Балдырлар — төменгі сатыдағы су өсімдіктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Балдырлар - төменгі сатыдағы су өсімдіктері. Олардың біржасушалы, шоғырлы, көпжасушалы түрлері болады. Көпжасушалы өкілдерінің денесін таллом (қатпаршақ) деп атайды. Денесінде ұлпалары болмайтын және мүшелерге бөлінбейтін өсімді бөлігін таллом дейді. Балдырдың жасуша қабықшасы жақсы жетілген. Жасушасы көбіне бір ядролы. Цитоплазмасында органоидтары және вакуолі болады. Балдыр жасушасындағы хлоропластарды - хроматофор дейді. Хроматофордың түстері әр түрлі. Соған байланысты жасыл, қызыл, қоңыр, сары балдырлар деп бөлінеді.

Балдырлар талшықты немесе талшықсыз жеке жасушалар және шоғырлар күйінде де кездеседі.

Біржасушалы Хламидомонда Көпжасушалы Спирогира Улотрикс

Балдыр жасушасы қабықшасының сыртын сілемейлі қабық қаптайды. Ол суда жеңіл қозғалуына, төсемікке жеңіл бекінуіне көмектеседі. Балдырлар өсімді, жыныссыз, жынысты жолмен көбейеді.

. Жыныс жасушаларын гаметалар деп атайды. . Жыныс жасушаларының қосылуының нәтижесінде зигота пайда болады. Кейбіреулерінде жыныссыз көбейетін спорофит ұрпағы мен жынысты көбейетін гаметофит ұрпағы ауысып отырады.

Жасыл балдырдың жасушасы - бір ядролы, кейде көп ядролы болады. Хроматофорында фотосинтездің нәтижесінде түзілген крахмал жиналады. Хроматофорларының пішіні тақта, білезік, жұлдыз, астауша, дән, таспа тәрізді болып келеді. Жасыл балдырлар біржасушалы және көп жасушалы болады.

Жасыл балдырлардың бір өкілі - хламидомонада . Ол тоқтау суларда тіршілік етеді. Хламидомонаданың жасуша қабықшасы жасунықтан (целлюлозадан) тұрады. Жасушасында цитоплазмасы, ядросы, терең астау тәрізді жасыл түс беріп тұратын хроматофоры бар. Жақсы жетілген екі талшығы, алдыңғы жағында жиырылғыш вакуолі және қызыл көзшесі болады.

Хламидомонада

Балдырлар судағы минералды тұздар мен көмірқышқыл газын бүкіл денесімен сіңіреді. Ол күн сәулесі арқылы ағзалық зат түзіп, қоректенеді. Сонымен бірге оттегі газын бөліп шығарады. Оттегімен тыныс алады.

Жыныссыз көбейгенде хламидомонаданың жасушасы 2-ге, 4-ке, 16-ға, 32-ге бөлініп, әрқайсысы сонша есе кішірейген хламидомонадаға айналады. Оларды зооспоралар деп атайды. Зооспоралары аналық жасушадан бөлініп, әрқайсысы кәдімгі балдырға айналады. Хлорелла да біржасушалы жасыл балдырларға жатады. Құрылысы: 1 - вакуоль; 2 - хлоропласт; 3 -қабықша; 4 - цитоплазма; 5 - ядро.

Хлорелланың тағы бір айырмашылығы ол тек жыныссыз көбейе алады.

Хламидомонада мен хлорелла балдырларымен суда тіршілік ететін жәндіктер және балықтар қоректенеді.

Біржасушалы жасыл балдырларға - хлорококк та жатады. Ол топырақта, ағаштың діңдерінде өседі. Бөлмедегі гүл құмырасы сыртының, топырақ бетінің жасыл болып тұруы осы хлорококк балдырларына байланысты. Оның жасуша құрылысы хламидомонаданың жасуша құрылысына ұқсас. Тек талшығы мен қызыл көзшесі болмайды. Хлорококк балдырларының қалдықтары шіріп, топырақ түзуге қатысады.

Спирогира -жіп тәрізді көпжасушалы жасыл балдырлар жібі бірқатар болып орналасқан ұзынша жасушалардан тұрады. Басқа балдырлармен бірге жиналып, суға жасыл түс береді. Оны қолға ұстағанда, жібек сияқты жұмсақ болады.

Спирогира және оның құрылысы: 1 - вакуоль; 2 - цитоплазмалық жіпше; 3 - хроматофоралар; 4 - ядро . Ол тек өсімді және жынысты жолмен көбейеді.

Көпжасушалы жіп тәрізді жасыл балдырдың екінші түрі - улотрикс . Су түбіндегі қайыр - балшықтың бетін жауып жатады. Ол бірқатар қысқа жасушалардан түзілген жіп тәрізді болады, төсемікке бекініп өседі. Балдырлар су жәндіктерінің тіршілік ортасы және қорегі болып саналады.

Т еңіздің тұзды суында өсетін балдырлар жасыл балдырлардан өзгеше келеді. Олар теңіздер мен мұхиттардың түбінде жүздеген шақырым жерді қамтып өседі. Оған - қоңыр және қызыл балдырлар жатады.

Ламинария Саргассум

Қоңыр балдырлардың барлығы да көпжасушалы, 1 500-дей түрі бар. Биіктігі бір миллиметрден бірнеше ондаған метрге дейін жетеді. Ең ірілерінің талломы (денесі) тарамдалып тұрады. Жасушасы - бір ядролы, вакуольдері біреу немесе көп болады. Хроматофорларында хлорофилл және қоңыр бояулары (пигменттері) болады. Бұл бояу қоңыр балдырларда жүретін фотосинтезге күннің ультракүлгін сәулесін тиімді пайдалануға көмектеседі. Қоңыр балдырға ламинария жатады. (20-30 метр тереңдікте өседі) Оның сыртқы құрылысы гүлді өсімдіктерге ұқсас.

Қоңыр балдырлардың кейбір түрлерінің таспа тәрізді өсінділерінің ұзындығы 60 метрдей болып, биіктігі құрлықтағы кейбір ағашты өсімдіктердің биіктігінен асып түседі.

Теңіздің терең түбінде (270 м) көпжасушалы қызыл балдырлар өседі.

Хондрус Коралина Порфира

Қызыл балдырлар

Пішіндері - таспа, тақташа, жіп тәрізді, кейде жіптері тарамдалған. Қоңыр балдырлар сияқты аса ірі болмайды. Олардың жасушаларындағы дән тәрізді хроматофорларында хлорофиллден басқа қызыл-көк пигменттері болады. Сондықтан бұл балдырлардың түсі қызыл, қызғылт, сары, көк-жасыл болады. Теңіздің түбінде бұл балдырлар айрықша әдемі, көз тартады.

Жасушасының қор заты - май және қантты заттар.

Өсімді, жыныссыз, жынысты жолдармен көбейеді. Біржасушалы аталық жыныстық мүшесі тармақтарының ұшында немесе денесінің үстінде жетіледі. Онда көп аталық жыныс жасушалары - спермациялар түзіледі.

Балдырлардың табиғатта маңызы зор. Топырақта өсетіндері оттек бөлумен қатар өздері шіріп, топырақты құнарландырады. Бір грамм қара топырақта 50 000 балдыр болады. Суда өсетін жасыл балдырлар көмірқышқыл газын сіңіріп, оттек бөліп шығарады. Суда мекендейтін көптеген жәндіктер мен балықтардың тыныс алуы үшін қолайлы жағдай туғызады. Судағы ағзалық заттарды денесіне сіңіре отырып, суды тазартады. Балықтарға азық болатын ұсақ жәндіктер балдырларды қорек етеді. Балдырлармен балықтар, теңіз жәндіктері қоректенеді.

Балдырлар тау жыныстарын ыдыратып, топырақ түзуге қатысады. Ерте заманда (шамамен 1, 5 млрд жыл бұрын) фотосинтездеуші балдырлар ауаны оттекпен байытып, өздері құрғаққа шыққан өсімдіктердің бастамасы болды. Содан кейін біртіндеп жер бетінде өсімдіктермен қоректенетін, оттекпен тыныс алатын жан-жануарлар пайда болды.

Балдырларды шаруашылыққа кеңінен пайдаланады. Қоңыр балдырлар мен қызыл балдырларды ертеден-ақ тамаққа, мал азығына пайдаланып келеді. Себебі бұлардың құрамында йод, фосфор, мыс болады. Қытай мен Жапонияда порфира балдырын арнайы табиғи жағдайға жақын ортада өсіріп, көкөніс есебінде тамаққа пайдаланады. Ламинария балдырын теңіз орамжапырағы деген атпен адамның қалқанша безінің жұмысын жақсарту, жемсау ауруынан сақтандыру үшін тамаққа қосады .

Теңіз балдырларын өнеркәсіптің көптеген салаларына шикізат есебінде қолданады. Олардан йод, спирт, сірке қышқылы, жасунық, агар-агар алынады. Агар-агарды тамақ өнеркәсібінде де пайдаланады.

Теңізде толқынның әсерінен жағаға шығып қалған балдырлар тыңайтқыш есебінде қолданылады. Оларды кептіреді де, топыраққа араластырады. Кладофора жасыл балдырларын қағаз өндірісінде пайдаланады.

Қыналар табиғатта басқа өсімдіктерге қолайсыз, құнарсыз жерлерде өседі. Тастың үстінде, шөлді-шөлейтті жерлерде, тундрада және ормандарда тіршілік етеді.

Қыналар пішіндеріне қарай үш топқа бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.