Информатика негіздері
“Сырдария” университеті
“Жаратылыстану” факультеті
“Информатика” кафедрасы
“Бекітілді”
Факультет оқу-әдістемелік
кеңесі, №1хаттама 1.09.06
_______________________
(төраға, аты-жөні)
Информатика
Лабораториялық жұмыстар
Құрастырған: аға оқытушы Сарайбаев М.Ш.
Жетісай-2006 ж
№1 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Ақпараттардың компьютерде өрнектелуі. Санау жүйелері.
Жұмыстың мақсаты: Сандарды түрлі санау жүйелерінде өрнектеуді үйрету.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Компьютер екілік кодта жазылған информациямен, яғни 0 және 1
цифрларының тізбегі арқылы цифрланған сандармен жұмыс істейді. Мұндай
сандар екілік санау жүйесінде берілгендер делінеді.
Жалпы, санау жүйесі дегеніміз – сандарды цифрлық таңбалар арқылы
жазу мен оқу тәсілдерінің жиынтығы. Санау жүйелерінің позициялық және
позициялық емес болып бөлінетін екі түрі бар.
Мұның біріншісі – ерте кезден қалыптасқан ондық санау жүйесі, екіншісі –
римдік санау жүйесі. Жалпы алғанда, позициялық жүйе тек ондық санау жүйесі
ғана болмауы мүмкін. Егер сан түзетін цифрлар разрядтарының бірліктері
оңнан солға қарай есептегенде бір – бірінен тұрақты бір сан q есе артып
отыратын болса, онда сан q санау жүйесінде берілген деп, ал q осы
жүйенің негізі деп аталады. Ондық санақ жүйесі үшін q=10. Позициялық
санау жүйесінде санды жазу үшін 0-ден бастап (q-1) –ге дейін бүтін сандар
пайдаланылады да, олар осы жүйенің базистік (негіздік) цифлары деп
аталады.
Дербес компьютер негізінен екілік, ондық, он алтылық санау
жүйелерінде жазылған кодтармен не сандар мен жұмыс істейді (базистік
цифрларын 1-кестеден қараңыз)
Q Базистік цифрлар
2 0,1
10 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
16 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F
Соңғы санау жүйесіндегі A,B,C,D,E,F әріптері – осы жүйенің сәйкес
10,11,12,13,14,15 цифрларын анықтайтын символ дар.
q санау жүйесінде n разрядтан тұратын кодтың не бүтін санның
жазылу үлгісі:
(anan-1...a1a0)q
q=2 үшін мұндағы а цифрлары 0 мен 1 болатын екілік санау жүйесінің
базистік цифрлары (к=0, 2,...,n).
1-ереже. Кез- келген жүйеде берілген кодты не бүтін санды ондық санау
жүйесінде өрнектеу үшін оны
an*qn + an-1 *qn-1 + ... + a1 * q1+ a0 *q0
түрінде жазып, есептеуді ондық жүйеде жүргізсе болғаны
(q=2,16,...)
Мысалы: латынша А әріпінің екілік кодын (01000001)2 ондық кодта өрнектеу
тәсілі мынадай (n=7, кодтағы цифрларды оңнан солға қарай нөмірлеу):
0*27 +1*26 +0*25+0*24+0*23+0*22+0*21+1*20=0+64 +0+0+0+0+0+1=6510
Осы сияқты 111111112 =25510
1*27+1*26+1*25+1*24+1*23+1*22+1*21+ 1*20=128+64+32+16+8+4+2+1=25510
2-ереже. N- ге ондық кодты (не ондық санау жүйесінде берілген бүтін
санды) q санау жүйесінде өрнектеу үшін, алдымен N-ді q-ге бөліп, он N=q*p1
+r1 түрінде жазып алу керек (р1-бөлінді, r1- қалдық). Егер p1=q болса,
он да q –ге бөліп, p1=q*p2+r2 түріне келтіру керек т.с.с. Бұл процесті
pkq болған кезде тоқтатып, соңғы бөлінді мен соңынан басталған
қалдықтарды бір – біріне тіркеп жазып шықса болғаны. Яғни
Т10 =(зл кл-1 кл-2...к1)q ; k=1, pkq.
Мысал.
1)65 ондық кодын екілік санау жүйесінде өрнектеу керек.
65=2*32+1
32=2*16+0
16=2*8+0
8=2*4+0
4=2*2+0
2=2*1+0
1=2*0+1
1 0 0 0 0 0 1
6510=100000012
Бұл кодтың байт түрінде жазылуы: 01000001
2) 1998 ондық санау жүиесінде берілген санды он алтылық санау жүйесінде
өрнектеу.
