Кәсіпорын нысанындағы кассадағы нақты ақша есебі бойынша операцияларды ұйымдастыру қызметтері

Жоспар

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

І.БӨЛІМ ҚОЛМА ҚОЛ АҚША ЕСЕБІ
1.1 Кассадағы ақша қаражаттарының қозғалысын құжаттық рәсімдеу ... .5
1.2 Кассалық кітапты жүргізу және касса бойынша есеп беруді тапсыру тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Кассадағы ақша қаражаттарының синтетикалық және талдау есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11

ІІ.БӨЛІМ КӘСІПОРЫН НЫСАНЫНДАҒЫ КАССАДАҒЫ НАҚТЫ АҚША ЕСЕБІ БОЙЫНША ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТТЕРІ
2.1 «Адал Құрылыс Атырау» ЖШС.нің шаруашылық қызметіне сипаттама және есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2 «Адал Құрылыс Атырау» ЖШС.нің ақша қаражаттары есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3 «Адал Құрылыс Атырау» ЖШС.нің кассадағы нақты ақша есебі бойынша операциялар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23

ІІІ.БӨЛІМ КАССАДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен іскерлік белсенділігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2 Кассадағы ақша қаражаттарының есебін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ...28
3.3 2010 жылдың қорытындылары бойынша борышкерлерге қатысты оңалту рәсімдерін қолдану нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Ақшалай қаражаттарды басқару қаржы нарығында өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап
етіледі. Сондықтан ақшалай қаражат пен олардың баламаларын дұрыс ашып
көрсету мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Шаруашылық субъектінің кассасы қол ақша қаражаттарын (ұлттық және
шетел валютасында), сондай-ақ ақша құжаттарын (бағалы қағаздар, қатаң есеп
берілетін бланкілер) сақтау, қабылдау және беруге арналған.
Кассада қол ақшаны сақтау, қабылдау және беру, Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкі бекітетін кассалық операцияларды жүргізу ережелеріне сәйкес
жүргізіледі.
Әрбір шаруашылық субъектісі қолма қол ақшамен есеп айырысуды жүргізу
үшін кассасы болуы керек. Касса – бұл қол ақша қабылдауға, беруге және
уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған және оқшауланған бөлме.
Субъекті жетекшілері кассаны жабдықтауға және касса бөлмесінде ақшаның
сақталуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ оларды банк мекемесінен әкелу және
банк мекемесіне тапсыру кезінде оның сақтығын қамтамасыз етуге және олардың
кінәсінен сақтау және тасымалдау кезінде ақша қаражатының сақталуын
қамтамасыз ететін қажетті жағдайлар жасалмаған жағдайларда белгіленген заң
тәртібінде жауапкершілік көтереді.
Кәсіпорын кассасы қажет болған жағдайда оны сақтандыру ұйымдары
сақтандыруы мүмкін.
Ақша қаражаты – кәсіпорын кассасындағы қолма-қол және ағымдағы банктік
шоттағы ақша қаражаттары.
Ақша қаражаттарының баламалары (эквиваленті) – бұл ақшалай қаражаттың
белгілі бір сомасына айналатын және құндылықтар өзгеруінің аздаған
тәуекеліне салынатын қысқа мерзімді, жоғары өтімді салымдар.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциондық, инвестициялық және қаржылық
қызметі тұрғысынан алынған мағлұматтың мазмұнын ашу үшін керек, мұның өзі
заңды тұлғаның қаржылық жағдайын және қызмет түрлерінің ықпалын бағалауға
мүмкіндік береді.
Ақша қаражат қозғалысының есебі №2 ҰҚЕС 7 бөліміне сәйкес ақшалай
қаражатқа қолма-қол ақша мен талап етілгенге дейінгі салымдар кіреді.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп
саясатына сәйкес шаруашылық жүргізуші субъект дербес жасайтын кассалық
операцияларды жүргізу ережелері белгіленген.
Ақшалай қаражат қозғалысының ішкі бақылау жүйесі – активтерді қорғау,
субъектілердің қаржылық саясатына сай болуын қамтамасыз ету, бухгалтерлік
шоттарда көрсетілген мәліметтердің шүбәсіз сенімділігін
қамтамасыз ету үшін жасалған саясат пен амалдар. Ақшалай қаражатты оңай
жасыруға, тасуға болады, оларда тиістілік белгілері жоқ және олар
айырбасталады. Ақшалар – шаруашылық қызметі өлшемі мен есебінің ағымдағы
қаржылық ақпараттың негізгі бірлігі.
Курстық жұмыстың мақсаты – ақша қаражатының кәсіпорын үшін маңызын
талдау, оның кәсіпорында жүргізу тәртібі мен қозғалысын құжаттық рәсімдеу,
кассаның құрылымын талдау, кассалық кітапты жүргізу, касса бойынша есеп
беру тәртібі, синтетикалық есебін талдау.

І-БӨЛІМ ҚОЛМА ҚОЛ АҚША ЕСЕБІ

1.1 Кассадағы ақша қаражаттарының қозғалысын құжаттық рәсімдеу

Есеп-қисап құжаттамаларын қолмен өңдеу, сол сияқты автоматтандырылған
өңдеу кезіндегі кассаға ақшаның түсуі кассалық кіріс ордерімен бір данада
рәсімделіп, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды.
Кассалық операциялар қолма-қол ақша қабылдаған соң бас бухгалтер
немесе өкілетті тұлға қол қойған кірістік кассалық ордермен рәсімдейді.
Кассаға ақша салған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир
қол қойған ақшаны қабылдаған туралы түбіртек (квитанция) (ордердің қиынды
бөлігі) беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир “Төлем
таңбаларын анықтау тәртібін” басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған
теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен, ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса
ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені – жазумен, тиынды –
сандармен көрсетеді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі. Егер
ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
“Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.

Еңбекақы, уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлеу, ақшаны беру мерзімі жалпы сомасы жазу түрінде
көрсетілуімен ұйым жетекшісі мен бас бухгалтер қол қойған төлем ведомостері
бойынша жүзеге асырылады. Оның қас бетінде (титул) ақша беретін мерзімі мен
оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер қол қояды.
[7]
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбекақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты
тегінің тұсына мөртаңба соғады немесе “Депозитке салынды” деп қолмен жазып,
белгі соғады, берілген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуы тиісті сома жазылады.
Егер төлемді кассир емес, өкілетті адам жасайтын болса, төлем
тізімдемесінде: “Тізімдеме бойынша ақша таратқан (қолы)” деген жазу
жазылады. Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол
берілмейді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс
және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және
шығыс құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерлерінің толтырылған күні мен номері, кассаға түскен және
жұмсалған ақшалардың нысаналы мақсаты көрсетіледі (жалақы, сыйлықтар,
степендиялар, іссапарға төленген және басқа да шығыстар). Егер ақша
қаражатының нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын
болса, кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тек құжаттың
толтырылған күні, нөмірі мен сомасы көрсетіледі.
Кіріс және шығыс кассалық құжаттарды тіркеу үшін “Кіріс және шығыс
құжаттарды тіркеу журналы” қолданылады, шығыс құжаттарға бөлек, кіріс
кассалық құжаттарға бөлек журнал ашылады. Бұл журналда мыналар көрсетіледі:

1. Кіріс және шығыс ордерінің күні мен нөмірі;
2. Кімнің қолына ақша берілді немесе кімнен алынды, сол адамның аты-жөні
немесе кәсіпорынның атауы;
3. Берілген немесе алынған ақшалардың қандай мақсаттарға берілгені;
4. Түскен немесе берілген ақшалардың сомасы;
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген
күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің
қолдарын, олардың дұрыс рәсімделуін, ордерлерде көрсетілген қосымшалардың
болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге
кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады
немесе жазумен күнін, айы мен жылын көрсете отырып “Алынды” немесе
“Төленді” деп белгі соғады.
Кассадағы сақталатын ақша қаражаттары мен қатаң есептегі бланкілеріне
тексеру, есеп саясатында белгіленген мерзімдерде жүргізіледі. Оны кәсіпорын
жетекшісі тағайындайтын комиссия жүргізеді. Тексеру нәтижелері қолға
берілетін ақша қаражаттарын түгендеу Актісімен және құндылықтарды түгендеу
тізімдемесімен және қатаң есептегі құжаттар бланкілерімен рәсімделеді.
Кассада анықталған артық шыққан ақша қаражаттары кіріске алынады, кем
шыққан ақша қаражаттары кассирден өндіріледі.
Қолға берілетін ақшадан өзге, кассада акциялар, мемлекеттік зайымдардың
акциялары, вексельдер, чек кітапшалары, өзге де бағалы қағаздармен қатаң
есептегі бланкілер сақталуы мүмкін.
Қатаң есептегі бланкілерге мыналар жатады: асханадан тамақ алуға,
белгілі бір ас қабылдауға, оқу орындарының асханаларынан тамақ алуға, емдеу
профилактикалық ас қабылдауға берілетін абонементтер, қызметкерлерге тегін
арнайы тамақ босатуға арналған талондар (сүт немесе соған тең тамақ
өнімдері) және басқа да Билеттер, талондар, абонементтер және қатаң
есептегі өзге де бланкілер, материалдық құндылықтар ретінде, оларды сатып
алынған нақты өзіндік құны бойынша 1350 “Өзге қорлар” шотында есепке
алынады. Материалға жауапты тұлғалар бланкілер есебінен кіріс-шығыс
кітабында қатаң есептегі бланкілер есебі бойынша әрбір атауы және нақты
құны бойынша жүргізіледі. Бланкілердің кіріс және шығыс операциялары қатаң
есептегі бланкілерде кіріс шығыс (накладной) құжатымен рәсімделеді.
Материалға жауапты тұлға ай сайын бухгалтерияға қатаң есептегі бланкілердің
қозғалысы туралы есеп береді. Белгілерді (бланкілерді) өткізуге дайындау
кезінде, субъект жетекшісі арнайы тағайындайтын комиссия материалға жауапты
адамның қатысуымен қапшықтарды ашып, бланкілерді әр парақ бойынша
түгендеп, санап шығады. Ашылған қапшықтағы бланкілерді парақтап санап шығу
кезінде анықталған нәтижелер абонементтерді, талондарды және өзге де
белгілерді тексеру нәтижелері туралы Актіге жазылады. Актіде алшақтықтар
анықталған жағдайда, орауындағы құлақша қағаздағы деректер мен қапшықтан
шыққан нақты белгілер жазылады. Акт негізінде белгілерді (бланкілерді)
жасаушыларға талап білдірілуі мүмкін. Тамақ алуға берілетін абонементтерге
және өзге белгілерге оларды сатуға дайындау кезінде субъектінің мөрі
басылады.
Есеп саясатында белгіленген мерзімдерде кассада сақталатын ақша
қаржаттары мен қатаң есептегі бланкілерге тексеру жүргізу қажет. Оны
субъект жетекшісі тағайындайтын комиссия жүргізеді.
Кассалық операциялар есебін компьютерлендіру кезінде, сондай-ақ
кассалық құжаттарды өңдейтін бағдарламалық құралдар жұмысының дұрыстығына
тексеру жүргізіледі. Оның бұзылуына кінәлі тұлғалар белгіленген тәртіпте
жауапкершілікке тартылады. Ақша қаражаттары мен қатаң есептегі бланкілерді
тексеру нәтижелері қолға берілетін ақша қаражаттарын түгендеу Актісімен
және құндылықтар мен қатаң есептегі құжаттар бланкілерін түгендеу
тізімдемесімен рәсімделеді. Кассада анықталған артық шыққан ақша
қаражаттары кіріске алынады. Бұл операция дебет бойынша 1010 “Кассадағы
теңгемен ақша қаражаты” шотында және кредит бойынша 6280 “Басқа да
кірістер” шотында көрсетіледі. Кем шыққан ақша қаражаттары мен бағалы
қағаздар кассирден өндіріледі:
1280 “Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек”шотының дебеті.
1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шотының кредиті.
Қатаң есептегі бланкілердің кем шығуынан субъектіге келтірілген шығын
олардың нақты құны негізінде есептеледі. Осыған орай келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады:
Кассадағы қатаң есептегі бланкілердің кем шығуы анықталды:
а) нақты өзіндік құн мен көрсетілген құн арасындағы айырма бойынша:
1280 “Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек” шотының дебеті, субшот
“кем шығу, жетпеу және талан-тараж бойынша дебиторлар.”
1350 “Өзге қорлар” шотының кредиті, субшот “қатаң есептегі бланкілер.”
б) көрсетілген құны бойынша:
1280 “Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек” шотының дебеті, субшот
“кем шығу, жетпеу және талан-тараж бойынша дебиторлар.”
3520 “Алдағы кезеңнің кірістері” шотының кредиті.
Қатаң есептегі бланкілердің жетпейтін құны кассаға салынды:
1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шотының дебеті.
1250 “Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі” шотының
кредиті, субшот “кем шығу, жетпеу және талан-тараж бойынша дебиторлар.”
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша есебі. Валюта
кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі, тек
оның айырмашылығы мынадай: кіріс және шығыс касса ордерлерінде, касса
кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және теңгеге
айналдырылған түрінде көрсетіледі.
Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақша есебі. Қоғамдық
тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты
олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша қаражаттары бойынша
түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді.
Оперативтік касса, әдетте , сауда залында орналасады.

1.2 Кассалық кітапты жүргізу және касса бойынша есеп беруді тапсыру
тәртібі

Қолға берілетін және қабылдайтын ақша қаражаттарын сақтау үшін әрбір
ұйымның кассасы болады.
Касса – бұл ақша сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықталған бөлме.
Операция жүргізілетін уақытта есіктер ішкі жағынан жабылады, сейфтің және
темір шкафтың кілттері кассирде сақталады, ал кілттердің көшірмелері
мөрленген пакетте кәсіпорын басшысында болады. Қабылданған құндылықтардың
сақталуы үшін материалдық толық жауапкершілік көтеретін кассир кассалық
операцияларды жүргізеді.
Оған арналған бөлме кассалардың өрттен қорғау белгілерімен және
құралдарымен нығайтылып, техникалық жарақтануы туралы Ұлттық Банк
талаптарына сәйкес, оңаша бөлініп, жабдықталған болуы тиіс. Кәсіпорын
жетекшілері кассадағы ақшаның, сол сияқты банктен әкелу кезіндегі және
банкке тапсыру кезіндегі ақшаның сақталуын қамтамасыз етуге міндетті.
Кәсіпорынға жататын қол ақшаларын кассада сақтауға рұқсат етілмейді.
Кассалық операцияларды кассир жүргізеді, ол материалды жауапты тұлға
болып табылады. Кассирді жұмысқа қабылдау кезінде ол кассалық операцияларды
жүргізу тәртібімен танысады, толық жеке материалдық жауапкершілік туралы
онымен шарт жасалады және кассирдің қызмет міндеттемелеріне қол қояды.
Кассир болмаған кезде толық материалдық жауапкершілік жайлы шарт жасасқан
бухгалтер кассалық операцияларды атқарады.
Кассадағы ақша қозғалысының есебі касса кітабында жүргізіледі
(Қосымша), ол номерленіп, бау өткізіліп, жетекшінің, бас бухгалтердің
қолдарымен және мөрмен расталған болуы керек. Түсу мен жұмсау бойынша
барлық операцияларды кассир 1 жылға ашылатын кассалық кітапқа жазады.
Кассалық кітаптағы жазбалар көшірме арқылы 2 дана болып жүргізіледі. Кіріс
және шығыс кассалық ордерлеріндегі жазбалар басталмас бұрын кассалық
кітапта күн басындағы ақша қалдығы көрсетіледі. Жұмыс күнінің соңында
кассир күні бойғы операциялардың қорытындысын есептейді және күн соңындағы
ақшаның қалған қалдығын шығарады. Кассалық кітап беттерінің екінші даналары
жыртылады және кассирдың есебі болып қызмет етеді. [8]
Касса кітабының екі жартысы да бірдей номерлермен номерленеді. Барлық
кассалық операциялар парақтың үзілмейтін бөлігінің беті жағынан (“күннің
басындағы қалдық” жолынан кейін) бастап жазылады, жазбас бұрын әуелі
парақтың жартысы бүктеледі (үзілетін бөлігі қалған парақ бөлігінің астына
салынады). “Ауыстырғаннан ” кейінгі жазуларды жалғастыру үшін парақтың
үзілетін (жыртылатын) бөлігін екінші жаққа қайырады (яғни үзілмейтін
бөліктің беткі жағынан) парақтың үзілмейтін бөлігінің келесі бетіндегі
көлбеу сызықтар бойынша жазуларын жалғастырады.
Есеп беретін бланкі сол күн ішіндегі операция соңына дейін үзілмейді.
“Оның ішінде еңбек ақы” жолындағы төлем ведомостілері бойынша жалақыға
кассадан шығысқа есептен шығарылмаған сома көрсетіледі.
Касса кітабында ақша кімнен алынғаны және кімге берілгені,
корреспонденциялық шот және кіріс пен шығыс сомасы құжатының номері
көрсетіледі. Есеп беру (күн) соңында кассир жиынын есептен шығарады және
есеп беру (күн) соңына қалдықты шығарады. Кітапта расталмаған өшірулер мен
түзетулерге жол берілмейді. Түзету кассирдің және бас бухгалтердің
қолдарын қою арқылы расталады. Касса кітаптарын жүргізу мен кассалық
операцияларға бақылау жасау бас бухгалтердің міндеті болып саналады.
Кассалық операциялардың көлемі үлкен болмаған кезде, кассалық есеп
беруді 3-5 күнде бір рет жасауға рұқсат етіледі.
Күн сайын немесе 3-5 күнде бір рет жұмыс күнінің соңында кассир кіріс
және шығыс құжаттарды тіркеу арқылы бухгалтерияға қолхатпен есеп береді.
Кассирдің берген есебіндегі корреспонденциялық шоттарға белгі соғылады,
содан соң оның деректерін 1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шотының
дебеті және кредиті бойынша есеп-қисап тізімдеріне ауыстырады. Ай соңында
тізімдерде келесі есеп беретін айдың 1-не қалдық шығарылады, ол кассирдің
берген есебінің қалдығына және 1010 “Кассадағы теңгемен ақша қаражаты” шоты
бойынша бас кітапқа сәйкес келуі тиіс.
Кассалық операцияларды бақылау процедуралары міндетті түрде аяқ астынан
жоспарсыз түрде жүргізіледі. Кассадағы аудиттік операцияларға кірісерден
бұрын, мынадай ережелерді сақтаған жөн:
1.Чектер мен чектік кітапшаларды сақтаған жөн;
2.Кассалық кітап бойынша кассадағы қалдық ақшаны келесі күнге көшіру
тәртібі;
3.Кассалық кітап бойынша есептегі ақшаны әр сайын есептеп, бір күн
бұрын кіріс пен шығысты есептеу, бір қалдық ақшаны келесі күн есебіне
көшіру;
4.Касса кітабындағы ақша операциялары мен кассадағы ақша тізімінің
сәйкес келуін тексеру;
5.Кіріс пен шығыс бойынша кассалық кітаптағы ақша ағымының деңгейін
тексеру;
6.Кіріс пен шығыс ордерін тіркеп, күнтізбе арқылы тексеру;
7.Кассалық операцияларды мекеменің банкке қарасты ақша қатынасын
тексеру;
Инвентаризация кезінде кассадағы ақшаның жалпы саны тексеріледі.
Инвентаризацияға арнайы акт толтырылады. Егер де кассада ақша
жетіспеушілігі анықталса, немесе ақшаның артық болу себебі актіге жазылады.
Кассадағы бланктер саны саналып, олардың номерлері белгіленетін, қанша
теңгеге толтырылғанын тексеріп, арнайы бланктер тіркейтін кітапшаға
белгілеп жалпы ақша сомасын көрсетеді. [10]
Сонымен қатар, кассалық операцияларды тексеру кезінде мынадай тәртіпті
есте сақтау қажет:
1.Кассир мен жазба түріндегі келісім шарттың болуы, материалды
жауапкершілігі жөнінде және де кассалық операцияларды жүргізу жөнінде;
2.Кассалық операцияны жүргізу жөніндегі нұсқауға байланысты ақшаны
сақтауға, оны бір жерден екінші жерге жеткізу туралы, құжаттарды толтыру
туралы міндетпен таныстыру;
3.Қазақстан Республикасының жергілікті республикалық бюджеттегі ақшаны
тез арада инвентаризациялау, бланктерді тексеру, қаржы айналым жағдайын,
ақша қорын тексеру;
4.Кассалық құжаттардың өз уақытында толтырылуы және кассалық
операциялардың тәртібінің орындалуын тексеру;
5.Мемлекет мекемеде қалған ақша лимитін бақылап отыруын қадағалау;
Қаржылық жұмысты ұйымдастыру үшін шаруашылық субьектісі өзінің арнайы
қаржылық қызметін қалыптастырады. Ол негізінен бухгалтерия және
экономикалық жоспарлау бөлімдері түрінде көрініс табады. Қаржылық қызметтің
іс-әрекеттерінің басты мақсаты кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз етуге, экономикалық өсу және пайда табуға арналған тұрақты алғы
шарттарды құру болып табылады.
Қаржылық жұмыстың негігі мазмұны мыналардан тұрады:
- қызметті қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету;
- қаржылық несие жүйесімен және басқа да шаруашылық субьектілермен
өзара қарым қатынастарды ұйымдастару;
- негізгі және айналым капиталын сақтап қалу және пайдалану
рационалдылығы;
- кәсәпорынның бюджет, банктер және сатып алушылар алдындағы
міндеттемелері бойынша төлемдердің уақытылы болуын қамтамасыз ету.
Басқаша айтсақ қаржылық жұмыстың мәні коммерциялық іс-әрекеттің жүзеге
асырылуына әсер ететін негізгі және айналым капиталының шеңбер айналымын
қамтамасыз етуден және қаржылық қатынастарды қолданудан тұрады. [11]
Кәсіпорын көлемі және оны ұйымдастыру құрылымы жаңа техниканы енгізуге,
ғылыми жұмыстарды ұйымдастыруға, өндірісті, өнімнің өзіндік құны деңгейін
жоғарлатуға ісер етеді. Оларды негізгі өндіріс қорларының құны, өнімнің
құны, жұмысшылар саны сияқты көрсеткіштер сипаттайды.

1.3 Кассадағы ақша қаражаттарының синтетикалық және талдау есебі

Кәсіпорындар банкілердің арнаулы шоттарында жасалатын операцияларының
есебі 42 " Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражаттары " деген бөлімшесінің
шоттарында жүреді. Олардың қатарына келесі шоттар кіреді:
1060 " Өзге ақша қаражаты" шоты. Бұл шотта аккредитивтегі ақша
қаржыларының қозғалысы есепке алынады. Аккредитив – клиенттің тапсыруымен
өзі келісімге отырған контрагенттің пайдасына берілген банкісінің сөзсіз
орындалуы тиісті міндеттемесі. Ол бойынша аккредитив ашқан банк (банк
эмитент) жабдықтаушыларға төлем жасай алады немесе осындай төлемдерді олар
аккредитивкте көзделген құжаттарды ұсынған жағдайда басқа банкілердің
жүзеге асыруына өкілеттік бере алады.
Аккредитивтің келесі түрлері ашылады:
Жабылатын (депоненттелген); қайтарып алынатын немесе қайтпайтын;
дәлелденген және трансферабельдік (аудармалы) болып бөлінеді.
Жабылатын (депоненттелген) аккредитивті ашқан кезде банк-эмитент
орындаушы банкке аккредитивтің сомасына тең ақша сомасын (жабылатын) оның
билігіне беріп, ал ол өзінің міндеттемесінің әрекет ету мерзімінде осы
ақшаны мүмкіндігінше аккредитив бойынша төлем жасау үшін пайдаланатын
жағдаймен келіседі.
Қайтарып алынатын аккредитивті банк-эмитент бенефициармен алдын-ала
келіспей-ақ (мысалға, келісім-щартта қаралған жағдайды сақтамаған жағдайда)
жоюы немесе өзгертуі туралы жағдайды төлеуші тек банк-эмитент арқылы
бенефициарға бере алады. Бірақ өзгерту мен жоюдың алдында орындаушы банк,
аккредитив жағдайына сәйкес, бенефициар қойған және бенефициар банкісі
қабылдаған құжаттарды төлеуге міндетті.
Қайтпайтын (немесе қайтарып алынбайтын) аккредитивте банк-эмитенттің
барлық жағдайын орындаған кезде аккредитив бойынша төлем жасауды қатаң
түрде өз міндетіне алады. Қайтпайтын аккредитив бенефициардың келісімінсіз
өзгертуге немесе жоюға жатпайды.
Бенефициар аккредитивтің пайдалануын өз мерзімінен бұрын тоқтата алады,
егер де бұндай жағдай шартта қаралса.
Дәлелденген аккредитив – бұл банк-эмитент болып саналмайтын басқа
орындаушы банктердің қосымша кепілдігі бар болса ғана жүзеге асатын
аккредитив. [14]
Трансферабельдік (аударма) аккредитив – бұл бенефициардың өзінен басқа
(екінші бенефициар болып саналатын) бірнеше тұлғаның немесе аккредитивті
толық немесе ішінара пайдаланатын мүмкіндігін қарастыратын аккредитив.
Аккредитив тек бір ғана бенефициармен есеп айырысуға арнаулы мүмкін.
Аккредитив бойынша есеп айырысу тәртібі және оның мерзімі бенефициар мен
төлеушінің арасындағы келісім-шартта белгіленеді. Сондай-ақ келісімнің
ішінде: банк-эмитенттің атауы, аккредитивтің түрі және оны пайдалану
тәсілі, аккредитивтің ашылғаны жөнінде жабдықтаушыны хабардар ету тәсілі,
аккредитив бойынша қаржы алу үшін бенефициар ұсынған құжаттардың толық
тізімі және нақты сипаттары, тауарларды тиегеннен кейін құжаттарды ұсыну
мерзімі, оларды рәсімдеуге қойылатын талаптар, басқа қажетті құжаттар мен
шарттары болуы қажет.
Егер аккредитив қысқа мерзімге берілген немесе ұзақ мерзімге берілген
несиелердің есебінен ұсынылған болса 3010 " Қысқа мерзімді банктік
қарыздар" шотында, ал егер аккредитив есеп айырысу шотынан ұсынылған болса
1030 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары" шотында аккредитивтің
ашылуы мүмкін, ол кезде жоғарыдағы шоттар (1030) кредиттеледі де 1060 "Өзге
ақша қаражаты" шоты дебеттеледі.
Аккредитивтің мерзімінің өтуіне байланысты жабдықтаушыға қызмет
көрсететін банктегі аккредитив жабылады. Аккредитивтің жабылғаны жөнінде
атқарушы банк банк-эмитенті хабар етеді. Жабдықтаушыға қызмет көрсететін
банке пайдаланылмаған сомалар оның көрсетуімен қаржылар алынған шотқа
қайтадан аударылады; сатып алушының өзімен тұтастай немесе бөлшектеп кері
қайтарылған аккредитивтің сомаларына банк-эмитенттен мәлімдеме келіп түскен
күні кемітіледі.
Аккредитивтің жабылғаны жөнінде банк-эмитентке хабарлама жіберіледі.
1060" Өзге ақша қаражаты " шоты бойынша есеп айырысу чек
кітапшаларындағы чектер арқылы есепке алынады.
Чек – бұл өзінің шот есебінен қаражатты алушының (чек ұстаушы) шотына
белгілі бір соманы аудару жөніндегі арнаулы қағазға (бланкке) толтырған
клиенттің (чек берушінің) өзіне қызмет көрсететін банкке берген жазбаша
тапсырмасы.
1060"Өзге ақша қаражаты" шотында айрықша сақтауды талап ететін
қаражаттар есепке алынады. Бұлар үкіметтің жәрдемі ретінде алынған қаражат,
жергілікті бюджеттен мақсатты қаржыландыру, мектепке дейінгі балалар
мекемелерін қаржыландыратын кәсіподақ және басқа да ұйымдардың қаражаты,
мәдени-ағарту мекемелерінің, демалыс лагерьлері, ата-аналардың балаларын
балалар мекемесінде ұстауға жұмсайтын қаражаттары, кәсіпорынның өтініші
бойынша жеке шоттан күрделі қаржыны қаржыландыруға шоғырландыратын және
жұмсалатын қаражаттар.
1050 " Жинақ шоттардағы ақша қаражаттары " шотында субъектінің құрамына
кіретін филиалдардың, құрылымдық бірліктердің ақша қаражаттары көрініс
табады, онда ағымдағы шығыстарын (еңбек ақы, кейбір шаруашылық шығыстары,
іс сапар шығыстары т.б.) жүзеге асыру үшін жергілікті банк мекемелерінде
ағымдағы шотын ашады.
Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп берудің бланкілерін
түгендеу. [10]
Кассаны түгендеу кезінде кассада тұрған ақша белгілері мен басқа да
құндылықтардың нақты бар болуы тексеріледі. Қатаң есептегі бланкілер де
тексеруден өткізіледі. Кассадағы ақша белгілері мен басқа құндылықтардың
нақты бар болуын есептеу кезінде қолма-қол ақшалар, құнды қағаздар
(акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер, коносаменттер және заңға
сәйкес құнды қағаздар ретінде шығарылған басқа да құжаттар) және ақша
құжаттары (маркілер, демалыс үйлеріне және санаторийлерге жолдама,
авиабилеттер және т.б.) есепке алынады. Кассадағы қолхаттар есепке
алынбайды, яғни олардағы көрсетілген ақшаның сомасы қалдыққа қосылмайды;
кассада осы кәсіпорынға тиісті емес ақша қаржылары және басқа да
құндылықтардың бар болуы жөніндегі кассирдің мәлімдемесі қабылданбайды.
Түгендеу актісінде ақша қаржысының бар болуы түгелдеу күні жасалған
есепке алудың мәліметтерімен салыстырылады және нәтижесі анықталады. Кем
шығу немесе артық шығу табылған жағдайда актіде оның пайда болу себебі және
сомасы көрсетіледі.
Кәсіпорын кассасында сақталатын құнды қағаздар мен ақша құжаттарын
түгендеу оларды парақтап қайта есептеу жолымен жүргізіледі. Тексеріс
құжаттардың жекелеген түрлері бойынша актіде атауы, нөмірі, сериясы және
нақтылы бағасы көрсетіліп жүргізіледі.
Жол үстіндегі ақша қаражаттарын түгелдеу осы шотта тұрған сомаларды:
банк мекемелері, байланыс бөлімшелері берген квитанцияларының деректерімен
бірге түсімді өткізу кезінде, банк инкоссаторларына түсімді өткізуге
берілетін жолдама тізімдемесінің көшірмесін өткізу кезінде және т.с.с; бас
кәсіпорынға аударылған сомалар бойынша немесе керісінше одан түскен
сомалармен қатаң олардан мерзімі, тапсырманың нөмірі, сомасы және аударымды
қабылдаған банк мекемесінің немесе байланыс бөлімшесінің атауы көрсетіліп,
түскен мәлімдеме деркетерімен бірге салыстырып тексеру арқылы жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шетелдік фирмалардың және
бірлескен кәсіпорындардың валюталық кассалар ашуына рұқсат етілген.
Валюталық кассада кассир валюталардың әрбір түрі бойынша шетел валютасымен
және теңгемен валюта қаражаттарының аналитикалық есебінің карточкаларын
және касса кітабын бөлек жүргізеді. Карточкаларда және касса кітабында
шетел валютасының түсуі мен шығуы және бағамдағы айырмашылықтарды есептеу
бойынша барлық операциялар жазылады, бағам айырмашылықтары шетел
валюталарының қалдықтарында есептеледі. Қызметкерлердің шетелдерге баратын
іс-сапарлары жағдайында Қазақстандық кәсіпорындар мен ұйымдар қолға
берілетін валютамен валюталық операциялар жасауы мүмкін. Валютамен операция
жасайтын субъектілер 1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотын ашады.
Валюталық касса есебі субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жргізіледі,
бар айырмашылығы, кіріс және шығыс кассалық ордерлерде және касса кітабында
қаражаттар сомасы шетелдік валюталарда және теңгемен алғандағы
эквивалентінде (баламасында) көрсетіледі. [15]
Валюталық касса үшін бөлек касса кітабы ашылады. Валюталық
операциялардың көлемі үлкен болған жағдайда бөлек машинограммалар немесе
өзге есеп тізімдері жүргізілуі мүмкін.
Валюталардың түсуі кезінде 1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты”
шоты дебеттеледі, келесі шоттардың кредитіне:
Банктегі валюта шотынан кассаға түскен қолма-қол шетелдік валюта
сомасына:
1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;
1032 “Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты” шотының
кредиті;
Тиісті шетел валюталарына қатынасы бойынша теңге бағамының түсуі
кезіндегі бағамдар айырмашылығынан алынған кіріс:
1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;
6250 “Бағамдық айырмадан түскен кірістер” шотының кредиті;
Есеп беруге тиісті тұлғалардың кассаға тапсырған валюта сомасынан
алынатын кіріс:
1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының дебеті;
2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі” шотының
кредиті;
Валюталардың шығуы кезінде 1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты”
шоты кредиттеледі келесі шоттардың дебетіне:
Есеп берілетін валюталық қаражаттың кассадан берілуі:
2150 “Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі” шотының
дебеті;
1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;
Шетелдік валютамен валюталық шотқа тапсырылған ақшалай қаражат:
1032 “Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты” шотының
дебеті;
1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;
Тиісті валюталарға қатынасы бойынша теңге бағамының көтерілуі
нәтижесінде құралған бағамдардың айырмашылық сомасына:
7430 “Бағамдық айырма бойынша шығыстар” шотының дебеті;
1012 “Кассадағы валютамен ақша қаражаты” шотының кредиті;
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010-Кассадағы теңгемен және валютамен
ақша қаражаты, шоты дебеттеледі, онда кассадағы ұлттық және шетел
валютамен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады, төмендегі шоттары
кредиттеледі:
1030-Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен және шетел валютамен ақша
қаражаты, онда ағымдағы банктік шоттардағы ұлттық валютамен және шетел
валютасымен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;
6010-Өнімді сатудан және қызметтер керсетуден түсетін кіріс, онда
өнімдерді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кірістерді алумен
байланысты операциялар ескеріледі, және оларға ұқсас операциялар
көрсетіледі;
Ақша кассаға түскен кезде 1010 - Кассадағы теңгемен және валютамен
ақша қаражаты шоты дебеттеледі және келесі шоттар кредиттеледі:
6010-Өнімді сатудан және қызметтер керсетуден түсетін кіріс және
басқа да шоттар-кассаға алынған түсімнің сомасына;
1210-Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі, онда бір жылға дейін мерзімі бар сатылған өнім және көрсетілген
қызметтер үшін сатып алушылармен және тапсырысшылармен есеп айырысу бойынша
операциялар және сатып алушылар мен тапсырысшылардың өзге қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі көрсетіледі;
Кәсіпорынның кассасына түскен түсімді өткізгенде –1010 шоты дебеттеледі
де, ал 1010-Кассадағы теңгемен және валютамен ақша қаражаты субшоты
кредиттеледі.

ІІ-БӨЛІМ КӘСІПОРЫН НЫСАНЫНДАҒЫ КАССАДАҒЫ НАҚТЫ АҚША ЕСЕБІ БОЙЫНША
ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚЫЗМЕТТЕРІ
2.1 Адал Құрылыс Атырау ЖШС-нің шаруашылық қызметіне сипаттама және
есеп саясаты

Адал Құрылыс Атырау жауапкершілігі шектеулі серіктестігі құрылыс-
монтаждау компаниясы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, Қазақстан
Республикасының Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңы және басқада заңдарға сәйкес 1999 жылы Атырау
қаласында құрылды. Меншік түрі – жеке. Компанияда ЖШС Адал Құрылыс Атырау
Энергетикалық индустрия және сауда министрлігі мемлекеттің генералды
лицензиясы (№0001835 02.04.1999 жылдан) Қазақстан Республикасының сауда
және Индустрия министрлігі құрылыс және коммуналды-баспана шаруашылығы
комитетінің мемлекеттік лицензиясы (№ ГСЛ №007528. 16.10.2001 жылдан),
9001: 2008 ИСО сапалық жүйелі менеджментінің сертификаты, 18001:2007 OHSAS
денсаулық және кәсіби қауіпсіздік жүйелі менеджментінің сертификаты келесі
салаларда: ғимараттардың құрылыс-монтаждық және бастапқы жөндеу жұмысы,
құрылыс, техникалық жабдықтар және мұнай-химиялы өндіріс салаларында.
Серіктестіктің өзінің жеке балансы, банк мекемелерінде, басқада несие
қаржы мекемелерінде есеп шоттары, дөңгелек мөрі, фирмалық бланкісі бар.
Кәсіпорынның жеке меншік құқығындағы оқшауланған мүлкі бар және сол
мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап береді, сотта талап етуші және
жауапкер бола алады. Өзінің даму мүддесі үшін және басқа да шаруашылық
субъектілермен қарым-қатынас жасау үшін серіктестік басқа заңды және жеке
тұлғалармен келісім-шарт жасай алады.
Кәсіпорын өз қызметін жүзеге асыру барысында ҚР Конституциясын және
басқа заң актілерін, Қазақстан Республикасының Жауапкершілігі шектеулі
және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы Заңын, сонымен бірге
өз Жарғысын басшылыққа алады [15].
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына келетін болсақ, оның:
жоғарғы органы-құрылтайшысы, Атқарушы органы-директор болып табылады.
Жалпы кәсіпорын мынадай бөлімшелерден тұрады:
- Өндіріс бөлімі;
- Маркетинг және тасымалдау бөлімі;
- Қауымдастық бойынша байланыс бөлімі;
- Стратегиялық жоспарлау бөлімі;
- Бухгалтерлік бөлімі;
- Заңгерлік бөлімшесі;
- Адам ресурстар басқармасы, Медицина және Оқу бөлімшелері.
Адал Құрылыс Атырау ЖШС қыска мерзімді активтерінің бірі ақшалай
қаражат және оның баламалары 2008жыл басында - 6 896 593, ал 2008 жыл
соңында 10 780 314 теңге болды.
Ал ұзақ мерзімді активтердің бірі негізгі құралдар 2008 жыл басында
64 052 961 теңге болса, ал 2008 жыл соңында 66 606 020 теңгені құрады.
Мұндағы жалпы жұмысшылар саны:
- жұмысшылардың жалпы саны- 120 адам;
- тұрақты қызмет ететін персонал саны-80 адам;
- уақытша қызмет ететін персонал саны-40 адам;
“Адал Құрылыс Атырау” ЖШС-ның есеп саясаты осы мекеменің құрылған
уақытында яғни 1999 жылдары дайындалған. Оны дайындаумен “Адал Құрылыс
Атырау” ЖШС-нің бас бухгалтері айналысады. Дайындалған есеп саясатын
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі басшысы өзінің бұйрығымен бекіткен.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылында қабылданған барлық
пунктерінің мазмұны толық алынып жазылған. Сонымен қатар әр пункте тоқтала
келіп, нормативтік құжаттар бойынша, заң негізінде есеп саясаты
дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының заңдарымен қатар
есеп саясатын дайындауда мекеменің ішкі құжаттары негізге алынған.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясатына енгізілген
өзгертулер осы мекеменің басқару құжаттарымен рәсімделген. Есеп саясатына
өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі мүмкін[3].
- Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
- Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
- Жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы да
басқа;
- Есеп саясаты есеп процесінің барлық талаптарын қамтыған, яғни
әдістемелік, техникалық, ұйымдық.
Мекеменің есеп саясаты бухгалтерлiк есеп және есеп берудi жүргiзу
принциптерi, негiздерi, шарттары, ережелерi мен тәжiрибелерiн көрсетедi.
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай
принциптерін сақтау керек: есептеу; үздіксіздік; түсініктілік; маңыздылық;
мәнділік; растық; бейтараптық; сақтық; аяқталғандық; салыстырмалылық;
дәйектілік; күмәнсіз және риясыз ұсынба.
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы-
кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, объективті және шынайы
ақпаратпен қалыптастыру.
Қолданыстағы Есеп саясатының негізгі ережелері 2008 жылдың 1 қаңтарынан
бастап туындаған қатынастарға қолданылады. Адал Құрылыс Атырау ЖШС есеп
саясаты Адал Құрылыс Атырау ЖШС ішкі нормативтік құжаттарына сәйкес
Адал Құрылыс Атырау ЖШС барлық мүдделі тараптарына ұсынылады.
Міне, осы таңдаулар арқылы бірнеше әдістер пайда болады. Адал Құрылыс
Атырау ЖШС да өз ішінде мынадай келесі әдістері бар:
а) есептік саясаттың жалпы жағдайы;
б) есептік саясаттың нормативтік құқықтық базасы;
в) есептік саясаттың таратылатын есептік кезеңдері;
г) бағалау әдістері және қаржылық активтері мен міндеттемелерді тану;
е) қолданатын есеп түрі (орталықтандырылған немесе
орталықтандырылмаған);
ж) қаржылық есеп беру консолидацияланған тәсілдері (егер, филиалдары
немесе еншілес заңды тұлғалары болған жағдайда);
з) компанияда қолданатын бухгалтерлік есеп принциптерін ұйымдастыру,
оларды әрбір қаржылық есептеме баптарына пайдаланады.
Мекеменің жылдық қаржылық есептілігі үшін есептік кезең ретінде 1
қаңтар мен 31 желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл қабылданған.
Жыл сайын мекеменің қаржылық есептілігіне тәуелсіз аудит жүргізіліп
отырады, оны сыртқы аудиторлық ұйым заңдар мен меншік иегерлерімен
бекітілген мерзім мен көлемде жүзеге асырып отырады.
Мекеменің ХҚЕС талаптарына сәйкес және Қазақстан Республикасының
Қаржы министрлігі бекіткен пішім бойынша әзірленген жылдық (аудиторлық ұйым
растаған) және тоқсан сайынғы қаржылық есебі таралымы 30 мың данадан асатын
қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдарында уақытында жарияланып отырады.
Егер ерекшеліктер осы Есептік саясатта жеткілікті мөлшерде ашып
көрсетілмеген болса, онда Қоғам тиісті стандарттардың жалпы талаптары мен
ХҚЕС түсіндірмелеріне сүйеніп отырады. Сонымен қатар, мекеме осы мәселелер
бойынша Есептік саясаттың ережелерін әзірлеу үшін өз пайымдауларын
бухгалтерлік есеп принциптері мен қаржылық есептілікті әзірлеу мен ұсынудың
концептуалды негізіне сүйенумен, төмендегідей шарттарды ұстанумен қолданып
отырады:
1) ХҚЕС-ның осыған ұқсас немесе байланысты проблемаларды қозғайтын
талаптарын толығымен ескеріп отыру;
2) ХҚЕС-да бекітілген активтерді, міндеттемелерді, табыс пен шығынды
анықтаудың, мойындау мен бағалаудың критерийлерін ұстанып отыру;
3) өзге органдардың (сонымен бірге бақылаушы) стандарттарды бекітетін
шешімдерін және қабылданған салалық практиканы солардың қолданыстағы
заңдарға сәйкес келетін дәрежесінде назарға алып отыру.
“Адал Құрылыс Атырау” ЖШС-ның бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға бас
бухгалтер басшылық етеді. Бас бухгалтер активтердің, меншік капиталының,
міндеттемелерінің және олармен жасалатын шаруашылық операцияларының
қосарлама немесе екі жақты жазылатын жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп
шоттарының бас жоспарымен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есепті
жүргізеді[16].
Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін
қажет ақпараттармен, субъектінің қаржылық нғтижесі мен шаруашылық
процестері туралы дұрыс және толық ақпараттармен қамтамасыз ету, сондай-ақ
инвесторларға, жабдықтаушыларға, сатып алушыларға, кредиторларға,
мемлекеттік органдарға, банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға
бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес қаржылық есеп беруді жасау.
Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде мына жағдайларды қамтамасыз ету
керек:
- есеп беру кезеңінің ішінде міндеттемелер мен активтерді бағалау мен
кейбір шаруашылық операцияларын көрсету кезінде қабылданған есеп саясатының
өзгермейтіндігі;
- қаржылық міндеттемелері мен мүліктерді түгендеу нәтижесінде және
есептік кезеңде жүзеге асқан барлық шаруашылық операцияларының есепте
толығымен көрініс табуы;
- аналитикалық есептің айналымымен сәйкес түрде сақталуы керек.
Адал Құрылыс Атырау ЖШС-ның бухгалтерлік бөлім құрылымына келетін
болсақ бас бухгалтерия бөлімінің өзі 4 бөлімнен тұрады:
- Еңбекақы төлеу бөлімі;
- Материалдық ресурстар есебінің бөлімі;
- Өндірістік шығындар есебінің бөлімі;
- Дайын өнім және сату бөлімі.
Еңбекақы төлеу бөлімі еңбекақыға байланысты есеп қисап жұмысының
басынан бастап соңына дейін жүргізеді. Еңбекақыға байланысты тиісті
қортындылау мен тексеру жұмыстарын жүргізіп, ақпараттық мәліметтер
негізінде басқарушылық үрдісіне байланысты талдау жұмыстарын ұйымдастырады.

Материалдық ресурстар есебін жүргізуші бөлім тауарлы-материалды
құндылықтар, негізгі құралдар мен материалдар емес активтер, бұларға тән
есеп жүргізудін барлық барлық жолдарын пайдаланып, түгендеу мен талдау
жұмыстарын тиянақты орындайды.
Өндірістік бөлім - өндіріс шығындарының есебін, өндірілген өнімнің
өзіндік құнын, еңбек және материалды шығындарға тексеру мен талдау
жүргізеді.
Төртінші бөлім өндірілген дайын өнімдер есебін, қолда бар дайын өнімдер
қозғалысын, өнімдерді жөнелту мен сату, сатып алушымен келісім-шарт жасау,
қоюшы мердігерлермен есеп айырысуды қатаң түрде бақылайды.
Нарықтық қатынастар жағдайыда бас бухгалтердің кәсіби мамандығына,
бұлардың атқаратын міндеті мен іскерлік ұйымдастырушылығына деген талап
қатаң қойылған. Бас бухгалтер бухгалтериясында қызмет атқарушы қатардағы
мамандардың барлығына байланысты қызмет атқарудың міндеті мен өрісін
белгілеген.
Ақшалар және басқа да өтімділігі жоғары активтерге ілгері бақылау
жасаудың қатал жүйесі қаржылық есепті ұйымдастырушылар үшін ақшалар мен
олардың баламаларына (эквиваленттерімен) жүргізілген бақылаулар дәл және
сенімді ақпарат болып табылғандығына сенімділіктерін арттырады.
Ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету, яғни оны қорғау көптеген
ұйымдардың ең маңызды мәселесі болып табылады.

2.2 Адал Құрылыс Атырау ЖШС-нің ақша қаражаттары есебін ұйымдастыру

Ақша қаржыларын сақтау, қабылдау және беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады. Касса орналасқан орын техникалық
жағынан берік, өрттен сақтау сигнализациясы құралдарымен жасақталуы қажет.
Барлық кассалық операциялар материалдық жауапты тұлға-кассирмен
жүргізіледі. Ол касса операцияларын жүргізу тәртібімен таныс болуы тиіс
және жауапкершілігі жөнінде шарт жасасу қажет.
Адал Құрылыс Атырау ЖШС - дегі кассалық операциялардың есебі:
- 1010- "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша";
- 1020- "Кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты ақша" шоттарында
жүргізіледі.
ЖШС-дегі кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақшаның есебі ҚР- ның
Ұлттық Банкі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу ережесіне сәйкес
жүргізіледі. Бұл есеп № 24 “Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру” бухгалтерлік
есеп стандартына сәйкес жүзеге асырылады.
Кассаға ақша қабылдау бас бухгалтердің қолы қойылған кіріс касса
ордерімен жабдықталады. Кассаға ақша тапсырған жеке және заңды тұлғаға бас
бухгалтермен кассирдің қолы қойылған ақшаны қабылдаған туралы ордердің
қиынды бөлігі түбіртегі беріледі [12].
Кассадан ақша беру шығыс касса ордерiмен немесе басшы мен бас бухгалтер
қол қойған төлем тізімдемесі мен ақша беруге жазылған өтінішпен т.б.
құжаттармен жабдықталады. Оның атауы мен нөмiрін, оны кім және қашан
бергенін ордерде көрсетеді. Кассадан жалақы берген жағдайда төлем
тізімдемесі толтырылады. Сонымен қатар бұл құжат арқылы жәрдем ақы, сыйақы
беріледі. Касса ордерлерін көшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетулерге жол
берілмейді. Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар
кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі. Онда кіріс
және шығыс ордерлерінің толтырылған күні мен номері, кассаға түскен және
жұмсалған ақшаның мақсаты көрсетіледі.
Касса операцияларының есебін кассир касса кітабында жүргізеді. Ол
нөмiрленуге, тігілуге тиісті. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және
кімге берілгені жөніндегі құжаттарының нөмiрі, корреспонденцияланған
шоттар, операция сомасы көрсетіледі. Күн сайын жұмыс күнінің аяғында кассир
кітапта жиынтықтарды санайды, күн аяғындағы қалдықты шығарады. Содан кейін
оны тексеріп, қол қояды және касса құжаттарымен бірге бухгалтерияға
тапсырады [10].
Адал Құрылыс Атырау ЖШС-дегі касса операцияларына төмендегідей
бухгалтерлік проводкалар беріледі (1-кесте)
1 – кесте Адал Құрылыс Атырау ЖШС- дегі касса операцияларына
бухгалтерлік проводкалар
№ Шаруашылық операциясының мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
Д-т К-т
1 Кассаға есеп айырысу шотынан алынған сомаға 1010 1040
2 Қызметкерлер есебіндегі сомалар, жалақы 1010 1250
жетіспейтін сомалар, т.б. бойынша кассаға
өткізілген қарыздарға
3 Материалдар, жұмысшылар, қызметкерлер үшін нақты1010 6010
ақшамен есеп айырысқан кезде
4 Кассадан қызметкерлерге жалақы берілгенде 3350 1010
5 Есеп айырысу шотына өткізілген сомаға 1040 1010

Банк есеп шоты банк пен шот иесі арасындағы депозиттерінің қабылдауы
бойынша келісімдік қатынастарды және шот иесіне өз ақшасын кедергісіз
жұмсауға, ақша сомаларының шот иесіне қабылдауға және одан шығаруға
байланысты банк операцияларын жүзеге асырады.
Банк пен шот иесі арасындағы қатынастар ҚР-ның Ұлттық Банкімен және
нормативтік құқықтық актілермен реттеледі. Банктегі есеп шоттар теңгемен
және басқа да валюта түрлерімен ашылады және солармен жүргізіледі.
Банктегі есеп айырысу шоты және басқа да шоттар бойынша операцияларды
жүргізу үшін келесі құжаттар қолданылады: шек, нақты ақша жарнасына
берілген хабарлама, төлем тапсырмасы, төлем талап тапсырмасы, т.б. Есеп
айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 “Ағымдағы банктік
шоттардағы теңгемен ақша қаражаты” шотында жүргізіледі. Субьектiлер шоттары
бойынша банк екі данада бет есеп ашады. 1–ші дана бет есептің көшірмесі
болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші
субъектіге беріледі, 2-ші дана бет есеп болып қалады.
Көшірме атқарушының қолымен және банктердің “көшірме үшін” мөрлерінің
таңбасымен расталынады. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге
қол қойған операцияны жүргізуші қызметтерінің қолымен бірге штамп және осы
құжаттың бет есебі бойынша келтірілген жазбаларының күні көрсетілген
календарлық штемпель қойылуы тиіс.
Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Жаңылыс
жазулар туралы субъект банкке 10 күннен кешіктірмей хабарлауға міндетті.
Есеп айырысу шоты оның иесінің өтініші бойынша есеп айырысу шоттарын
ашу үшін тиісті нормативтік актілерде көзделген белгілерінің бірінен
айырылуға әкеп соғатын субъект қызметтерінің өзгеруі кезінде: белгілі бір
субъектіні құрған органдарының шешімі бойынша шотта 3 ай бойы жазуларының
болмауы кезінде жабылады. Банктегі есеп шот жабылғаннан кейін субъект осы
жөнінде 3 күндік мерзім ішінде шот иесінің банкідегі есеп шоты жабылғандығы
туралы хабарлама жасауы тиіс[5].
Адал Құрылыс Атырау ЖШС-дегі есеп айырысу шоты бойынша шаруашылық
операцияларына төмендегідей проводкалар беріледі (2-кесте).
2 – кесте Адал Құрылыс Атырау ЖШС-дегі есеп айырысу шоты бойынша
шаруашылық операциялары

№ Шаруашылық операциясының мазмұны Шоттар
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.