ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖЕКЕ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ЖАҢАЛЫҚ ЕНГІЗУДІҢ ҚЫЗМЕТІ
ҚазаҚстан РеспубликасыныҢ
бІлІм жӘне Ғылым министрлІгІ
Қ.И.Сәтбаев атындағы
Қазақ ұлттық техникалық университеті
Экологиялық – экономика институты
Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы
ҚорҒауҒа жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
экон. ғылымының д-ры,
профессор, академик
______________ А.К.Ерали
"___"____________2005 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстаның салаларындағы және кәсіпорындарындағы
иновациялық қызмет
Стандарттау бойынша кеңесші Жетекшісі
оқытушы экон. ғылымының канд., доцент
_____________ М.М. Мұнатаев
______________ С.К.Серікбаев "___"__________________2005 ж.
"___"_________________2005 ж.
Студент
Пікір жазушы Қазтаев Қ.Қ.
_____________________________ 0702.03 мамандығы
_____________________________ ЭТК-00-1 тобы
"___"_________________2005 ж.
Алматы 2005
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ МӘНІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
1. Инновация (Жаңалық енгізу) туралы түсінік
2. Инновацияның (жаңалық енгізудің) негізгі кезеңдері мен мақсаттары
3. Инновациялық жүйе
4. Өнімнің өміршенділік циклы
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖЕКЕ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ЖАҢАЛЫҚ ЕНГІЗУДІҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Кәсіптік базалық саладағы жаңалық еңгізудің дамуы
2.2 ГМК-ның индустриалды – инновациялық дамуы
2.3 Өндірістік кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі
3 КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ӘДІС
1. Мұнай өнеркісібі кәсіпорындарының инновациялық қызметінің құрлымы
және ұйымдастыру қағидалары
2. Инновациялық жобалар тиімділігін бағалаудың әдістемелік ережелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі – қазіргі экономикада инновацияның ролі едәуір
үлкен. Инновацияны қолданбайынша, жаңа, бәсекеге сай жоғары деңгейлі өнімді
шығару тіпті де мүмкін емес. Нарық экономикасындағы инновация - өімнің
тұтыну құнын төмендетуге қарсы қажеттіліктерді тудыратын, инвестиция
түсімін арттыратын, жаңа өнім өндірушінің атағын жоғарылататын, ішкі және
сыртқы нарықтық қатынастарды ашу мен кеңейтудің ең тиімді құралы.
Қазіргі кезде Қазақстанда өнім өндірудің өсуі мен еңбекке қабілетті
халықтың жұмыспен қамтылуын дамыту және айналымға жаңа табиғи ресурстарды
енгізу мүмкіндігі шектеулі. Осыған байланысты экономиканың дамыуына шешуші
мәнді интенсивті фактор алады. Өз кезегінде мамандандырылған кадрлардың
және еңбек өндірісінің өсуі, материал мен құралдардың қайтарылымы
экономиканың салаларына ғылым техниканың жетістіктерін пайдалану
деңгейімен анықталады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері – теориялық ережелерді
инновациялық қызмет жүйесінің қалыптасу процесін анализдеп және оның даму
кезеңдерін есепке ала отырып тиімділігін бағалауды талдай қорытып
Қазақстандағы салалардың және кәсіпорындардың инновациялық қызметтерінің
даму стратегиялары мен тәжірибелік кепілдемесін жете зарттеу болып
табылады.
Жұмыстың құрылымы – бітіру жұмысы, үш бөлімнен, кіріспе және
қорытындыдан тұрады.
Бірінші бөлімде “Экономика салаларындағы және кәсіпорындарындағы
инновациялық қызметтің теориялық негіздері, инновацияның қажеттілігінің
дәлелдері, мемлекеттік ықпал етудің негізгі әдістері туралы айтылады.
Екінші бөлімде “Экономикалық жеке салаларындағы жаңалық енгізудің
қызметі, кәсіптік базалық саладағы жаңалық енгізудің дамуы, өндірістік
кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі туралы айтылады”.
Үшінші бөлімде “Компаниялардың инновациялық қызметінің
тиімділігін бағалау әдістері, мұнай өнеркәсібі кәсіпорындарының
инновациялық қызметінің құрылымы және ұйымдастыру қағидалары, инновациялық
жобалар тиімділігін бағалаудың әдістемелік ережелері талданады.
Жоғарыда айтылған мақсаттарға сәйкес дипломдық жұмыста келесі
мәселелер зерттеледі:
- Инновацияның мәні, мақсаттары және негізгі кезеңдерін зерттеу;
- Экономикалық жеке салаларындағы жаңалық енгізудің қызметін қолдана отырып
қорытындылау;
- өндірістік кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі туралы айтылады;
- Қазақстан Республикасындағы компаниялардың инновациялық қызметінің
тиімділігін бағалау.
Зерттеудің объектісі - Қазақстанның қазіргі салаларындағы және
кәсіпорындарындағы инновациялық қызметі болып табылады.
Зерттеу тақырыбы – Қазақстандағы инновацияның даму кезеңдеріне
байланысты экономикалық-ұйымдастырушылық қатынастар болып келеді.
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ МӘНІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
1. Инновация (Жаңалық енгізу) туралы түсінік
Инновация (Жаңалық енгізу) дегенде біз инвестициядағы жаңарудың,
яғни белгілі бір қызметтің немесе өнімнің, жаңа жүйенің тәжірибеде
меңгерілуінің қорытындысы дегенді түсінеміз.
Жаңару ( бұрын болмаған жаңашылдық: жаңа көріністер, өнертапқыштық,
қоғамдық қажеттіліктердің қанағаттандырылуының жаңа әдісі.
Жаңалық енгізудің негізінде материалдық қорытынды көрініс табады:
мұнда капитал белгілі бір жаңа техникаға немесе технологияға, еңбекті
ұйымдастырудың жаңа формасына, жаңаша басқару қызметіне жұмсалуының
қорытындысы көрінуі тиіс.
Жаңалықты бастау, меңгеру, тарату жүйесі- инновациялық қызмет немесе
инновациялық (Жаңалық енгізу) жүйесі деп аталады. Жаңалық енгізу қызметінің
қорытындысын жаңа өнім деп атауға болады.
Инновация (жаңалық енгізу) – жаңа қызметтің, жаңа жетілдірілген өнім
түрінде, жетілдірілген технологиялық процесс негізінде іс-қызметте
қолданылуының қорытынды нәтижесі.
Жаңалық енгізу ( ғылыми-техникалық үдеріспен тығыз байланысты, тіпті
соның қорытынды нәтижесі десе де болады. Ғылымның жаңа заңдылықтары мен
қоршаған ортаның жаңа қасиеттерін ашу негізінде технологиялар мен өндіріс
құралдары жетілдіріледі, солайша, ҒТҮ (ғылыми-техникалық үдеріс) еңбек
өнімділігін арттырып, шығындарды азайтады.
Жаңалық енгізуді (инновацияны) белгілі бір белгілеріне қарап, нақты
топтарға бөлуді жаңалық енгізуді (инновацияны) сыныптауң деп атайды.
Инновация технологиялық өлшемдеріне байланысты өнімдік және жүйелік деп
бөлінеді.
Өнімдік жаңалық енгізу- жаңа материалдарды қолдану, жаңа жартылай
шикізатты және толық жиынтық өнімдерді пайдаланудан тұрады. Нәтижесінде
мүлдем жаңа өнімдер алынады.
Ал, жұйелік жаңалық енгізу (жаңа технологиялар) өндірісті жаңаша
ұйымдастыру әдістері дегенді білдіреді. Нарықтағы жаңашылдық түрлеріне
байланысты инновация төмендегідей түрлерге бөлінеді:
- әлемдегі жаңа салалар үшін;
- елдегі жаңа салалар;
- белгілі мекемедегі кәсіпорындағы жаңашылдық. (немесе мекемелер,
кәсіпорындар топтары үшін);
Пайда болу стимулына қарай;
- ғылым мен техниканың дамуына байланысты туған инновациялар;
- өндірістік қажеттіліктерге байланысты туған инновациялар;
- нарық қажеттіліктеріне байланысты туған инновация (жаңалық енгізу)
Жүйедегі орнына кәсіпорында, фирмада байланысты;
- кәсіпорын кірісіндегі (бастауындағы) инновация; (шикізат, құрал-
жабдық, ақпараттар жинақтау, т.б.)
- кәсіпорын шығысындағы (қалыптасуындағы) инновация; (бұйымдар, қызмет
көрсетулер, технологиялар, ақпараттар, т.б.)
- кәсіпорынның жүйелік құрылымындағы инновациялар; (басқарушылық,
өндірістік).
Енгізілетін өзгерістердің тереңдігіне байланысты;
- түбірлі (базистік) инновация, ірі өнертапқыштықты іске асырады және
техниканың дамуында жаңа бағыттарды қалыптастырады.
- жақсарту инновациялары, ұсақ өнертабыстар іске асырылады және ғылыми-
техникалық даму циклінің тұрақтылығы мен тартылу артықшылықтарын
қамтиды.
- Модификацияланған инновациялар, техника мен технологияның ескірген
түрлерін жартылай жақсартуға бағытталады.
Инновацияның ғылыммен тығыз байланыста болатынын ерекше атаған жөн.
Көптеген әдеби қайнарларда,соның ішінде отандық көздерде, инновация ғылыми-
зерттеудің тікелей нәтижесі деп түсіндіріледі. Дегенмен де, қандай жоғары
көрсеткіштер мен табыстарға қол жетсе де, өз экономикасын жаңаша даму
жолдарына бағыттаған елдер тәжірибесіне сүйенсек, инновация дегеніміз тек
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік құрылымдық жұмыстар нәтижесі ғана емес
екенін куәландырады. Инновациялық жүйе, немесе сол инновацияның өзі,
кәсіпорындарда (басқа да тұтынушыларда) таза ғылыми жетістіктерге сүйене
туындайды.
Бұл, сонымен қатар, нарық конъюнктурасына қатысты ақпарлар негізіндегі
тауар өндірушілер мен сатып алушылар, сатушылар мен бәсекелестер арасындағы
қарым-қатынас нәтижесі.
Қазіргі экономикада инновацияның ролі едәуір артты. Инновацияны
қолданбайынша, жаңа, бәсекеге сай жоғары деңгейлі өнімді шығару тіпті де
мүмкін емес.
Солайша, нарық экономикасындағы инновация- өімнің тұтыну құнын
төмендетуге қарсы қажеттіліктерді тудыратын, инвестиция түсімін арттыратын,
жаңа өнім өндірушінің атағын жоғарылататын, ішкі және сыртқы нарықтық
қатынастарды ашу мен кеңейтудің ең тиімді құралы.
2. Инновацияның (жаңалық енгізудің) негізгі кезеңдері мен
мақсаттары
Жаңалық енгізудің (инновацияның) мақсатттары төмендегідей.
- Өнертапқыштықтың жаңа техникалық міндеттерінің шешімін табу;
- Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік – конструкторлық нұсқалар жүргізу;
(ҒЗТК);
- топтама өнім өндіруді қалпына келтіру;
- өнімді сату мен өткізуді қатар ұйымдастыру;
- нарыққа жаңа тауарлар енгізу;
- технологияларды үнемі жетілдіру жолдарымен жаңа нарықта беки отырып,
өнімнің бәсекелестігін арттыру;
Фирма маркетингтік қызметінің ең жанды бөлігін инновациялық қызметтер
құрайды.
Бұл әсіресе ғылыми кеңейтілген өнімдерді өндіретін фирмаларға қатысты.
Олардың маркетингтікқызметінде ҒЗТК-мен (ғылыми-зерттеу, тәжірибе –
конструкторлық нұсқа) ерекше тығыз байланыстар байқалады.
Тұтынушылар ойлары мен ңұсқаларын іске асырудың басты қозғаушысы осы
ҒЗТКЖ бөлімдері.Олар өнімдер маркетингінің әртүрлі жаңа бағдарламалары мен
нұсқаларын құруда белсене ат салысады ҒЗТК жүйесінде тұтынушылар
талаптарының ең қажеттісін есепке ала отырып, жаңа бұйымдарды оңтайландыру
мақсатындағы техникалық- экономикалық көрсеткіштерді бағыттау мен реттеуге
мүмкіндік туғызатын кері байланыс қажеттілікті оқып үйрену мен ҒЗТК
арасында бар.
Фирманың инновациялық саясатындағы басты нәрсе – ҒЗТК жұмыстардың
негізгі мақсаттарын қалыптастыру, оларды өткізудің мерзімін анықтау,
күнделікті іс-тәжірибеде, қолданыс мақсаттарының қорытындысын бағалау, жаңа
өнімдерді енгізу мерзімін қысқарту.
Жаңа өнімдерді өндіру саласындағы нақты, анық саясат- зерттеу
топтарының жаңа мүмкіндіктерді іздеуіне, ақпараттар жинау мен ұсыныстар
енгізу бағыттайды.
Инновациялық кезеңдердің негізгі мінездемесін қарастырып көрейік.
1-кезең.Жинақталған ойларды жүйелеу;
• нарықтағы технологиялық өзгерістер туралы ақпараттар жинау, ҒЗТК-
дан түскен жаңалықтар, маркетинг қызметінің өндірістік
бөлімдерінің, фирманың өнімді өткізу мен сату аппаратының, сауда
делдалдарының, ақырғы тұтынушылардың тілек, талаптары, тарату
жөніндегі ойлары;
• өнімдерді игеру мен өндіру жөніндегі фирманың ең мықты
мүмкіндіктері туралы ақпарат жинақтау, шығынның мөлшерін анықтау;
• нарық көздері мен олардың ұзақ мерзімді даму тенденциялары туралы
ақпарат жинақтау;
2-кезең. Жаңа өнім өндіру идеялары сұрыптау және таңдау;
- ойлардың өмірде іске асуының мүмкіндіктерін анықтау;
- жаңа және дәстүрлі бұйымдардың жалпы технологиялық деңгейін
анықтау;
- жаңа өнімнің фирма атағына сай болуы және даму стратегиясы;
- болашақ бұйымдардың рұқсат құжаттарының тазалығын анықтау;
3-кезең.Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігінің талдамасы ( маркетинг
бағдарламасын жасау негізі.
- ойдың белгілі нақты жоба түріне көшкендегі өнімнің техникалық
дайындығы;
- өнімнің техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сипатын бағалау
және тұтынылу қасиеттері;
- нарықтағы сұраным күшінің талдамасы және сатылу көлемі;
- жаңа өнімді өндіруге игеру және шығаруға жұмсалатын шығындары (күрделі
қаржыны) анықтау; жаңа өнімнің өзіндік құнын анықтауы;
- жаңа өнімді өндіруге қажетті қорлардың барлығы: технологиялық
машиналар мен құрал-жабдықтар, мамандар, қаржы;
- жаңа өнімді игеру мерзімі және оны нарыққа шығару;
- жаңа өнім өндіру пайдалылығын талдау және бағалау-өнім бойынша
маркетинг бағдарламасын жасау;
4-кезең. Жаңа өнімді жасау.
- фирма бөлімшелері арасында міндеттерді бөлісе отырып, жаңа өнімді
дамыту бағдарламасын жасау;
- үлгі жасау және техникалық сына жүргізу (экологиялық жағынан,
қауіпсіздігін, төзімділігін) тексеру.