1998=16*124+14 14 E
124=16*7+12 12 C
7=16*0+7
7 C E
199810=7CE16
Керісінше, 7СЕ16 кодын он алтылық кодқа айналдыру тәсілі:
7СЕ16 = (7*162+C*161+Е*160)10=(7*256+12*16+ 14*1)10=(1792+192+14)10=199810
Берілген санау жүйесіндегі бүтін санды екінші бір санау
жүйесінде өрнектеу үшін берілген санды ондық кодта жазып, содан соң
шыққан санды екінші жүйеде өрнектеу қажет.
Екілік санау жүйесіндегі сандарға амалдар қолдану үшін қосуда
1+1=10, 11+1=100, 11+11=110т.с.с болатынын ескеру қажет.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Санау жүйелері.
2. Кодты, санды түрлі санау жүйелерінде өрнектеу тәсілдері.
Тапсырма.
1-тапсырма
256-дан кіші кез келген сан алып, оны екілік, сегіздік және он
алтылық санау жүйелерінде жаз.
2-тапсырма
Кез келген екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйелерінде
берілген, оны ондық код арқылы жаз.
3-тапсырма
Екілік санау жүйесінде берілген санды сегіздік санау жүйесінде,
керінше сегіздік санау жүйесінде берілген санды екілік санау жүйесінде жаз.
Бақылау
сұрақтары.
1.Екілік санау жүйесі
2.Санау жүйесі
3.Позициялық санау жүйесі
4.Позициялық емес санау жүйесі
5.q санау жүйесі
6.Базистік цифрлар
7.Кез келген санау жүйесіндегі
8.Ондық санау жүйесіндегі
9.Берілген санау жүйесіндегі бүтін санды екінші бір санау жүйесінде
өрнектеу
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. “Есептеуіш техника және программалау”, О. Камардинов, Алматы - 1997
№2 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Компьютердің құрылғылары.
Жұмыстың мақсаты: Компьютердің негізгі құрылғыларымен, соның ішінде
клавиатурадағы клавиштердің қызметтерімен таныстыру.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Дербес компьютерлер құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай
өзгертіп отырады. Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің
конфигурациясы деп атайды. Компьютерді сатып алғанда оның құрамына енетін
жабдықтарды негізгі конфигурация деп атайды. Негізгі конфигурация үнемі
өзгеріп отырады. Қазіргі кезде келесі төрт құрылғы негізгі конфигурация
ретінде қарастырылады:
• жүйелік блок;
• дисплей немесе монитор;
• пернетақта;
• тышқан.
Жүйелік блок
Компьютердің ең негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Оның ішінде дербес
компьютердің түйіндері орналасқан, сонымен катар жүйені электр тоғына
қосатын батырма қойылған.
Жүйелік блоктың ішіне аналық тақша (материнская плата) - дербес
компьютердің негізгі тақшасы орналасқан. Оның үстіне процессор, жедел жад,
шиналар және басқа да құрылғылар орналасқан. Сонымен бірге жүйелік блоктың
ішінде қоректендіру блогі, қатты диск, дискжетек, CD-ROM, дыбыс тақшасы,
көрініс тақшасы орналасқан.
Жүйелі блоктың артқы тақтасында енетін желілерді және порттарды
(монитор, порты, тышқан, пернетақта), қосымша құрылғыларды (принтер порты,
модем, сканер, микрофон) қосатын қосқыштар орналасқан.
Жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар ішкі құрылғылар, ал сыртына
қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады
Монитор
Монитор (дисплей) - текстік және графикалық ақпаратты экранға шығаруға
арналған. Монитор түрлі түсті және монохромды (қара-ақ ) болып бөлінеді.
Монитор текстік және графикалық режимді қарастыратын видеоадаптер деген
арнайы құрылғының басқаруымен жұмыс істейді.
Клавиатура
Клавиатура арқылы компьютер жадына программалар мен берілгендер
енгізіледі. Клавиатурадағы клавиштерді шартты түрде 3 немесе 4 түрге
бөлуге болады.
1. Функционалдық клавиштер
2. Алфавитті – цифрлық және таңбалық клавиштер (пробел, 0–9 цифрлар,
латын әріптеріә, кириллица тыныс белгілері, түрлі символдар “+; –“
және т.б)
3. Қызметші (басқару) клвиштер.
4. Оң жақтағы ( көмекші ) клавиатура.
