Ес туралы анықтама. Естің түрлері. Естің бұзылысы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар: 1. Ес туралы анықтама; 2. Естің түрлері; 3. Естің бұзылысы; 4. Адамның есте сақтау ерекшеліктері; 5. Қорытынды.

Ес - адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабілеті, жүйке жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі. Адамның есте сақтау қабілеті үнемі дамып, жетіліп отырады. 1. Психикалық белсенділікке қарай: · 1) Қозғалыс есі - еңбек әрекетіне байланысты қимыл-қозғалыстарды есте қалдырып, оны қайта жаңғырту есі; · 2) Сезімдік ес - бұл адамның басынан өткізген сезімдерін есте қалдыру; · 3) Бейнелі ес - заттар мен құбылыстардың қасиеттерінің нақты бейнесін есте қалдырып және қайта жаңғырту; · 4) Сөз логикалық ес - бұл адамның ойыныңтүрлі формаларын есте қалдыруды айтамыз. 2. Мақсатқа қарай: · 1) Ырықты ес - түрлі мәліметтерді есте сақтауға саналы мақсаттың қойылуы; · 2) Ырықсыз ес - адамның мақсат қоймай материалды есте сақтауы. 3. Материалды есте сақтау ұзақтығына қарай: · 1) Қысқа мерзімді есте қалдыру; · 2) Ұзақ мерзімді есте қалдыру (ұзақ мерзімді ес) ; · 3) Оперативті ес - өзімізге керекті материалдарды дер кезінде еске түсіру, есте сақтау және қайта жаңғыртуды айтамыз. Ес адамның әр алуан іс-әрекеттерімен байланысты болып, тіршілікте аса маңызды қызмет атқаратын болғандықтан, оның түрлері мен көріністері де әр қилы. Психикалық белсенділік сипатына байланысты ол қимыл-қозғалыс есі, эмоциялық-сезімдік ес, бейнелі-көрнекілік ес және сөздік-мағыналық (логикалық) ес болып бөлінеді. Іс-әрекеттің мақсат сипатына қарай ерікті ес, еріксіз ес болып бөлінеді. Адамның ақпаратты қанша уақытқа дейін есте сақтай алатындығына қарай қысқа ес және ұзақ мерзімді (түпкілікті) ес, сондай-ақ, шұғыл ес болып бөлінеді. Естің кейбір түрлері арнайы аспап - мнемометр арқылы өлшенеді. Қимыл-қозғалыс есі дегеніміз - ойын, спорт, еңбек, оқу әрекеттеріне байланысты әр түрлі қимыл-қозғалыстар мен әрекеттерді есте қалдырып, оларды қайта жаңғыртып отыру. Эмоциялық ес бойынша адам басынан кешіргендерін еске түсіргенде бозарады не қызарады. Өйткені, оның басынан өткен әр алуан жағдайлар оған күшті әсер етіп, эмоциялық күйге ұшыратады. Бейнелі-көрнекілік ес заттар мен құбылыстардың қасиеттерін, нақты бейнесін ойда қалдырып, қайта жаңғыртуда айқын көрініс береді. Естің бұл түрі арқылы табиғат көрінісі,

бастан кешкен оқиғалар, дыбыс, иіс, дәм жаңғыртылады. Егер қалыпты дамыған адамдар үшін есту есі мен көру есінің маңызы зор болса, ал соқыр, саңырау адамдарда мұның есесіне сипау, иіс, дәм естері өте жақсы дамып, басқа естердің кемістіктерін толықтырады. Бейнелі ес, әсіресе, көркемөнер кәсібімен шұғылданатын адамдарда жоғары әрі өте нәзік түрде дамыған. Сөздік-мағыналық (логикалық) ес ұғым, пікір, ой қорытындылары сияқты түрлі пішімдер арқылы із қалдырып отырады. Ойдың қандай формасы болса да тілмен, сөзбен байланысты. Естің бұл түрінің сөздік-мағыналық (логикалық) деп аталуы да сондықтан. Сөздік-мағыналық ес оқушылардың білім жүйесі мен оқу материалдарын есте сақтауында жетекші мәнге ие. Естерді ерікті ес және еріксіз ес деп бөлу орындалуға тиісті әрекеттердің маңыздылығы мен қажеттілігіне байланысты. Белгілі мақсат қоймай-ақ, арнайы есте қалдырмай-ақ есте сақтау мен жаңғырту, еске түсіру еріксіз ес деп аталады. Егер мақсат қоятын болсақ, онда бұл ерікті ес болады. Қажетті материалдар мен нәрселерді есте сақтау үшін адам тиісті әдіс-тәсілдер қолданып, оны қалай да жадында қалдыруды мақсат етеді. Бұл сол әсер еткен нәрселер ізінің есте берік қалуы деп аталады. Мұндай жағдайда осыдан біршама уақыт бұрын қабылдаған нәрселердің бейнесі адамның көз алдына елестеп, құлағына дауысы естіледі. Естің бұл түрі қысқа мерзімді ес деп аталады. Психология ғылымында қысқа мерзімді ес “шұғыл” ес (түрлі амал-тәсілдер есі) деп аталады. Ал түпкілікті ес қабылдаған нәрселерді, құбылыстарды олардың белгі-қасиеттерін ұзақ уақыт бойы есте қалдырады. Түпкілікті есте қалдырудың тағы бір ерекшелігі - әсер еткен нәрселердің ұзақ мерзімге созылуына және адамның арнайы мақсатына да қатысты болуы. Ес түрлері бір-бірімен өзара байланысты. Мысалы, сөздік-мағыналық ес мағыналы болумен бірге еріксіз не ерікті де болады. Сондай-ақ, ол қысқа мерзімді не түпкілікті болуы да мүмкін. Ес бірнеше дара процестерден тұрады. Олардың негізгілері: есте қалдыру, қайта жаңғырту, ұмыту. Есте қалдыру дегеніміз жаңадан қабылданған бейнелер мен материалдарды, олардың мәнін есте бұрынғы сақталғандармен байланыстырып отыру. Есте қалдыру арнайы есте қалдыру, еріксіз есте қалдыру болып екіге бөлінеді. Еріксіз есте қалдыруда адам алдына арнайы мақсат қоймайды. Естің негізгі механизмдері мен процесстері. Есте сақтаудың негізгі түрлері: ырықты және ырықсыз. Жаттау. Мнемикалық іс-әрекет жайлы түсінік. Мағыналау және механикалық жаттау. Қайталау әдісі. Есте сақтаудың тұтас, жеке және комбинациялық тәсілдері. Ақпаратты диеамикалық және статикалық сақтау. Әдейі және әдейі емес қайта жаңғырту. Еске түсіру.

Танудың қайта жаңғыртудан айырмашылығы. Ұмытудың негізгі формалары. “Ес деңгейлері”. Эббингауздың ұмыту заңы. Ұмыту процессін баяулату әдістері. Ес - бұл ақпаратты бекіту, сақтау және өткен шақ тәжірибесін қайта жаңғыртудан тұратын психикалық үрдіс. Оның ауытқуы мнестикалық үрдістің осы аталған үш буынының кез-келгеніне қатысты болуы мүмкін. Мнестикалық үрдіс негізінде шартты рефлекторлы қызмет жатыр. Шартты рефлекс тәрізді барлық дағдылар немесе ассоциациялар адамның өмір сүру үрдісінде түзілген байланыс болып табылады. Шартты рефлекс - түрлік түсінік, ал ассоциация - тектік түсінік. Шартты рефлекторлы қызмет бағынатын заңды ескере отырып, мнеститикалық үрдіске және оның бұзылыстарына қатысты көптеген заңдылықтарды түсінуге болады. Жоғарғы жүйке жүйесінің заңдарына сәйкес шартты рефлекс неғұрлым жиірек бекітілсе, соғұрлым мықты болады. Осылай мнестикалық қызмет жөнінде де айтуға болады, ассоциациялар көп қайталану нәтижесінде бекітілген болса ұмытылуы оңай емес. Мұнымен естің дөрекі бұзылыстары кезіндегі патология жағдайында профессиональды дағдылар мен білім ұзақ мерзімге дейін сақталып қалады. Есте сақтаудың мығымдығына қажет бірінші жағдай - ақпаратты жеткілікті мөлшерде қайталау болып табылады. Ес бұзылуының маңызын медицина қызметкерлері арасында да әрқашан дұрыс түсіне бермейді. Галлюцинация, сандырақ, жүріс-тұрыс бұзылысымен науқастар жағдайын, олардың барлық жайтты жақсы есте сақтауы негізінде психикалық сау адам деп санайды. Қажу жағдайымен, тұмаудан кейін, операциядан кейін, сомотогенді астенизациямен оқушылар мен студенттердің барлығы дерлік невропатологқа және психиатрға келгенде есте сақтаудың нашарлауына шағымданады. Осылайша, үй тапсырмасына бұрынғыдан көп уақыт жұмсалып, тиімділігі төмендейді. Есті объективті зерттеу кезінде ешқандай өзгеріс байқалмайды. Көзделген сұрастыру мен зерттеулер назардың бұзылғандығын, ал есте сақтау бұзылысы 2-ші реттік екендігін көрсетеді. Белсенді зейін жетпіспеушілігіне байланысты мұндай адам оқығанда көп алаңдайды, ойы басқа жаққа ауады, текстің мазмұнын ойланбастан, механикалық түрде көзімен шолып өтеді. Мұндайда ақпарат саналы түрде қабылданбайды, сондықтан санада із қалдырмайды. Осылайша, есте сақтау үшін маңызды болып табылатын екінші жағдай, ол зейіннің жеткілікті белсенділігі болып табылады. Арнайы көріністегі текст (жуан шрифтпен, курсивпен, асты сызылған, шеңберге алынған) зейінді өзіне бірден аударып, есте жақсы сақталады.

Өте мықты білім адамның мақсатты қызметімен байланысты болады. Бұл - үшінші жағдай. Көпшілік жағдайда өз сағатындағы 6 саны қандай түрде жазылғанын адамдар айта алмайды, өйткені біз жиі сағатымызға басқа мақсатпен қараймыз, сондықтан сағаттың көркемдік бөлшектері біздің назарымыздан тыс болады. Төртінші жағдай - ақпараттың энергетикалық бекітілуі. Эмоциональды реакция пайда болуымен жүретін ақпарат жақсырақ бекітіледі. Ауруда есте сақтау дың дөрекі бұзылысы байқалғанымен, кейде аффективті маңыздылығы жоғары, әсіресе жағымды естеліктер үзіндісі есте сақталып қалады. Клиникалық тәжірибеде ауыр теріс эмоциональды реакция тудырған жағдайлардың естен жоғалу жағдайы кездескен. Мысалы, жалғыз баласының өлімін басынан кешкен ана, кенеттен болған жағдайларды ұмытып, баласының каникулдан үйіне қайтуына дайындалып, немесе оған жаңа оқу жылына кітап сатып алып, үй шаруасымен айналысып жүреді. Өткен жайттың естен шықпағаны гипноздық ұйқы жағдайында анықталады, немесе ол спонтанды түрде пайда болуы мүмкін (мысалы, түс көруге байланысты) . Дертті жағдайға байланысты мнестикалық актілер жан-жақты бұзылады - ақпаратты бекіту, оны сақтау немесе қайта жаңғырту. «Есте сақтау бормен жазылған тақта секілді, бастырып отырмаса, уақыт өткен сайын жазуы кетіп отырады» деп Джон Локк айтқандай есте сақтау қабілеті адамға көп жағдайларды жасауға мүмкіндік береді. Есте сақтау қабілеті болмаса, біз ешқандай сөйлемдерді түсінбей басын оқып, артына жеткенше ұмытып қалатын едік. Басқа мүшелеріміздің сезімі де маңызды болмай қалатын еді. Жалпы айтсақ, есте сақтау деген не? Есте сақтау қабілеті-психикалық өмірдің маңызды сипаттамасы. Есте сақтау қабілеті өткенімізді есте сақтап болашаққа қадам басқызатын сиқырлы қорапша деп айтсақ артық айтпаймыз. Сондықтан есте сақтау қабілеті мәселесі-психологияның назары көп бөлінген және көп зерттелген мәселелерінің бірі. Есте сақтау қабілеттеріне өмірлік тәжірибе алу, сақтау және жаңғырту қабілеті деген анықтама беруге болады. Мінез-құлықтың түрлі түйсіктері, тума және жинақтаған механизмдері есте сақтау қабілетінде сақтап қалған, мұра бойынша берілген немесе жеке өмір барысында жинақталған тәжірибе. Адам өзінің есте сақтау қабілеті, оны жетілдіру арқасында жануарлар патшалығынан бөлініп шығып, бүгіндегі шыңға жетті. Осы функцияның үнемі жақсаруынсыз адамзаттың прогресі болуы мүмкін емес.

Бүгінге дейін өзінің ғылыми мәнін жоғалтпаған, есте сақтау қабілеті эксперимент арқылы зерттеудің алғашқы амалдарын жасаған. Есте сақтау қабілетінің ең бірінші психологиялық теорияларының бірі-ассоциативті теория болды. Ол ХVІІ ғасырда Англия мен Германияда тарау алып, танылды. Аталмыш теория негізінде ассоциация түсінігі- Г. Эббингауз, Г. Мюллер, Ф. Шульман және А. Пильцепермен бірлесіп зерттегені белгілі бір психикалық феномендер арасындағы байланысы жатыр[1] . Басты міндет ассоцианистердің барлық жұмыстары үшін жалпы болды: ол барлығына мәлім ассоциацияның пайда болуы, әлсіздеуі, өзара әрекеттесу жағдайларын зерттеу. Уақыт өте келе ассоциативтік теорияда бірқатар мәселелертуындады, олардың негізгісі-балалар есте сақтау қабілетінің таңдаулы болуын түсіндіру. Ассоциациялар кездейсоқ туындайды, ал есте сақтау қабілеті әрқашан белгілі бір ақпаратты таңдайды. Сонымен қатар, есте сақтау қабілетінің ассоциациялық теориясы оның заңдарын танып білу үшін көп пайда береді. Есте сақтау қабілетінің қызметі ретінде зерттеу француз ғалымы Ж. Пиаже жұмысымен басталды. Ол есте сақтау қабілетінің ең бастысы материалды есте сақтауға, өңдеуге және ұғындыруға бағытталған әрекет ретінде қарастырды. Есте сақтау қабілеті дамуының түрлі деңгейінде осы қызметтің сипаты әртүрлі, бірақ барлық кезең үшін ортақ болатыны өткенде болғанмен, бірақ Ж. Пиаже есте сақтау қабілетінің мақсаты өшкен өткенді жеңу деп таныған. Біз есте сақтау қабілеті төңірегінде мәселе қозғай отырып, Герман Эббингаузды айтпай кету мүмкін емес. Әсіресе, қисық сызықты ұмыту немесе Эббингауздың ұмыту қисығын еске түсіреміз. Эббингауз «таза есте сақтау қабілетін» зерттеумен көп айналысқан. Ол үшін ол мағынасыз буындарды яғни екі дауыссыз және бір дауыстыдан тұратын, ешқандай ассоциация туғызбайтын сөздерді айтудан бастады (мысалы бов, гис, лоч және т. б) алғашқы зерттеулерінде осы әдіс арқылы буындар оқылғанда буындардың көбі оқылып жатқанда ұмыту бас жағында тез болған екен. Бір сағат өткенде оқылынғандардың 60% ұмытылып, он сағаттан соң біздің есімізде 35% қалған. Ары қарай ұмытылу процесі баяу және алты күннен кейін есімізде тек қана 20% -дай ғана мәлімет қалады[3] . Осы теориясымен Г. Эббиингауз эффективті есте сақтау үшін оқылғанды көп қайталау маңыздырақ болса керек. Ұмыту дегеніміз-қабылданғанды, есте қалдырғандарды қажет болған жағдайда еске түсіре алмау, танымау немесе еске түсіру мен танудың қателесіп жаңылысуы. Ұмытшақтыққа жақындық өмірде кең етек алған.

Оған болған оқиғаны ұмыту, алкоголь, ұйқысыздық, дұрыс тамақтанбау, керек нәрсені аз ғана қайталау және т. б жағдайлар себепкер бола алады. Зейінді әлсіретіп, ұмытшақтыққа жол ашатын көптеген факторлар бар. Мамандар мұндай факторлар ретінде миға қажетті оттегі, глюкоза және басқа да қоректік заттардың жетіспеуінен туындайтын стресс пен депрессия, ағзадағы қуат көзінің сарқылуы салдарынан мидың функциясының бұзылуы, миды толыққанды қолданбау, кейбір жайларға әсіре бас қатырып, осының салдарынан мидың кейбір бөліктерінің қолданылмай сал боп қалуы, жүйесіз ойлану сынды жайларды атайды. Сонымен қатар, адам физиологиясы мен денсаулығындағы түрлі ақаулар да зейіннің нашарлауына жол ашады. Әсіресе, егде тартқан кісілердің өзге ағза мүшелерінің нашарлап, шаршайтыны сынды жас ұлғайған сайын мидың да бірқатар функциялары нашарлай бастайды. Интерференциялық теорияларға сәйкес, ұмыту проактивтік және ретроактивтік интерференцияның ықпалымен жад ізінің өшірілуінің салдары болып табылады. Р. Аткинсон бойынша ұзақ мерзімдік жад мәңгі, ал ұмыту былайша болады: еске түсірудің кілті сынама ақпарат болып табылады, осының арқасында ұзақ мерзімдік жадтың қоймасында тиісті іздеу жинағының белсенділігі күшейеді: сынама ақпараттың лайықты таңдалмауы және одан кейінгі сәтсіз қайта жаңғырту ұмытуға әкеп соғуы мүмкін. Бірақ бұл теорияға ғана негіздемейміз, себебі ұмытудың феномендерін түсіндіретін басқа да жайттары бар. Есте сақтау қабілетін нашарлататын факторлармен қоса, оны күшейтетін факторлар да баршылық. Демек, мнемотехника-қажетті ақпаратты есте сақтаудың жеңілдетіп, белгілі бір ассоциациалар келтіру арқылы есте сақтаудың көлемін ұлғайтатын арнайы әдістер мен тәсілдердің жиынтығы. Мнемотехниканы өзімізге керек бір затты есімізде сақтай алмай жатқанда қолданамыз. Бұл әдісті тиімді әдіс десе де болады. Тағы бір факторлары ретінде салауатты өмір салтын ұстану, жүйелі жұмыс істеу дағдысы, жүйелі ойлану және миды дұрыс жұмыс істеткізуді атауға болады. Дэвид Майерстің айтуы бойынша: «Адам негативті естеліктерді еске алғаннан шаршап, ал позитивті естеліктерден қуат алады екен», сондықтан да есте сақтауымызға адамның жақсы ойлағаны да әсерін тигізеді[6] . «Ми көп жұмыс істегеннен шаршайды» деген ұғымды осыған қарап теріс пікір десек те артық айтқандық емес. Ми көп жұмыс істегеннен емес, ми мүлде жұмыс істемегеннен де шаршайды. Еңбек ету миды мешеу қылмайды, керісінше ойсыздық, бейқамдық, ғапылдық, жұмыс істемеу миды сорлатпақ. Қолданылмаса кез-келген нәрсенің тотығып, шіритіні сынды есте сақтау қабілеті де дұрыс

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.