МҰХТАР ӘУЕЗОВТІҢ ӘҢГІМЕ ЖАНРЫН ОҚЫТУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ БӨЛІМ

Әңгіме жанры

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

І. МҰХТАР ӘУЕЗОВТІҢ ӘҢГІМЕ ЖАНРЫН ОҚЫТУ

.1. Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің өмірбаяны
.2. Мухтар Әуезовтің алғашқы кезеңдегі шығармалары.

.3. Мұхтар Әуезов көркем сөз шебері

ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

ҚОСЫМША

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ БӨЛІМ

Әңгіме жанры ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

І. МҰХТАР ӘУЕЗОВТІҢ ӘҢГІМЕ ЖАНРЫН ОҚЫТУ

1.1. Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің өмірбаяны ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..5-7
1.2. Мухтар Әуезовтің алғашқы кезеңдегі шығармалары ... ... ... ... ... 8-13

1.3. Мұхтар Әуезов көркем сөз шебері ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..14-20

ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .22

ҚОСЫМША

Мақсаты:

Мұхтар Әуезовтың өмір жолы мен шығармашылығын жан-жақты қарастыра отырып, әдеби туындыларын оқыту барысын зерттеу.
Қазақ халқының ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің шығармаларын мақтан тұтуға,әдептілікке,адамгершілікке,и мандылыққа тәрбиелеу.

Міндеті :

Оқушылардың тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру, ой-өрісін кеңейту,логикалық ойлау,есте сақтау,ауызекі сөйлеу қабілеттерін, мәтінмен жұмыс істеу арқылы дамыту.

Тақырыптың өзектілігі:

Ал, Әуезов шығармаларының тілі әлі де талай-талай терең зерттеулерді керек етеді. Әуезов тұңғыш туындысы Еңлік -- Кебектен бастап, жоғарыда аталған және де басқа көптеген әңгімелерінде, повестерінде қысқасы атақты Абай жолы эпопеясына дейінгі барша шығармаларында қазақ тілінің тамаша үлгісін танытты. Қазақтың ескіден келе жатқан шешендік сөздерінің не бір асыл үлгілерін, би сөздерінің ұтқыр тапқырлығын, халың тілінің орасан мол байлығымен қоса сұлулығы мен өткірлігін, сыртқы бейне мен ішкі ойды аудырмай түсіретін алғыр шеберлігін, адам көңілінің ыстық-суығын, не бір нәзік лебін жеткізе білетін тал жібектей жіңішке орамдығын әкелді

І. Кіріспе
Әңгіме жанры

Әңгіме, әдебиетте -- оқиғаны қарасөзбен баяндайтын шағын көркем шығарма жанры. Әңгіменің жанрлық ерекшеліктері оқиғаны баяндау тәсілі, композициялық, сюжеттік құрылысы, көркемдік жүйесі арқылы айқындалады. Әңгіменің көлемі шағын, кейіпкерлер саны аз, сюжет ұйытқысын құрайтын оқиғаның басталуы, шарықтау шегі мен шешімі болады. Онда адам, оның өмірі мен тағдыры, аса маңызды деген оқиға жинақы беріледі. Мұнда бір айтылған жайларға қайта оралуға, тәтпіштеп баяндауға, ұзақ суреттеуге орын жоқ. Әңгіме жанры аз сурет арқылы көп жайды аңғарта білетін айрықша көркемдік шеберлікті талап етеді. Оқиға көбіне бірінші жақтан баяндалып, әңгімешінің оқиғаға тікелей қатыстылығын көрсетеді. Б. Майлин, Ж. Аймауытов, М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов тағы басқа. Әңгімелері -- қазақ әдебиетіндегі осы жанрда жазылған үздік шығармалар. Қазіргі әңгіменің бастаулары халық ауыз әдебиетінде жатыр. Сонау көне заманнан-ақ халық өзінің тұрмыс-салты, күнделікті тіршілігі жайлы ауызша әңгімелер туғызып отырған. Мұндай әңгімелер бір рет қана айтылып қоймай, әр жерде, жиын болған кезде айтылған да, ондағы оқиға бірте-бірте тұрақты сюжетке айналған. Сөйтіп, ауыз әдебиетіндегі дәстүрлі жанрға айналған. Жеке адамның басынан өткен оқиға ретінде айтылатын мұндай әңгімелерді халықаралық фольклортануда меморат деп атайды
Әңгіме жанры - прозаның шағын түрі. Онда оқиға, кейіпкердің іс-әрекеті қысқа болып, уақыт жағынан да аз мерзімді қамтиды. Әңгіме жанрының осы қасиеті тыңдаушылардың оны тез игеріп, түсінуіне жағдай жасайды. Алайда, бұл әңгімені жеңіл деп, үстірт оқыту дегендік емес. Керісінше, оқушылар әңгіме жанрынан бастап, көлемді прозалармен танысады. Ендеше, әңгімені мұқият меңгерген оқушы повесть, роман жанрларын талдауды тез игереді. Мұғалім осы үлкен прозаның бастауы болатын әңгімені меңгертуге көп көңіл бөлгені жөн. Оқушылардың мәтінді түсініп, нақты сюжетті меңгеруінде жоспардың атқаратын ролі айталықтай. Мұғалім жоспарды екі жолмен ұсына алады. Жоспарды оқушыларға дайын күйде алдын ала беріп, сол арқылы әңгіменің сюжетін ашып, рет-ретімен баяндауға жол салуына болады немесе мұғалім мәтін мазмұнын аша отырып, оқушылармен бірлесе жоспар құрады.
Әңгіме, әдебиетте -- оқиғаны қарасөзбен баяндайтын шағын көркем шығарма жанры. Әңгіменің жанрлық ерекшеліктері оқиғаны баяндау тәсілі, композициялық, сюжеттік құрылысы, көркемдік жүйесі арқылы айқындалады. Әңгіменің көлемі шағын, кейіпкерлер саны аз, сюжет ұйытқысын құрайтын оқиғаның басталуы, шарықтау шегі мен шешімі болады. Онда адам, оның өмірі мен тағдыры, аса маңызды деген оқиға жинақы беріледі. Мұнда бір айтылған жайларға қайта оралуға, тәтпіштеп баяндауға, ұзақ суреттеуге орын жоқ. Әңгіме жанры аз сурет арқылы көп жайды аңғарта білетін айрықша көркемдік шеберлікті талап етеді. Оқиға көбіне бірінші жақтан баяндалып, әңгімешінің оқиғаға тікелей қатыстылығын көрсетеді. Б. Майлин, Ж. Аймауытов, М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов тағы басқа. Әңгімелері - қазақ әдебиетіндегі осы жанрда жазылған үздік шығармалар. Қазіргі әңгіменің бастаулары халық ауыз әдебиетінде жатыр. Сонау көне заманнан-ақ халық өзінің тұрмыс-салты, күнделікті тіршілігі жайлы ауызша әңгімелер туғызып отырған. Мұндай әңгімелер бір рет қана айтылып қоймай, әр жерде, жиын болған кезде айтылған да, ондағы оқиға бірте-бірте тұрақты сюжетке айналған. Сөйтіп, ауыз әдебиетіндегі дәстүрлі жанрға айналған. Жеке адамның басынан өткен оқиға ретінде айтылатын мұндай әңгімелерді халықаралық фольклортануда меморат деп атайды.