Функционалдық клавиштер (1) F1,F2, ... , F12 арқылы белгіленген, түрді
режимдерінде әртүрлі қызмет атқарады.
Алфавитті – цифрлық және таңбалық клавиштер арқылы, әдетте, текстер, түрлі
берілгендер мен программалар беріледі. Бұл клавиштерде латын әріптері мен
қатар қазақ әріптері (кириллица) орналасқан (компьютер іске қосылған кезде
тек латын әріптерімен ғана жұмыс істейді, ал қазақ әріптері мен жұмыс істеу
үшін компьютерге арнайы прграмманы жүктеп алу қажет). Үлкен әріптерді теру
үшін қажет клавишті SHIFT клавишімен бірге қосып басу керек немесе Caps
Lock клавишін бір рет басып қою керек. Caps Lock клавишін басқан кезде
клавиатураның оң жақ жоғарғы бұрышындағы индикатор (6) жарықталынады.
Клавиатурадан кіші әріптерін теру режиміне қайта өту үшін Caps Lock
клавишін екінші рет басу жеткілікті. Кейбір клавиштерде екі символ немесе
бір символ мен бір цифр бейнеленген. Бұл клавиштердің жоғарғы бөлігінде
орналасқан символдарды шығару үшін де SHIFT клавишін бірге қосылып басылуы
қажет. Қазақ– орыс әріптеріне өту прграмммасы жүктелген соң, бұл әріптерді
теру режиміне көшу SHIFT+SHIFT клавиштерін басу арқылы жүзеге асырылады ( +
таңбасы бірнеше клавишті басып тұрып екіншісін басу керектігін білдіретін
белгі ретінде қолданылады). Қосымша клавиатураның сол жақ жоғарғы бұрышында
Num Lock клавиші бар. Бұл клавиштерінің атқаратын қызметі қосымша
клавиатурадағы клавиштерді цифрлық немесе басқару клавиштері қызметіне
аустыру. Num Lock клавиші басулы тұрған кезде индикатор жарықталынады,
яғни клавиштер цифрлық қызмет атқарады.
Курсор– клавиатурадын тексті теру кезінде кезекті символдың экранға
шығару орнын көрсетіп тұратын жылжымалы символ.
Қызметші (басқару) клавиштер автоматты түрде арнайы командаларды
орындауға арналған:
Enter– 1) Бір жолда клавиатурадан терілген берілгендер соңын
белгілеп не жадқа ендіріп , курсорды келесі жодың басына енгізу (каретканы
қайтару)
2) Клавиатурадан терілген команданы орындау. Әдетте бұл клавишті
ендіру не каретканы қайтару (КҚ) клавиші деп атайды.
SHIFT – регистрді ауыстыру, жоғарғы регистерге өту. Клавиштердің
жоғарғы жағында жазулы символдарды теру үшін осы клавишті басып тұру керек.
(SHIFT жеке басылған кезде ешқандай команда орындалмайды).
Backspace (BS немесе ← ) – курсордың сол жағындағы символды өшіріп,
курсорды сол орынға кері қайтару.
Delete ( DEL) – курсор тұрған орындағы символды өшіру.
Insert (INS) – жолды ығстырып кірістіру. Мысалы, “жұмыс” сөзін
клавиатурада теру кезінде “м” әріпі терілмей қалып кетсе , “ы” әріпінің
үстіне курсорды апарып, INS клавишін басу керек. Осыдан соң “ м” әріпін
клавиатурадан теріп алса болғаны. (Компьютер INS режимінде іске қосылуы
мүмкін ) Бұл кезде INS клавишін басудың қажеті жоқ!.
TAB - курсорды тұрған орыннан 8 орындық позицияға оңға жылжыту.
ESC –Enter клавиші басылмай тұрған кезде берілген команданы
өзгертіп, алғашқы режимге өту.
Print Screen – экрандағы көріністі принтерде басып шығару.
Pаuse- іске қосылған компьютер жұмысын уақытша тоқтату.
– курсорды басқаруға (оңға, жоғары, төмен, солға жылжытуға)
арналған кладвиштер.
Page Up, Page Down- экран бетін кері, алға аудару (Page Up жоғарғы
бетке, Page Down келесі бетке).
Home- курсорды жол басына (кей режимдерде экраның сол жақ жоғарғы
бұрышына) бірден жылжыту.
End- курсорды жол соңына бірден жылжыту.
Бос орын (Space)- курсорды басқаруға арналған клавиші сияқты
клавиш. Әдетте ол текс ішіндегі бос аралықтарды қалдыру үшін
пайдаланылады.
