Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы төрт жаһандық дағдарыс

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы төрт жаһандық дағдарыс
Тәуелсіздік жылдары Қазақстан бірқатар күрделі кезеңдерден өтті, Ел төрт дағдарыстың салдарын бастан кешірді. КСРО-ның бірінші жүйелік дағдарысы, 1998 жылғы екінші азиялық дағдарыс, 2007-2008 жылдардағы жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс және 2014 жылы басталған геосаяси санкциялық дағдарыс тағы бірнеше жыл жалғасады.
Сонымен қатар, тарих көрсетіп отырғандай, мемлекет әрбір жолы шығынсыз жағдайлардан шешу жолдарын тапты. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың бұл жерде басты рөлге ие.
1991-1996 жылдардағы дағдарыс. Кеңес жүйесінің қирауы Себептер: тиімсіз басшылықтың және қалыпты нарықтық жүйенің жоқтығынан жоспарлы кеңес экономикасы көптеген жылдар бойы бұзылды. 1980 жылдардың соңында-1990 жылдардың басында одақтас экономикалардың жалпы құлдырауы 50%-дан асты. Экономиканы құтқару бойынша ұсынылған барлық бағдарламалар тиімсіз болды: Рыжков-Абалкина бағдарламалары (uchebnik-online.com" 500 күн " ru.wikipedia.org), Горбачева (historykratko.com).
Өндірістік қатынастар жүйесі түбегейлі қайта құруды талап етті,бұл бірінші кезекте өндіріс құралдарына меншік нысанын ауыстыруды білдіреді. Экономикадағы терең кешенді қайта құрулармен бекітілмеген ішінара шараларды енгізу өндірістің құлдырауының күшеюіне, макроэкономикалық деңгейде инфляция және тұрақсыздандыру тетігін іске қосуға алып келді. Бұрынғы КСРО экономикасындағы дағдарыс оның саяси ыдырауының негізгі себебі болып табылады.
Тәуелсіздікті алғаннан кейін Қазақстан ауыр мұрадан құтылмады-инфляция айына 57-58% - ға жетті, оған Ресей мен Өзбекстаннан рубльдік инвестиция, төлем жасамау дағдарысымен және халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуімен ұштасқан республикааралық өндірістік-шаруашылық байланыстардың үзілуі жағдайында өндірістің толық тоқырауы (ұзақ уақыт кезеңінде өндіріс пен сауданың тоқырауымен сипатталатын экономика жағдайы) ықпал етті.
Дағдарысқа қарсы негізгі бағдарлама: 1992 жылдың сәуірінде Қазақстан Президенті Н. Назарбаев елдің саяси және экономикалық дамуының 2005 жылға дейінгі Стратегиясын ұсынды. Экономикада мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру бағыты жарияланды.
Негізгі шаралар: 1. мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жолымен Мемлекеттік кеңес экономикасын меншіктің әртүрлі нысандарымен қазіргі заманғы нарықтық экономикаға реформалау. Жекешелендірудің төрт кезеңінің нәтижесінде (шағын, бұқаралық, жеке) 1991-2000 жылдары жаңа жеке меншік иелеріне коммерциялық, инвестициялық, купондар, рубль және теңге үшін ашық конкурстар арқылы жалпы сомасы 215,4 млрд.теңгеге 34,5 мың мемлекеттік меншік объектісі сатылды. Жекешелендіру процесінің өзі елде жеке меншік иелері мен еркін кәсіпкерлердің класының пайда болуына алып келді. Жекешелендіру процесінің өзі өте ауыр болды,өйткені қатаң ақша-кредит саясаты жағдайында өтті және тиімсіз кәсіпорындар қаржылық субсидиядан айрылды. 2. 1993 жылдың қараша айында рубльдік аймақтан шұғыл түрде, абсолюттік құпиялылық режимінде шыққан Қазақстан теңгенің ұлттық валютасын енгізді, және бұл сәт дербес және тәуелсіз экономикалық даму жолында жөнелтілді. 3. Шетелдік инвестицияларды тарту маңызды бағыт болды. Нәтижесінде 1996 жылға қарай Қазақстан посткеңестік кеңістікте тікелей шетелдік салымдарды тарту бойынша көшбасшы болды.
