Дін түсінігі және дінге қатысты анықтамалар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Дін түсінігі және дінге қатысты анықтамалар.

(Профессор С. Қ. Қонар «Діндер тарихы»)

Діндерді зерттейтін ғылым саласы - дінтану деп аталады. Дінтану діннің пайда болу, даму және қызмет ету заңдарын, оның құрылымын, бөлімдерін және қоғамның даму тарихындағы көптүрлі көріністерін, діннің мәдениеттің басқа салаларымен байланысын және бір-біріне тигізетін әсерін зерттейді.

Дінтануды оқып, үйрену ғылымның көптеген салаларында негізгі ұғымдарды дұрыс пайымдап, халықтардың салт-дәстүрлерін, діни наным-сенімдерін дұрыс түсінуге өз үлесін қосады. Дінді зерттеуде адам, әлем, қоғам жайындағы дүниетанымдық мәселелерге үлкен мән беріледі. Адамдардың діни сенімдері белгілі бір діни ілім түрінде тұжырымдалып, діни салттар мен ғұрыптар түрінде көрініс табады.

Діннің адам өміріне тигізер әсері мол. Ол өмірдің барлық салаларын қамтиды. Оның ең негізгі қызметтерінің бірі әлеуметтік ортада жалпы адамгершілік қадір-қасиеттерді жинақтап, қоғамда этикалық құндылықтарды қалыптастыру. Адам баласы алғашқы тыйымды діннен алды. Сондықтан да дін адам мен құндылықтар мәселесінде осы уақытқа дейін жетекші рөл атқарып келеді. Дінтану пәнінің зерттеу нысаны:

дінтану ғылымы діндердің пайда болып дамуын, сенім, құлшылық және этика мәселелерін зерттейтін ғылым;
тарихи сахнада болған барлық діндерді, яғни қазір өмір сүріп жатқан діндермен қоса ұстанушылары қалмаған діндерді де өзара салыстыра отырып, объективті түрде зерттейді.

Ежелден-ақ дін тақырыбы адамдарды өте қызықтырған. Әрбір адам дінді түсінуге және дінді ұстануға тырысқан. Кез-келген діннің қарастыратын басты мәселесі - адам болғандықтан, онда адам этикасына ерекше мән беріледі.

Дін - адамды шыншылдық пен әдептілікке жетелейтін жол. Адамды өз жаратылысына сай жетілдіретін ілім. Дін - адам өмірін тәртіпке келтіретін жүйе. Адам нәсілі сенім сезімімен бірге дүниеге келеді. Сондықтан міндетті түрде бір нәрсеге сеніп, діни сезімді сөндірмеуге тырысады. Өйткені, дін - адам рухының азығы. Дененің қажеттіліктерін қамтамасыз ететін адам рухының қанағаттануына да үлкен мән береді. Рух пен денесін тең дәрежеде қанағаттандыратын адам басты жаратылу мақсатын жүзеге асырады.

Дін адамның жан тыныштығын және бақытты болуын қалайды. Діни бұйрықтар мен тыйымдар, адал мен арамға байланысты үкімдер қоғамдық қатынастардың үйлесімділігін сақтауға өз үлесін қосады. Дін - адамның мінез - құлқын жақсартып, қабілеттерін жетілдіреді.

Қазіргі кезде әлем халықтары түрлі діндерді ұстануда, сондықтан олардың діни сенімдері, алға қойған мақсаттары да әртүрлі. Бұл діндерде бір жүйелі сенім болмағандықтан дінге: «Адамдардың бір нәрсені қасиетті күш деп, сенуі» деген анықтама беруге болады. Ендеше дін дегеніміз - сенім. Діндердегі ғұрыптар, рәсімдер, әмірлер мен тыйымдар, діни сенімге негізделеді. Сондықтан діндердің бір - бірінен айырмашылығы, олардың нанымы мен сенімдеріне байланысты.

Ғалымдар «дін», «религия» ұғымына түрлі анықтамалар берген. Орыс тіліне «религия» ұғымы XVIII ғасырда енген.

Дін ұғымын религия ұғымының баламасы ретінде қарастырғанмен екі ұғымның шығу тегі, сөздік мазмұны екі түрлі. Ғалымдар «дін» және «религия» ұғымдарына әр түрлі анықтамалар берген. Орыс тіліне «религия» ұғымы XVIII ғасырда енген.

: 1. 1-сурет. Цицерон

Әуел баста, біздің заманымызға дейін өмір сүрген Цицерон (б. з. д. 105-43) ( 1. 1-сурет ) « De Natura Deodrum » (Тәңірлердің жағдайы) атты кітабында « religio » ұғымын түсіндіруде «кері қайту», «қайта оқу», «ойлану», «қорқу» деген мағыналарды ұғындыратын латынның « relegere » сөзін пайдаланған. Кейінірек, бұл ұғым Құдайдан қорқу немесе тәңірлермен байланысты болу мағынасында қолданыла бастады. Сондықтан ол: «религия дегеніміз Құдайдан қорқу, оған тағзым ету жолдарын өте тиянақты ойластыру», - деп тұжырымдады. Лактанция (250-325 жж. ) «религия» ұғымы латынның « relіgаre » - «алу», «байлау», «матау» - деген сөзінен шыққан деп есептеді.

Сөздің түбірі « lіgа » - «байланыс», яғни рухани байланыс дегенді білдіреді. Сондықтан, «религия дегеніміз Құдай мен адам арасындағы байланыс, адамның Құдайға тақуалықпен бойұсынуы», - деп түсіндірді.

Түркі халықтарындағы қолданылып жүрген «дін» сөзі араб тілінен енген. Араб тілінде дін сөзінің исламға дейінгі мағынасы бағыну, әдет-ғұрып дегенді білдірсе, кейін діни тұрғыда Жаратушыға сыйыну, діни амалдарды орындау және сенімін тереңдету арқылы Құдай жолына шын ниетпен берілу деген мағыналарды қамтиды.

Дінге берілген батыстық теориялық тұжырымдамалар:

: 1. 2-сурет. Э. Б. Тайлор

Анимистикалық (лат. anima ‒ жан) тұжырымдама. Ағылшынның атақты этнографы, мәдениеттанушы, антрополог, діни дәстүрлерді зерттеуші Эдуард Бернетт Тайлор (1832-1917 жж. ) ( 1. 2-сурет ) мәдениеттің дамуының эволюциялық теориясының негізін қалады. Ол адамзат мәдениетінің дамуын тоқтаусыз сандық өгерістер процесі ретінде көрсетті. Эдуард Тайлор діндердің пайда болуын зерттеуде де эволюциялық даму процесі жайындағы тұжырымды қолданды. Анимизм ұғымын негізге ала отырып, Тайлор діндердің дамуындағы барлық кезеңді бір-бірімен байланыстыратын нәрсенің бар екендігін айтты. Ол ‒ адамдарға белгісіз тылсым дүниеге және адам санасына түсініксіз нәрселерге байланысты адамдардың психикалық іс-әрекеттері, деді.

Оның ойынша алғашқы қауымдық құрылыс кезінде адамдар жансыз нәрселердің де жаны бар екендігіне сеніп, олардан қорқып, құрмет тұтып, табына бастаған.

Діннің пайда болуының анимистикалық концепциясы бойынша барлық діндердің негізінде жан және рух жайлы түсінік бар. Эдуард Тайлор ойын тұжырымдай отырып, « анимизм дінді анықтаудың минимумы » деген формуланы ұсынды.

: 1. 3-сурет. Г. Спенсер

Ағылшын философы Герберт Спенсер (1820-1903 жж. ) ( 1. 3-сурет ) көзге көрінетін құбылыстардың танылып, білуге болмайтын «түп себебінің» бар екендігін ғылым да, дін де мойындайтындығын айтады. Себебі, діннің өзі ‒ барлық жерді қамтитын, шекарасын адам санасы мен қабілеті анықтай алмайтын үлкен Күштің бар екендігіне сенеді. Г. Спенсер социологиялық дәлелдерге сүйене отырып, өмірдегі қорқыныштардың дінде ерекше рөл атқарғанын дәлел ретінде көрсетеді. Бұл «қорқу» аталарға табынуға, оларға құлшылық ету мен басқа да құлшылық түрлерінің шығуына, сондай-ақ тәңірлердің қаһарман аталардан шыққанын негіздейді.

: 1. 4-сурет. З. Фрейд

Зигмунд Фрейдтің психологиялық тұжырымдамасы.

Австриялық психиатр, психолог З. Фрейд (1856-1939 жж. ) ( 1. 4-сурет ) дінді адамдардың қажеттіліктерінің қанағаттандырылмауы себебінен туындаған, жеке адамдардың психикасының нәтижесі деп түсіндірді. Ол сенімнің әлеуметтік тамырын қарастырмай, тек психологиялық тұрғыдан «адамдарға таңылған жалпыхалықтық невроз» деген ой айтты. Зигмунд Фрейдтің дінтанулық концепциясының әлсіз жері, тотемизмнің пайда болуын «айып», «күнә» сезімімен байланыстыруы.

Зигмунд Фрейдтің ойынша алғашқы қауымдық қоғамда ру көсемдері барлық әйелдерді өздері иемденген. Кейін ер жеткен ұлдары осындай мүмкіндікке ие болу мақсатында өз әкелерін өлтірген.

Содан кейін, уақыт өте келе, бұл істеріне өкінген ұлдары адамды өлтіруге және жақын туысқа үйленуге тыйым салған. Өлтірілген әке болса, тотемдік хайуанға айналады. Оларды еске алу және өздерін күнәлі сезіну, кейінірек әкенің құдай бейнесіне айналуына негіз болды. Ал бұл алғашқы дін тотемизмнің негізін салды, - деген тұжырымдаманы Фрейд алға тартады.

Әлеуметтанулық тұжырымдама

: 1. 5-сурет. Э. Дюркгейм

Діннің негізінде қасиеттілік жатқандығын негіздейтін көзқарастың өкілдері «қасиетті» деген нәрсе - қоғамның қасиетті деп қабылдаған нәрсесі, деп тұжырымдайды. Осылайша қоғамның қасиетті деп қабылдаған нәрсесі, сайып келгенде, өзіне табынуды білдіреді. Осы көзқарасты ұстанған, француз философы

Эмиль Дюркгейм (1858-1917 жж. ) ( 1. 5-сурет ) « . . . сенетіндерде рухани бір күш бар, ол - қоғам», . . . « дін - адамдарды ортақ құндылықтары мен мақсаттары арқылы біріктіретін жалғыз нәрсе. Дін - әлеуметтік топ қатысатын ұжымдық іс-әрекет. Шіркеу бұл діннің негізінде пайда болатын адамдардың кез-келген ұжымы», - деп дін мен қоғамның байланысын көрсетеді.

Адам тіршілік етіп тұрғанда дін де өмір сүреді, себебі қоғамның өзі діннің қайнар бұлағы болып саналады. Сондықтан, Дюркгеймнің пікірінше дін, уақыт өткен сайын, қоғамның даму сатысына байланысты өзінің түрін өзгертеді.

: 1. 6-сурет. Дж. Фрэзер

Джеймс Фрэзердің преанимистикалық тұжырымдамасы.

Ағылшын этнографы, дін тарихын зерттеуші Джеймс Фрэзердің (1854-1941 жж. ) ( 1. 6-сурет ) дін жайындағы зерттеулері 12 томдық «Алтын бұтақ» деген еңбегінде көрініс табады. Бұл еңбекте ол алғашқы магия, мифология, тотемизм, анимизм, табу, діни наным-сенім, фольклор, әр халықтың салт-дәстүрлері жайындағы мәліметтерді жинақтады. Сонымен қатар, Джеймс Фрезер ежелгі культтер мен ерте христиандықтың арасындағы параллельдерді талдады. «Көне Өсиеттегі фольклор» деген еңбегінде ол Көне Өсиеттегі оқиғаларға ұқсас мысалдарды қарастырды. Дж. Фрэзер адамзаттың рухани даму жүйесін «магия-дін-ғылым», - деп үш сатыға бөлді.

Ғалымның пайымдауынша магия дәуірі дінге дейін болды, ал дін пайда болғаннан соң толығымен жойылып кетті. Магиялық дәуірде адамдар өз қабілеттеріне сеніп, қоршаған ортаны магиялық әсер ету арқылы өзгерте аламыз деп ойлады. Кейін, діни сенім пайда болғанда ол ойларынан қайтуға мәжбүр болды. Діни сенім қалыптасып, әлемді құдайлар мен жоғарғы күштер билеп тұрғандығы жайында ой басым түсті.

Дж. Фрэзердің тұжырымы бойынша, адамзаттың рухани дамуының 3-ші деңгейінде ғылым дамып, әлемді құдайлар билеп тұрған жоқ деген ойды қалыптастырды. Сондықтан, адамдарда табиғи заңдылықтарды танып, біліп, оны бағындыруға және әлемді билеуге болады деген сенім пайда болды.

Теологиялық (Құдай туралы ілім) тұжырымдама

Теологиялық тұжырымдама бойынша діннің негізінде Жаратушының Өзі тұр. Дін ‒ адам баласы жаратылғалы бері оған дұрыс жолды көрсету үшін Алла тарапынан, адамдардың деңгейіне байланысты, пайғамбарлар арқылы жіберілетін ілім. Бірақ уақыт өте келе ол ілім адамдар тарапынан өзгерістерге ұшырады. Жаратушының жіберген ілімі ұмытылып, адамдар адаса бастағанда, Алла тарапынан жаңа пайғамбарлар арқылы дұрыс ілім жіберіліп отырды. Адамдарға Жаратушының ілімін жеткізген соңғы пайғамбар Мұхаммед (с. а. с. ), ал ол әкелген соңғы дін - ислам.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.