Ctrl, Alt- жеке басылған кезде ешқандай команданы орындамайды, ал
кейбір басқа кладвиштермен қосылып басылса, оны компьютер команда ретінде
қабылдайды.
Ескерту:1) Клавиатурамен жұмыс істеу кезінде клавиштерді қатты басу
олардың тез істен шығуына әсерін тигізеді.
2) Кейбір дербес жағдайлардан басқа кезде кладвишті көп уақыт басып
тұру да дұрыс бемес.
Терілдген текст жолының бір бөлігін келесі жолға өткізу керек болса,
курсорды келесі жолға өткізілуге тиіс текст бөлігінің бірінші синволының
астын әкеліп Enter кладвишін басу керек.
Керісінше екі жолды біріктіру үшін курсорды екінші жолдағы бірінші
синволын астын әкеліп BackSpace (Bs не ( ) клавишін басу керек не курсорды
бірінші жолдағы ең соңғы синволдың астына әкеліп Delete клавишін басу
керек.
Мысалы:
“Өлен сөздің патшасы,сөз сарасы. Қиынынан қиыстырар реданасы” деп
терілген текстің “Қиынынан қиыстырар ер данасы” белгіленген келесі жолға
өткізу керек болса курсорды “Қ” әріпінің астына әкеліп Enter клавишін
басамыз. Сол кезде терілген текст экраннан төмендегідей көрінеді.
“Өлен сөздің патшасы,сөз сарасы.
Қиынынан қиыстырар реданасы.”
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Компьютердің негізгі құрылғылары.
2. Компьютердің ішкі құрылғылары.
3. Компьютердің сыртқы құрылғылары.
Тапсырмалар:
1) Компьютерді қосып Word программасын жүктеу.
2) Қазақ және латын әріптері арқылы кез-келген текст теру.
3) Текст арасына бір сөз қосу.
4) Текстен кез келген бір сөзді алып тастау (өшіру). Өшіруді бірінші
BackSpace кладвиші арқылы, екінші Delete кладвиші арқылы
орындаңдар.
5) Терілген текстің бірінші жолындағы әрбір сөзді жеке–жеке жолдарға
бөліп жазыңдар
6) Осы бөлінген жолдарды қайтадан бір жолға біріктіріңдер.
Біріктіруді бірінші BackSpace клавиші арқылы, екінші Delete клавиші
арқылы орындаңдар.
7) Бір сөзді басқа сөзбен алмастырыңдар (INS кладвишін пайдаланыңдар).
8) Тек бас әріптер арқылы бір текст теріңдер.
9) Page Up, Page Down, Home, End клавиштерін басып, әрқайсысын
басқанда қандай өзгерістер болатынын анықтаңдар.
10) Компьютерді өшіру.
Бақылау сұрақтары:
1. Жүйелік блок, оның құрамы.
2. Монитор.
3. Тышқан.
4. Клавиатураның негізгі қызметі.
5. Клавиштердің түрлері
6. Функционалдық кладвиштердің атқаратрын қызметі.
7. Алфабитті–цифрлық және таңбалық кладвиштердің атқаратын қызметі.
8. Қызметші (басқару) клавиштерінің атқаратын қызметі.
9. Оң жақтағы (көмекші) клавиатураның атқаратын қызметі.
10. Мәліметтерді баспаға шығару құралдары.
11. Мәліметтерді сақтау құралдары.
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова,
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
№3 Лабороториялық жұмыс
Тақырыбы: WINDOWS жүйесінде жұмыс істеу негіздері.
Жұмыстың мақсаты: Терезе түрлерімен танысу. Жұмыс столында ярлық құруды,
ярлықтардың көшірмесін алуды, орнын ауыстыруды, орналасуын реттеуді, жұмыс
столындағы ярлықтарды негізгі мәзірге, панели задач қатарына орналастыруды
үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Windows жүйесіндегі басты ұғым –терезе. Терезе рамка арқылы шектелген
тік төртбұрышты экран сегіметі. Әрбір қосымша ( приложение) жеке терезеде
орындалады.
Қолданбалы программаны қосу – қосымша терезесін ашуды білдіреді. Қосымша
терезесін жабу программаны аяқтауды білдіреді. Бір мезгілде бірнеше қосымша
өз терезелерінде орындала алады. Егер бірнеше қосымша терезелері ашылса,
олардың аттары Панель задач қатарында төмендегідей болып көрініп тұрады.