- тауардың атын анықтау, тауарлық белгісін, рәсімделуін, орамасын,
таңбасын анықтау.
5-кезең. Нарықтағы тестіленуі.
- шектеулі нарықта үш айдан кем емес мерзімге құны бойынша және басқа
коммерциялық шарттарға қарай тестілеу; (құнына шегерім ұсыну,
несиелер, тб).
- өткізілу, сатылу арналарының оңтайлысын таңдау;
- жарнамалау әдістері мен құралдарын таңдау;
- техникалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
6-кезең. Өнім бойынша маркетинг бағдарламасы негізінде төмендегідей
жаңа бұйымды өндіріске енгізу туралы шешім қабылдау;
- жаңа енгізілімнің саудалық негізін: сатылу көлемін,өнімнің пайдасын,
сұраныс пен қажеттілікті қанағаттандыру деңгейі, өткізу арналары мен
әдісін, ұқсас тауарлардың сатылуындағы тәжірибенің бар-жоқтығы,
нарықтағы фирманың танымалдылығы, атағы, сатып алушылар және
тұтынушылар мен тұрақты байланысын қамтитын;
- фирманың өндірістік мүмкіндіктерін: бұрыннан бар күш-қуатты пайдалану,
қаржы қорының болуы, ьілікті қызметшілермен қамтылуы;
- қаржылық мүмкіндіктері: өнімді жаппай өндіру және сатудағы
инвестицияның (күрделі қаржының) жалпы самасы; қаржыландыру көзжері,
есептелген кезеңдегі пайдасынан немесе шығындылығынан күтілетін
нәтиже;
- нормативтік көрсеткіштерге сай болуы-өнім өткізілетін елдегі
мемлекеттік стандарт пен нормасына сайлығы;
- жаңа енгізілімнің патенттік қорғалуын қамтамасыз ету.
Жаңа өнім бойынша маркетингтік бағдарламада басты маңызды
критерийлердің ьірі жаңа өнімді енгізудің фирманың мақсаттарын іске
асырудағы бағасына әсер етуі болып табылады, соның ішінде:
- жаңа бұйымның сатылу көлімі;
- жаңа бұйымның енгізілуіне байланысты өзге тауарлардың сатылуындағы
өзгешіліктер;
- жаңа тауар өндірісінде пайдаға қол жеткізу мерзімін бағалау;
Егер жаңа бұйымдар бұрын өндірілген тауарларға технологиялық жағынан
жақын болса, ол компанияның бұрынна бар күш-қуатын пайдалана отырып,
олардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік беріді.
1.3 Инновациялық жүйе
Инновациялық жүйе дегеніміз-белгілі бір кәсіпорынның инновациялық
(жаңашыл) қызметін білдіреді. Ол ғылыми-техникалық ізденістердің немесе
жаңа техналогия жүйенің қорытынды нәтижесін жаңа өнім түрінде іске асыруға
бағытталған. Жалпы жоспарлай келгенде, жаңалық енгізу процесі-кезекті
оқиғалар тізбегі, жаңашылдық ойлаудан бастап, нақты өнімге, технологияға
немесе қызметке және шаруашылық тәжірибесінде таратылуға дейін “пісіп
жетіледі”.
Инновациялық жүйе жаңалық енгізуді тереңдетудегі, жаңа өнімдерді
өңдіру, түрлі әрекеттер, оларды ары қарай нарықты іске асыру мен тарату
қорытындыларының нәтижесі болып есептелетін іс-әрекеттер.
Инновациялық жүйе (№1 сызбада) бір-бірімен байланысқан қалыпты
тізбектегі жеті элементтен тұратын инновациялық жүйенің құрлымдық
тізбегінен тұрады. Олар:
– жаңалық енгізуді тереңдету;
– жаңалық енгізу маркетингі;
– жаңалық енгізу өнімі;
– жаңалық енгізуді іске асыру, тарату;
– жаңалық енгізуді алға жылжыту;
– жаңалық енгізудің экономикалық тиімділігінің бағасы;
– жаңалық енгізудің таралымы, дифузиясы.
Жаңалық енгізу инновациялық жүйенің бастауы-жігерлену болып табылады.
Жігерлену-бұл инновацияның мақсаттарын
таңдаудағы, міндеттер қоюдағы, жаңалық еңгізу туралы ойларды
іздестірудегі, оның материалдық жағын, техникалық-экономикалық ойлар
негізін шешудегі қызметтер, жұмыс-тар.Алдымен ойланған ойлар материалдық
қолдау тапқаннан соң тауарға,мүлікке, жаңа өнімге айналады.
Жаңа өнім негізделгеннен кейін ұсынылған жаңалық енгізудің
маркетингтік зерттеулер жүргізіле бастайды, онда жаңа өнімге деген сұраныс,
өнім шығару көлемі,тұтынымдыққасиеттері анықталады, тауар ретіндегі
сипаты,инноваци-яның тауар болып нарыққа шығуы зерттеледі. Содан соң жаңа
өнімдердің шағын топтарын нарыққа шығарып сату арқылы оның орны, таралымы,
тиімді-лік бағасы анықталады. Жаңа өнімдердің және инновацияның алға
жылжуына бағытталған кешенді шаралар (жарнамалау, сату жүйесін ұйымдастыру,
т.б) өткізілді. Оны іске асыру мен алға жылжыту нәтижелеріне кеткен
шығындар статистикалық өңдеу мен талдаудан өтеді. Соның негізінде
инновацияның тиімділігі есептеледі.
Жаңалық енгізу жүйесі (инновациялық процесс) инновацияның диффузиясы
мен аяқталады. Инновация диффузия деген-бұрын бір рет игерілген
инновацияның жаңа аймақтарда, жаңа нарықта таралуы.
Кәсіпкерлік қызмет тәжірибесіне инновацияны енгізерде инновациялық
жүйені қандай қозғаушы күштер тежейтінін немесе алға жылжыта алатынын білу
керек.
Инновациялық жүйенің дамуына әсер ететін негізгі қозғаушы күштер:
– экономикалық, технологиялық.
Инновациялық жобаларды қаржыландыруға ақшаның болмауы, материалдық
және ғылыми-техникалық қордың осалдығы, күш-қуат көздерінің жоқтығы
ағымдағы өндіріс мүддесінің доминантталуы.
Қаржылық және материалды-техникалық қаражат көздерінің болуы, қажетті
шаруашылық және ғылыми-техникалық инфрақұрылым болуы.
( саяси, құқықтық;
Монополияға қарсы, салыққа, тозу жарнасына, рұқсат-лицензиялық
заңдылық-тар, заңдылықтарына шектеулер;
Инновациялық қызметті марапаттайтын заңдылық шаралары, жаңалық енгізу-
ді мемлекеттің қолдауы.
( әлеуметтік-психологиялық мәдени;
Қызметкерлердің мәртебесін өзгерту, жаңа жұмыс іздеу қажеттілігі жаңа
жұиысты қайта құру, мінез-құлық ережелерін қалыптасқан дәстүрлерді, әртүрлі
анық емес жұмыстардан қорқу, сәтсіздік үшін жазалаудан қорқу сияқты
өзгерістерге қарсы тұру.
Инноватциялық жүйеге қатысушыларды моральдық жағынан көтермелеу,
қоғамның тануы, өзін-өзі таныту мүмкіндіктеріне жол ашу, шығармашылық
еңбекке жол беру.Еңбек ұжымы ішіндегі қалыпты психалогйялық ахуалды сақтау.
( ұйымдастырушылық-басқарушылық;
Компанияның тұрақталған ұйымдық құрлымы, тым ортақтандыру, басқарудың
беделдік стилі, көлденен ақпарлардың көп болуы, салааралық қиындықтар мен
ұйым аралық қарым-қатынастар, жоспарлаудағы қатыгездік, қалыптасқан нарық,
қысқа мерзімді өтелімге,бағытталу инновациялық жүйеге қатысушылардық
мүдделерінің келісім күрделілігі.
1.4 Өнімнің өміршенділік циклы
Цикл ( өзара байланысты құбылыстардың, процестердің, жұмыстардың
жиынтығын білдіреді. Олар қандай да бір уақыт аралығында дамудың
тұйықталған шеңберін құрады.
Өнімнің өмірлік циклы ( бұл өнім немесе бұйым өндірудің істік
активизациясының даму стадиясын анализдеуге қолданылатын ең көп таралған
үлгілерінің бірі. Ол сатушыға немесе өндірушіге пайда әкелетін белгілі
уақыт аралығындағы жаңалық еңгізудің өмірлік күшке не екендігін білдіреді
(3).
Жаңалық еңгізу процессін ұйымдастыру, жаңалық еңгізу өндірісін
жоспарлау кезінде жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы
принципиалді рольді атқарады. Бұл роль келесілерден тұрады:
- жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы шаруашылық
субъектінің басқарушысын кәзіргі кездегі және келешектегі даму
позициясынан қарағандағы шаруашылық қызметті анализдеуге мәжбүрлейді.
- жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы жаңалық еңгізуді
сатып алудың, жаңалық еңгізуді шығаруды жоспарлаудағы жүйелік жұмыстың
қажеттілігін негіздейді.
- жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы жаңалық еңгізуді
анализдеу және жоспарлаудың негізі болып табылады.Жаңалық еңгізуді
анализдеу барысында бұл жаңалық
- өмірлік циклдің қай сатысында екендігін, оның болашағы қандай
екендігін, аяқ астынан төмендеу қашан басталатындығын және өз қызметін
қашан аяқтайтындығын анықтауға болады.
Жаңалық еңгізудің өмірлік циклы сатылым қисығында кескінделеді.Ол
жерде бұйымның өндіріске түсуден, нарықтан шығуына дейінгі уақыт аралығын
қамтиды. Ол төрт кезеңнен тұрады:
- еңгізу
- өсу
- өсу қарқының төмендеуі
- түсу
Өнімнің өмірлік циклінің бастамасы болып жаңашылдық табылады деп
есептеледі. Бұйымды өндіріске қосар алдындағы кезеңде менеджер мақсатты
және напряженно түрде потенциалды тұтынушыға өз өнімнің артықшылығын айту
үшін жұмыс істейді. Бірақ ол тек тұтынушылардың көп емес санын қызықтыра
алады. Бірте-бірте қалғандары да қызығушылық көрсетеді, солай өсу қарқыны
әр қашан көбейіп отырады.Өндіріс бастапқы өсу кезеңінде болады.
Өсудің келесі кезеңінде сатылым көлемі ұлғая береді, бірақ онша тез
емес.Содан кейін өндіріс пісіп жетіледің- өсу қарқыны ноль шамасына дейін
түседі, ол сатылым көлемі тек жаңарту қажеттілігіне байланысты болады.Ең
соңында жаңа өнім ескі өнімді нарықтан ығыстыра бастайды, ескі өнімнен бас
тартуға мәжбүрлеп жаңа өнім тұтынушыларды өзіне тартады, осының нәтижесінде
ескі өнімнің сатылымы қысқара бастайды. Ол мүлдем өндірілмей қойғанша дейін
қысқарып отырады.
Өнімнің өмірлік циклының моделі әр түрлі жағдайларда қолданыла алады.
Ол көптеген компаниялардың стратегиялық анализінде маңызды роль атқарады.
Жаңалық еңгізу процесінің және келесі шараларды іске асыруда өнімнің
өмірлік циклын зерттеу өте маңызды болып табылады.
Жаңалық еңгізудің өмірлік циклының шығындық аспектісінің анализі. Көп
жағдайда жаңалық енгізу процесінің сипаттамсын оның бір бүтін және
үздіксіздігін ескермей зерттеу және әзірлеу кешеңінде қаржыландырылады,
осы жағдайда жаңалық енгізудің өмірлік циклының шығындық аспектісінің
салыстырмалы анализі маңызды.
Әр түрлі пропорциялар зерттелетін бағдарламаның мінезі мен мекеменің
көлемімен анықталады, Зерттеулер-әзірлеулер-өндірісң циклының шамалай
шығын көлемін жоспарлауды жеңілдету үшін мынандай қатынасты қолданылады:
1:10:100, бірақ бұл өте қарапайымдалған шама. Нақты болып ТМД елдеріндегі
шағын көлемін есептеу үшін орнатылған қатынас табылады:фундаменттік
зерттеуге, прикладное зерттеулерге, әзірлеу және өндіруге кеткен шығындар-
1:4:16:250 немесе зерттеуге, құруға, пайдалануға кеткен шығындар:1:1,6:7.
Бірақ жаңалық еңгізу процессі мүмкіндік сипаттамасына ие: өйткені кез-
келген басталған зерттеу және әзірлеу бағдарламасы табысқа ие бола алмайды.
Нарықтағы успехке кепілдік берілмеген, жаңа техниканың таралу преспективасы
белгісіз.
Демек, шығындарды жоспарлау кезінде жаңа техниканың өзін өзі
өтелімдену кішкене жайырақ болатындығын ,және де кез келген зерттеу мен
әзірлеу бағдарламасы капитал салымын сұрамайтындығын ескерген жөн және
мүмкін. Экономикалық есептеу көмегімен жаңалық еңгізу жоспарының
негіздемесін қарапайым шаруашылық операциялардың есептеу тиімділігінен
ойыра білген жөн.
Ал жаңалық енгізудің уақыт көлеміне келетін болсақ, ол технологиялық
деңгейден, сыртқы экономикалық шарт пен ортаның бейімделу қасиетіне
функционалды тәуелділікте өзгереді.
Егер кәсіптік дамыған елдерде жаңалық енгізу циклі 5-6 жылды құраса,
орта дамыған елде 5-25жыл, ол дамушы елдерде 15-25жыл .
Елдің кәсіптік дамуы қаншалықты жоғары болса, оның бейімделу
мүмкіншілігі қаншалықты үлкен болса, жаңалық енгізуді дайындау мен өткізуге
кететін уақыт соншалықты аз болады.Онша кәсіптік дамымаған елдерде жаңалық
еңгізуді өткізу мерзімі көбірек болғандықтан жақсы дамыған шетелдік
фирмалар жаңалық еңгізудің негізін қалайтын өнертабысқа қол жеткізеді,
немесе бір амал тауып, оларды озып, күтіліп отырған нарықтық эффектіні
өздері пайдаланып қояды деген үлкен тәуекел пайда болады. Сондықтан,
кәсіптік жаңалық еңгізудің құқықтық қорғауы- бұл жаңалық еңгізу
стратегиясының алыңбас бөлігі.
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖЕКЕ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ЖАҢАЛЫҚ ЕНГІЗУДІҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Кәсіптік базалық саладағы жаңалық еңгізудің дамуы
Нарықтық механизмге негізделген экономикалық қатынастарға өту кезінде
Қазақстанда, тәуелсіздік алғаннан кейін, түпкілікті өзгерістер болды. Бірақ
ғылыми және экономикалық негізделген үлгілердің жоқтығынан жоспарлы
экономикадан нарықтық экономикаға көшу және реформаларды жедел түрде өткізу
күшімен нәтижелерді берген жоқ.
Бұл жалпы экономика мен кәсіпшіліктің жәй-күйінде кері әсерін
тигізеді. Сөйтіп соңғы он жыл ішінде кәсіптікте өндеу саласын үлесі
бірнешеге қысқарады, дәл сол өндіру саласының үлесі өсті.
2002 жылы кәсіптегі бұл бет ауыс сақталды. Алдыңғы жылғыдай, өткен
жылы кәсіптік өндірістің өсуі қазақстандық экспортының негізі тауарларына
әлемдік бағалардың өсуі мен қара және түсті металлургия өндірісінің, газ
бен мұнай өндіру көлемінің ұлғаюы арқасында жетіп отыр (2001 жылға 16,4 %
-ға).
Өткен жылы мұнай және газ конденсатын өндіру көлемі 35,3 млн.
тоннаны құрады , соның ішінде газ конденсаты -4,7 млн . тонна мен табиғи
газ -8,9 млрд. метр куб. Сонымен қатар отандық мұнай өңдеу көлеиінің 21%
ғана келіп түсті.
Өткен жылда белгіленген қазақстандық негізгі өнімнің келісі бағасының
өсуіне қарамастан, әлемдік тауар нарықта қалыптасып отырған бағалардан
ауытқушылық әлі жоғары . Сөйтіп , өткен жылдың келісім бағасы бойынша
мұнайдың бағасы әлемдіктен орта есепппен алғанда тоннасына 60 доллардан
кем, қорғасынның бағасы тоннасына 40 долларға, қалайының бағасы тоннасына
267,6 долларға. Экономиканың шикізатқа, металға мұнайға сұранысына тәуелді
етіп қойды . Кәсіптің өңдеуші саласының дамығанандығынан экспортқа шығатын
номенклатурасын кеңейту мүмкіндігі жоқ. Минералдық шикізаттың тиімді
қорларының таусылып бара жатқанынан, Қазақстанның географиялық орналысуының
тиімсіздігі (шикі затты табу мекенінің негізгі тұтынушылардан алшақтығы)
және ауылшаруашылық өндірістің тәуекеолділігінен жоғары болуының бәрлігі
мәселелерді одан сайын қиындатады (4).
Қазіргі кезде Қазақстанда өнім өндірудің өсуі мен еңбекке қабілетті
халықтың жұмыспен қамтылуын дамыту және айналымға жаңа табиғи ресурстарды
енгізу мүмкіндігі шектеулі. Осыған байланысты экономиканың дамыуына шешуші
мәнді интенсивті фактор алады. Өз кезегінде мамандандырылған кадрлардың
және еңбек өндірісінің өсуі, материал мен құралдардың қайтарылымы
экономиканың салаларына ғылым техниканың жетістіктерін пайдалану
деңгейімен анықталады.
Мемлекеттік бюджеттің негізгі толтырылым көзлерінің бірі болып жоғары
технологиялық өндіріс саналады. Сөйтіп әр-түрлі бағалаулар бойынша, ВВП
–ның өсуіне ғылыми – техникалық үдерістің салымы дамыған елде 75 –тен 100%
-ге дейін құрайды.
Жаңалық енгізу процесі тек өндіріске ғана емес, сонымен қатар қоғамдық
өмірдің барлық салаларына ықпалын тигізеді. Осының салдарынан материалдық
емес игіліктердің құрылымы жетіліп, адамдардың тіршілік қызметінің жаңа
салалары құрылады. Мысалы, жоғары технология аймағындағы бір жұмыс орны
өндірісте бестен елуге дейін жұмыс орнын құрады.
Бұл мысалдар Қазақстан дамудың жаңалық енгізу жолына түсу, ғылыми
көлемдегі өндірісті құру, және ақпарттық технологияны кең көлемдегі
өндірісті құру және ақпараттық технологияны кең көлемде тарату нәтижесінде
қандай экономикалық пайда алатындығын көрсетеді.
Қазақстастандық ғалымдар, өз тиімділігімен әлемдік тәріздес жобалардан
қалмайтын, кейде олдарды да озып кететін ғылыми технолрогиялық жобалардың
қатарын әзірледі.
Жекелеп алғанда, Қазмеханобрң кәсіптік экологияның ғылыми -
өндірістік бірлестігінде жасалған алтынды кенннен ионоайналымдық смола
көмегімен алу гидрометаллургия әдісі, тиімділігі жағынан ең жақсы шетелдік
аналогтарынан озып өтеді. Оны өндіріске еңгізу арқылы біздің республикамыз
миллиондаған долларды үнемдеп қалды. Миниралды шикізатты кешенді қайта
қорыту Ұлттық центрде, оған тәріздес шетелде жоқ, ферросиликоалюминийді алу
технологиясын жасап шығарды. Оның негіздемесінде Екібастұз қаласында шағын
ферробалқыту зауыты іске қосылды, ол жылына 3 мың тоннаға дейін өнім шығара
алады.
ВНИИ цветмет мамандары түсті металлургияның сульфитті концентраттарын
балқыту кезіндегі балқытылған және газ тәрізді өнімдердің жеке шығу
технологиясын жасап шығарды, бұл түсті металдарардың шлактармен жоғалуын
барынша төмендетуге мүмкіндік береді. Аталған технология тек Қазақстанда
ғана емес, Канада мен Италияның қорғасын зауыттарынды енгізілген.
Бұл Қазақстандық ғалымдарының тек түсті металлургияға жасалған ғылыми-
технологиялық жобалардың толық емес тізімі отандықт ғылымның потенциалды
мүмкіндігіне куә . Мемлекеттің бүкіл экономикалық салаларын, олардың
жаңалық енгізу дамуының цпецификалық ерекшелігін ескермей және басымдығын
бөлмей қолдау . Мемлекеттің жаңалық енгізу дамуының бағдарламасынсәтті іске
асыруын болдырмайды.
Әлемдік нарыққа өз өнімінің шыққан салалар (тау-кен және мұнай газ
кешендері, металлургия, дәнді- дақылөнімі) сол нарықта өз позициясын
нығайту үшін өндіріс потенциалының тиімділігін арттыру керек. Бәсекеге
жарамды өнімді өндіретін басқа салаларға әлемдік нарыққа шығу үшін
мемлекеттің қолдауы қажет.
Ішкі нарыққа бағытталған (тамақ және жеңіл өнеркәсіп, құрылыс
материалдарын өндіру және тағы басқа) саланың үшінші тобына үлкен көңіл
аудару керек. Бұл салалық топтардың жаңалық енгізу қызметінің
айырмашылықтары сипаттамасы бойынша, қолдау масштабы, отандық және шетелдік
ғылым мен техникасындағы жетістіктігіне негізделген өндіріс потенциалын
жаңарту мен модернизациалау үшін қажетті ресурс көлемі бойынша ажыратылады.
Химиялық және мұнайлы химиялық өнеркәсіпте бірінші мақсат болып қолда бар
құрал-жабдықты номенклатураны ұлғайту үшін, өнімнің сапасын жоғарлату үшін
шикізаттың тереңдетілген қорытылымын қамтамасыз ететін технолнгияны
енгізуге бағытыу болып табылады. Саланың қайта жарақтануы үшін ғылыми
техникалық дайындамалар паралельді қалыптастырылуы қажет. Химиялық және
мұнайлы- химиялық өнеркәсіптік салалардағы жаңалық енгізудің қызметі ең
алдымен:
- Сақталған өндірісті технологиялық жабдықтарды максималды пайдалана
отырып, химиялық өндірісті жаңа техниканы енгізу арқылы қалпына келтіру;
- Ауылшаруашылық секторы мен экспортқа бағытталған кәсіпшілік өнеркәсіп
тұтынатын өнімге бәсекеге қабілетті сапа мен бағаны қамтамасыз ететін
жаңа енгізілімді енгізу;
- Синтетикалық және компази циялық материалдарлың кең спекторын енгізу
бойынша технология енгізу;
- Жұқа органикалық синтездің негіздемесінде өнім шығаруды ұйымдастыру;
- Тұтынатын тауарлардың орнына импорттың келуін қамтамасыз ететін ғылыми
сыйымды өндірісті ұйымдастыру;
- Соңғы өнімді алу үшін мұнай және газды тереңдетілген қайта өңдеу
технологиясын немесе химиялық өнеркәсіпке технологиялық органикалық
шикізат өткізу;
- Экологиялық қауіпсіздікті жоғарылатып, қуаттық сыйымдылықты азайту үшін
бағытталған.
Металлургиялық кешеннің бағдары болып металдың қайта өңдеу өндірісін
құру және дамытуды, металл өнімнің сапасын жоғарлатуды, түрлерін көбейтуді,
бүкіл сатысында ресурс және энергиямен максималды қамтылуын қамтамасыз
ететін өндірістің технологиялық циклын кеңейтетін технологияны енгізу үшін
экономикалық шарттардың жасалуы табылады. Прогрессивті технологиялық базасы
бар және экспорттық жоғары потенциалға ие түсті металлургияда ең басты
міндет болып өңдеуге дәстүрлі емес шикізатты енгізу, минералды және
техногенді шикізат пенқалдықтардан металл өндіруді жоғарлатуға бағытталған
жоғары технологиялық процестерді енгізу болып табылады. Ішкі нарық әзірге
анықтаушы болып табылмайтын қара металлургияда келешектегі алға қойған
мақсаты жоғары сапалы белгінің, болаттың өндірісі, ресурс сақтайтын және
экологиялық таза технологияны енгізудің арқасында өндіріс шығындарын
азайту болып табылады. Тау өндірісіндегі жаңалық енгізудің қызметі:
- Өндірудің жоғары деңгейіне жету және минералды шикізатты өндіруге кететін
шығындарды қысқарту үшін қолда барды модернизациалау және жаңадан
өндірістік кешенді құруға;
- Мемлекет территориясында экспортталатын шикізат ресурстарын қымбатырақ
сапалы деңгейге шикізат өнімдерін ауыстырумен қатар транспорттық
шығындарды ақша бірлігіне қысқарту арқылы тереңдетіп қайта жасауға;
- Кедей өндіріс орындарын жобалауға және қолда бар отвалдарды қайта өңдеу
үшін пайдаланылатын технологияны енгізіп таратуға бағытталған.
Соңғы жылдары өз позициясын үлкен мөлшерде жоғалтып алған машина
құрудың ең басты мақсаты: өндірісті әртараптандыру, өнімнің әлемдік
стандартқа сәйкес сапасын жақсарту. Ол үшін параметрлердің,
сипаттамалардың, конструкциялар мен атаулықтардың нарық талабына жүйелік
бейімделуін қамтамасыз ететін икемді өндірістік жүйені және қайта өңделетін
өндірісті реанимациялау және прогрессивті технологияны енгізу арқасында
өнімнің бағасын төмендету, әлемдік нарықтың тауашасын жаулап алу керек.
Машина құру комплексінде жаңалық енгізу қызметі ең алдымен:
- Жалпы машина құру өндірісі мен сала аралық кооперациясын технологиялық
қайта жарақтануына;
- Нарықтық экономика жағдайында экономикалық пайданы және мемлекеттік
машина құру кешенінің өндірісінің талап етілуін қамтамасыз етуге;
- Мемлекеттің тау-кен, отынды шикізат және аграрлы кешендерінде машина құру
өнімдерінің бәсәке қабілетін қамтамасыз ететін конструкторлы-
технологиялық дайындықтарды сатып алу, енгізу мен әзірлеуге бағытталған.
Жоғары технологиялық кешенде жаңалық енгізуге бейімдігі
байқалатындығына әлемдік тәжірибе куә.Сондықтан өнеркәсіпте ғылыми сыйымды
кешендер қаншалықты кең ұсынылған болса, нақты секторда жаңалық енгізу
қызметі соншалықты дамыған болады.Ғылым мен техниканың жетістіктерін
қолдану, балансталған өндірістік инфрақұрылымды қалыптастыру және валовой
ұлттық өнімді құрайтын шикізат бөлігін жоғары технологиялық экспорттық
өнімге сатылап ауыстыру негізінде экономиканы дамыту мақсатында қажетті
шарттар мен қолайлы ортаны жасауға әкімшілік өз шешімімен Қазақстан
Республикасының жаңалық енгізу Бағдарлама дамуын қабылдады. Осы
бағдарламаны қабылдағаннан кейін Қазақстанда бірінші рет республикалық,
аймақтық, салалық жүйе және басқа бағдарламалар арқылы жиналған
интеллектуалды потенциалды модернизациалауды қарастыратын бүтіндік
механизмді жасап шығару мүмкіндігі туды.
2.2. ГМК-ның индустриалды – инновациялық дамуы
Қазақстан Республикасының Президентінің 2003 жылы 17-мамырда № 1096
Нұсқауымен қабылданған Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдары
арасында индустриалды –инновациалық даму Стратегиясындаң жаһандану мен
нарықтағы қатаң бәсеке шартында мемлекеттің экономикалық тәуелсіздігін
қамтамасыз ететін білім ,жаңалық енгізу мен ғылыми сыйымды технологияның
трансфертін пайдалануға бағыт алынды. Қазақстанның экономикасы әлі күнге
дейін табиғи байлықтармен анықталады. Экспортқа төмен қосылған құнмен
өнімді сектордың дамуына негізделген бүгінгі экономикалық өсуіміз.
Экономиканың құрылымының және шикізатқа бағытталудың қалыптаспағаны
тұрақтандырылған экономикалық өсуге қауіп төндіреді.Мысалға, тау өндіру
саласындағы өсу қарқыны жылына 14-15 % құрайды. Өңдеу саласының,
әлеуметтік- экономикалық тұрақтылықтың кепілі болса да, көрсеткіші 6,5 %
деңгейінде анықталған. Басқа сөзбен айтқанда, өндіретін салалар екі есе тез
дамиды. Мұнай-газ саласын дамыту арқасында ВВП-ның жоғары өсу қарқынына
жету қиынға түспес. Онда өңдеу саласының өсу қарқыны 3-4% құрайды, бұл
бүгінгі күнге қарағанда 2 есе аз. Бірақ, 30-40 жыл өткеннен кейін
көмірқышқылгазының қорлары біткеннен кейін, ал экспорттық металлардың
қорлары одан да ерте 15-20 жыл, осыдан Қазақстан бос қол қалуы мүмкін.
Стратегия 2015 жылға дейін ВВП тауарларының өндірісін 46,5 пайыздан 50-55
пайызға дейін ұлғайтады, ВВП құрылымындағы ғылыми және ғылыми инновациалық
қызметінің қызметін 0,9 пайыздан 1,5-1,7 пайызға дейін ұлғайтуға мүмкіндік
береді. (Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдары индустриалды-
инновациялық даму стратегиясы) Стратегияда негізгі бағыт тау өндіру
өнеркәсібі мен мұнайгаз кешенінен келіп түскен кірістерді пайдалану арқылы
өңдеу саласының озып дамуына алынған.
Стратегияны іске асырмаса 2015 жылы кәсіпшілік өндірістегі тау
өндірісі кешенінің қосылған құн бөлігі 55-56 % -ға жетеді, соның ішінде
мұнай өндірудің 2002 жылғы 31-25,6 %- не қарсы 55-51 %.Ал стратегияны іске
асырса тау өндіру өндірісі 46-47 пайызды құрайды. Өңдеу кәсіпшілігінің
қосылған құн құрылымында сапалық өзгерістер болады. Металлургия мен металл
өңдеу бөлігі 40,1 % өңдеу саласының қосылған құнының жалпы көлемінен 27-28
пайызға дейін түседі.Жаңа саясаттың алдыға қойған мақсаттардың ең негізгісі
– шикізат секторына тәуелділікті жойып, экспортқа бағытталған тауарларды
шығаруға бағыттау және қызметтерді дамыту. Осының бәрінде жаңа технология
мен жабдықтарды кең көлемде қолдану, технопаркті, ғылыми-техникалық орталық
пен жаңа технологиялық білімді дамытудың арқасында 2002 жылғы 0,6-ға қарсы
ғылыми-сыйымды және жоғары технологиялық өнім 9-11 құрайды.
Стратегияның мақсаттары шын мәнінде үлкен, күтілген нәтижеге жету
Қазақстанға экономикалық тұрақталған мемлекеттердің тізімінде орын алуға
мүмкіндік береді. Стратегияның орындалуы экономикада құрылымдық
өзгерістерге әкеп соқтырады. Нәтижесінде экспорт әртараптандырылып,
мемлекет әлемдік нарыққа бүгінгідей тек шикізатпен ғана емес, жоғары
техникалық өніммен шығады. Бірақ, экономиканы әртараптандыру – ұзақ
процесс, шетелдік тәжірибе көрсеткеніндей, ол 20-25 жылды құрайды.
Сондықтан шикізаттың бағыталудан кетудің бірінші кезеңі болып табылады.
Біздің мемлекетке өте маңызды бұл мәселелерді шешуге бар-жоғы 12 жыл
берілген. Соның ішінде таңдалған стратегиясы мен тактикасының дұрыстығын
растайтын нәтижелерді Қазақстан 5 жылдан кейін алу керек. Өткен 5-7 жылда
осы бағытта не жасалғанын, қалыптасқан инфрақұрылымның, инновациалық
ортаның, ғылыми техникалық және өндірістік потенциалдың Стратегияны орындау
үшін қандай екенін көре отырып, оны орындау қандай қиын екенін білуге
болады. Көп нәрсені басынан бастау керек, басқару құрылымын
оптимизациалауға тура келеді, экономиканы дамытудың жаңа институтын құру,
қажетті қаржылық және кәсіпкерлік ортаны қалыптастыру, адам факторын тиімді
пайдалану. Стратегияны іске асыру үшін шаралар кешені әзірленді. Оның
бірінші бөлігі индустриалды-инновациялық потенциалды жақсарту мен құруға
бағытталған. Қазақстанның Инвестициялық қоры, Ұлттық инновациялық қор және
экспорттық несие мен инвестицияларды сақтандыру бойынша Мемлекеттік
сақтандыру компаниясы сияқты даму институттарын құру туралы шешім
қабылданды. Кәсіпшілік институттарды құру мен даму Банкінің жарғылық
капиталын толықтыруға осы жылы 45,7 миллиард теңге бөлінген.Шаралардың
екінші бөлігі мемлекеттік органдарды қайта құруға, білімдік, ғылыми,
қаржылық, нормативті-заңдылық саясатты жетілдіруге бағытталған. Үшінші
бөлігі индустриалды-инновациалық дамуды прополандалауды, методологиялық
негіздің дамуын, кадрларды дайындау және қайта дайындауын, ең алдымен
маркетинг пен менеджмент саласында, методологиялық және ақпаратты-
анықтамалық әдебиеттердің басылуын және тағы басқаны көздейді.Жарғылық
капиталда: маркетингті-аналитикалық зерттеулер, технологияның инжинирингі
мен трансфертінде мемлекеттің 100 пайыз қатысуымен акционерлік қоғамның
орталықтары құрылып жатыр.Ғылыми Қорды қайта ұйымдастыру жоспарланып отыр.
Бұл Қор келешек технология саласындағы ғылыми әзірлеу тәуелсіз
экспертизасын жүргізумен, және оның ары қарай қаржылануымен айналысады.
Оған қоса индустрия мен сату министрлігінің жауапкершілігі мен функциясы,
экономика мен бюджет жоспары, Стратегияны іске асыру бойынша ғылым мен
білім нақтыланды.Біздің күндері администрациялық ресурстарды қолдану тиімді
емес, оның саласы шектеулі. Мемлекет инновациялық процесстердің
катализаторы рөлін атқарады, экономикалық дамыған мемлекеттер сияқты
әлемдік нарық үшін бәсеке қабілетті жаңа өнімді жасайды және де ғылыми
сыйымды өндірістің кіші және орта бизнесін ынталандырады.
Тау-металлургия кешенінің мәселелеріне келіп тоқталайық. Бұдан былай
Қазақстан тек бай табиғи қорларын қолданатын мемлекет ретінде ғана емес,
оған қоса мемлекеттің интеллектуалды капиталын қолданатын мемлекет ретінде
дамиды. Республиканың минералды ресурстарының байлығын ескергенде
постиндустриалды қоғамға жол минералды-шикізат кешенінен өтеді. Бір
жағынан, ГМК отандық ғылымның дамуы дамуы мен жалпы стратегияның
орындалуына қаржылық доноры болып табылады, ал келесі жағынан – мемлекет
үшін дәстүрлі шикізат кешенінде ақпараттың, қуаттың және жаңа
материалдардың үлкен резервтері сақталып жатыр,оларды елдің қызметіне қою
қажет.
Тау-металлургия кешені экономика базалық саласының бірі болып
табылады, ол республиканың макроэкономикалық көрсеткішінің қалыптасуына
үлкен ықпал тигізеді. Қазақстанның ГМК кәсіпорны өз өнімінің 95 пайызын
экспорттайды. Кешеннің жалпы экспорттағы (тауарлы құнда) бөлігі жалпы
экспорттың 35 пайызын құрайды.ГМК даму аймағындағы индустриалды саясаттың
басты мақсаты: бәсеке қабілетті өнімнің жоғарғы қарқында қалыпты өсуіне
шартты қамтамасыз ету.Екінші маңызды бағыт металлургияға қатысты
мемлекеттік саясатта металлургиялық саладағы құрамдық прогрессивтік ді
ынталандыруға бағытталған әдейі шаралардың орындалуымен байланысты.
Мемлекетте түсті металл мен ломның қайта өңделуі жоқ (қорғасынды
санамағанда). Металл бұйымдар ғылыми сыйымды, функционалды материалдар,
арнайы балқытулар шағын көлемде шығарылады.Экспортқа шығатын металл
бұйымдар мен функционалды материалдың сұрыпы мен атаулығы потенциалды
металлургиялық өнеркәсіпке сәйкес келмейді. Өнеркәсіптің басты секторы
болып табылатын тау-металлургиялық кешені экономиканы индустриализациалау
локамативінің ролін жаман атқарады. Оған қоса, экономиканың қайта құру
кезеңінде кешеннің шикізаттық бағытының тереңдетілуі болды, бұл әлі күнге
дейін жалғасып жатыр. Комплекстің ішіндегі корпоративтік құрылымның
форсиралдық жаратылысы экономикалық шығындарға алып келетін шикізаттың
кешенді қолдануын төмендететін монополиялық тенденцияға алып келді. Бөліп
қарастырғанда, республикада жоғары сапалы, сирек және басқа металлдардың
өндірісі төмендеп түсті. Бұрын Қазақстан листовой және сорттық жалға беруге
мамандырылған болатын. 1998 жылы Испат-Карметң АҚ-да сорттық жалға беру
жабылғаннан кейін тек листовой жалға беру шығарылады. Осының арасында
сорттық жалға берудің импорты өсіп барады, оның негізгі тұтынушысы болып
ГМК кәсіпорындары табылады. Негізгі түсті металлға сұраныс ішкі нарықта әлі
төмен.Құрылымдық индустрияның және өндіретін саланың металл өнімдегі жоғары
қажеттілігін ескере отырып, машина құрылымының даму деңгейі мен ішкі металл
тұтынудың өсу келешегі мемлекеттің активті қатысуымен байланысты.
Ішкі металл нарығының дамуын экономиканың барлық салаларындағы негізгі
қорлардың жаңартуының қажеттілігі, металл тұтынушы салалардағы өндіріс және
инвестицмяның өсуі – машина құру, құрылыс пен энергетика саласында
ынталандыру керек.Мемлекеттің қатысуымен отандық өндіріс үшін нарық
сыйымдылығын кеңейту шаралары аралас салалардың, бірінші орында аграрлық
кешен мен транспорттың қажетін қамтуды ескере отырып орындалуы керек.Нақты
сектордың дамуы үшін ең алдымен мұнай газ машина құрылысымен байланысты
жобаларды инициациалау, жоғары технологиялы және ғылыми сыйымды өндірісті
жасау керек. Жалпы ішкі нарық дамуының келешегі импортпен анықталады.
2015 жыл кезеңіне дейін қазақстандық металлургияның негізгі бөлігі
экспортталады, саланың дамуы әлемдік металл нарығының қалпына байланысты.
Ең өзекті мәселе- сталь нарығының ситуациясының нашарлауы. Түсті металлдың
нарықтағы жағдайы да қолайлы емес (негізгі түсті металлдың баға деңгейі
соңғы бес жылдағы орташа бағадан төмен) Жалпы әлемдік нарықта түсті
металлға деген сұраныс 2010 жылға дейін өседі деп күтіледі. Ол көбінесе
қара түсті металлдың бірте-бірте ығыстыруына байланысты. Оптимистік
болжаулар бойынша алюминий мен сымның тұтынуы әлемдік масштабта орта жылдық
қарқынмен 2,5-2,7 пайызға өседі, цинк пен рафиндалған қорғасын 1,7-2
пайыз.Қазақстандық металлургияның басты мақсаты СНГ аумағында тарихи және
технологиялық қалыптасқан дәстүрлі жеткізулерде өз позициясын нығайтуға,
әсіресе Ресейге қатты тапшылықты болып келетін позицияларды (хромит,
тантал, рений және тағы басқа)нығайту. Металлургиялық өнеркәсіптің маңызды
шектеуі болып оның оның өнімінің бәсеке қабілеттігінің төмен деңгейі болып
табылады. Қазақстанның металлургиялық өндірісінің технологиялық деңгейі
кәсіпті дамыған елдерге қарағанда төмен.Қазақстан Рееспубликасының
металлургиялық кәсіпшілігінің дамуына кедергі болатын факторлар:
- саланың өндірістік құрылымының жетілдірілмеуі, бұл шикізатты бір-екі
негізгі металлды өндіріп алатын қайта өңделуіне бағытталған сала, және
өндірістік тізбектің постсоветтік экономикалық;
- аумағындағы басқарудың жоспарлы жүйесінің бұзылуынан пайда болған
технологиялық үзілісі.
- шикізатты кешенді пайдалануын қолдайтын негізгі шара – анықтау барысында
шикізат кешенінің толық ескерілуімен минералды шикізаттың недро
пайдалануы мен қайта өңделуі туралы Заңдылық базасын жетілдіру.
Стратегиялық металлдың жеке түрлерін қайта өңдеу мен өндірудің ерекше
шартын олардың республика экономикасындағы құндылығы мен рөліне
негізделе отырып ерекше статусқа иелендіру. Попутный элементтердің
өндірісін ынталандыру үшін базалық металлды өндіруші кәсіпорынға оларды
шығаруға кеткен шығындарды өздік бағаға қосуға рұқсатталды.Минералды
шикізатты пайдалану;
- бойынша деректерді мемлекеттік есепке алу үшін тәжірибеге минералды
шикізатты өңдеуге мониторингті енгізу ұсынады.
- өндіретін шикізаттың күрделі құрамы мен оның пайдалы қорларының
таусылуы.Бұл өндіретін қорларды қайта толтырудың котастрофалық қалып
қалуына байланысты. Соңғы 10 жылда геологиялық барлау жұмыстары
өткізілмеген. Минералды-шикізатты сымның, қорғасынның цинктің және
алтынның базасының қалпы қанағаттандырылмаған деп табылды. Түсті және
таза металл қорын өндіру бойынша ҒБЖ кешенін, болжау ресурстарын бағалау
мен іздестіру жұмыстарының күрделі көлемдерін ұйымдастыру;
- алдын-ала таусылуы мен құнсыздануына әкелетін кен орнының сұрыпты
талдамасы;
- металлургиялық өндірістің, технологиялық деңгейдің төмендігі, негізгі
қорлардың физикалық және моральдық тозуы. Қара металлургияның тозу
коэфиценті 40 пайыз, түсті металлургия 50 пайыз құрайды. Өндірістің
технологиялық деңгейінің төмендігі қазақстандық металлургияның технико-
экономикалық көрсеткішінің дамыған елдердің (США, ЕС,
Жапония)металлургиясынан қалып қалуын негіздейді. Осы жағдайда актуалдық
міндет- прогрессивті технологиялық жылжуынынталандыру мен металлургиялық
кәсіпшіліктің инновациалық даму жолына өтуіне шарт жасау. Осыған орай
Қазақстанда өндірілмейтін импортталатын металлургия үшін жоғары
өндірістік технологиялық жабдықтар ға бажды тағайындау дұрыс болады;
- жаңа технологиялық процестермен шартталған қалдықтардың тез қарқында
жиналуы, демек қоршаған ортаның ластануының жоғары деңгейі.
- бұл мәселені шешу, бір жағынан, металлургиялық мекемелер үшін заттардың
қоршаған ортаға ақтылау мен түсіру үдерістік технологиялық нормативтерін
әзірлеу мен бекіту арқылы ресурс сақтайтын және табиғатты қорғайтын
технологияларды енгізуді ынталандыру. Басқа жағынан, мекемелердің
инвестициялық мақсатқа қаражаттарының жетіспеушілігін ескере отырып,
технологиялық қайта жарақтануын іске асыратын мекемелер үшін қолайлы
жағдай жасау;
- жоғары әлеуметтік-экономикалық эффектіге ие жаңа өндірісті құруға
мемлекеттің қаржылық мүмкіндігінің шектеулігі.
Осыған орай, аса маңызды саналатын инновациалық жүйелерге салалардағы
бюджеттік және жеке меншік қаржыландыруды бағыттау жолдарымен мемлекеттік
реттеуді күшейту мәселесі көкейкесті мәселеге айналуда. Мұнда жоғары
технологиялық және ғылыми сыйымды өндірістерді кеңейту және жобаларды
меңгертуге(мемлекеттің үлестік түрде қатысуы)қолдаудың қажеттілік іс-
шараларын іске асырған жөн.Сондай бағыттардың біріне сирек металлдар
өндірісін кеңейту және басқа әлеуметтік маңызы зор жобаларды іске асыруды
жатқызуға болады;
- шикізаттардан түсетін табыс үстінен алынатын қосымша түсімдерді шектеуді
реттеуге және мемлекеттік бақылау механизмінің жетіспеушілігінен,
мемлекет экономика тұтқасының жоғары дайындықты өнімдер өндірісін ашуда
инвесторлардың стратегиялық іс-әрекеттерін реттеудегі осалдығы байқалады;
Минералды шикізаттарды өндіру мен қайта өңдеуде заңдылық актілерінің
қатаң сақталуына қол жеткізу керек, ірі компаниялардың экономикалық
қызметін бақылау қажет. Салалық министрліктер минералдық шикізаттарды
өндіру мен қайта өңдеудің мемлекеттік мониторингінің нақты іске асырылуын
қамтамасыз етуі тиіс, қазақстандық металдардың әлемдік металдар
биржасында тіркелуін қамтамасыз ету;
Тау-кен металлургиялық кешендерді басқарудың басымдық міндеттерін:
- Минералдық шикізаттарды пайдаланудың кешенділігін және толықтығын
қамтамасыз ету;
- Экспортқа бағытталып шығарылатын өнімдерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бІлІм жӘне Ғылым министрлІгІ
Қ.И.Сәтбаев атындағы
Қазақ ұлттық техникалық университеті
Экологиялық – экономика институты
Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы
ҚорҒауҒа жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
экон. ғылымының д-ры,
профессор, академик
______________ А.К.Ерали
"___"____________2005 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстаның салаларындағы және кәсіпорындарындағы
иновациялық қызмет
Стандарттау бойынша кеңесші Жетекшісі
оқытушы экон. ғылымының канд., доцент
_____________ М.М. Мұнатаев
______________ С.К.Серікбаев "___"__________________2005 ж.
"___"_________________2005 ж.
Студент
Пікір жазушы Қазтаев Қ.Қ.
_____________________________ 0702.03 мамандығы
_____________________________ ЭТК-00-1 тобы
"___"_________________2005 ж.
Алматы 2005
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ МӘНІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
1. Инновация (Жаңалық енгізу) туралы түсінік
2. Инновацияның (жаңалық енгізудің) негізгі кезеңдері мен мақсаттары
3. Инновациялық жүйе
4. Өнімнің өміршенділік циклы
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖЕКЕ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ЖАҢАЛЫҚ ЕНГІЗУДІҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Кәсіптік базалық саладағы жаңалық еңгізудің дамуы
2.2 ГМК-ның индустриалды – инновациялық дамуы
2.3 Өндірістік кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі
3 КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ӘДІС
1. Мұнай өнеркісібі кәсіпорындарының инновациялық қызметінің құрлымы
және ұйымдастыру қағидалары
2. Инновациялық жобалар тиімділігін бағалаудың әдістемелік ережелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі – қазіргі экономикада инновацияның ролі едәуір
үлкен. Инновацияны қолданбайынша, жаңа, бәсекеге сай жоғары деңгейлі өнімді
шығару тіпті де мүмкін емес. Нарық экономикасындағы инновация - өімнің
тұтыну құнын төмендетуге қарсы қажеттіліктерді тудыратын, инвестиция
түсімін арттыратын, жаңа өнім өндірушінің атағын жоғарылататын, ішкі және
сыртқы нарықтық қатынастарды ашу мен кеңейтудің ең тиімді құралы.
Қазіргі кезде Қазақстанда өнім өндірудің өсуі мен еңбекке қабілетті
халықтың жұмыспен қамтылуын дамыту және айналымға жаңа табиғи ресурстарды
енгізу мүмкіндігі шектеулі. Осыған байланысты экономиканың дамыуына шешуші
мәнді интенсивті фактор алады. Өз кезегінде мамандандырылған кадрлардың
және еңбек өндірісінің өсуі, материал мен құралдардың қайтарылымы
экономиканың салаларына ғылым техниканың жетістіктерін пайдалану
деңгейімен анықталады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері – теориялық ережелерді
инновациялық қызмет жүйесінің қалыптасу процесін анализдеп және оның даму
кезеңдерін есепке ала отырып тиімділігін бағалауды талдай қорытып
Қазақстандағы салалардың және кәсіпорындардың инновациялық қызметтерінің
даму стратегиялары мен тәжірибелік кепілдемесін жете зарттеу болып
табылады.
Жұмыстың құрылымы – бітіру жұмысы, үш бөлімнен, кіріспе және
қорытындыдан тұрады.
Бірінші бөлімде “Экономика салаларындағы және кәсіпорындарындағы
инновациялық қызметтің теориялық негіздері, инновацияның қажеттілігінің
дәлелдері, мемлекеттік ықпал етудің негізгі әдістері туралы айтылады.
Екінші бөлімде “Экономикалық жеке салаларындағы жаңалық енгізудің
қызметі, кәсіптік базалық саладағы жаңалық енгізудің дамуы, өндірістік
кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі туралы айтылады”.
Үшінші бөлімде “Компаниялардың инновациялық қызметінің
тиімділігін бағалау әдістері, мұнай өнеркәсібі кәсіпорындарының
инновациялық қызметінің құрылымы және ұйымдастыру қағидалары, инновациялық
жобалар тиімділігін бағалаудың әдістемелік ережелері талданады.
Жоғарыда айтылған мақсаттарға сәйкес дипломдық жұмыста келесі
мәселелер зерттеледі:
- Инновацияның мәні, мақсаттары және негізгі кезеңдерін зерттеу;
- Экономикалық жеке салаларындағы жаңалық енгізудің қызметін қолдана отырып
қорытындылау;
- өндірістік кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі туралы айтылады;
- Қазақстан Республикасындағы компаниялардың инновациялық қызметінің
тиімділігін бағалау.
Зерттеудің объектісі - Қазақстанның қазіргі салаларындағы және
кәсіпорындарындағы инновациялық қызметі болып табылады.
Зерттеу тақырыбы – Қазақстандағы инновацияның даму кезеңдеріне
байланысты экономикалық-ұйымдастырушылық қатынастар болып келеді.
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ МӘНІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
1. Инновация (Жаңалық енгізу) туралы түсінік
Инновация (Жаңалық енгізу) дегенде біз инвестициядағы жаңарудың,
яғни белгілі бір қызметтің немесе өнімнің, жаңа жүйенің тәжірибеде
меңгерілуінің қорытындысы дегенді түсінеміз.
Жаңару ( бұрын болмаған жаңашылдық: жаңа көріністер, өнертапқыштық,
қоғамдық қажеттіліктердің қанағаттандырылуының жаңа әдісі.
Жаңалық енгізудің негізінде материалдық қорытынды көрініс табады:
мұнда капитал белгілі бір жаңа техникаға немесе технологияға, еңбекті
ұйымдастырудың жаңа формасына, жаңаша басқару қызметіне жұмсалуының
қорытындысы көрінуі тиіс.
Жаңалықты бастау, меңгеру, тарату жүйесі- инновациялық қызмет немесе
инновациялық (Жаңалық енгізу) жүйесі деп аталады. Жаңалық енгізу қызметінің
қорытындысын жаңа өнім деп атауға болады.
Инновация (жаңалық енгізу) – жаңа қызметтің, жаңа жетілдірілген өнім
түрінде, жетілдірілген технологиялық процесс негізінде іс-қызметте
қолданылуының қорытынды нәтижесі.
Жаңалық енгізу ( ғылыми-техникалық үдеріспен тығыз байланысты, тіпті
соның қорытынды нәтижесі десе де болады. Ғылымның жаңа заңдылықтары мен
қоршаған ортаның жаңа қасиеттерін ашу негізінде технологиялар мен өндіріс
құралдары жетілдіріледі, солайша, ҒТҮ (ғылыми-техникалық үдеріс) еңбек
өнімділігін арттырып, шығындарды азайтады.
Жаңалық енгізуді (инновацияны) белгілі бір белгілеріне қарап, нақты
топтарға бөлуді жаңалық енгізуді (инновацияны) сыныптауң деп атайды.
Инновация технологиялық өлшемдеріне байланысты өнімдік және жүйелік деп
бөлінеді.
Өнімдік жаңалық енгізу- жаңа материалдарды қолдану, жаңа жартылай
шикізатты және толық жиынтық өнімдерді пайдаланудан тұрады. Нәтижесінде
мүлдем жаңа өнімдер алынады.
Ал, жұйелік жаңалық енгізу (жаңа технологиялар) өндірісті жаңаша
ұйымдастыру әдістері дегенді білдіреді. Нарықтағы жаңашылдық түрлеріне
байланысты инновация төмендегідей түрлерге бөлінеді:
- әлемдегі жаңа салалар үшін;
- елдегі жаңа салалар;
- белгілі мекемедегі кәсіпорындағы жаңашылдық. (немесе мекемелер,
кәсіпорындар топтары үшін);
Пайда болу стимулына қарай;
- ғылым мен техниканың дамуына байланысты туған инновациялар;
- өндірістік қажеттіліктерге байланысты туған инновациялар;
- нарық қажеттіліктеріне байланысты туған инновация (жаңалық енгізу)
Жүйедегі орнына кәсіпорында, фирмада байланысты;
- кәсіпорын кірісіндегі (бастауындағы) инновация; (шикізат, құрал-
жабдық, ақпараттар жинақтау, т.б.)
- кәсіпорын шығысындағы (қалыптасуындағы) инновация; (бұйымдар, қызмет
көрсетулер, технологиялар, ақпараттар, т.б.)
- кәсіпорынның жүйелік құрылымындағы инновациялар; (басқарушылық,
өндірістік).
Енгізілетін өзгерістердің тереңдігіне байланысты;
- түбірлі (базистік) инновация, ірі өнертапқыштықты іске асырады және
техниканың дамуында жаңа бағыттарды қалыптастырады.
- жақсарту инновациялары, ұсақ өнертабыстар іске асырылады және ғылыми-
техникалық даму циклінің тұрақтылығы мен тартылу артықшылықтарын
қамтиды.
- Модификацияланған инновациялар, техника мен технологияның ескірген
түрлерін жартылай жақсартуға бағытталады.
Инновацияның ғылыммен тығыз байланыста болатынын ерекше атаған жөн.
Көптеген әдеби қайнарларда,соның ішінде отандық көздерде, инновация ғылыми-
зерттеудің тікелей нәтижесі деп түсіндіріледі. Дегенмен де, қандай жоғары
көрсеткіштер мен табыстарға қол жетсе де, өз экономикасын жаңаша даму
жолдарына бағыттаған елдер тәжірибесіне сүйенсек, инновация дегеніміз тек
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік құрылымдық жұмыстар нәтижесі ғана емес
екенін куәландырады. Инновациялық жүйе, немесе сол инновацияның өзі,
кәсіпорындарда (басқа да тұтынушыларда) таза ғылыми жетістіктерге сүйене
туындайды.
Бұл, сонымен қатар, нарық конъюнктурасына қатысты ақпарлар негізіндегі
тауар өндірушілер мен сатып алушылар, сатушылар мен бәсекелестер арасындағы
қарым-қатынас нәтижесі.
Қазіргі экономикада инновацияның ролі едәуір артты. Инновацияны
қолданбайынша, жаңа, бәсекеге сай жоғары деңгейлі өнімді шығару тіпті де
мүмкін емес.
Солайша, нарық экономикасындағы инновация- өімнің тұтыну құнын
төмендетуге қарсы қажеттіліктерді тудыратын, инвестиция түсімін арттыратын,
жаңа өнім өндірушінің атағын жоғарылататын, ішкі және сыртқы нарықтық
қатынастарды ашу мен кеңейтудің ең тиімді құралы.
2. Инновацияның (жаңалық енгізудің) негізгі кезеңдері мен
мақсаттары
Жаңалық енгізудің (инновацияның) мақсатттары төмендегідей.
- Өнертапқыштықтың жаңа техникалық міндеттерінің шешімін табу;
- Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік – конструкторлық нұсқалар жүргізу;
(ҒЗТК);
- топтама өнім өндіруді қалпына келтіру;
- өнімді сату мен өткізуді қатар ұйымдастыру;
- нарыққа жаңа тауарлар енгізу;
- технологияларды үнемі жетілдіру жолдарымен жаңа нарықта беки отырып,
өнімнің бәсекелестігін арттыру;
Фирма маркетингтік қызметінің ең жанды бөлігін инновациялық қызметтер
құрайды.
Бұл әсіресе ғылыми кеңейтілген өнімдерді өндіретін фирмаларға қатысты.
Олардың маркетингтікқызметінде ҒЗТК-мен (ғылыми-зерттеу, тәжірибе –
конструкторлық нұсқа) ерекше тығыз байланыстар байқалады.
Тұтынушылар ойлары мен ңұсқаларын іске асырудың басты қозғаушысы осы
ҒЗТКЖ бөлімдері.Олар өнімдер маркетингінің әртүрлі жаңа бағдарламалары мен
нұсқаларын құруда белсене ат салысады ҒЗТК жүйесінде тұтынушылар
талаптарының ең қажеттісін есепке ала отырып, жаңа бұйымдарды оңтайландыру
мақсатындағы техникалық- экономикалық көрсеткіштерді бағыттау мен реттеуге
мүмкіндік туғызатын кері байланыс қажеттілікті оқып үйрену мен ҒЗТК
арасында бар.
Фирманың инновациялық саясатындағы басты нәрсе – ҒЗТК жұмыстардың
негізгі мақсаттарын қалыптастыру, оларды өткізудің мерзімін анықтау,
күнделікті іс-тәжірибеде, қолданыс мақсаттарының қорытындысын бағалау, жаңа
өнімдерді енгізу мерзімін қысқарту.
Жаңа өнімдерді өндіру саласындағы нақты, анық саясат- зерттеу
топтарының жаңа мүмкіндіктерді іздеуіне, ақпараттар жинау мен ұсыныстар
енгізу бағыттайды.
Инновациялық кезеңдердің негізгі мінездемесін қарастырып көрейік.
1-кезең.Жинақталған ойларды жүйелеу;
• нарықтағы технологиялық өзгерістер туралы ақпараттар жинау, ҒЗТК-
дан түскен жаңалықтар, маркетинг қызметінің өндірістік
бөлімдерінің, фирманың өнімді өткізу мен сату аппаратының, сауда
делдалдарының, ақырғы тұтынушылардың тілек, талаптары, тарату
жөніндегі ойлары;
• өнімдерді игеру мен өндіру жөніндегі фирманың ең мықты
мүмкіндіктері туралы ақпарат жинақтау, шығынның мөлшерін анықтау;
• нарық көздері мен олардың ұзақ мерзімді даму тенденциялары туралы
ақпарат жинақтау;
2-кезең. Жаңа өнім өндіру идеялары сұрыптау және таңдау;
- ойлардың өмірде іске асуының мүмкіндіктерін анықтау;
- жаңа және дәстүрлі бұйымдардың жалпы технологиялық деңгейін
анықтау;
- жаңа өнімнің фирма атағына сай болуы және даму стратегиясы;
- болашақ бұйымдардың рұқсат құжаттарының тазалығын анықтау;
3-кезең.Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігінің талдамасы ( маркетинг
бағдарламасын жасау негізі.
- ойдың белгілі нақты жоба түріне көшкендегі өнімнің техникалық
дайындығы;
- өнімнің техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сипатын бағалау
және тұтынылу қасиеттері;
- нарықтағы сұраным күшінің талдамасы және сатылу көлемі;
- жаңа өнімді өндіруге игеру және шығаруға жұмсалатын шығындары (күрделі
қаржыны) анықтау; жаңа өнімнің өзіндік құнын анықтауы;
- жаңа өнімді өндіруге қажетті қорлардың барлығы: технологиялық
машиналар мен құрал-жабдықтар, мамандар, қаржы;
- жаңа өнімді игеру мерзімі және оны нарыққа шығару;
- жаңа өнім өндіру пайдалылығын талдау және бағалау-өнім бойынша
маркетинг бағдарламасын жасау;
4-кезең. Жаңа өнімді жасау.
- фирма бөлімшелері арасында міндеттерді бөлісе отырып, жаңа өнімді
дамыту бағдарламасын жасау;
- үлгі жасау және техникалық сына жүргізу (экологиялық жағынан,
қауіпсіздігін, төзімділігін) тексеру.
- тауардың атын анықтау, тауарлық белгісін, рәсімделуін, орамасын,
таңбасын анықтау.
5-кезең. Нарықтағы тестіленуі.
- шектеулі нарықта үш айдан кем емес мерзімге құны бойынша және басқа
коммерциялық шарттарға қарай тестілеу; (құнына шегерім ұсыну,
несиелер, тб).
- өткізілу, сатылу арналарының оңтайлысын таңдау;
- жарнамалау әдістері мен құралдарын таңдау;
- техникалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
6-кезең. Өнім бойынша маркетинг бағдарламасы негізінде төмендегідей
жаңа бұйымды өндіріске енгізу туралы шешім қабылдау;
- жаңа енгізілімнің саудалық негізін: сатылу көлемін,өнімнің пайдасын,
сұраныс пен қажеттілікті қанағаттандыру деңгейі, өткізу арналары мен
әдісін, ұқсас тауарлардың сатылуындағы тәжірибенің бар-жоқтығы,
нарықтағы фирманың танымалдылығы, атағы, сатып алушылар және
тұтынушылар мен тұрақты байланысын қамтитын;
- фирманың өндірістік мүмкіндіктерін: бұрыннан бар күш-қуатты пайдалану,
қаржы қорының болуы, ьілікті қызметшілермен қамтылуы;
- қаржылық мүмкіндіктері: өнімді жаппай өндіру және сатудағы
инвестицияның (күрделі қаржының) жалпы самасы; қаржыландыру көзжері,
есептелген кезеңдегі пайдасынан немесе шығындылығынан күтілетін
нәтиже;
- нормативтік көрсеткіштерге сай болуы-өнім өткізілетін елдегі
мемлекеттік стандарт пен нормасына сайлығы;
- жаңа енгізілімнің патенттік қорғалуын қамтамасыз ету.
Жаңа өнім бойынша маркетингтік бағдарламада басты маңызды
критерийлердің ьірі жаңа өнімді енгізудің фирманың мақсаттарын іске
асырудағы бағасына әсер етуі болып табылады, соның ішінде:
- жаңа бұйымның сатылу көлімі;
- жаңа бұйымның енгізілуіне байланысты өзге тауарлардың сатылуындағы
өзгешіліктер;
- жаңа тауар өндірісінде пайдаға қол жеткізу мерзімін бағалау;
Егер жаңа бұйымдар бұрын өндірілген тауарларға технологиялық жағынан
жақын болса, ол компанияның бұрынна бар күш-қуатын пайдалана отырып,
олардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік беріді.
1.3 Инновациялық жүйе
Инновациялық жүйе дегеніміз-белгілі бір кәсіпорынның инновациялық
(жаңашыл) қызметін білдіреді. Ол ғылыми-техникалық ізденістердің немесе
жаңа техналогия жүйенің қорытынды нәтижесін жаңа өнім түрінде іске асыруға
бағытталған. Жалпы жоспарлай келгенде, жаңалық енгізу процесі-кезекті
оқиғалар тізбегі, жаңашылдық ойлаудан бастап, нақты өнімге, технологияға
немесе қызметке және шаруашылық тәжірибесінде таратылуға дейін “пісіп
жетіледі”.
Инновациялық жүйе жаңалық енгізуді тереңдетудегі, жаңа өнімдерді
өңдіру, түрлі әрекеттер, оларды ары қарай нарықты іске асыру мен тарату
қорытындыларының нәтижесі болып есептелетін іс-әрекеттер.
Инновациялық жүйе (№1 сызбада) бір-бірімен байланысқан қалыпты
тізбектегі жеті элементтен тұратын инновациялық жүйенің құрлымдық
тізбегінен тұрады. Олар:
– жаңалық енгізуді тереңдету;
– жаңалық енгізу маркетингі;
– жаңалық енгізу өнімі;
– жаңалық енгізуді іске асыру, тарату;
– жаңалық енгізуді алға жылжыту;
– жаңалық енгізудің экономикалық тиімділігінің бағасы;
– жаңалық енгізудің таралымы, дифузиясы.
Жаңалық енгізу инновациялық жүйенің бастауы-жігерлену болып табылады.
Жігерлену-бұл инновацияның мақсаттарын
таңдаудағы, міндеттер қоюдағы, жаңалық еңгізу туралы ойларды
іздестірудегі, оның материалдық жағын, техникалық-экономикалық ойлар
негізін шешудегі қызметтер, жұмыс-тар.Алдымен ойланған ойлар материалдық
қолдау тапқаннан соң тауарға,мүлікке, жаңа өнімге айналады.
Жаңа өнім негізделгеннен кейін ұсынылған жаңалық енгізудің
маркетингтік зерттеулер жүргізіле бастайды, онда жаңа өнімге деген сұраныс,
өнім шығару көлемі,тұтынымдыққасиеттері анықталады, тауар ретіндегі
сипаты,инноваци-яның тауар болып нарыққа шығуы зерттеледі. Содан соң жаңа
өнімдердің шағын топтарын нарыққа шығарып сату арқылы оның орны, таралымы,
тиімді-лік бағасы анықталады. Жаңа өнімдердің және инновацияның алға
жылжуына бағытталған кешенді шаралар (жарнамалау, сату жүйесін ұйымдастыру,
т.б) өткізілді. Оны іске асыру мен алға жылжыту нәтижелеріне кеткен
шығындар статистикалық өңдеу мен талдаудан өтеді. Соның негізінде
инновацияның тиімділігі есептеледі.
Жаңалық енгізу жүйесі (инновациялық процесс) инновацияның диффузиясы
мен аяқталады. Инновация диффузия деген-бұрын бір рет игерілген
инновацияның жаңа аймақтарда, жаңа нарықта таралуы.
Кәсіпкерлік қызмет тәжірибесіне инновацияны енгізерде инновациялық
жүйені қандай қозғаушы күштер тежейтінін немесе алға жылжыта алатынын білу
керек.
Инновациялық жүйенің дамуына әсер ететін негізгі қозғаушы күштер:
– экономикалық, технологиялық.
Инновациялық жобаларды қаржыландыруға ақшаның болмауы, материалдық
және ғылыми-техникалық қордың осалдығы, күш-қуат көздерінің жоқтығы
ағымдағы өндіріс мүддесінің доминантталуы.
Қаржылық және материалды-техникалық қаражат көздерінің болуы, қажетті
шаруашылық және ғылыми-техникалық инфрақұрылым болуы.
( саяси, құқықтық;
Монополияға қарсы, салыққа, тозу жарнасына, рұқсат-лицензиялық
заңдылық-тар, заңдылықтарына шектеулер;
Инновациялық қызметті марапаттайтын заңдылық шаралары, жаңалық енгізу-
ді мемлекеттің қолдауы.
( әлеуметтік-психологиялық мәдени;
Қызметкерлердің мәртебесін өзгерту, жаңа жұмыс іздеу қажеттілігі жаңа
жұиысты қайта құру, мінез-құлық ережелерін қалыптасқан дәстүрлерді, әртүрлі
анық емес жұмыстардан қорқу, сәтсіздік үшін жазалаудан қорқу сияқты
өзгерістерге қарсы тұру.
Инноватциялық жүйеге қатысушыларды моральдық жағынан көтермелеу,
қоғамның тануы, өзін-өзі таныту мүмкіндіктеріне жол ашу, шығармашылық
еңбекке жол беру.Еңбек ұжымы ішіндегі қалыпты психалогйялық ахуалды сақтау.
( ұйымдастырушылық-басқарушылық;
Компанияның тұрақталған ұйымдық құрлымы, тым ортақтандыру, басқарудың
беделдік стилі, көлденен ақпарлардың көп болуы, салааралық қиындықтар мен
ұйым аралық қарым-қатынастар, жоспарлаудағы қатыгездік, қалыптасқан нарық,
қысқа мерзімді өтелімге,бағытталу инновациялық жүйеге қатысушылардық
мүдделерінің келісім күрделілігі.
1.4 Өнімнің өміршенділік циклы
Цикл ( өзара байланысты құбылыстардың, процестердің, жұмыстардың
жиынтығын білдіреді. Олар қандай да бір уақыт аралығында дамудың
тұйықталған шеңберін құрады.
Өнімнің өмірлік циклы ( бұл өнім немесе бұйым өндірудің істік
активизациясының даму стадиясын анализдеуге қолданылатын ең көп таралған
үлгілерінің бірі. Ол сатушыға немесе өндірушіге пайда әкелетін белгілі
уақыт аралығындағы жаңалық еңгізудің өмірлік күшке не екендігін білдіреді
(3).
Жаңалық еңгізу процессін ұйымдастыру, жаңалық еңгізу өндірісін
жоспарлау кезінде жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы
принципиалді рольді атқарады. Бұл роль келесілерден тұрады:
- жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы шаруашылық
субъектінің басқарушысын кәзіргі кездегі және келешектегі даму
позициясынан қарағандағы шаруашылық қызметті анализдеуге мәжбүрлейді.
- жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы жаңалық еңгізуді
сатып алудың, жаңалық еңгізуді шығаруды жоспарлаудағы жүйелік жұмыстың
қажеттілігін негіздейді.
- жаңалық еңгізудің өмірлік циклінің тұжырымдамасы жаңалық еңгізуді
анализдеу және жоспарлаудың негізі болып табылады.Жаңалық еңгізуді
анализдеу барысында бұл жаңалық
- өмірлік циклдің қай сатысында екендігін, оның болашағы қандай
екендігін, аяқ астынан төмендеу қашан басталатындығын және өз қызметін
қашан аяқтайтындығын анықтауға болады.
Жаңалық еңгізудің өмірлік циклы сатылым қисығында кескінделеді.Ол
жерде бұйымның өндіріске түсуден, нарықтан шығуына дейінгі уақыт аралығын
қамтиды. Ол төрт кезеңнен тұрады:
- еңгізу
- өсу
- өсу қарқының төмендеуі
- түсу
Өнімнің өмірлік циклінің бастамасы болып жаңашылдық табылады деп
есептеледі. Бұйымды өндіріске қосар алдындағы кезеңде менеджер мақсатты
және напряженно түрде потенциалды тұтынушыға өз өнімнің артықшылығын айту
үшін жұмыс істейді. Бірақ ол тек тұтынушылардың көп емес санын қызықтыра
алады. Бірте-бірте қалғандары да қызығушылық көрсетеді, солай өсу қарқыны
әр қашан көбейіп отырады.Өндіріс бастапқы өсу кезеңінде болады.
Өсудің келесі кезеңінде сатылым көлемі ұлғая береді, бірақ онша тез
емес.Содан кейін өндіріс пісіп жетіледің- өсу қарқыны ноль шамасына дейін
түседі, ол сатылым көлемі тек жаңарту қажеттілігіне байланысты болады.Ең
соңында жаңа өнім ескі өнімді нарықтан ығыстыра бастайды, ескі өнімнен бас
тартуға мәжбүрлеп жаңа өнім тұтынушыларды өзіне тартады, осының нәтижесінде
ескі өнімнің сатылымы қысқара бастайды. Ол мүлдем өндірілмей қойғанша дейін
қысқарып отырады.
Өнімнің өмірлік циклының моделі әр түрлі жағдайларда қолданыла алады.
Ол көптеген компаниялардың стратегиялық анализінде маңызды роль атқарады.
Жаңалық еңгізу процесінің және келесі шараларды іске асыруда өнімнің
өмірлік циклын зерттеу өте маңызды болып табылады.
Жаңалық еңгізудің өмірлік циклының шығындық аспектісінің анализі. Көп
жағдайда жаңалық енгізу процесінің сипаттамсын оның бір бүтін және
үздіксіздігін ескермей зерттеу және әзірлеу кешеңінде қаржыландырылады,
осы жағдайда жаңалық енгізудің өмірлік циклының шығындық аспектісінің
салыстырмалы анализі маңызды.
Әр түрлі пропорциялар зерттелетін бағдарламаның мінезі мен мекеменің
көлемімен анықталады, Зерттеулер-әзірлеулер-өндірісң циклының шамалай
шығын көлемін жоспарлауды жеңілдету үшін мынандай қатынасты қолданылады:
1:10:100, бірақ бұл өте қарапайымдалған шама. Нақты болып ТМД елдеріндегі
шағын көлемін есептеу үшін орнатылған қатынас табылады:фундаменттік
зерттеуге, прикладное зерттеулерге, әзірлеу және өндіруге кеткен шығындар-
1:4:16:250 немесе зерттеуге, құруға, пайдалануға кеткен шығындар:1:1,6:7.
Бірақ жаңалық еңгізу процессі мүмкіндік сипаттамасына ие: өйткені кез-
келген басталған зерттеу және әзірлеу бағдарламасы табысқа ие бола алмайды.
Нарықтағы успехке кепілдік берілмеген, жаңа техниканың таралу преспективасы
белгісіз.
Демек, шығындарды жоспарлау кезінде жаңа техниканың өзін өзі
өтелімдену кішкене жайырақ болатындығын ,және де кез келген зерттеу мен
әзірлеу бағдарламасы капитал салымын сұрамайтындығын ескерген жөн және
мүмкін. Экономикалық есептеу көмегімен жаңалық еңгізу жоспарының
негіздемесін қарапайым шаруашылық операциялардың есептеу тиімділігінен
ойыра білген жөн.
Ал жаңалық енгізудің уақыт көлеміне келетін болсақ, ол технологиялық
деңгейден, сыртқы экономикалық шарт пен ортаның бейімделу қасиетіне
функционалды тәуелділікте өзгереді.
Егер кәсіптік дамыған елдерде жаңалық енгізу циклі 5-6 жылды құраса,
орта дамыған елде 5-25жыл, ол дамушы елдерде 15-25жыл .
Елдің кәсіптік дамуы қаншалықты жоғары болса, оның бейімделу
мүмкіншілігі қаншалықты үлкен болса, жаңалық енгізуді дайындау мен өткізуге
кететін уақыт соншалықты аз болады.Онша кәсіптік дамымаған елдерде жаңалық
еңгізуді өткізу мерзімі көбірек болғандықтан жақсы дамыған шетелдік
фирмалар жаңалық еңгізудің негізін қалайтын өнертабысқа қол жеткізеді,
немесе бір амал тауып, оларды озып, күтіліп отырған нарықтық эффектіні
өздері пайдаланып қояды деген үлкен тәуекел пайда болады. Сондықтан,
кәсіптік жаңалық еңгізудің құқықтық қорғауы- бұл жаңалық еңгізу
стратегиясының алыңбас бөлігі.
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖЕКЕ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ЖАҢАЛЫҚ ЕНГІЗУДІҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Кәсіптік базалық саладағы жаңалық еңгізудің дамуы
Нарықтық механизмге негізделген экономикалық қатынастарға өту кезінде
Қазақстанда, тәуелсіздік алғаннан кейін, түпкілікті өзгерістер болды. Бірақ
ғылыми және экономикалық негізделген үлгілердің жоқтығынан жоспарлы
экономикадан нарықтық экономикаға көшу және реформаларды жедел түрде өткізу
күшімен нәтижелерді берген жоқ.
Бұл жалпы экономика мен кәсіпшіліктің жәй-күйінде кері әсерін
тигізеді. Сөйтіп соңғы он жыл ішінде кәсіптікте өндеу саласын үлесі
бірнешеге қысқарады, дәл сол өндіру саласының үлесі өсті.
2002 жылы кәсіптегі бұл бет ауыс сақталды. Алдыңғы жылғыдай, өткен
жылы кәсіптік өндірістің өсуі қазақстандық экспортының негізі тауарларына
әлемдік бағалардың өсуі мен қара және түсті металлургия өндірісінің, газ
бен мұнай өндіру көлемінің ұлғаюы арқасында жетіп отыр (2001 жылға 16,4 %
-ға).
Өткен жылы мұнай және газ конденсатын өндіру көлемі 35,3 млн.
тоннаны құрады , соның ішінде газ конденсаты -4,7 млн . тонна мен табиғи
газ -8,9 млрд. метр куб. Сонымен қатар отандық мұнай өңдеу көлеиінің 21%
ғана келіп түсті.
Өткен жылда белгіленген қазақстандық негізгі өнімнің келісі бағасының
өсуіне қарамастан, әлемдік тауар нарықта қалыптасып отырған бағалардан
ауытқушылық әлі жоғары . Сөйтіп , өткен жылдың келісім бағасы бойынша
мұнайдың бағасы әлемдіктен орта есепппен алғанда тоннасына 60 доллардан
кем, қорғасынның бағасы тоннасына 40 долларға, қалайының бағасы тоннасына
267,6 долларға. Экономиканың шикізатқа, металға мұнайға сұранысына тәуелді
етіп қойды . Кәсіптің өңдеуші саласының дамығанандығынан экспортқа шығатын
номенклатурасын кеңейту мүмкіндігі жоқ. Минералдық шикізаттың тиімді
қорларының таусылып бара жатқанынан, Қазақстанның географиялық орналысуының
тиімсіздігі (шикі затты табу мекенінің негізгі тұтынушылардан алшақтығы)
және ауылшаруашылық өндірістің тәуекеолділігінен жоғары болуының бәрлігі
мәселелерді одан сайын қиындатады (4).
Қазіргі кезде Қазақстанда өнім өндірудің өсуі мен еңбекке қабілетті
халықтың жұмыспен қамтылуын дамыту және айналымға жаңа табиғи ресурстарды
енгізу мүмкіндігі шектеулі. Осыған байланысты экономиканың дамыуына шешуші
мәнді интенсивті фактор алады. Өз кезегінде мамандандырылған кадрлардың
және еңбек өндірісінің өсуі, материал мен құралдардың қайтарылымы
экономиканың салаларына ғылым техниканың жетістіктерін пайдалану
деңгейімен анықталады.
Мемлекеттік бюджеттің негізгі толтырылым көзлерінің бірі болып жоғары
технологиялық өндіріс саналады. Сөйтіп әр-түрлі бағалаулар бойынша, ВВП
–ның өсуіне ғылыми – техникалық үдерістің салымы дамыған елде 75 –тен 100%
-ге дейін құрайды.
Жаңалық енгізу процесі тек өндіріске ғана емес, сонымен қатар қоғамдық
өмірдің барлық салаларына ықпалын тигізеді. Осының салдарынан материалдық
емес игіліктердің құрылымы жетіліп, адамдардың тіршілік қызметінің жаңа
салалары құрылады. Мысалы, жоғары технология аймағындағы бір жұмыс орны
өндірісте бестен елуге дейін жұмыс орнын құрады.
Бұл мысалдар Қазақстан дамудың жаңалық енгізу жолына түсу, ғылыми
көлемдегі өндірісті құру, және ақпарттық технологияны кең көлемдегі
өндірісті құру және ақпараттық технологияны кең көлемде тарату нәтижесінде
қандай экономикалық пайда алатындығын көрсетеді.
Қазақстастандық ғалымдар, өз тиімділігімен әлемдік тәріздес жобалардан
қалмайтын, кейде олдарды да озып кететін ғылыми технолрогиялық жобалардың
қатарын әзірледі.
Жекелеп алғанда, Қазмеханобрң кәсіптік экологияның ғылыми -
өндірістік бірлестігінде жасалған алтынды кенннен ионоайналымдық смола
көмегімен алу гидрометаллургия әдісі, тиімділігі жағынан ең жақсы шетелдік
аналогтарынан озып өтеді. Оны өндіріске еңгізу арқылы біздің республикамыз
миллиондаған долларды үнемдеп қалды. Миниралды шикізатты кешенді қайта
қорыту Ұлттық центрде, оған тәріздес шетелде жоқ, ферросиликоалюминийді алу
технологиясын жасап шығарды. Оның негіздемесінде Екібастұз қаласында шағын
ферробалқыту зауыты іске қосылды, ол жылына 3 мың тоннаға дейін өнім шығара
алады.
ВНИИ цветмет мамандары түсті металлургияның сульфитті концентраттарын
балқыту кезіндегі балқытылған және газ тәрізді өнімдердің жеке шығу
технологиясын жасап шығарды, бұл түсті металдарардың шлактармен жоғалуын
барынша төмендетуге мүмкіндік береді. Аталған технология тек Қазақстанда
ғана емес, Канада мен Италияның қорғасын зауыттарынды енгізілген.
Бұл Қазақстандық ғалымдарының тек түсті металлургияға жасалған ғылыми-
технологиялық жобалардың толық емес тізімі отандықт ғылымның потенциалды
мүмкіндігіне куә . Мемлекеттің бүкіл экономикалық салаларын, олардың
жаңалық енгізу дамуының цпецификалық ерекшелігін ескермей және басымдығын
бөлмей қолдау . Мемлекеттің жаңалық енгізу дамуының бағдарламасынсәтті іске
асыруын болдырмайды.
Әлемдік нарыққа өз өнімінің шыққан салалар (тау-кен және мұнай газ
кешендері, металлургия, дәнді- дақылөнімі) сол нарықта өз позициясын
нығайту үшін өндіріс потенциалының тиімділігін арттыру керек. Бәсекеге
жарамды өнімді өндіретін басқа салаларға әлемдік нарыққа шығу үшін
мемлекеттің қолдауы қажет.
Ішкі нарыққа бағытталған (тамақ және жеңіл өнеркәсіп, құрылыс
материалдарын өндіру және тағы басқа) саланың үшінші тобына үлкен көңіл
аудару керек. Бұл салалық топтардың жаңалық енгізу қызметінің
айырмашылықтары сипаттамасы бойынша, қолдау масштабы, отандық және шетелдік
ғылым мен техникасындағы жетістіктігіне негізделген өндіріс потенциалын
жаңарту мен модернизациалау үшін қажетті ресурс көлемі бойынша ажыратылады.
Химиялық және мұнайлы химиялық өнеркәсіпте бірінші мақсат болып қолда бар
құрал-жабдықты номенклатураны ұлғайту үшін, өнімнің сапасын жоғарлату үшін
шикізаттың тереңдетілген қорытылымын қамтамасыз ететін технолнгияны
енгізуге бағытыу болып табылады. Саланың қайта жарақтануы үшін ғылыми
техникалық дайындамалар паралельді қалыптастырылуы қажет. Химиялық және
мұнайлы- химиялық өнеркәсіптік салалардағы жаңалық енгізудің қызметі ең
алдымен:
- Сақталған өндірісті технологиялық жабдықтарды максималды пайдалана
отырып, химиялық өндірісті жаңа техниканы енгізу арқылы қалпына келтіру;
- Ауылшаруашылық секторы мен экспортқа бағытталған кәсіпшілік өнеркәсіп
тұтынатын өнімге бәсекеге қабілетті сапа мен бағаны қамтамасыз ететін
жаңа енгізілімді енгізу;
- Синтетикалық және компази циялық материалдарлың кең спекторын енгізу
бойынша технология енгізу;
- Жұқа органикалық синтездің негіздемесінде өнім шығаруды ұйымдастыру;
- Тұтынатын тауарлардың орнына импорттың келуін қамтамасыз ететін ғылыми
сыйымды өндірісті ұйымдастыру;
- Соңғы өнімді алу үшін мұнай және газды тереңдетілген қайта өңдеу
технологиясын немесе химиялық өнеркәсіпке технологиялық органикалық
шикізат өткізу;
- Экологиялық қауіпсіздікті жоғарылатып, қуаттық сыйымдылықты азайту үшін
бағытталған.
Металлургиялық кешеннің бағдары болып металдың қайта өңдеу өндірісін
құру және дамытуды, металл өнімнің сапасын жоғарлатуды, түрлерін көбейтуді,
бүкіл сатысында ресурс және энергиямен максималды қамтылуын қамтамасыз
ететін өндірістің технологиялық циклын кеңейтетін технологияны енгізу үшін
экономикалық шарттардың жасалуы табылады. Прогрессивті технологиялық базасы
бар және экспорттық жоғары потенциалға ие түсті металлургияда ең басты
міндет болып өңдеуге дәстүрлі емес шикізатты енгізу, минералды және
техногенді шикізат пенқалдықтардан металл өндіруді жоғарлатуға бағытталған
жоғары технологиялық процестерді енгізу болып табылады. Ішкі нарық әзірге
анықтаушы болып табылмайтын қара металлургияда келешектегі алға қойған
мақсаты жоғары сапалы белгінің, болаттың өндірісі, ресурс сақтайтын және
экологиялық таза технологияны енгізудің арқасында өндіріс шығындарын
азайту болып табылады. Тау өндірісіндегі жаңалық енгізудің қызметі:
- Өндірудің жоғары деңгейіне жету және минералды шикізатты өндіруге кететін
шығындарды қысқарту үшін қолда барды модернизациалау және жаңадан
өндірістік кешенді құруға;
- Мемлекет территориясында экспортталатын шикізат ресурстарын қымбатырақ
сапалы деңгейге шикізат өнімдерін ауыстырумен қатар транспорттық
шығындарды ақша бірлігіне қысқарту арқылы тереңдетіп қайта жасауға;
- Кедей өндіріс орындарын жобалауға және қолда бар отвалдарды қайта өңдеу
үшін пайдаланылатын технологияны енгізіп таратуға бағытталған.
Соңғы жылдары өз позициясын үлкен мөлшерде жоғалтып алған машина
құрудың ең басты мақсаты: өндірісті әртараптандыру, өнімнің әлемдік
стандартқа сәйкес сапасын жақсарту. Ол үшін параметрлердің,
сипаттамалардың, конструкциялар мен атаулықтардың нарық талабына жүйелік
бейімделуін қамтамасыз ететін икемді өндірістік жүйені және қайта өңделетін
өндірісті реанимациялау және прогрессивті технологияны енгізу арқасында
өнімнің бағасын төмендету, әлемдік нарықтың тауашасын жаулап алу керек.
Машина құру комплексінде жаңалық енгізу қызметі ең алдымен:
- Жалпы машина құру өндірісі мен сала аралық кооперациясын технологиялық
қайта жарақтануына;
- Нарықтық экономика жағдайында экономикалық пайданы және мемлекеттік
машина құру кешенінің өндірісінің талап етілуін қамтамасыз етуге;
- Мемлекеттің тау-кен, отынды шикізат және аграрлы кешендерінде машина құру
өнімдерінің бәсәке қабілетін қамтамасыз ететін конструкторлы-
технологиялық дайындықтарды сатып алу, енгізу мен әзірлеуге бағытталған.
Жоғары технологиялық кешенде жаңалық енгізуге бейімдігі
байқалатындығына әлемдік тәжірибе куә.Сондықтан өнеркәсіпте ғылыми сыйымды
кешендер қаншалықты кең ұсынылған болса, нақты секторда жаңалық енгізу
қызметі соншалықты дамыған болады.Ғылым мен техниканың жетістіктерін
қолдану, балансталған өндірістік инфрақұрылымды қалыптастыру және валовой
ұлттық өнімді құрайтын шикізат бөлігін жоғары технологиялық экспорттық
өнімге сатылап ауыстыру негізінде экономиканы дамыту мақсатында қажетті
шарттар мен қолайлы ортаны жасауға әкімшілік өз шешімімен Қазақстан
Республикасының жаңалық енгізу Бағдарлама дамуын қабылдады. Осы
бағдарламаны қабылдағаннан кейін Қазақстанда бірінші рет республикалық,
аймақтық, салалық жүйе және басқа бағдарламалар арқылы жиналған
интеллектуалды потенциалды модернизациалауды қарастыратын бүтіндік
механизмді жасап шығару мүмкіндігі туды.
2.2. ГМК-ның индустриалды – инновациялық дамуы
Қазақстан Республикасының Президентінің 2003 жылы 17-мамырда № 1096
Нұсқауымен қабылданған Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдары
арасында индустриалды –инновациалық даму Стратегиясындаң жаһандану мен
нарықтағы қатаң бәсеке шартында мемлекеттің экономикалық тәуелсіздігін
қамтамасыз ететін білім ,жаңалық енгізу мен ғылыми сыйымды технологияның
трансфертін пайдалануға бағыт алынды. Қазақстанның экономикасы әлі күнге
дейін табиғи байлықтармен анықталады. Экспортқа төмен қосылған құнмен
өнімді сектордың дамуына негізделген бүгінгі экономикалық өсуіміз.
Экономиканың құрылымының және шикізатқа бағытталудың қалыптаспағаны
тұрақтандырылған экономикалық өсуге қауіп төндіреді.Мысалға, тау өндіру
саласындағы өсу қарқыны жылына 14-15 % құрайды. Өңдеу саласының,
әлеуметтік- экономикалық тұрақтылықтың кепілі болса да, көрсеткіші 6,5 %
деңгейінде анықталған. Басқа сөзбен айтқанда, өндіретін салалар екі есе тез
дамиды. Мұнай-газ саласын дамыту арқасында ВВП-ның жоғары өсу қарқынына
жету қиынға түспес. Онда өңдеу саласының өсу қарқыны 3-4% құрайды, бұл
бүгінгі күнге қарағанда 2 есе аз. Бірақ, 30-40 жыл өткеннен кейін
көмірқышқылгазының қорлары біткеннен кейін, ал экспорттық металлардың
қорлары одан да ерте 15-20 жыл, осыдан Қазақстан бос қол қалуы мүмкін.
Стратегия 2015 жылға дейін ВВП тауарларының өндірісін 46,5 пайыздан 50-55
пайызға дейін ұлғайтады, ВВП құрылымындағы ғылыми және ғылыми инновациалық
қызметінің қызметін 0,9 пайыздан 1,5-1,7 пайызға дейін ұлғайтуға мүмкіндік
береді. (Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдары индустриалды-
инновациялық даму стратегиясы) Стратегияда негізгі бағыт тау өндіру
өнеркәсібі мен мұнайгаз кешенінен келіп түскен кірістерді пайдалану арқылы
өңдеу саласының озып дамуына алынған.
Стратегияны іске асырмаса 2015 жылы кәсіпшілік өндірістегі тау
өндірісі кешенінің қосылған құн бөлігі 55-56 % -ға жетеді, соның ішінде
мұнай өндірудің 2002 жылғы 31-25,6 %- не қарсы 55-51 %.Ал стратегияны іске
асырса тау өндіру өндірісі 46-47 пайызды құрайды. Өңдеу кәсіпшілігінің
қосылған құн құрылымында сапалық өзгерістер болады. Металлургия мен металл
өңдеу бөлігі 40,1 % өңдеу саласының қосылған құнының жалпы көлемінен 27-28
пайызға дейін түседі.Жаңа саясаттың алдыға қойған мақсаттардың ең негізгісі
– шикізат секторына тәуелділікті жойып, экспортқа бағытталған тауарларды
шығаруға бағыттау және қызметтерді дамыту. Осының бәрінде жаңа технология
мен жабдықтарды кең көлемде қолдану, технопаркті, ғылыми-техникалық орталық
пен жаңа технологиялық білімді дамытудың арқасында 2002 жылғы 0,6-ға қарсы
ғылыми-сыйымды және жоғары технологиялық өнім 9-11 құрайды.
Стратегияның мақсаттары шын мәнінде үлкен, күтілген нәтижеге жету
Қазақстанға экономикалық тұрақталған мемлекеттердің тізімінде орын алуға
мүмкіндік береді. Стратегияның орындалуы экономикада құрылымдық
өзгерістерге әкеп соқтырады. Нәтижесінде экспорт әртараптандырылып,
мемлекет әлемдік нарыққа бүгінгідей тек шикізатпен ғана емес, жоғары
техникалық өніммен шығады. Бірақ, экономиканы әртараптандыру – ұзақ
процесс, шетелдік тәжірибе көрсеткеніндей, ол 20-25 жылды құрайды.
Сондықтан шикізаттың бағыталудан кетудің бірінші кезеңі болып табылады.
Біздің мемлекетке өте маңызды бұл мәселелерді шешуге бар-жоғы 12 жыл
берілген. Соның ішінде таңдалған стратегиясы мен тактикасының дұрыстығын
растайтын нәтижелерді Қазақстан 5 жылдан кейін алу керек. Өткен 5-7 жылда
осы бағытта не жасалғанын, қалыптасқан инфрақұрылымның, инновациалық
ортаның, ғылыми техникалық және өндірістік потенциалдың Стратегияны орындау
үшін қандай екенін көре отырып, оны орындау қандай қиын екенін білуге
болады. Көп нәрсені басынан бастау керек, басқару құрылымын
оптимизациалауға тура келеді, экономиканы дамытудың жаңа институтын құру,
қажетті қаржылық және кәсіпкерлік ортаны қалыптастыру, адам факторын тиімді
пайдалану. Стратегияны іске асыру үшін шаралар кешені әзірленді. Оның
бірінші бөлігі индустриалды-инновациялық потенциалды жақсарту мен құруға
бағытталған. Қазақстанның Инвестициялық қоры, Ұлттық инновациялық қор және
экспорттық несие мен инвестицияларды сақтандыру бойынша Мемлекеттік
сақтандыру компаниясы сияқты даму институттарын құру туралы шешім
қабылданды. Кәсіпшілік институттарды құру мен даму Банкінің жарғылық
капиталын толықтыруға осы жылы 45,7 миллиард теңге бөлінген.Шаралардың
екінші бөлігі мемлекеттік органдарды қайта құруға, білімдік, ғылыми,
қаржылық, нормативті-заңдылық саясатты жетілдіруге бағытталған. Үшінші
бөлігі индустриалды-инновациалық дамуды прополандалауды, методологиялық
негіздің дамуын, кадрларды дайындау және қайта дайындауын, ең алдымен
маркетинг пен менеджмент саласында, методологиялық және ақпаратты-
анықтамалық әдебиеттердің басылуын және тағы басқаны көздейді.Жарғылық
капиталда: маркетингті-аналитикалық зерттеулер, технологияның инжинирингі
мен трансфертінде мемлекеттің 100 пайыз қатысуымен акционерлік қоғамның
орталықтары құрылып жатыр.Ғылыми Қорды қайта ұйымдастыру жоспарланып отыр.
Бұл Қор келешек технология саласындағы ғылыми әзірлеу тәуелсіз
экспертизасын жүргізумен, және оның ары қарай қаржылануымен айналысады.
Оған қоса индустрия мен сату министрлігінің жауапкершілігі мен функциясы,
экономика мен бюджет жоспары, Стратегияны іске асыру бойынша ғылым мен
білім нақтыланды.Біздің күндері администрациялық ресурстарды қолдану тиімді
емес, оның саласы шектеулі. Мемлекет инновациялық процесстердің
катализаторы рөлін атқарады, экономикалық дамыған мемлекеттер сияқты
әлемдік нарық үшін бәсеке қабілетті жаңа өнімді жасайды және де ғылыми
сыйымды өндірістің кіші және орта бизнесін ынталандырады.
Тау-металлургия кешенінің мәселелеріне келіп тоқталайық. Бұдан былай
Қазақстан тек бай табиғи қорларын қолданатын мемлекет ретінде ғана емес,
оған қоса мемлекеттің интеллектуалды капиталын қолданатын мемлекет ретінде
дамиды. Республиканың минералды ресурстарының байлығын ескергенде
постиндустриалды қоғамға жол минералды-шикізат кешенінен өтеді. Бір
жағынан, ГМК отандық ғылымның дамуы дамуы мен жалпы стратегияның
орындалуына қаржылық доноры болып табылады, ал келесі жағынан – мемлекет
үшін дәстүрлі шикізат кешенінде ақпараттың, қуаттың және жаңа
материалдардың үлкен резервтері сақталып жатыр,оларды елдің қызметіне қою
қажет.
Тау-металлургия кешені экономика базалық саласының бірі болып
табылады, ол республиканың макроэкономикалық көрсеткішінің қалыптасуына
үлкен ықпал тигізеді. Қазақстанның ГМК кәсіпорны өз өнімінің 95 пайызын
экспорттайды. Кешеннің жалпы экспорттағы (тауарлы құнда) бөлігі жалпы
экспорттың 35 пайызын құрайды.ГМК даму аймағындағы индустриалды саясаттың
басты мақсаты: бәсеке қабілетті өнімнің жоғарғы қарқында қалыпты өсуіне
шартты қамтамасыз ету.Екінші маңызды бағыт металлургияға қатысты
мемлекеттік саясатта металлургиялық саладағы құрамдық прогрессивтік ді
ынталандыруға бағытталған әдейі шаралардың орындалуымен байланысты.
Мемлекетте түсті металл мен ломның қайта өңделуі жоқ (қорғасынды
санамағанда). Металл бұйымдар ғылыми сыйымды, функционалды материалдар,
арнайы балқытулар шағын көлемде шығарылады.Экспортқа шығатын металл
бұйымдар мен функционалды материалдың сұрыпы мен атаулығы потенциалды
металлургиялық өнеркәсіпке сәйкес келмейді. Өнеркәсіптің басты секторы
болып табылатын тау-металлургиялық кешені экономиканы индустриализациалау
локамативінің ролін жаман атқарады. Оған қоса, экономиканың қайта құру
кезеңінде кешеннің шикізаттық бағытының тереңдетілуі болды, бұл әлі күнге
дейін жалғасып жатыр. Комплекстің ішіндегі корпоративтік құрылымның
форсиралдық жаратылысы экономикалық шығындарға алып келетін шикізаттың
кешенді қолдануын төмендететін монополиялық тенденцияға алып келді. Бөліп
қарастырғанда, республикада жоғары сапалы, сирек және басқа металлдардың
өндірісі төмендеп түсті. Бұрын Қазақстан листовой және сорттық жалға беруге
мамандырылған болатын. 1998 жылы Испат-Карметң АҚ-да сорттық жалға беру
жабылғаннан кейін тек листовой жалға беру шығарылады. Осының арасында
сорттық жалға берудің импорты өсіп барады, оның негізгі тұтынушысы болып
ГМК кәсіпорындары табылады. Негізгі түсті металлға сұраныс ішкі нарықта әлі
төмен.Құрылымдық индустрияның және өндіретін саланың металл өнімдегі жоғары
қажеттілігін ескере отырып, машина құрылымының даму деңгейі мен ішкі металл
тұтынудың өсу келешегі мемлекеттің активті қатысуымен байланысты.
Ішкі металл нарығының дамуын экономиканың барлық салаларындағы негізгі
қорлардың жаңартуының қажеттілігі, металл тұтынушы салалардағы өндіріс және
инвестицмяның өсуі – машина құру, құрылыс пен энергетика саласында
ынталандыру керек.Мемлекеттің қатысуымен отандық өндіріс үшін нарық
сыйымдылығын кеңейту шаралары аралас салалардың, бірінші орында аграрлық
кешен мен транспорттың қажетін қамтуды ескере отырып орындалуы керек.Нақты
сектордың дамуы үшін ең алдымен мұнай газ машина құрылысымен байланысты
жобаларды инициациалау, жоғары технологиялы және ғылыми сыйымды өндірісті
жасау керек. Жалпы ішкі нарық дамуының келешегі импортпен анықталады.
2015 жыл кезеңіне дейін қазақстандық металлургияның негізгі бөлігі
экспортталады, саланың дамуы әлемдік металл нарығының қалпына байланысты.
Ең өзекті мәселе- сталь нарығының ситуациясының нашарлауы. Түсті металлдың
нарықтағы жағдайы да қолайлы емес (негізгі түсті металлдың баға деңгейі
соңғы бес жылдағы орташа бағадан төмен) Жалпы әлемдік нарықта түсті
металлға деген сұраныс 2010 жылға дейін өседі деп күтіледі. Ол көбінесе
қара түсті металлдың бірте-бірте ығыстыруына байланысты. Оптимистік
болжаулар бойынша алюминий мен сымның тұтынуы әлемдік масштабта орта жылдық
қарқынмен 2,5-2,7 пайызға өседі, цинк пен рафиндалған қорғасын 1,7-2
пайыз.Қазақстандық металлургияның басты мақсаты СНГ аумағында тарихи және
технологиялық қалыптасқан дәстүрлі жеткізулерде өз позициясын нығайтуға,
әсіресе Ресейге қатты тапшылықты болып келетін позицияларды (хромит,
тантал, рений және тағы басқа)нығайту. Металлургиялық өнеркәсіптің маңызды
шектеуі болып оның оның өнімінің бәсеке қабілеттігінің төмен деңгейі болып
табылады. Қазақстанның металлургиялық өндірісінің технологиялық деңгейі
кәсіпті дамыған елдерге қарағанда төмен.Қазақстан Рееспубликасының
металлургиялық кәсіпшілігінің дамуына кедергі болатын факторлар:
- саланың өндірістік құрылымының жетілдірілмеуі, бұл шикізатты бір-екі
негізгі металлды өндіріп алатын қайта өңделуіне бағытталған сала, және
өндірістік тізбектің постсоветтік экономикалық;
- аумағындағы басқарудың жоспарлы жүйесінің бұзылуынан пайда болған
технологиялық үзілісі.
- шикізатты кешенді пайдалануын қолдайтын негізгі шара – анықтау барысында
шикізат кешенінің толық ескерілуімен минералды шикізаттың недро
пайдалануы мен қайта өңделуі туралы Заңдылық базасын жетілдіру.
Стратегиялық металлдың жеке түрлерін қайта өңдеу мен өндірудің ерекше
шартын олардың республика экономикасындағы құндылығы мен рөліне
негізделе отырып ерекше статусқа иелендіру. Попутный элементтердің
өндірісін ынталандыру үшін базалық металлды өндіруші кәсіпорынға оларды
шығаруға кеткен шығындарды өздік бағаға қосуға рұқсатталды.Минералды
шикізатты пайдалану;
- бойынша деректерді мемлекеттік есепке алу үшін тәжірибеге минералды
шикізатты өңдеуге мониторингті енгізу ұсынады.
- өндіретін шикізаттың күрделі құрамы мен оның пайдалы қорларының
таусылуы.Бұл өндіретін қорларды қайта толтырудың котастрофалық қалып
қалуына байланысты. Соңғы 10 жылда геологиялық барлау жұмыстары
өткізілмеген. Минералды-шикізатты сымның, қорғасынның цинктің және
алтынның базасының қалпы қанағаттандырылмаған деп табылды. Түсті және
таза металл қорын өндіру бойынша ҒБЖ кешенін, болжау ресурстарын бағалау
мен іздестіру жұмыстарының күрделі көлемдерін ұйымдастыру;
- алдын-ала таусылуы мен құнсыздануына әкелетін кен орнының сұрыпты
талдамасы;
- металлургиялық өндірістің, технологиялық деңгейдің төмендігі, негізгі
қорлардың физикалық және моральдық тозуы. Қара металлургияның тозу
коэфиценті 40 пайыз, түсті металлургия 50 пайыз құрайды. Өндірістің
технологиялық деңгейінің төмендігі қазақстандық металлургияның технико-
экономикалық көрсеткішінің дамыған елдердің (США, ЕС,
Жапония)металлургиясынан қалып қалуын негіздейді. Осы жағдайда актуалдық
міндет- прогрессивті технологиялық жылжуынынталандыру мен металлургиялық
кәсіпшіліктің инновациалық даму жолына өтуіне шарт жасау. Осыған орай
Қазақстанда өндірілмейтін импортталатын металлургия үшін жоғары
өндірістік технологиялық жабдықтар ға бажды тағайындау дұрыс болады;
- жаңа технологиялық процестермен шартталған қалдықтардың тез қарқында
жиналуы, демек қоршаған ортаның ластануының жоғары деңгейі.
- бұл мәселені шешу, бір жағынан, металлургиялық мекемелер үшін заттардың
қоршаған ортаға ақтылау мен түсіру үдерістік технологиялық нормативтерін
әзірлеу мен бекіту арқылы ресурс сақтайтын және табиғатты қорғайтын
технологияларды енгізуді ынталандыру. Басқа жағынан, мекемелердің
инвестициялық мақсатқа қаражаттарының жетіспеушілігін ескере отырып,
технологиялық қайта жарақтануын іске асыратын мекемелер үшін қолайлы
жағдай жасау;
- жоғары әлеуметтік-экономикалық эффектіге ие жаңа өндірісті құруға
мемлекеттің қаржылық мүмкіндігінің шектеулігі.
Осыған орай, аса маңызды саналатын инновациалық жүйелерге салалардағы
бюджеттік және жеке меншік қаржыландыруды бағыттау жолдарымен мемлекеттік
реттеуді күшейту мәселесі көкейкесті мәселеге айналуда. Мұнда жоғары
технологиялық және ғылыми сыйымды өндірістерді кеңейту және жобаларды
меңгертуге(мемлекеттің үлестік түрде қатысуы)қолдаудың қажеттілік іс-
шараларын іске асырған жөн.Сондай бағыттардың біріне сирек металлдар
өндірісін кеңейту және басқа әлеуметтік маңызы зор жобаларды іске асыруды
жатқызуға болады;
- шикізаттардан түсетін табыс үстінен алынатын қосымша түсімдерді шектеуді
реттеуге және мемлекеттік бақылау механизмінің жетіспеушілігінен,
мемлекет экономика тұтқасының жоғары дайындықты өнімдер өндірісін ашуда
инвесторлардың стратегиялық іс-әрекеттерін реттеудегі осалдығы байқалады;
Минералды шикізаттарды өндіру мен қайта өңдеуде заңдылық актілерінің
қатаң сақталуына қол жеткізу керек, ірі компаниялардың экономикалық
қызметін бақылау қажет. Салалық министрліктер минералдық шикізаттарды
өндіру мен қайта өңдеудің мемлекеттік мониторингінің нақты іске асырылуын
қамтамасыз етуі тиіс, қазақстандық металдардың әлемдік металдар
биржасында тіркелуін қамтамасыз ету;
Тау-кен металлургиялық кешендерді басқарудың басымдық міндеттерін:
- Минералдық шикізаттарды пайдаланудың кешенділігін және толықтығын
қамтамасыз ету;
- Экспортқа бағытталып шығарылатын өнімдерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz