25-30 ЖАСТА СТРЕССТІ ЖЕҢУДІҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

25-30 ЖАСТА СТРЕССТІ ЖЕҢУДІҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Боранбаева М.Б.
Садыкова Н.М. жетекшілігімен
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
e-mail: boranbaeva.makpal@mail.ru
sadikova.nazira@mail.ru

Әрбір адамда мінездің түрлі қасиеттері қалыптасқан. Адам мінезіндегі кейбір ерекшеліктер жыныссыз, универсалды, ал кейбір ерекшеліктерді дәстүрлі бір үлгіде гендерлік айырмашылықтарға байланысты ер адам және әйел адам түсініктерімен байланыстырады. Сонымен қатар кейбір әйел мен ерлердің мінезі эволюциялық-генетикалық және физиологиялық негізінен болатыны туралы алғышарттар қалыптасқан. Мысалы, агрессивтілік және доминанттылық деңгейі ер адамға тән болып қарастырылады. Ал, мінездің басқа да қасиеттері тұлғаны жетілдіру, әлеуметтендіру, тәрбиелеу, дамыту сияқты үздіксіз процестерінде қалыптасады. Көптеген әдебиеттерде ер және әйел туралы гендерлік түсініктер әртүрлі мәдениеттерде ерекшеленеді. Осылайша, ер және әйелдің ерекшеленуі, көбінесе коммуникативті мінез-құлықтық нормаларына және әйел мен ердің өзара қарым қатынас сипатына айтарлықтай із қалдырады. Мінездің әйел және ерлерде әртүрлі көрінуі сипатына байланысты, оларда психологиялық стрессті түрліше бастан кешіреді деген түсінік қалыптасқан. Әсіресе, бүгінгі қоғамда стресстік күйді бастан кешірмеген адам кемде кем. Соңғы жылдардағы қоғамның қарқынды түрде дамуы, әлеуметтік желілердің көптігі, елімізде және әлемде болып жатқан әртүрлі құбылыстар, шиеленістік жағдайлар, зорлықтың көбеюі стресстік жағдайға тап болғандар санына елеулі әсер етуде. Әсіресе, жастарда кездесетін психологиялық стресс көптеген факторлармен сипатталады. Осы себепті, жастардағы стрессті жеңудің гендерлік ерекшеліктерін теориялық және эксперименттік зерттеу бүгінгі қоғамдағы өзекті мәселе болып табылады.
Жалпы стрес адамның бар жас кезеңдерінде кездеседі. Себебі, стрестік испульстар адамның іс әрекеті мен өмірінің барлық аумақтарын қамтиды. Жас кезде адам көп қателік жібереді, оқу мен кәсіптегі уайымдарды басынан жиі өткізеді, қызығушылықтар ауысып өзгереді және эгоцентристік, еліктеушілік және мінездегі өзгерістер байқалады. Осылардың нәтижесінде жастар өздеріне қанағаттанбай, стресті тудырады.
Сонымен, стресс бұл психологиялық жағдай болғанымен, ерлер мен әйелдерде стресс туындаған айырмашылықтардың негізгі себебі биологиялық тұрғыдан болады. Бас миының биохимиясы мен құрылысының жыныстық айырмашылықтары ерлер мен әйелдер қоршаған ортаға әсер етеді немесе стресстік оқиғаларды еске алады. Голдстейн пайымдауынша, еркектерде бездер әйелдерге қарағанда үлкен екенін айтады. Оның пікірінше, бұл анатомиялық ерекшеліктер ерлер мен әйелдердегі стресстің әсерінің біркелкі еместігін айқындайды. Бұл болжамды тексеру үшін Магдебургтегі (Германия) Отто фон Герике университетінің қызметкері Катарина Браун жаңа туған егеуқұйрықтың баласын анасынан ажыратады. Бұл кішкентай Оңтүстік Американдық кеміргіштер үшін егеуқұйрыққа ұқсас және көптеген колониялары бар табиғатта өмір сүру, тіпті туыстарынан қысқа мерзімді оқшаулау күйзеліске айналуы мүмкін. Содан кейін ғалымдар жас жануарлардың миының әртүрлі аймақтарындағы серотонин рецепторларының концентрациясын өлшеді. Серотонин - бұл жануарлар мен адамдардың эмоционалды мінез-құлқында басты рөл атқаратын нейротрансмиттер. Оқшаулау кезеңінде егеуқұйрықтар анасының дауыстық сигналдарын естиді. Мұндай есту аппараты аналық безде серотонин рецепторларының концентрациясын жоғарылатып, ерлерде олардың концентрациясын төмендететіні көрсетілген. Алынған деректерді адамның мінез-құлқына экстраполяциялау қиын болса да, егер балаларда осыған ұқсас процестер орын алса, анадан бөлінумен байланысты алаңдаушылық ұлдар мен қыздардың эмоционалды жағдайына әртүрлі жолмен әсер етеді деп болжауға болады.
Зерттеу мәліметтеріне сүйенетін болсақ, андрогендік типтегі адамдар стреске төзімді болып келеді, өйткені гендерлік рөл нормаларын ұстану онша қатал емес, олар дәстүрлі әйелден ер кәсібіне және немесе керісінше тағы басқаларына еркін түрде ауыса алады. Осы тұрғыда, қатынастар мен реакцияларының гендерлік рөл стереотипіне максималды сәйкестігі, ерлердегі маскулинділіктің жоғары деңгейі және әйелдерде феминистік жоғары болуы психологиялық әл-ауқаттың кепілі бола алмайды. Әйелдердегі жоғары феминистік көбінесе мазасыздықтың жоғарылауы және өзіндік бағалаудың төмендігінен байланысты болады. Ал жоғары маскулиндік жасөсіпірім кезде өздеріне сенімді және осы жағдайларына қанағаттандырарлық болады, бірақ 30 жастан асқаннан кейін ер адамдар анағұрлым мазасыз, өздеріне деген сенімділігі аз, көшбасшылық қабілеті төмен болып келеді екен. Спенс пен Хельмрейхтің пікірінше, маскулиндік пен феминистік немесе гендерлік рөлдің ғаламдық өлшемдерін іздеу - бұл иллюзиялық міндет. Қазіргі уақытта және осы мәдениетте ерлер мен әйелдерді ажырататын психологиялық қасиеттер мен мінез-құлық құрылымдары кластары бірнеше емес, әр түрлі тамырларға ие және әртүрлі адамдар арасында салыстырмалы түрде өзгеше болады[1].
Әрбір гендерлік рөлдің жекелеген сапалары бар, бұлар ерлерге, әйелдерге тән нақты стереортиптер арқылы көрінеді. Ерлерге күшті, тәуелсіз, белсенді, агрессивті, өз-өзін қамтамасыз еткен, жеке жетістіктерге жету бағдары анықталған болуы және т.б. Әйелдерге нәзіктік, ұқыптық, шыдамды, әлсіз, тәуелді, эмоционалды, отбасын ойлайтын және т.б болуы тән. Ішкі істер органдарында кәсіби қызмет етудің өзіндік ерекшеліктері жұмыстың қарқындылығы, қызметтік міндетін шұғыл орындау, атқарған ісін сандық көрсеткішпен бағалау, үнемі түрлі ортадағы адаммен қатынас жасау, олардың криминологенді орта болуы да мүмкін, өйткені қандай жағдай болса да заңды негізде шешім қабылдай алуы. Осы аталғандардың барлығы денсаулығына әсер етеді, себебі жұмыс барысында көптеген психосоматикалық күйзеліске ұшырайды. Бұның барлығы кәсіби стресстің салдарынан болады. Гендер мәселесін зерттеген кезде ең алдымен әйел мен ер адамның қоғамдық әлеуметтік орындары жан-жақты талқылануға тиіс. Қазіргі таңдағы негізгі міндет адамзаттың жаңа заман талабына сай тіршілік етуін қамтамасыз ету, және ер адам мен әйел адамның тең дәрежеде еңбек етіп, Отанына қызмет көрсету. Гендерлік айырмашылықтар негізінде иерархия жатыр, оның түсіндіруі бойынша маскулиндік басымдылық, ал феминділік бағыныштылық деп берілген.
Нәтижесінде, ерлер де, әйелдерде гендерлік таптаурынның құрбаны болып қалады. Сондықтан да гендер теңдігі мәселесін ғылыми тұрғыдан зерттеудің қажеттігі басым болып отыр. Ұйымдастырушылық мінез -құлықтың гендерлік ерекшеліктерін психологтар әрқалай түсінеді. З.Фрейд жыныстық белгі бойынша қоғамда қалыптасқан дискриминацияны алдын-ала анықтады. Ол әйелдерді ер адам анатомиясына қызығатындығымен түсіндірді. Фрейд өзінің нәзіктік еңбегінде феминдік сапаларға пассивтілік, тәуелділік, бағыныштылықты жатқызған, ерлерді белсенді және билікке ұмтылады деп санады. К. Хорни оның пікіріне қарсы шықты. Хорни әйелдердің өздерін жиі ер адаммен салыстырғанда толымсыз сезінуінің себебі оның өмірі экономикалық, саяси және психоәлеуметтік тәуелділігіне негізделетінінде деп табанды тұжырымдады[2, 25б].
Кейбір авторлардың айтуы бойынша ерлермен салыстырған әйелдердің стресске тұрақтылық деңгейі төмен деген мәліметтер келтіреді. Д.А. Жуковтың пікірі бойынша, осы аталған айырмашылықтар әсіресе стресс деңгейі жоғары болған жағдайда байқалады. Себебі, ерлер шешім қабылдауға келгенде ерекше қабілеттілік танытады. Автор әйелдердің стресске тұрақтылығының биологиялық механизмдерінің төмендігін, әйелдерде стресстен кейінгі кейбір физиологиялық параметрлердің қалпына келу процесі баяу өтетінін түсіндіреді. Стресстен кейін әйелдерге ерлерге қарағанда кортизол секрециясын төмендету үшін көп уақыт қажет. Сондай-ақ әйелдерде ерлерге қарағанда эмоциялық стресстен кейін реттеу жүйесін қалпына келтіру жылдамдығы жоғары. Бұл әйел ағзасының жалпы эмоциялық қозу деңгейі қарқындылығын білдіреді. Ерлер мен әйелдер өз эмоцияларын әртүрлі әрекеттер арқылы білдіреді[3,30б].
Ерлерге қарағанда әйелдердің айырмашылығы эмоциясы бет-әлпетінен байқалады. Ерлер өздерінің рөлі мен жыныстық болмысына тән эмоцияларына шектеуге бейім. Ерлер стресстік күйде тұрса да өз сезімдерін жасыруға тырысады. Жалпы ерлер қандай жағдай болғанда да ұстамды, әйелдер-агрессивті болып келеді. Қазіргі кезде көп тараған аффект түрі стресс болып саналады. Бұл адамның жүйке жүйесіне ұзақ уақыт психологиялық қысым мен күш түскен жағдайдағы күйі. Стресс адам іс әрекетін қалпынан шығарады. Стресс егер ұзақ және жиі болса, адам ағзасына тек психологиялық жағынан емес, физикалық тұрғыдан да кері әсерін тигізеді. Сондықтан да өмір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.