Терезенің төрт түрлі типі болады:
1. Программалар терезесі.
2. Документтер терезесі.
3. Диалоктық терезе .
4. Анықтамалық жүйенің терезесі
Терезелер экранда үш түрлі варианта
Көрінуі мүмкін.
1. Толық экран-бүкіл экранды алып тұрады.
2. Қалыпты (нормалный) –экраның бір бөлігін алып тұрады.
3. Жинақталған (свернутый) –терезе жинақталып кнопка тәрізді түрде
көрінеді.
Көріну варианттарын терезенің бірінші қатарының оң жағанда кнопкаларо
арқылы өзгеруге болады.
-жинақтау
-толық экран жағдайына келтіру.
- қалыпты (нормальный) жағдайға келтіру
- терезені жабу.
Қалыпты жағдайдағы терезінің орнын, өлшемін өзгерте аламыз.
Жарлық – программаны іске қосушы орындалатын файылға сілтеме.
Жарлықты тышқан арқылы таңдап, сол жақ кнопкасын екі рет бассақ, жарлық
құрылған программаның орындалатын файылын машруты бойынша тауып программаны
іске қосады.
Жұмыс солында жарлық құру үшін орындалатын әрекеттер:
1. жұмыс столының бос жеріне тышқан көрсеткіші апарып оң жақ кнопкасын
басамыз. Бұл кезде 1-суреттегідей контекстік мәзір көрінеді.
2. Контекстік мәзірден Создать-жарлық командасын таңдау. 2-суреттегідей
терезе шығады.
3. Командная строка деген жерге ярлық құрып жатқан программаның
орындалатын файылының машрутын клавиатурадан тереміз не болмаса
Обзор командасын таңдаймыз. 3-суреттегідей терезе шығады.
4. Керекті программа жазылған католокты ағымды етіп, орындалатын файылын
тышқан арқылы таңдап открыть командасын орындаймыз. Мысалы NDD
катологын ағымдық етіп, орындалатын файыл ndd _1.exe файылын таңдап
Открыть командасын орындау.
1-сурет 2- сурет
3-сурет
5. 4- ші суреттегідей терезе шығады. Одан Далее командапсын таңдасақ 5-
ші суреттегідей терезе шығады. Укажите название ярлыка деген жерге
ярлықтың атын ауыстырғымыз келсе өзіміз қалаған атты клавиатураан
тереміз не сол күйінше қалдырып Готовае командасын таңдаймыз.
4-сурет
5-сурет
Жұмыс столындағы жарлықтардың орнын ауыстыру үшін орындалатын
әрекеттер:
1. ярлыққа тышқан көрсеткішін әкеліп, сол жақ кнопкасын басу;
2. кнопканы жібермей тышқанды қозғалтып ярлықтың орнын ауыстыру ;
3. ярлықты қажетті орынға әкелген соң кнопканы жіберу.
Жұмыс столында жарлықтардың көшірмесін алу үшін
ярлықтың орнын ауыстырудағы 2,3 әрекеттерді CTRL кладвишін басып тұрып
орындау жетткілікті.
Жұмыс столындағы ярлықтардың орналасуын реттеу үшін жұмыс столының бос
жеріне тышқан көрсеткішін әкеліп оң жақ кнопкасын басу арқылы 1-ші
суреттегідей контекстік мәзірді шақырып алып урорядичить значки
командасын таңдап, оның ішкі мәзірінен керекті командаларды таңдаймыз.
Жұмыс столындағы ярлықты негізгі мәзірге көшіругеде
болады. Мысалы Far ярлыгын Пуск ( Программы командасының ішіне қою
тәсілі: Far ярлыгының үстіне тышқан көршеткішін әкеліп сол жақ кнопкасын
басып тұрып жылжытсақ тышқан көршеткіші Far ярлыгымен бірге жылжиды. Пуск
кнопкасының үстіне жылжытып сәл ұстап тұрсақ негізгі мәзір ашылады.
Программы таңдамасын таңдап, ішкі мәзіріне өтіп қажетті жерге келгесін
сол жақ кнопканы жіберсек Far ярлыгы Пуск Программы таңдамасының
ішіне орналасады. Негізгі мәзірдегі ярлықтарды да осы тәсіл бойынша
жұмыс столына шығаруға болады.
Жұмыс столынан жарлықты өшіру үшін белсенді етіп Delete
клавишін басамыз не жарлыққа тышқан көрсеткішін әкеліп оң жақ кнопкасын
басып, контекстік мәзірдегі Удалить командасын орындау керек.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Жұмыс столы.
2. Терезелер.
3. Контекстік мәзір
Тапсырмалар:
1. Бірнеше программаның терезесін ашыңдар. Оларды кезек-кезек белсенді
етіп,
терезені жинақта, қалыпты экран түріне келтір, өлшемдерін, орнын
өзгертіңдер.
2. QBASIC, TP, PAINT программаларына жарлық құрыңдар.
2. Жұмыс столындағы жарлықтардың орнын ауыстыру, көшірмесін алу,
олардың
орналасуын автоматты түрде реттеу.
3. Жұмыс столындағы QBASIC, TP жарлықтарын Пуск- Программы
таңдамасының
ішіне орналастыру.
4. Пуск- Программы таңдамасының ішіндегі программалардың біреуінің
ярлығын
жұмыс столына шығарыңдар.
4. Өздерін құрған жарлықтарды өшіріңдер.
Бақылау сұрақтары:
1. Барлық операциялық жүйенің ең негізгі қызметі.
2. Windows жүйесінің негізгі функциялары.
3. Терезе, оның түрлері.
4. Жұмыс столы.
5. Белгішелер, жарлықтар.
Әдебиеттер:
1.Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2.Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
4. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и
ответах”. Москва, 2001
№ 4 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Windows жүйесін басқару және баптау.
Мақсаты: Жұмыс столын, Панель задач қатарын баптауды, басқару
панеліндегі командалармен жұмыс істеуді үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Жұмыс столын әр пайдаланушы өз талғамы бойынша безендіріп ала
алады. Жұмыс столының фонына әр түрлі суреттер, қалаған түстер, экранға
заставкалар қоюына болады.
Заставка - компьютер қосулы тұрған кезде пайдаланушы бірнеше минут
жұмыс істемегенде экранды қорғайтын әртүрлі қозғалыстарда болатын суреттер.
Заставка қою үшін орындалатын әрекеттер:
1. Пуск – Настройка – Панель управления – Экран не Пуск – Настройка –
Рабочий стол Active Desktop – Настроить рабочий стол не жұмыс
столының бос жеріне тышқан көрсеткішін әкеліп оң жақ кнопкасын
басқанда шығатын контекстік мәзірден Свойства командаларының біреуін
орындау. 1-ші суреттегідей терезе шығады.
2. Терезедегі Заставка командасын таңдасақ терезе 2-ші суреттегідей
болып өзгереді.
3. Төменгі жағындағы Заставка деген жердегі төмен қараған үшбұрышты
бассақ заставкалар аттарының тізімі көрінеді. Керектісін тышқан
арқылы таңдап, терезенің төменгі жағында орналасқан Применить
кнопкасын, одан соң ОК кнопкасын басамыз.
Жұмыс столының фонына түрлі суреттер қою үшін орандалатын
әрекеттер:
1. Жоғарыдағы тәсілмен 1-ші суреттегідей терезені шығарып алу.
2. Фон комендасын таңдасақ, терезе бірінші суреттегідей болып
өзгереді.
3. Выберите документ HTML или рисунок деген жерде қажетті суреттің
бәрін таңдаймыз немесе өзіміз салып сақтаған суреттерді, не боласа
басқа қолдан салынған не сканер арқылы енгізілген суреттерді қою үшін
Обзор командасы арқылы суреттер сақталған папканы ағымдық етіп,
суретті таңдаймыз. Суретті таңдап болған соң Применить командасын,
одан соң ОК батармасын басамыз.
Жұмыс столының, ондағы басқа элементтердің түсін өзггерту үшін
орындалатын әрекеттер:
1. Жоғарыдағы тәсілмен 1-ші суретті шығарып алу.
2. Оформление командасын таңдау. Терезе 4-ші терезедегідей болып
өзгереді.
3. Схема деген жерден Microsoft фирмасының дизайнерлері дайындаған
формалардың бірін таңдап Применить кнопкасын бассақ терезелер
түстері сол формаға келеді. Ал терезенің жұмыс столының жекелеген
элементерінің түсін өзгерту үшін Элемент деген жерден элемент
аттарын таңдап, оң жақтаға Цвет командасынан керекті түсті таңдап
Применить кнопкасын одан соң ОК
кнопкасын басу.
1-сурет 2-сурет
3-сурет
Эффекты командасын таңдағанда жұмыс столындағы Мой компьютер, Мои
документы, Корзина, Сетевое сооружения белгілерінің значоктарын ауыс
тыратын терезе ашылады.
Параметры командасын таңдау арқылы түстер санын, экранның
мүмкіншілігін реттейтін терезені шығарамыз.
Жұмыс столының фонына жүйенің өзімен бірге келетін әртүрлі
тақырыптағы дайын суреттерді қоюға да болады. Бұл суреттерді қоюға
арналған терезені Пуск – Нвстройка – Панель управления – Темы рабочего
стола командасын орындау арқылы шақыруға болады.
Терезе 4- суреттегідей түрде көрінеді. Тема деген жердегі тізімнен
тақырып аттарын таңдап Применить кнопкасын, одан соң ОК кнопкасын
бассақ жұмыс столының экранында сол тақырыптағы сурет көрінеді.
4-сурет
Панель задач катарын баптау үшін (настройка)
Пуск ( Настройка ( Панели задач и меню Пуск командасын таңдаймыз не
Панель задач қатарының бос жеріне тышқанды әкеліп оң кнопкасын басқанда
шығатын контекстік мәзірден Свойства командасын орындаймыз.
Свойства: Панель задач деген терезе шығады. Терезедегі Параметры
панели задач командасын таңдасақ терезе суреттегідей көрініске ие
болады.
Көрініп тұрған командалардың керектісінің тұсына тышқан көмегі
арқылы белгі қойып сол команданы таңдаймыз. Одан соң Применеть
командасын, кейін ОК кнопкасын басамыз.
Негізгі мәзір пунктеріне программа ярлик- тарын қосу үшін
терезедегі Настройка меню кнопкасын бассақ 5-ші суреттегідей терезе
шығады. Негізгі мәзірге программа ярлыктарын қосу үшін Добавить
кнопкасын бассақ ярлык құру терезелері шығады. Өткен жұмыстағыдай ярлык
құру әрекеттерін орындай отрып Негізгі мәзірдегі пунктердің тізімі
көрсетілген Выбор папки деген 6-шы суреттегідей терезеге кездесеміз.
Терезедегі каталогтар ағашынан керекті пунктты таңдап Далее кнопкасын
бассақ, Выбор значка деген терезе шығады. Значокты таңдап терзедегі
Готово кнопкасын басақ программа ярлығы негізгі мәзірдегі өзіміз
таңдаған пунктке қосылады.
5-ші сурет
6-шы сурет
5- ші суреттігідей терезедегі Улалить кнопкасы негізгі мәзірдегі
ярлыктарды өшіру үшін қолданылады. Удалить кнопкасын бассақ 7-ші
суреттегідей негізгі мәзір пунктерінің тізімі каталогтар ағашы түрінде
көрсетілген терезе шығады. Өшірілетін программа ярлыгын таңдап Удалить
командасын орындау керек.
Негізгі мәзірдегі программа ярлыктарын өшірудің оңай жолы ярлык
атының үстіне тышқан көрсеткішін оң жақ кнопкасын басқанда шығатын
контекстік мәзірден Удалить командасын орындау.
7-ші сурет
Пуск(Настройка(Панель управления командалар тізбегін орындағанда Панель
управления терезесі ашылады. Бұл терезеде Windows жүйесін баптаушы
элементтер жинақталған.
Датавремя – компьютердегі ағымдық уақытты, датаны өзгерту үшін
қолданылады.Звук Клавиатура терезесіндегі командалар арқылы клавиштерге
қандай да бір команданы бекітуге, курсордыњ жанып-өшу жылдамдығын реттеуге
болады. Ењ бастысы тілдерді ауыстыруды клавиштер арқылы іске асыру.
Мышь программасы сол жєне оњ жақ кнопкалардыњ орнын ауыстыру, кнопканы екі
рет басу жылдамдығын, тышқан көрстекішініњ қозғалу жылдамдығын өзгерту үшін
жєне тышқан көрсеткіші қозғалғанда ізін қалдыруды қамтамасыз ету үшін
қолданылады.
Система – 4 қосымша командасы бар Свойства:Система деген терезені ашады. 1-
ші командасы Общий . Мұнда бұл қандай компьютер, Windows-тыњ қандай
версиясы орнатылған, оперативті жады қанша, т.б. мєліметтер көрсетілген. 2-
ші командасы Устройства. Мұнда компьютерге орнатылған құрылғылардыњ
драйверлерініњ тізімі көрсетілген. Драйверлердіњ жағдайын, версиясын көру
үшін аттарыныњ үстіне тышқан көрсеткішін єкеліп кнопканы екі рет басу
керек. Егер ондағы қандайда бір белгі қызыл крестикпен белгіленсе, онда
құрылғыныњ қосылмағаны. Егер құрылғы басқа құрылғылармен конфликте болса,
не дұрыс істемей жатса, онда олардыњ белгілерініњ үстінде сары леп белгісін
байқауға болады.