Қол жеткізілген нәтиже: төрт жыл ішінде дағдарысқа қарсы шаралардың арқасында өндірістің дағдарысты құлдырауы тоқтатылды. Инфляция деңгейі 1994 жылғы желтоқсанда 10% - дан 1995 жылғы желтоқсанда 1,6% - ға дейін төмендеді, инфляцияның орташа айлық қарқыны бір жыл ішінде 23,5% - дан 4% - ға дейін қысқарды. Инфляцияның күрт төмендеуі халық шаруашылығындағы нақты жалақының қысқаруын тоқтатуға ғана емес, оның өткен жылдың деңгейіне 3-5% - ға өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік берді.
1997 жылы алғаш рет ЖІӨ - нің 2% - ға, ал өнеркәсіп өндірісінің көлемі 4% - ға өсуі тіркелді. Бұл ретте өнеркәсіптік өнім көлемінің 79% - ы жеке кәсіпорындарда шығарылды.
Осылайша, 1994-1997 жылдары негізгі әлеуметтік салалар мен көрсеткіштерді тікелей мемлекеттік қолдау арқылы бірегей нарықтық тетік қалыптасты. Дәл осы уақытта Үкімет Президенттің тікелей бақылауымен жалақыны, зейнетақылар мен жәрдемақыларды уақтылы төлеу проблемаларын жедел түрде шешті.
Мемлекеттік бюджетте әлеуметтік салаларды ұстауға арналған шығыстар ұлғайды. 1996 жылдың соңында тұрмысы төмен азаматтарды қолдау жөніндегі жалпыұлттық қор құру мүмкіндігі пайда болды.
1997-1998 жылдардағы дағдарыс. Азия нарығының құлдырауы
Себебі: оңтүстік-шығыс Азиядағы 1997 жылдың шілде айында таралып қалған экономикалық дағдарыс әлемдік экономиканың ең маңызды күйзелісіне айналды. "Төрт азиялық жолбарыс" (60-шы жылдардың басынан бастап ХХ ғасырдың 90-шы жылдарындағы қаржы дағдарысына дейін экономикалық дамудың өте жоғары қарқынын көрсеткен Оңтүстік Корея, Сингапур, Гонконг және Тайвань экономикаларының бейресми атауы) экономикаларының өте жылдам өсуі оң әсер етті, ол осы елдерге капиталдың жаппай құйылуына, мемлекеттік және корпоративтік борыштың өсуіне, экономиканың қызып кетуіне (экономикалық өсу қарқыны бақылаусыз сипатқа ие болатын және жеке және мемлекеттік сектордың барлық ресурстарын, (құлдыраумен аяқталады) және жылжымайтын мүлік нарығындағы серпіліс. Оңтүстік-Шығыс және Шығыс Азия экономикаларындағы дағдарыстық құбылыстар ұзақ уақыт бойы өсті. ІЖӨ мен Сыртқы қарыз алу көлемінің арақатынасы бойынша 1997 жылдың мамыр-маусымында банкроттыққа бірінші кандидат Таиланд болды. Одан кейін дағдарыс Индонезия, Малайзия және Оңтүстік Корея экономикасына көшті. Жапония, Гонконг, Лаос, Филиппин, Қытай, Үндістан және Вьетнам дағдарысынан аз дәрежеде зардап шекті. "Азия Жолбарыстары" арасында Сингапур мен Тайвань дағдарысы аз болды. 1997-1998 жылдар ішінде аталған барлық экономикалар үшін ұлттық валюта бағамының құлдырауы, инфляцияның өсуі, корпоративтік борыш көлемінің ұлғаюы, корпорациялардың қатты банкроттығы тән болды. Дағдарыс салдары бүкіл әлемге тез тарады. Америкалық, еуропалық және жапондық трансұлттық корпорациялар миллиардтаған доллар жоғалтты.
Капиталдың кетуі және шикізат тауарларына бағаның төмендеуі 1998 жылғы ресейлік экономикалық дағдарыстың туындауына ықпал етті. АҚШ долларына қатысты рубль бағамының бірнеше рет құлдырауы қолданылып жүрген рубль бағасын сақтай отырып, Қазақстан нарығында ресейлік тауарлардың күрт арзандауына әкелді. Қазақстандық тауар өндірушілерді қолдау мақсатында мемлекет алдымен импортты шектеуге тырысты, содан кейін теңгенің девальвациясына барды. Осы уақытта бүкіл әлем бойынша мұнай бағасы барреліне тоғыз долларға дейін төмендейді. Қазақстанның негізгі экспорттық тауарларына әлемдік бағаның төмендеуі мемлекеттің ЖІӨ-нің 2,5% - ға төмендеуіне алып келді, ал инфляция деңгейі қайта өсе бастады және 117% - ға жетті.
Дағдарысқа қарсы негізгі бағдарлама: Азия нарықтарындағы ағымдағы жағдайды талдауға сүйене отырып, Президент Назарбаев 1997 жылдың басында Қазақстанның 2030 жылға дейінгі дамуының прогрессивті Стратегиясын ұсынды. Жалпы саяси міндеттерден басқа, бағдарлама Үкіметке 1998 жылға арналған тапсырмаларға шоғырланған дағдарысқа қарсы практикалық шараларды жүзеге асырды.
Негізгі шаралар: 1. Үкіметке бюджеттік ұйымдарда зейнетақыларды, жәрдемақыларды және жалақыны толық және уақтылы төлеуді қамтамасыз ету тапсырылды;
2. Бірінші кезекте ауылда жұмыс орындарын құру үшін кемінде 30 мың аз қамтамасыз етілген азаматтарға 3 жыл мерзімге 400 долларға баламалы сомада микрокредиттер беру;
3. Кемінде 100 млн АҚШ доллары сомасына шағын және орта бизнесті, фермерлік шаруашылықтарды дамытуға, жұмыс орындарын құруға кредит беруді қамтамасыз ету;
4. Шаруа және фермер қожалықтары үшін несиелерді кемінде 2,5 млрд теңгеге арзандатуды қамтамасыз ету;
5. Бұл мақсатқа кемінде 40 млн АҚШ долларын бөле отырып, тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іске асыруды бастау керек.
Сонымен бірге Жекешелендірудің үшінші толқыны жүріп, инвесторларды белсенді іздеу жалғастырылды. 1997 жылғы ақпанда "тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы"заң қабылданды. Қазақстан аумағында тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыру үшін тікелей инвестицияларды қолдау жөніндегі Комитет құрылды. Заң инвесторларға ерекше жеңілдіктер мен преференциялар берді: мемлекеттік гранттар; келісім-шарт жасалған сәттен бастап бес жылға дейінгі мерзімге жер салығын және мүлік салығын төлеуден босату; салық салынатын табыс алынған сәттен бастап бес жылға дейінгі мерзімге табыс салығын төлеуден босату; инвестициялық жобаны іске асыру үшін қажетті жабдықтар, шикізат және материалдар импортының кеден баждарын салудан толық немесе ішінара босату. Сондай-ақ, 1998 жылы Қазақстанда Қазақстан Республикасы Президентінің жанынан Шетелдік инвесторлар кеңесі құрылды.
1999 жылы Азия дағдарысының толқыны Қазақстанға жеткен кезде Ұлттық банк уақытша теңгені еркін жүзуге жіберді. Сонымен қатар, бірқатар өтемақы шаралары жүзеге асырылды:
- теңгенің еркін өзгермелі бағамы енгізілгеннен кейін тоғыз ай ішінде теңгеде өз депозиттерін алмаған банктердің салымшыларына оларды девальвацияға дейін қолданыста болған бағам бойынша АҚШ долларына толық айырбастауға мүмкіндік берілді;
- Қаржы министрлігі Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін қорғау үшін айналыс мерзімі бес жыл болатын номиналдық құны 100 АҚШ доллары болатын арнайы валюталық облигацияларды шығарды.
Қол жеткізілген нәтиже: қабылданған шаралардың арқасында банк жүйесінің жұмысын қауіпсіздендіруге қол жеткізілді. Валюта бағамы тұрақтанды, өндірістің өсуі жаңартылды, қазақстандық экспорттың бәсекелестік позициялары қалпына келтірілді. 1998 жылдың соңына қарай инфляция 7,3% - ға дейін төмендетілді. 1998 жылы экспорт деңгейі 6,012 млрд долларды құрады.
Экономикада оң өзгерістер болды. Егер 1998 жылы экономикалық құлдырау 1,9% құраса, онда 1999 жылы сарапшылар экономикалық өсуді 2,7% - ға белгіледі. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.