Әңгіме жанрына үлес қосқандар

Осынау қамшының сабындай қысқаша өмір жолдарын өз халқына қызмет етіп , әдебиетке, соның ішінде әңгіме жанрына үлес қосқан қаламгерлер:
М. Әуезов
Б. Майлин
Ж. Аймауытов,
Ғ. Мүсірепов

І. Мұхтар Әуезовтің әңгіме жанрын оқыту
1.1.Мұхтар Омарханұлы Әуезов

Мұхтар Омарханұлы Әуезов - қазақтың ұлы жазушысы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, Қазақстан ғылым академиясыныңакадемигі (1946), филология ғылымдарының докторы, профессор (1946), Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1957).
Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы жерінде 1897 жылы жиырма сегізінші қыркүйекте туған. Алғашқыда1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан кейін орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910жылы Семей қалалық бес кластық орыс қазына училищесіне оқуға түсіп, соңғы класында оқып жүргенде Дауыл атты алғашқы шығармасын жазады.
Училищені 1915 жылы аяқтап, Семей қалалық мұғалімдер семинариясына түседі. Семинарияда оқып жүріп Шәкәрім Құдайбердіұлының Жолсыз жаза дастанының негізінде Еңлік-Кебек пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде сахнаға шығарады.
Мұхтар Омарханұлы Әуезов құрметіне шығарылған марка
Ресейдегі саяси төңкерістер Әуезов өміріне үлкен өзгерістер әкеледі. Ол Семейде Алаш жастары одағын құрып, түрлі үйірмелердің ашылуына ұйытқы болады. Жүсіпбек Аймауытовпен бірігіп жазған Қазақтың өзгеше мінездері аталатын алғашқы мақаласы 1917 жылы 10 наурызда Алаш газетінде басылды. 1918 жылы 5-13 мамырда Омбы қаласында өткен Жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Әуезов жазушы Жүсіпбек Аймауытовпен бірлесіп, Семейде Абай ғылыми-көпшілік журналын шығаруға қатысады. 1919 жылы семинарияны бітіріп, қоғамдық-саяси жұмысқа араласады. 1919 жылы желтоқсанның төртінде Семейдебольшевиктер билігі орнап, Әуезов Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің меңгерушісі және Қазақ тілі газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады. 1921 жылы қараша айында Қазақ АКСР-і Орталық атқару комитетінің (ОАК) төралқа мүшелігіне сайланып, онда кадр мәселесімен айналысады. Сол жылы Қорғансыздың күні әңгімесі Қызыл Қазақстан журналының №3 - 4 сандарында жарияланды. 1922 жылы күзде Ташкенттегі Орта Азияуниверситетіне тыңдаушы болып оқуға түседі әрі Шолпан және Сана журналдарына жұмысқа орналасады. Осы басылымдарда Қыр суреттері, Қыр әңгімелері, Үйлену, Оқыған азамат, Кім кінәлі, Заман еркесі (Сөніп-жану) әңгімелері жарияланады. 1923 жылы маусым айында Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік университетінің қоғамдық ғылымдар факультетінің тіл-әдебиет бөліміне оқуға ауысады. 1924-1925 жылы Семейдегі мұғалімдер техникумына оқытушылыққа қалдырылды. Сонда жүріп Таң журналын шығарады. Онда Кінәмшіл бойжеткен, Қаралы сұлу, Ескілік көлеңкесінде, Жуандық әңгімелері жарияланды.1925 жылы Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады. 1926 жылы жаз айында Семейге арнайы ғылыми экспедиция ұйымдастырып, оның материалдары негізінде жазылған Әдебиет тарихы монографиясы 1927 жылы кітап болып шығады. 1927 жылы жазда Жетісу өңіріне сапармен келіп, Ілияс Жансүгіровпен бірге болашақ шығармаларына материал жинайды. Ленинградқа қайтып оралысымен, осы материалдар негізінде Қараш-Қараш оқиғасы повесін,Қилы заман романын, Хан Кене пьесасын жазады. 1928 жылы Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді.
Мұхтар Омарханұлы Әуезов казіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданында 1897 жылғы 28 қыркүйекте дүниеге келді. Әкесі Омархан, атасы Әуез Абай ауылымен іргелес отырып, айналасындағы адамдармен достық көңілмен араласа білген. Әуездің өзі Абайдың өлеңдерін сүйіп оқыған, түрік, парсы әдебиетінен хабары мол, ескіше сауатты, еліне қадірлі адам болған.
Қазақ, әдебиетінде өз алдына бір дәуір болған Әуезов прозасы осылай басталады.
Ол прозаның кейінгі қазақ әдебиетіне айрықша әсер еткен өзіндік сипаты бар. Әуезов прозасының алдымен көзге түсетін қасиеті -- биік мәдениеті. Жазушы Европа әдебиетінің дәрежесін еркін меңгерген. Ең озық әдебиеттердің биік мәдениетін өз бойына сіңіріп, реалистік әдісін толық игерген. Ал нағыз ғажабы жазушы орыс және Европа әдебиетінен осынша нәр ала тұра, ешкімге еліктеп, ығында кетпейді. Оның көркемдік құралдары, сөз кестесі, суреттеген өмір құрылыстары, адам бейнелері өзге халыққа ұқсамас қазақы сипатты танытқаны өз алдына, тіпті жас Әуезовтің талант табиғатының өзі шынайы халықтық, ұлттық екені көрініп тұр. Ол бүгінгі әдебиетімізге қазақтың халық творчествосының эпикалық кеңдігін, романтикалық көтеріңкілігін, лирикалық нәзік сазды әуенін ала келді, оның шығармасында халық өнерінің мың сан құбылып, құлпырып тұратын бояу сиқыры мен от екпінді тегеуріні және бар.
Ал, Әуезов шығармаларының тілі әлі де талай-талай терең зерттеулерді керек етеді. Әуезов тұңғыш туындысы Еңлік -- Кебектен бастап, жоғарыда аталған және де басқа көптеген әңгімелерінде, повестерінде қысқасы атақты Абай жолы эпопеясына дейінгі барша шығармаларында қазақ тілінің тамаша үлгісін танытты. Қазақтың ескіден келе жатқан шешендік сөздерінің не бір асыл үлгілерін, би сөздерінің ұтқыр тапқырлығын, халың тілінің орасан мол байлығымен қоса сұлулығы мен өткірлігін, сыртқы бейне мен ішкі ойды аудырмай түсіретін алғыр шеберлігін, адам көңілінің ыстық-суығын, не бір нәзік лебін жеткізе білетін тал жібектей жіңішке орамдығын әкелді. Мұхтар Әуезов шын мәніндегі қазақ тілінің королі болатын. Біз осы кісінің шығармалары арқылы өз тіліміздің бояуы мың құбылған сұлулығын, жыр ырғақты сұлу сазын, таусылмас сөз байлығын, шектелмес суреттеу мүмкіндігін көріп қайран қалдық. Қазақ тілінің, егер шынайы шебердің аузынан шықса, айтып жеткізе алмас сыры, суреттеп нәшін келтіре алмас құбылысы жоқ екенін білдік. Егер фантазиямыздың күші жетсе қазақ әдебиетін Әуезов шығармаларынсыз -- дұрысырақ айтқанда -- сол шығармалардың тілісіз көзге елестетіп көрелікші. Онда біздің әдебиеттің жалпы үңірейіп қалғаны былай тұрсын, тіл бояуы да кәдімгідей солып қалар еді. Оның үстіне Әуезов тілі -- тек оның шығармаларын да ғана емес -- бүкіл қазақ прозасының, қала берді, қазақ әдебиетінің қан тамырына тарап кеткен. Өйткені біздің бүгінгі әдеби тілімізді қалыптастыруда одан ірі тұлға болған емес. Сондықтан да Әуезовтен тіпті стилі бөлек жазушылардың өзі осы алып тіл сиқыршысының тәжірибесінен аттап кете алған жоқ. Әуезовтің жазушылық стилінің бір ерекшелігі ол қашан да өз шығармасына ел өміріндегі кесек, ірі оқиғаларына арқау етеді. Және сол оқиғаларды жеріне жеткізе суреттеу арқылы қайталанбас кесек тұлғалар жасайды. Жазушы дәстүрлі махаббат тақырыбына бара қалғанда неше алуан сезімтал, нәзік, сыршыл лириканы құйқылжытып береді. Асқан шеберлікпен сезім сұлулығын жырлайды. Бірақ құштарлыққа мас, сезімге елжіреген шығыс ғашықтары емес, өз бақыттары үшін күреске даяр, асқақ ойлы, өршіл жандардың бейнесін жасайды. Шынында да Мұхтар Әуезовтің жиырмасыншы, отызыншы жылдардағы шағырмалары, қазақ прозасындағы ғұмырлы үлкен арнаның басы болды. Бұл арна құдіретті реализмді биік романтикамен астастырып қана қойған жоқ, сонымен бірге халқымыздың рухына тән жыршыл да сыршыл лиризмді адамның ішкі дүниесін үңгіп көрсететін психоанализге жалғастырды. Осы жағдай біздің жас прозамызды екі қатерден, яки екі түрлі бағытқа қиғаш кетіп қалу қаупінен сақтандырды. Шынында да осындай реалистік күшті арна таппасақ, жалаң романтикаға бой ұрып, жасанды схемаға түсіп кету қаупі бар еді. Екінші жағынан халқымызға тән көңіл көркі -- көтеріңкі романтикадан балауса, балғын сезімді лирикадан қол үзіп, тек фактіні тере беретін жер бауырлаған алымсыз, қанатсыз натурализмге немесе адамның ішек-қарнын, қыртыс-қыртысын түгел ақтарып, неше түрлі қоқыстарды сыртқа шығаруға ерінбейтін жалған психологизмге ойыстап кету қатері де жоқ емес еді.
М.Әуезов туындылары әлемдік әдебиеттің айдынына мөлдір бұлақ болып кұйылып, күллі адамзатқа ортақ рухани қазынаға айналды.
Сол үшін мен курстық жұмыстың тақырыбын тұтарлық Мұхтар Омарханұлы Әуезовтың әңгімелерін оқыту

1.2.Мухтар Әуезовтің алғашқы кезеңдегі шығармалары.

Заманымыздың ұлы суреткері М.Әуезов - тарихта сирек кездесетін жан-жақты, терең білімді, парасатты, шын мәніндегі асқан талант иесі. Ұлы жазушы М.Әуезовтің көркем мұрасы - біздің төл әдебиетіміз, бүкіл адамзат мәдениетінің жетістігі. Оның Абай туралы эпопеясы мен асқан шеберлікпен жазылған әңгімелері мен повестері ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің алтын қорына енеді.
Қазақ әдебиетінің классигі М.Әуезовтің алғашқы кезеңде 1919-1932 жазылған шығармаларын қарастырудың ерекше мәні бар. Суреткердің бұл кезеңдегі шығармалары оның іздену, өсу жолынан, әдеби стилі мен творчествосының қалыптасуынан мол хабар береді. 1916-1917 жылдары қолына қалам алған М.Әуезов өз тұсындағы өзгерістерден еш бейтарап қала алмады. Патшалық құрылыстың құлап, елдің ескі отаршыл құрылысқа қарсы атой салуы жас қаламгерді әлеуметтік өмірге араластырды.
Адамдық негізі - әйел (1917ж), Мәдениетке қай кәсіп жуық, Оқу әдісі, Ғылым тілі секілді мақалаларында ол оқу ағартудың, мәдениеттің маңызды мәселелерін көтереді. М.Әуезовтің 1923 жылы Орта Азия мемлекеттік университетінде қырғыз эпосы Манас туралы жасаған баяндамасы ғылыми қауымның назарын аударды.
Жазушының алғашқы кезеңдегі шығармаларының көлемдісі де, көркемі де прозаның әңгіме, повесть жанрларында жазылды. М.Әуезов жиырмасыншы жылдардың бас кезі мен орта шенінде көптеген әңгімелер (Қорғансыздың күні, Жетім, Жуандық, Ескілік көлеңкесінде, Кім кінәлі, Барымта т.б.) жазып, оларда ескі қазақ ауылының алуан түрлі әлеуметтік шындығын реалистік дәстүрде бейнелейді, қоғам өмірінің, халық тіршілігінің терең қатпарларын, ішкі қайшылықтарын білгірлікпен суреттейді. Өмірдің ақиқат ағысын, типтік құбылыстарын зерттеу - жазушыға қазақ коғамының көкейкесті мәселелерін көтеруге мүмкіндік берді.
Оның тұңғыш күрделі шығармасы Еңлік-Кебек драмасы 1917 жылы семинарияда оқып жүрген кезінде жазылды. Алғашқы әңгімесі Қорғансздың күні 1921 жылы жарияланды. Жазушының бірталай әңгімелері 1922-1923 жылдарда Сана, Шолпан журналдарында басылған. Олар: Кешкі дөң басында, Түнгі ауыл, Қысқы күнгі дала, Қысқы түн, Сыбанның моласында, Текшенің бауырында, Сөніп жану. Ал Жетім, Барымта, Ескілік көлеңкесінде, Жуандық т.б. әңгімелері 1924 жылдардың жемісі. Сонымен қатар 1923 жылы Бәйбіше тоқал, Қобыланды батыр, Қазақ әдебиетінің тарихы деген зерттеуі мен Жердің жаратылысы жайындағы аудармасы жарияланды.
1925-1928 жылдары Ленинград университетінде оқып жүрген кезде Қаракөз, Қараш-қараш оқиғасы, Қилы заман 1928 жылы повестерін жазады.
Қорғансыздың күні (1921) -- М.Әуезовтің алғашқы жарық көрген әңгімесі. Шағын шығармада қоғам бойын жайлаған дерттің бір көрінісі зор көркемдік қуатпен ашылған. Мұнда Ғазиза деген панасыз жетім қыздың адам айтқысыз озбырлық, қорлықка шыдамай, боранда үсіп өлгені айтылған. Бұл шығармада Ақан сияқты қара ниет ауыл әкімінің тағылық қылықтары әшкереленеді. Қорғансыздын күні өзінің көркемдік бітімі жағынан қазақ әдебиетіне жаңа өрнек енгізді. Қорғансыздың күні атты алғашқы әңгімесімен Мұхтар шын мағынасындағы европалық прозаның дәрежесіне көтерілді. Осыдан бастап өрбіген қазақтың көркем прозасы... уақ жанрда да, повесть, роман сияқты көлемді жанрда да көптеген шығармалар туғызып, көп тілді совет прозасының алдыңғы қатарынан орын алды, -- деген С.Мұқановтың пікірінде зор шындық жатыр. Әңгіменің құрылысы шымыр, көркемдік бояулары қанық, оқиғалары мен адам мінездері мейлінше шыншыл. Мұнда М.Әуезовтің кейінгі шығармаларында тереңдеп қалыптасқан ерекшеліктер де көрініс берді. Ең негізгісі Қорғансыздың күнінде қазақ прозасында тұңғыш рет өмір ағыстары мен қаһармандар мінезі тұтас бірлікте көрсетілді.
Қыр суреттері (1923), Қыр әңгімелері (1923), Жуандық (1925), Оқыған азамат (1923), Жетім (1925), Қаралы сұлу (1925), Барымта (1925) сынды әңгімелерінің тамаша суреті, қазақтың тарихы мен тұрмыс тіршілігінен мағлұмат берерлік шындығы, көркемдік қасиетімен де, жазушы шығармашылығының жарқын беттеріне айналды. Жазушы шығармашылық дарыны шыңдалған кейінгі жылдардағы әңгімелерінде жиырмасыншы жылдары жазған прозалық шығармаларындай көркемдік құдіретіне бас идірер қасиет бере алмаған секілді.
М.Әуезов Қорғансыздың күні әңгімесінде қозғаған тақырыбында яғни қазақ әйелінің аянышты тағдыры жайына кейін де талай рет оралды. Сөйтіп, Кім кінәлі?, Ескілік көлеңкесінде сияқты шығармаларын жазады. Жалпы М.Әуезовтің әйел жайын толғап, әйел анаға деген құрметін білдіруі алғашқы қаламгерлік қадамынан-ақ байқалады. Адамдық негізі әйел атты мақаласы М.Әуезовтің жазушылық жолының негізгі тұғыры болуымен қатар орыс әдебиетіндегі Тургенев әйелдері секілді Әуезов әйелдері деп өзіне ғана меншіктей айтылатын кең құлашты, арналы тақырыпқа айналды.
Әйелге деген табынушылық сонау ерте заманда грек әдебиетінде Эсхилдің Орестеясы, Софоклдың Антигонасы арқылы көрінсе, қазақ ауыз әдебиетінде ерлеріне адал серік бола білген Құртқа, Гүлбаршын, Ақжүніс бейнелері арқылы көрінеді. Ал, ХХ ғасырдың бас кезінде Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатов, С.Торайғыров т.б. әдебиеттегі әйел тақырыбын шығармаларына негізгі өзек етті. М.Әуезов те осы тақырыпты өзінше өрбітті. Жазушы жаңсақтыққа ұрынып, жалған мақтаудан бойын аулақ салған. Кейіпкерлері асқан ақылды, бойына бар қасиетті дарытқандар емес, сыршылдығымен, қарапайымдылығымен ерекшеленген бойжеткендер. Үй арасы күйбіңінен аспай, көкірегі оянбай қалған, ойы таяз қазақ қыздары тірлігін де айналып өтпеген. Қазақ қыздары басындағы аяушылық тудырарлық ауыр халді суреттей отырып, ескі салттан ұзамай, ойы да шырмалған бойжеткендердің білімсіздігіне де сынмен қарайтын сияқты. Бұл жөнінде Р.Бердібаев М.Әуезовтің 20 жылдардағы шығармаларындағы негізгі тақырыптың бірі - әйел теңдігі деп көрсетеді. Сөйтіп, бұл шығармалардың Сөніп жану, Кім кінәлі?, Үйлену, Ескілік көлеңкесінде, Қаралы сұлу т.б. жатады деп атап көрсетеді.
Жетім әңгімесінде Қасым атты жетім баланың қасіретті балалық шағы, Иса деген жамағайынның қорлығына шыдамай, ауылдан қашып шыққан бетінде, қараңғы түнде, тоғай ішінде өлгені айтылады. Өмірден зәбір көргендердің мұңы мен наласын үлкен әлеуметтік толғақты мәселе ретінде сипаттау сыншыл реализмнін негізгі белгісі еді. Классикалык орыс әдебиетінің дәстүрлі үлгісінен үйренген, көп тағылым алған М.Әуезовтің алғашқы шығармаларын осы рухта бастауы табиғи болып көрінеді.
Енді бір шығармада (Барымта) таптық санасы оянбаған, байлардың алдауына оңай түсіп, тура жолын таба алмаған кедейлер тағдыры сөз болады. Досбол деген байдың сойылын соғып, намысын жыртып жүріп, қайғылы қазаға ұшыраған кедей жігіттер Қалбағай мен Қонқайдың өкінішті тарихы осы жағдайды аңғартады. Жазушы ертеден келе жатқан барымта әдетінің құрбаны болған жазықсыз жандар тағдырын жанашырлықпен суреттейді.
Ескілік көлеңкесінде ескі салт бойынша өлген апасының орнына кәрі жездесіне тоқалдыққа баруға ризалық білдірген, өзін сүйген жігіт Қабыштың тілегімен есептеспеген Жәмеш атты қыздың халі әңгімеленген. Жазушы оқиғалар мен мінездерді өмірдің өз ырғағына сай өрбітеді. Кертартпа, жалған дәстүрдің құрбаны болған Жәмештің жат шешіміне әрі күйінетін, әрі дағдаратын Қабыштың ішкі сезім арпалыстары шебер бейнеленді. Кейіпкерлердің жан толқындарын көрсетуге терендеп бару жазушының басты әдісіне айналғанын шығарма анық байқатады. М.Әуезов өмір қайшылықтары мен теңсіздіктерін әр қырынан көрсету арқылы қазақ әдебиетінде психологиялық прозаның үлгілерін тудырды.
Бұл шығармалардың қай-қайсысы да өмірде болған немесе болуы мүмкін жағдайларға негізделген. Таптық теңсіздіктерді, қоғамның ілгері басуына кедергі келтіретін құбылыстарды талғап, тап басып көрсете білуі, әлеуметтік типтерді терең зерттеуі жазушының қоғамдық мәселелерге сергек қарап, тегеурінді бағыт ұстағанын, сыншыл реализмнің көркемдік тәсіліне жетік төселгенін танытады.
Жуандық (1926) әңгімесінен жазушы шығармаларындағы жаңа бет алыстың нышаны анғарылады. Мұнда момын кедей Жақсылықтың өз жолын тауып, ерікті, баянды өмір жасауға ұмтылғаны, бірақ бұрыннан кедей-кемтарды уысында ұстап, тізе батырып үйренген Әбіш, Құрман секілді байлардың оған қиянат, зорлық жасағаны көрсетіледі. Совет өкіметінің саясаты ауыл кедейлеріне күшті ықпал жасай бастағаны Жақсылықтың өзгелермен бірге егін салып, өнім алуынан, соның арқасында малды ауылдарға жаутаң көз болмай, ел қатарына қосылуынан көрінеді. Бұл арадан жазушының қарапайым еңбек адамының ұнамды бейнесін жасауға ден қойғаны байқалады.
М.Әуезовтің жиырмасыншы жылдардағы шығармаларындағы негізгі тақырыптың бірі -- әйел теңдігі. Шығармаларында өмір шындығына берік табан тіреп отыратын жазушы сол кезендегі қазақ әйелінің басындағы хал-ахуалды асырмай да жасырмай, қаз-қалпында көрсетеді. Бірде жазушы ата-анасының еркімен күйеуге шығып, тағдырына мойынсынған әйел тарихын (Сөніп жану) әңгімелесе, екінші шығармасында сүйгеніне қосыла алмай, құсадан өлген Ғазиза (Кім кінәлі) жайын сөз етеді. Тағы бірде (Үйлену) әке әміріне көнбей, көңіл сүйген жігітімен қашып кеткен қыз хикаясына тоқталады.
М.Әуезовтің отызыншы жылдардың бас кезінде жазған очерктері мен әңгімелерінің тақырыбы да, идеялық бағдары да советтік өмір шындығына арналды. Социалистік құрылыстың табыстары, шаруашылық пен мәдениеттегі ірі жаңалықтар, адамдар санасындағы, мінез-құлқындағы өзгерістер өмірдің ішкі заңдылықтарын терең суреттеуді қажет етті.
Жазушы еңбек адамдарының жарқын бейнесін жасауға талаптанады. Ол очерктері мен әңгімелерінде колхоз құрылысын адал еңбегімен нығайтып жатқан жандардың іс-әрекеттерін тақырып етіп алды. Осы тақырыптық бетбұрыстың алғашқы тәжірибесі Қасеннің, құбылыстары (1933) деген әңгімеден басталады. Қараш-Қараш пен Қилы заманда халық өкілдерінің ерлік күреске қабілеттілігін тамаша бейнелеп, ірі қадам жасаған жазушының енді советтік жаңа адамдар тұлғасын бейнелеуді алдына міндет етіп қойғаны көрінеді. Қасеннің құбылыстарында кездесетін осындай жаңа адам -- студент Сәлім. Ол кеңестік мекемеде қызмет істеп жүрсе де, қоғамның көркеюіне бүйрегі бұрмайтын ағасы Қасеннің ниетіне қарсы шығады. Әңгімеде Сәлімге берілген орын да шағын, оның бейнесі толық ашыла қоймаған. Бірақ бұл арада суреткердің идеялық бағытының мәні күшті. Бір кезде совет өкіметін қабыл алмаған кейбір адамдардың жаңа заман салтымен үйлестік таба алмай, рухани дағдарысқа түскендігін жазушы өз шығармасында үлкен көркемдік жинақтаулармен нанымды көрсете алды. Қолхоз өміріне арналған Шатқалаң, Іздер, Бүркітші атты әңгімелерінде М.Әуезов совет адамдарының социалистік меншікті, ел дәулетін қорғау жолындағы күресіне көбірек көңіл бөледі. Бұлардың оқиғалық, тартыстық жүйесінде ұқсастық байқалғанымен, идеялық, және композициялық шешімдері түрліше болып отырады.
Іздер (1935) -- жазушының колхоз өміріне, ауылдың алдыңғы қатарлы адамдардың саналы тәртіп, сапалы еңбек үшін күресіне арналған алғашқы әңгімелерінің бірі. Бұл әңгіменің өзіндік соны өрнектері бар. Ең алдымен мұнда советтік қоғамның үлгілі адамдарының жанды да тартымды бейнелері жасалды. Олар -- Шақпақ колхозының шопаны Несіпбай мен колхоз бастығы Құлжатай. Бұлардың екеуі де азамат соғысына қатысып, совет өкіметін орнатысады, жаңа заманға үлкен үміт артады. Сондықтан да оларды колхоз ісінің өрге басқаны қуантады, кедергілер мен зиянкестіктер ренжітеді. Өз мүддесінен көпшілік мүддесін артық санау, колхоз байлығын көздің қарашығындай сақтау үшін дамылсыз әрекет ету, қоғамдық істерге берілу -- бұларға тән қасиет. Қарауындағы малы шытыр жеп уланбасын деп Несіпбай жарғақ құлағы жастыққа тимей жүреді. Өз міндетіне жауапкершілік сезімінің күштілігі Құлжатайдың да бойына сіңген ерекшелік. Колхозға орнығып алған зиянкес Жұматай, Жетпісбай сияқтылардың лаңы ортақ іске зор қырсық келтіре жаздайды. Жұматайлар аштықтан әрең аман қалған Шәріп, Әшім деген бұрынғы жалшыларды байдың кұйыршығы деп жала жабудан тайынбайды. Колхоз құрылысының алғашқы кезеңінде орын тепкен осындай қайшылықтар әңгімеде тартыс желісін құрайды.
Шығармада отызыншы жылдардың бас кезінде әсіре белсенділердің кесірі ауыл шаруашылығында олқылықтарға душар еткені баяндалған. Колхоз қозғалысының осы секілді қат-қабат оқиғалар, күрестер үстінде ғана табысқа жеткенін жазушы сенімді көрсете алған. Несіпбай, Құлжатай секілді ұнамды түлғалардың жасалуы суреткер шығармашылығындағы елеулі жетістік.
Шатқалаң (1935) әңгімесінде колхоз ісін ақсатқысы келетін ішкі жаулардың сыбайластары шет елде де жүреді. Шығармада Қытайға қашып кеткен белгілі бай Сүгірдің шекарадан жасырын өтіп, Талды өзек колхозындағы сенімді жақыны Қатпамен байланыс жасағаны, колхоз малын жойып, елді шошытпақшы болғаны, адал адамдарға жала жауып, қуғындауды көздегені айтылады. Колхоз дұшпандарының астыртын ұйымдастырған жоспарлары әшкереленіп, қастандықтары күйрейді. Бұл істе қырағылык, зеректік көрсеткен ферма бастығы Саматтың тапқырлықтары шебер ашылған. Самат тұлғасы -- шығарманың шоқтығын биіктетіп тұрған тұлға. Ол күрделі істерде парасат көрсете біледі, адамдарды сөзіне емес, ісіне қарап таниды, жауларының құрған торына түспейді, адал жандарды жазықсыз жазалауға жібермейді. Советтік құрылыс жолында қайрат-күшін жұмсайтын Самат алдыңғы саптағы ауыл адамдарының көркем жиынтық бейнесі болып елестейді.
Бүркітші деген әңгімеде Іздер мен Шатқалаңдағы оқиғалық сарын жаңа бір қырынан көрінеді. Мемлекеттің жоғалған жылқыларын іздесіп, батыл көмек көрсеткен бүркітші Бекбол бойында қарапайым еңбекшіге тән ұнамды қасиеттер бар. Ол тікелей өз міндетіне жатпайтын тапсырмадан жалтармай, жылқы ұрлаушыларды ұстауға жәрдемдеседі. Жазушы бұл арада коллектившіл сананың құдіретті ықпалы кең тарай бастағанын да аңғартады. Кейбір тұста кейіпкерлердің іс-әрекетіне дәлелдеме жетпейтініне қарамастан Бүркітшіні де жаңа тақырыпты меңгерудің жақсы бастамасы қатарына қосу қажет.
Жаңа ұйымдасқан колхоз ауылының жігерлі қадамын, кездескен кедергілердің әлеуметтік себептерін жазушы өз көзінен көріп, көңіліне түю үшін, нақтылы өмірді зерттеді. Оңтүстік Қазақстан өмірінен жазылған Білекке білек (1933) әңгімесі -- нақ осындай ізденістің жемісі. Еңбегімен ел құрметіне бөленген сауыншы Мақпалдың бейнесі шындықтан алынған. М.Әуезовтің жаңа ауыл келбетін аралап көріп, жете танысып жазған шығармаларының кейбіреулері очерк жанрында туды. Кейбір шығармасында очерк пен әңгіменің сипаттары қатар көрініп те отырады. Жазушының әңгімелеріне тән оқиғалық, тартыстық жүйелер драмалық шығармаларда да кездеседі. Бұл да суреткердің өмір ақиқатын неғұрлым шыншыл әрі толық бейнелеу ниетінен туған көрініс. Жанрлар құпиясын үздіксіз іздеп, жаңа түрлер табуға ұмтылып жүрген шағында жазушының бір тақырыпты проза мен драмада қатар алып отыруы табиғи.
Тозығы жеткен кертартпа әмеңгерлік салтқа лағынет айтып, өзін зорлап қоспақ болған кәрі шалдан қашып жүріп, ақ боранға ұшыраған Рабиға (Қыр суреттері), сүйген жігіті Ісламға қосыла алмай, Жақып болысқа әйел үстіне баруға көнбегені үшін соққыға жығылып, дертке ұшырап, құсадан өлген Ғазиза (Кім кінәлі?) өзі сүймеген кісіге тұрмысқа шығуға үлкендердің күштеуімен амалсыз көніп, соның күйігінен көзі жасқа, шерге толған Жәмилә (Сөніп жану) осының бәрі тағдырлас, бірінің бейнесін бірі толықтырып тереңдетіп тұрғандай.
20 жылдары М.Әуезовтің шығармалары жарияланған тұстағы батыс әдебиетшілерінің де махаббат, әйел тағдыры жөніндегі шығармаларынан сабақтастық көруге болады. Б.Шоу өмір сүруге құштар Элиза өмірін суреттесе, Т.Драйзер жазықсыз үзілген Роберта, М.Митчелл өмірден бақыт табуға бекінген Скарлеттің тағдырлары жайлы жазды. Бұл кездейсоқ құбылыстар емес, көркем әдебиеттің қадам алысына қырағылық танытатын М.Әуезовтің көркемдік тұнған классикалық әдебиеттен үлгі алуы заңды құбылыс.
М.Әуезовтің алғашқы кезеңдегі жазылған әңгімелерін көтерген проблемасы жағынан профессер Ә.Қоңыратбаев 4 салаға бөледі. 1.Интеллигенция тақырыбы; 2. Қазақ қызы мен оқымысты проблемасын сөз ететін шығармалар; 3. Әйел мәселесі; 4. Езілген шаруа тақырыбы. Ал Ы.Дүйсенбаев та жазушының осы жылдардағы жарияланған басқа әңгімелерін шартты түрде үш топқа бөлуге келетін сияқты деп тақырыптық жағынан саралайды. Сөйтіп Қаралы сұлу, Ескілік көлеңкесі, Сөніп жану, Кім кінәлілерді жатқызады да, шартты түрде екінші топқа жататын әңгімелері ретінде Жетім, Барымта, Жуандық т.б атайды да үшінші топтағы шығармаларын қыр суреттері және қыр әңгімелерін жатқызады.
Оқыған азамат (1923), Кінәмшіл бойжеткен (1925), Сөніп жану (1923) деп аталатын әңгімелер тақырыбы қазақтың болашағынан дәметкен ізденістерге толы. Оқыған азамат әңгімесінің оқиғасы негізінде қалада болады. Аурудан қайтыс болған Мақсұт деген жолдасының Хадиша деген әйелін алған Жұмағұл тек жолдасының әйеліне ғана ауыз салып қоймайды. Келе-келе ашкөзденіп кешегі жолдасы Мақсұттың үйіне оның мұрасына қол сұғады. Мақсұттың жесірі Хадиша да Жұмағұлдың өзіне сай дүниеқоңыздың дертіне шалдыққан жан. Тойымсыздық пен ар-ұяттан безген Хадиша мен Жұмағұл кешегі Мақсұттың артында аңырап қалған жалғыз шешесінің дүниесі мен мүлкіне ауыз салады. Бұлардың соңы мұндай айуандық әрекеті бұл сұмдыққа шыдамаған сорлы кемпірдің өліміне әкеліп соғады. Сөйтіп, семинарист Жұмағұл мал үшін кемпірді тонап, адам өлтіруге дейін барады. Сөйтіп, суреткер білім алу мен гуманист болудың арасындағы алшақтықты Жұмағұл сияқты интеллигенцияның дүниеқоңыздығын әшкерелейді. Сөйтіп оқыса да тісінен қан исі кетпейтін Жұмағұлды Иудушка тонын киген жалған интеллигент бейнесінде көрсеткен.
Творчестволық жолының алғашқы кезенінің өзінде-ақ М.Әуезов көп қырлы талантын айқын танытты. Ол бұл тұста, әсіресе, көркем прозаның майталман шебері болып қалыптасты. Өмір оқиғаларын қаһарман мінезімен ұштастырып, қайталанбас сом тұлғалар жасау дәстүрін тереңдетті, прозаның әңгіме, повесть түрлерін жетілдірді, тарихи тақырыпты да, заман шындығын да өзіне ғана тән өрнекпен жырлайтын кең арнаға түсті.
1.3.Мұхтар Әуезов көркем сөз шебері

Мұхтар Әуезовтің алғашқы шығармашыларының көлемдісі де, көркемі де прозалық әңгіме, повесть түрлерінде жасалды. 5-6-7-8-9 сынып оқулықтарында берілген әңгімелер:
"Қорғансыздың күні",
"Жетім" ,
"Жуандык",
"Ескілік көленкесінде",
"Кім кінәлі",
"Бартыма",
"Қараш - қараш оқиғасы"

Менің аңдауымша, бір кезде орыс мәдениетінің өсіп- өркендеуіне Пушкин әсері қандай болса, бүгінгі Орта Азиялық көркем ойдың, іргелес халықтарымыздың күллі рухани өмірінің қалыптасуына Әуезов әсері де дәл сондай болды.

( Шыңғыс Айтматов)

Қазақ халқының мәдени даму тарихында жазушы, драмашы, публицист, зерттеуші, аудармашы әрі қоғам қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезовтың алатын орны ерекше.
М. Әуезов - ауыз әдебиеті мен классикалық әдебиеттің, батыс пен шығыс көркем сөз мұрасының озық дәстүрін жете меңгеріп, қазіргі дәуірдегі қазақ әдебиетінің реалистік сапасын артттыруға, әдеби тілді байытуға ересен еңбек сіңірген ұлы жазушы.

Жазушы 1897 жылы 28 қыркүйекте бұрынғы Семей облысының Абай ауданындағы Шыңғыстау деген жерде туды. 1908 жылы Мұхтарды немере ағасы Қасымбек Семейге алып келіп, орыс мектебіне түсіреді. Оның тұңғыш күрделі шығармасы - " Еңлік-Кебек" драмасы 1917 жылы, семинарияда оқып жүргенде жазылды.

1923 Ленинград университетінің филология факультетіне оқуға түсіп 1928 жылы бітіріп шығады. Оқуды бітірісімен Ташкентке келіп, орман техникумында әдебиеттен сабақ береді, 1929 жылы Орта Азия мемлекеттік университеті туркология кафедрасына аспирантураға түсіп, онда 1930 жылдың октябрьіне дейін болады.

Кемеңгер жазушының өмір жолына көз жіберсек, оның бір кездерде қилы кезең, қиын асуларға тап болып, қысылып- қиналған сәттерін еске алмай өте алмайсың. 30- жылдардың басында жазықсыз жаламен екі жыл түрмеде отырды. Қазақтың бетке шығар қаймағы " халық жауы" атанған кезде ендігі бетке ұстар азамат М:Әуезовке де құрық түсуге шақ қалды. Алашордашыл, ұлтшыл жазушы деп қудалағандар аз болған жоқ. Соның салдарынан жазушы 30- жылдары өзінің " Еңлік-Кебек", " Көксерек", " Қилы заман" сияқты тамаша туындыларынан бас тартса, 40-шы жылдары " Қаракөз"," Айман-шолпан", " Түнгі сарын" сияқты ғажайып пьесалары сахнадан түсіп қалды.

Жазушының әңгімелеріне тән оқиғалық, тартыстық жүйелер драмалық шығармаларында да кездеседі. Бұл да суреткердің өмір ақиқатын неғұрлым шыншыл әрі толық бейнелеу ниетінен туған көрініс. Творчестволық жолының алғашқы кезеңінің өзінде- ақ М. Әуезов көп қырлы талантын айқын танытты. Ол бұл тұста, әсіресе, көркем прозаның майталман шебері болып қалыптасты. Өмір оқиғаларын қаһарман мінезімен ұштастырып, қайталанбас сом тұлғалар жасау дәстүрін тереңдетті, прозаның әңгіме- повесть түрлерін жетілдірді. Тарихи тақырыпты да, заман шындығын да өзіне ғана тән өрнектеп жырлайтын арнаға түсті.
М. Әуезов қазақ әдебиетінде драматургия жанрының негізін салушылардың бірі болды. "Еңлік-Кебек", "Қаракөз", "Түнгі сарын", "Ақ қайың", "Тас түлек", "Тартыс", "Алма бағында" сияқты шығармаларында кеңес адамдарының жаңа өмір қалпын, жасампаз еңбегін бейнелейді. Осы салаға ерекше көңіл бөліп, қаламгерлік жолының әр кезеңінде бас-аяғы жиырмаға жуық пьеса жазды.
М.Әуезовтың "Абай жолы" роман-эпопеясы- бүкіл кеңес әдебиетінің аса көрнекті шығармасы. Романның идеялық- көркемдік биік жетістігін жер жүзінің прогресшіл әдебиет, өнер қайраткерлері жоғары бағалады. Француз жазушысы Л. Арагонның: " Эпикалық "Абай" романы ... . ХХ ғасырдағы ең мәнді романдардың бірі ",- деген сөздері демократиялық бағыттағы шетел жазушыларының ортақ лебізі болып естіледі. Бұл пікірлер роман- қазақ әдебиетінің зор жетістігі болғанын дәлелдейді. Дүние жүзінің отыздан астам тіліне аударылып жарық көрген бұл шығарма миллиондаған оқырманды сусындатып, оларға ұлы Абайды, Абай арқылы қазақ халқын паш етті.
Әуезов - тек қана жазушы емес, қазақ әдебиет ғылымының ірі теоретигі, абайтанудың негізін салушы. Ол түркі тілдері әдебиетінің тарихы жөнінде терең ғылыми зерттеулер жасады.
Оның қаламынан әлемдік және орыстың тамаша классикалық әдебиетінің, бауырлас халықтар әдебиетінің танымал шығармаларының тәржімелері туды.
Жазушы, академик, тұңғыш драматург, талантты романист, білгір сыншы, белгілі қоғам қайраткері " Сегіз қырлы , бір сырлы азамат" - өзінің ғажайып таланты, асқан еңбекқорлығы арқасында халқына қалтқысыз қызмет етті, көркем сөздің шыңына шығып, соңына мәңгі өлмес мұра қалдырды.
Әдебиетіміздің қос биігі Абай мен Мұхтарды кезек-кезек оқығанда жерлес ақынымыз Қ. Алтынбаевтың " Бірі - өлеңнің патшасы, бірі-проза құдайы " деген жыр жолдары есіңе түседі.
Әңгіме жанрының осы қасиеті тыңдаушылардың оны тез игеріп, түсінуіне жағдай жасайды. Алайда, бұл әңгімені жеңіл деп, үстірт оқыту дегендік емес. Керісінше, оқушылар әңгіме жанрынан бастап, көлемді прозалармен танысады. Ендеше, әңгімені мұқият меңгерген оқушы повесть, роман жанрларын талдауды тез игереді. Мұғалім осы үлкен прозаның бастауы болатын әңгімені меңгертуге көп көңіл бөлгені жөн. Оқушылардың мәтінді түсініп, нақты сюжетті меңгеруінде жоспардың атқаратын ролі айталықтай. Мұғалім жоспарды екі жолмен ұсына алады. Жоспарды оқушыларға дайын күйде алдын ала беріп, сол арқылы әңгіменің сюжетін ашып, рет-ретімен баяндауға жол салуына болады немесе мұғалім мәтін мазмұнын аша отырып, оқушылармен бірлесе жоспар құрады. Мәселен, Ыбырай Алтынсариннің әңгімелері бойынша бірнеше жоспар жасайық.
Мұхтар Әуезовтің Көксерек әңгімесінің тақырыбын таңдап алуының бір себебін жазушының жұбайы Валентина Әуезова былай деп еске алады: Бірде мен қабырға күнтізбесін (1929 жылдың) сатып алдым. Сол күнтізбе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.