшiн 1,0 г препаратқа: 0,5 г
өрiк шайыры, 1,0 г аравия шайыры немесе желатоза қосылады. Гидрофобты
қасиетi айқын байқалатын препараттардың майдалануы 90%-дық этил спиртi
(қиын ұнтақталатын заттар) 1:1 қатынаста қосу арқылы жүргiзiледi. Олар
спиртте жеңiл еридi, спирт буланып кеткен соң рекристаллизация жүредi,
нәтижесiнде зат жеңiл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz