ҚАЗІРГІ БАСПА ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ: ТАЛАП ПЕН ТАЛҒАМ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университеті Журналистика
факультеті Баспагерлік-редакторлық
және дизайнерлік өнер кафедрасының
2-курс студенті
Қойлыбай Әзімбек Әбдіқұлұлы
Ғылыми жетекшісі - Ақмөлдір Тілепберген
Аға оқытушы

ҚАЗІРГІ БАСПА ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ: ТАЛАП ПЕН ТАЛҒАМ

Руханияттың ежелден іргетасы нарықпен қатар қалыптасқан. Олай деуіміздің негізгі себебі де кітап ісіне барып тіреледі. Ақпарат таратудың атасы - кітап. Бұл пікірді ғылыми негізде дәлелдеген кітаптанушы ғалым Шериаздан Елеукенов еді. Орхон-Енисей бойынан табылған тас кітаптардың тарихи жәдігерге айналуы, онда халық тағдырының бейнеленуінен еді. Одан кейінгі ғасырларда қолжазба кітап - ғылым-білімнің негізгі құралы, ақпарат алмасудың алғашқы нұсқасы екені хақ. Демек, руханияттың бастауы кітап ісіне негізделгені аңғарылады.
Ұлы Жібек Жолының салынуынан-ақ әлемдік нарық жүйесі қалыптаса бастады. Демек, қолжазба кітаптың да нарықта атқарар рөлі мен маңызы ерекше болған. Әнуар Әлімжановтың Ұстаздың оралуы туындысында әл-Фараби ғұмыр кешкен ІХ-Х ғасырларда бір кітаптың құны бір өгізге теңелгені жазылады. Сонымен қатар, қолжазба кітаптарға тек ақсүйектердің, сарай қызметшілерінің ғана қолы жеткендігі айтылады[1].
Нарықтың жолында еңбек бөлінісі мен сауда-саттық, қызмет ерекшеліктері айқындала бастады. Мысалы, орыс қолжазбаларының жолға қойылуында мынадай дерек келтіріледі: Орыс қолжазбаларының біздің заманымызға аман-есен жетуінде, ұқыпты сақталуында Ресей монастырьлерінің рөлі айрықша. Тройце-Сергиева Лавра, Соловецский, т.б. монастырьлерде кітап көшіріп жазатын арнайы палаталар жұмыс істеген. Қайсыбір палаталардағы монах-көшірмелердің саны жиырмадан асып жығылатын. Олар өздерінше еңбек бөлінісін жасап, біреулері көшіретін мәтіндерді дайындаса, екіншілері көшіріп жазумен шұғылданатын. Сол сияқты кеткен қателерді түзететін корректорлары, кітап беттерін әшекейлеп өрнек салатын суретшілері, даяр қолжазбаны түптеушілер болған. Осының арқасында еңбектің өнімділігі артқан. Чудов монастырьіндегі 22 монах XVII ғасырдың бас кезінде 300-ден 1220 бетке дейін тұратын шіркеу кітаптарын көшірген. Олар нарық заңы бойынша ақшаға жалданып көшірумен, сурет салумен, кітап түптеумен айналысқан, сөйтіп өз уақытындағы кітапқұмарлардың тілегін қанағаттандырып отырған [2.25-б]
Баспа құрылымының алғашқы қолжазба кітаптың шығуынан бастап бүгінге дейін түрліше өзгергені анық. XV ғасырдағы Гутенбергтің баспа станогын ойлап тапқаннан кейін кітап басу ісі жолға қойылды десек, соған сәйкес қызмет құрылымы да бірізділікке көше бастады. Яғни, адамзаттың дамуына тікелей түрткі болған кітаптың енді қолжазба түрі көптеген қажеттіліктерге сәйкестенбеді. Бұл туралы: Күн өте қолжазба кітап қоғам дамуының былайғы әжеттеріне жарамай қалды. Адамзат ілгері басқан сайын ел-елдің экономикалық және мәдени байланыстарын күшейту қажеттігі туды. Қолжазба кітап сол қажеттілік үдесінен шыға алмады. Таралымының аздығы, қолмен көшірудің ұзақ мерзімге созылатындығы, көшірушінің бәрі бірдей сауаты жеткілікті, ыждағатты бола бермейтіндіктен сапаның төмендейтіндігі, қате көптігінен кей қолжазба кітапты оқу оңайға соқпайтындығы, бағасының удай қымбаттылығы, - осының бәрі қосылып келіп адамзатты бұл тығырықтан шығу жолын жатпай-тұрмай іздестіруге мәжбүр етті. Іздеген - табады. Ақыры, кітапты ел игілігі етудің жолы табылды. Дүниеге баспа кітап келді, - деп баспа кітаптың дүниеге келуін Шериаздан Елеукенов сипаттайды[2.27-б.]
Тарих бетінде бедерленген кітаби өнердің жай-күйінен талдап, талғам таразысына салып қарар болсақ, алғашқы қазақ жеріндегі баспаның құрылуы тікелей 1920 жылға негізделеді. 1920 жылдың қараша айында кеңестік Қазақстанның (сол кезде Қырғыз (Қазақ) Автономиялық Советтік Социалистік Республикасының) бірінші астанасы болған Орынбор қаласында мемлекеттік баспа орнының құрылуы туралы Ереже қабылданды. Ол баспаның Киргосиздат, онан кейін Казгосиздат, яғни Қазақ мемлекеттік баспасы деп аталған[3.5-б.]. Дәл осы кезеңдер біздің нарықтың да өзгеріске ұшыраған уақыты. Жеке автономиялық мемлекетке ұмтылудың жөні бөлек, экономикалық дамудың жолы кеңестік ат арбаның ізімен жалғасты. Сөйте отырып, қазірге дейінгі негізгі қызметтік нұсқаулықтың діңгегі болған еңбек бөлінісі орнықты.
Зерттеу мақаламыздың басты мақсаты - қазіргі уақыттағы баспа саласының қызметтік өзгерістері. Яғни, бұл сала мамандарының өзгеруі және заманауи баспалардың нарыққа шығуымен тікелей байланысты. Нарық пен экономика кез келген жүйені өзгертуге қауқарлы. Олай дейтініміз, нарықтың талабына ешкім де қарсы тұра алмақ емес. Бұған мысал, кешегі 90-жылдардың экономикалық дағдарысқа ұшыратқан елдің нарықтық жүйеге бейімделіп кетуі. Соның әсерінен, қаншама баспалардың есігіне қара құлып салынып, қызметкер бас сауғалап кетті. Тарихтың парағын аша берсек, бітпейтініміз белгілі. Десек те өткеннен өнеге алып, бүгінгі хәлімізге оралсақ оң өзгерістерге бағыт алуға болады. Бүгінгі таңда дәстүрлі баспалардың саны 114-ті құрайды[3.10-б.]. Дәстүрлі дейтініміз, кеңестік кезеңнен бері ошағының оты сөнбеген Қазақстан, Жалын, Қайнар, Мектеп сынды елге белгілі баспалар. Әйтсе де бұрындары альманах болған Жалынның бүгінгі күйін көріп таңырқауыңыз мүмкін.
Зерттеу жүргізудің бір дерегі өз көзіңмен көру болатын болса, осы көктемдегі Баспалар үйінің табалдырығын аттағанымда бірталай жәтқа куә болдым. Біз ойлаған дәстүрлі баспалардың бүгінгі күйі жалғыз кабинет аумағында қалып қойған. Жалын, Жазушы, Өнер, Қайнар тағы да басқа біршама баспалардың жұмысы тек бір ғана қызметкермен шектеліп қалды. Демек, бұл нарықтық экономикаға бейімделе алмағандығының бір белгісі. Әсте мұнымен баспаның болашағы бітеді деп ұқпауымыз қажет.
Шіритін тамырдан жас өркен өніп шығатыны бар емес пе? Ендігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.