Жартылай қатты қанаттылар отряды (НEMIPTERA). Еркінмұрттылар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауылшаруашылық Министрі

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті

«Өсімдік қорғау және карантин» кафедрасы

Семестрлік жұмыс

Тақырыбы: Жартылай қатты қанаттылар отряды ( НEMIPTERA) . Еркінмұрттылар.

Алматы - 2019 ж

Жоспар:

Кіріпе:

Жіктелу жүйесі
Морфологиясы

Негізгі бөлім:

Биологиясы
Өсімдікті зақымдай белгісі, зақымдалатын өсімдіктің мүшесі
Табиғи жаулары мен аурулары

Қорытынды:

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе:

Жартылай қатты қанаттылар - НEMIPTERA

Домен: Эукариоттар

Патшалық: Омыртқасыздар

Тип: Буынаяқтылар

Класс: Бөжектер

Отряд: Жартылай қатты қанаттылар

Отряд тармағы: Еркінмұрттылар

Жартылай қатты қанаттылар, қандалалар (Hemiptera) - жәндіктер класының бір отряды. Жер шарында кең тараған.

50 тұқымдасқа бірігетін 25 - 30 мыңдай (кейбір деректерде 40 мыңдай) түрі белгілі. Қазақстанда 32 тұқымдасы, 370 туысы, 1500-дей түрі бар. Құрлықтағылары өсімдікке жабысып, топырақ бетінде, ағаш қуысының астында, құм арасында, су қандалалары суда тіршілік етеді. Бұлардың қазба қалдығы юра кезеңінен белгілі. Дене тұрқы 0, 7 - 120 мм. Аузы шаншуға, соруға бейім. Мұртшалары жіп тәрізді (4 - 5, кейде 1 - 3 буынды) . Қысқа қанаттары екі жұп, алдыңғылары қаттылау. Аяқтары секіруге, қазуға бейімделген. Жартылай түрленіп көбейеді (4 - 5 жұмыртқа салады, дернәсілі бірден ересек қандалаға айналады) . Хош иіс шығаратын безі (ересегінде - кеуде қуысында, дернәсілінде құрсағында орналасады) бар. Сілекейі улы болады. Жартылай қатты қанаттылардың көптеген түрлері өсімдік шырынын сорып, ауыл шаруашылығына және орман шаруашылығына, су қандалалары балық уылдырығын, майда шабағын жеп, балық шаруашылығына зиян келтіреді. Жыртқыш түрлері адам және жануарлар арасында әр түрлі аурулардың қоздырғыштарын таратады. Бұлардың ішінде (Anthocorіdae, Nabіdae, Mіrіdae, Petaromіdae тұқымдасының өкілдері) зиянды жәндіктер мен кенелерді құртатын, өсімдіктерді тозаңдандыратын, балыққа жем болатын пайдалы түрлері де кездеседі. Жартылай қатты қанаттыларды жою үшін дезинсекция жасалады.

1 - сурет. Жартылай қатты қанаттылар - НEMIPTERA

Денесінің үлкен - кішілігі жағынан әрқилы бөжектер. Мұртшалары жіп тәрізді 4-5 көбінесе 5 бунақтан тұрады. Ауыз мүшелері шаншып сорғыш, үш төрт бунақты тұмсығы бастың алдыңғы жағына орналасқан. Қанаттары әртекті - алдыңғы қанаттарының ұшы мөлдір жарақты болады да, қалған негізгі бөлігі тері - жарғақты немесе қатайып мүйізденіп кеткен. Артқы қанаттары түгелдей мөлдір жарғақты болады.

Қандалалардың дүниежүзілік фаунада 40 мыңнан астам, соның ішінде бізде 2 мыңнан астам түрі бар, тұқымдастардың саны 40-қа жетеді. Тіршілік жағдайы және қоректенуге бейімделуі жағынан алуан түрлі. Негізінен құрылықта және суда да кездеседі, өсімдік қоректілері мен қатар жыртқыш және қан сорғыш түрлері де көп. Ауыл шаруашылығы дақылдарының басты зиянкестерінің бірқатары осы отрядтың мерида (Miridae), қалқаншалы (Pentatomidae), қалқаншалы - бақашық қандалалар - (Scutelleridae) тұқымдастарына жатады. Ал отрядтың жыртқыш түрлерінің ішінде (Anthocoridae) деп аталатын тұқымдасқа жататын қандалалардың маңызы көп.

Мерида туыстасы - MIRIDAE . Тері қабаты нәзік жұмсақтау, сопақша денелі, сарғыш - жасыл, кейде қоңыр түсті қандалалар. Басы үшбұрышты, қарапайым көздері дамымаған, мұртшалары төрт бунақты, көпшілігінің үстіңгі қанаттары қысқа болады. Бұл тұқымдастың құрамында фитофагтар басым келеді.

Біздің елде 650 астам түрлері бар. Ауылшараушылығы дақылдарына зиян келтіретін түрлерінен кең таралғандары жоңышқа қандаласы (Adelphocoris lineolatus Gr), қызылша қандаласы (Polymeria cognatus Fieb) және т. б.

Қалқаншылылар туыстасы - PENTATOMIDAE . Тері қабаты нығыздалып қатайған, сопақша денелі бөжектер Мұртшалары 5 бунақтан тұрады. Қалқаншасы жақсы жетілген, құрсағының 2/3 бөлігінің жуығын жауып тұрады. Көпшілігі - фитофагтар, біразы жыртқыштар.

Қалқаншылы бақашықтар туыстасы - SCUTELLERIDAE. Сыртқы құрылысы жағынан жоғарыда сипатталған тұқымдасқа өте ұқсас. Бірақ олардан айырмашылығы - қалқаншасы ұзын болады да, құрсақтың үстін түгелдей жауып тұрады. Барлық түрлері - фитофагтар, шөп тектес өсімдіктермен қоректенеді. Жылына бір ұрпақ беріп дамиды, имаго фазасында (өте сирек - дернәсіл фазасында) қыстайды. Ауыл шаруашылықғы дақылдарына, әсіресе дәнді дақылдарға, көп зиян келтіреді (зиянды бақашық қандала, австриялық және маврлық қандала) .

Ұсақ жыртқыш қандала туыстасы - ANTHOCORIDAE. Денесінің ұзындығы 1, 5-4 мм сопақша немесе ұзынша келген сұр немесе қара түсті ұсақ қандалалар. Қарапайым көздері жақсы жетілген, мұртшалары және тұмсығы 3 бунақтан тұрады. Бітелер, трипстер, кокцидтер сияқты ұсақ бөжектермен қоректенеді. Ұрғашылары жұмыртқаларын өсімдік ұлпасына, қабық астына, кейде топыраққа салады. Көбінесе ересек қандала фазасында ағаш қабығында, жерге түскен жапырақтардың астында қыстайды.

Бұл туыстастың құрамына 250 түр кіреді. Солардың ішінде біздің елде 55 түрі таралған. Жеміс-жидек дақылдарының сорғыш зиянкестеріне қарсы биологиялық күрес үшін перспективті түрлерге антокорис туысының өкілдері (Anthocoris nemorum L. A. nemoralis F. және т. б. ) жатады. Ал мақта өсімдігінің басты зиянкестері өрмекші кене, трипстерге қарсы күресте Orius туысына жататын ұсақ қандадалардың маңызы зор.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.