Қазақстан экономикасы және оның әлемдік шаруашылыққа интеграциясы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасында қоғамның толық ауқымды трансформациясы және ұлттық экономиканың әлемдік экономикаға интеграциясы болды, оның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы, елдің саяси және экономикалық жүйесінде түбегейлі өзгеріс болды.

Реформалар барысын қарау және жаһандану жағдайында Қазақстанның әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы орталықтандырылған жоспарланатын экономиканы ашық демократиялық нарықтық жүйеге айналдыруда елеулі прогреске қол жеткізудің айқын екендігін көрсетеді. Ашық экономикаға көшу кезіндегі экономикалық және әлеуметтік шығындар күтілгеннен әлдеқайда жоғары болды. Өндірістің құлдырауы бастапқыда ХВҚ бағдарламаларында жоспарланғаннан әлдеқайда тереңірек болғанын және интеграция әлі де болжамдарда көрсетілген көптеген айқын артықшылықтарды қамтамасыз етпегенін бірауыздан мойындайды.

Жаһандану шеңберінде бір мезгілде қабылданып жатқан Қазақстанның ұлттық шаруашылығын әлемдік экономикаға интеграциялау үшін елеулі күш-жігер сыртқы сауданың басым бөлігінің дамыған нарықтық елдерге қайта бағдарлануына; сыртқы экономикалық байланыстар шетелдік инвестициялардың құйылуы есебінен тереңдеуіне; жаңа нарықтық институттар, банктік және сақтандыру құрылымдары, биржалар, монополияға қарсы реттеу, сыртқы экономикалық қызмет және банкроттық туралы заңнама және т. б. пайда болуына алып келді. Сонымен бірге, осы институттар пайда болған виртуалды модельдің негізіне айналды, экономиканың нақты секторының тозуына және елден капиталды жаппай әкетуге жағдай жасады.

Командалық типтегі жабық экономика нарықтық қатынастардың дамуына кедергі келтіреді, ұлттық экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ынталандыру жасамайды. Сондықтан салыстырмалы автаркияға бұрынғы бағдар ашық экономиканы қалыптастыру бағытына жол ашады. Алайда, өтпелі экономикада көрсетілген мүмкіндіктер автоматты түрде пайда болмайды, бірақ елдің әлемдік экономикаға интеграциялануы процесінде белгілі бір сандық және сапалық сипаттамаларға қол жеткізген сайын біртіндеп жүзеге асырылады. Пісудің белгілі бір кезеңі қажет. Сонымен бірге, ұлттық экономиканың ашықтық дәрежесі неғұрлым жоғары болса, оның өндірістік күштері неғұрлым дамыған болса, оның салалық құрылымында еңбек бөлінісі терең технологиялық салалар неғұрлым көп болса және керісінше оның жалпы экономикалық әлеуеті мен табиғи ресурстармен қамтамасыз етілуі соғұрлым төмен болады. Ешбір ел қандай жетістікке жетсе де, қазіргі әлемдегі демографиялық, экономикалық, қаржылық, Әлеуметтік және әскери проблемалардан өзін қорғай алмайды. Жаһандық даму, яғни қазіргі әлемде қалыптасқан жалпы жағдайға барабар болатын және жаһандық экономиканың қалыптасуымен ғана емес, сонымен бірге жаһандық прогрестің басқа да бағыттарының дамуымен сипатталатын даму.

Экономикалық интеграцияның бірқатар объективті факторлары бар, олардың ішінде: экономикалық өмірдің жаһандануы; Халықаралық еңбек бөлінісін тереңдету; табиғаты бойынша жаһандық ғылыми-техникалық революция; ұлттық экономикалардың ашықтығын арттыру маңызды орын алады. Қазақстан үшін ТМД кеңістігінде өрістетілген интеграциялық процестердің өмірлік маңызы бар, онда посткеңестік мемлекеттердің ашылуымен және әлемдік экономикаға интеграциялануымен экономикалық интеграцияның көрсетілген объективті факторлары әрекет ете бастайды. Реформалар басталған кезде Қазақстанның ұлттық шаруашылығы қазіргі заманғы бәсекеге қабілетті экономика құру үшін сенімді негіз бола алатын әлеуетке ие болды. Оның артықшылықтары: Елеулі өндірістік, елеулі әскери-өнеркәсіптік және ғылыми-техникалық әлеует; халықтың жоғары білім деңгейі; табиғи ресурстардың үлкен қорлары; үлкен транзиттік әлеует. Кемшіліктері: әлемдік мұхитқа шығудың болмауы; өндірісті монополияландыру; экономиканың құрылымдық сәйкессіздігі; өндірістік аппараттың ескірген деңгейі; қалыптасқан ішкі интеграциялық байланыстардың болмауы және т. б. алайда, экономикалық реформалардың сәтсіздіктері аталған артықшылықтарды пайдалануға мүмкіндік бермеді. Сонымен қатар, олар теріс құбылыстардың одан әрі шиеленісуіне әкелді, бұл экономиканың құрылымдық қайта құрылуын және ішкі нарықтың қарқынды дамуын білдіреді.

Қазақстанның экономикалық өзара байланысының жаңа жүйесін құру және оның ТМД елдерімен интеграциялануы қалыптасқан шындықтарды негізге алуға, олардың арасындағы өзара тиімді шаруашылық өзара байланыстардың жаңа жүйесін айқындайтын факторлар мен үрдістерді ескеруге тиіс. Тек осы негізде ғана дағдарысты жылдам еңсеруге, бәсекеге қабілеттілікті арттыруға, сондай-ақ Қазақстан мен ТМД-ның басқа да елдерінің әлемдік шаруашылыққа кіруін жеделдетуге мүмкіндік беретін тиімді интеграциялық байланыстар қалыптастырылуы мүмкін.

Өңірдегі бірігу үдерістерін қарқындату саяси егемендікті және ұжымдық қауіпсіздікті сақтай отырып, экономикалық интеграцияны білдіретін Еуразиялық одақты құру туралы Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев ұсынған жобаның негізінде мүмкін болады. Еуразиялық одақ идеясының шынайылығын Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей арасында экономикалық және гуманитарлық салалардағы интеграцияны тереңдету туралы шартқа қол қою растады. Кеден одағының базасында пайда болған Еуразиялық экономикалық қоғамдастықты (ЕурАзЭҚ) құру "бестік" елдерінің басшылары іс жүзінде ұлттық экономикалық мүдделерді қорғауға, отандық тауар өндірушілерді қолдауға бағытталған орнықты саясатты жүргізуге кіріскен кезеңді білдіреді. ЕурАзЭҚ шеңберіндегі экономикалық интеграцияның басты қозғаушы күші бір - біріне "бестіктің" тұрақты және өте ауқымды жиынтық ашық нарығын сақтау қажеттілігі болуы тиіс, өйткені теорияға сәйкес Кеден одағының құрылуынан түскен пайда дәл сауда ағындарының өсуімен, ал шығындар-олардың қысқаруымен байланысты. Еуразиялық экономикалық қоғамдастық осы елдердің барлық халықтары мүдделерінің теңгерімін, экономикалық, әлеуметтік, мәдени даму үшін тең жауапкершілікті, сондай - ақ әрбір әріптес мемлекеттің жалпыеуразиялық ынтымақтастықтың жұмыс істеуі мен оны ұлғайтуға тең экономикалық үлесін сақтаған кезде ғана нақты талап етілетін және орнықты болады.

Шартқа қол қойылғаннан кейінгі жылдар ішінде ТМД-дағы жағдай өте серпінді дамыды, нормативтік-құқықтық және ұйымдастырушылық қатынастарда белгілі бір өзгерістер байқалады. Сонымен бірге, нақты экономикалық саладағы теріс тенденциялар мәлімделген ниеттерге тікелей қарама-қайшы келеді. ТМД аясында қабылданған көптеген маңызды шешімдер қағаз жүзінде қалатын фактілер белгілі, ал экономикалық саладағы интеграциялық процестерді жүзеге асырудың нақты нәтижелері әлі Үлкен емес. Қазақстанның ТМД-ның экономикалық кеңістігіне реинтеграциясы ішкі нарықтың бір мезгілде интеграциялануымен сыртқы нарыққа шығуға қолайлы жағдай жасайды. Алайда, осы реинтеграциядан пайда алуды шындыққа айналдыру үшін реинтеграциялық процесті жеделдетудің ашылған перспективасы Достастықта экономикалық одақ негіздерінің қалыптасуына мүмкіндігінше тезірек әкелуі қажет.

ТМД қызметінің алғашқы он жылын талдау бірлескен интеграциялық қызметтің бірқатар бағыттарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді, олар бойынша ілгерілеу ТМД елдерінің экономикалық одағы идеясын іске асырудың материалдық базасын құрар еді. Біздің ойымызша, экономикалық одақтың осындай тірек құрылымдары мыналар болды және солай болып қала береді: - экономикалық реформаларды үйлестіре жүргізу; - экономика мен өзара саудада құрылымдық қайта құруларды келісілген жүзеге асыру, трансұлттық корпорациялар мен басқа да бірлескен кәсіпкерлік құрылымдарды құруды жеделдету; - еркін сауда аймағын және Кеден одағын құру; - өзара есеп айырысудың көпжақты жүйесін қалыптастыру; - экономикалық одақтың институционалдық және құқықтық негіздерін нығайту. Бұл бағыттар бір-бірімен тығыз байланысты. Сондықтан нақты іс-қимыл бағдарламасын әзірлеу кезінде өзара ынтымақтастықтағы, сол сияқты қатысушы елдер ішіндегі істердің нақты жай-күйін ескере отырып, әрбір іс-шараға кешенді және сараланған көзқарас талап етіледі.

Экономикалық қайта құрулардың нәтижелері, олардың сәттілігі көбінесе мемлекеттің реформалық қызметімен, оның ізденіс қабілетімен және қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының халықтың негізгі топтарының қалыптасқан шындықтары мен мүдделеріне сәйкес келетін жаңа моделін таба білуімен және өндіріс тиімділігі мен халықтың өмір сүру деңгейінің өсуін қамтамасыз ететін жаңа экономикалық жүйеге көшумен анықталады. Бұл ретте мемлекеттің реформалық қабілеті деп оның елдегі тұрақты экономикалық өсу мен әлеуметтік прогреске қол жеткізуді қамтамасыз ететін толық ауқымды жалпыұлттық экономикалық саясатты әзірлеу және іске асыру мүмкіндігі түсініледі. Еңбек, капитал, Табиғи ресурстар, ғылыми-техникалық прогресс және кәсіпкерлік қабілет сияқты, өтпелі кезеңде мемлекеттің реформалық қабілеті макроэкономикалық және нарықтық механизмдердің барлық элементтерінің өзара сәйкестігін, олардың қажетті арақатынасын және келісілген синхронды жұмыс істеуін қамтамасыз ететін өндірістің негізгі факторларының бірі ретінде әрекет ете отырып, шешуші мәнге ие болады. Ол мемлекеттік шенеуніктердің зияткерлік және ғылыми даму деңгейімен, олардың ұлттық сана-сезімі мен патриотизмінің болуымен, сондай-ақ белгіленген басымдықтарды жүзеге асырудағы саяси ерік-жігерімен анықталады. Ұлттық мүдделер мен мақсаттарға жауап беретін экономиканың нақты моделін мақсатты іздеуді жүзеге асыра отырып, мемлекет мемлекет пен нарықтың тиісті нысандары мен қатынастарын қамтамасыз етеді. Экономиканы реттеу Мемлекеттік және жеке секторлардың тығыз дамуы мен өзара іс-қимылы негізінде қалыптасқан жағдайда олардың ұтымды өзара іс-қимылын үнемі іздестіру жолымен жүзеге асырылуға тиіс. Мемлекеттік жоспарлау мен бағдарламалаудың негізделген жүйесі негізінде әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеудегі мемлекеттің шынайы рөлін жандандыратын, елдің ұлттық-мемлекеттік мүдделері туралы анық емес түсінік, болашаққа арналған экономикалық саясаттың басымдықтары мен мақсаттарын ғылыми негізделген саралаудың болмауы, экономикалық процестерді үнемі қадағалап отырудың, сәйкестендірудің және болжаудың, қабылданған шешімдерді бағалау мен түзетудің болмауы сияқты мемлекеттік басқарудың елеулі кемшіліктерін жеңетін уақыт жетті.

Қазақстанда гипертрофияланған дуалды экономикалық құрылым пайда болды. Осының нәтижесінде экономиканың күшті және әлсіз корпорацияланған секторларына дивергенция орын алды. Біріншісі-экспорт секторы оның шоғырлануымен ерекшеленеді:

1) технологиялық (өндірістің шоғырлануының жоғары деңгейі), нарықтық (өнім берушілер мен тұтынушылардың қызметін, бағаларды жергілікті реттеу қабілеті) және институционалдық қатынастардағы ірі монополист-кәсіпорындар үшін;

2) өтімді ресурстардың үлкен массасы

3) бюрократиялық корпоративтік билік.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.