Управление питанием – электр энергиясын аз пайдалану режимдерін орнату үшін
қолданылады.
Установка и удаление программ – Установкаудаление, Установка Windows,
Системный диск деген командалары бар терезені ашады. Установкаудаление
командасы арқылы жања программаларды орнатуға жєне қажет емес
программаларды өшіруге болады. Установка Windows командасы арқылы Windows
жүйесініњ орнатылмаған компоненттерін орнатуға, алып тастауға болады.
Системный диск - Windows жүйесініњ жүйелік дискетін құру үшін қажет.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары
1. Жұмыс столы, оны баптау.
2. Панель задач қатары, оны баптау.
3. Басқару панелі.
Тапсырмалар:
1. Жұмыс столын безендіру:
А) фонын өзгертіңдер; ә) заставка қойыңдар
б)безендіріңдер (оформление) 1) дайын формаларды пайдаланып, 2)
жекелеген эленттердің түсін өзгерту арқылы
в) Темы рабочего стола терезесін пайдаланып әртүрлі тақырыптағы
суреттерді қойыңдар.
г) Эффекты, Параметры командаларымен жұмыс істеп көріңдер.
2. Жұмыс столының түрін қайтадан бұрынғы қалпына келтіріңдер.
3. TP программасының ярлыгын негізгі мәзірдегі Программы пунктіне, BASIC
программасының ярлыгын Главный меню пунктіне, NC ярлыгын программы –
Стандартная пунктіне қосыңдар.
4. Қосқан ярлыктарыңды қайтадан алып тастаңдар.
5. Тышқан кнопкаларының орнын ауыстырыңдар.
6. Уақытты, датаны өзгертіңдер.
7. Управление электропитанием командасымен жұмыс істеңдер.
8. Жүйелік дискета құрыңдар.
Бақылау сұрақтары:
1. Жұмыс столын күйге келтіру (безендіру)
А) Фоны; ә) Заставка; б) Безендіру (оформление); в) Эффекты
г) Темы рабрчего стола
2. Негізгі мәзір құрамындағы таңдамалар қызметі.
3. Негізгі мәзір құмындағы пунктерге программа ярлыктарын қосу және
алып тастау жолдары.
4. Панель управление терезесі, ондағы командалардың қызметі.
5. Windows жүйесін басқаруда қолданылатын құралдар.
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
4. WINDOWS 98 ОЖ анықтамалығы
№5 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Папка, файл.
Мақсаты: Жаңа папка құруды, файлдарды, папкаларды көшіруді, орнын
ауыстыруды, керек емес папкаларды, файлдарды өшіруді
үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Папкалармен және файлдармен жұмыс істеуге арналған терезені Пуск –
Программы – Проводник командалары арқылы немесе SHIFT клавишін бір қолмен
басып тұрып жұмыс столындағы Мой компьютер белгісіне (значогына) тышқан
көрсеткішін әкеліп сол жақ кнопкасын екі рет жылдам басу арқылы шақырамыз.
Терезе көрінісі 1-суреттегідей болады.
1-сурет.
Керекті папканы ағымдық ету үшін тышқан көрсеткішін папка атының
үстіне әкеліп сол жақ кнопкасын екі рет жылдам басу керек. Ішкі папкадан
бірінші деңгейлі папкаға өту үшін құралшдар панеліндегі
кнопкасын басу керек.
Жаңа пака құру үшін орындалатын әрекеттер:
Мысалы, С:\ NC папкасының ішінен жаңа папка құру керек болсын:
1. С дискісіндегі папкалар тізім көрсетілген бөлікте жаңа папка құрылатын
папканы ағымдық етеміз, яғни NC папкасын ағымдық етеміз.
2. Көлденең мәзірдегі Файл – Создать – Папку командасы орындаймыз. NC
папкасының мазмұны жағында деген жазу
көрінеді.
3. Новая папка дегенді өшіріп клавиатурадан жаңа ат жазып тышқанның сол
жақ кнопкасын екі рет жылдам басу керек немесе ENTER клавишін басу
керек.
Папкадан папкаға файлдарды көшіру үшін орындалатын әрекеттер:
Мысалы, TP папкасындағы esep.pas файлын STUDENT папкасына көшіру керек
болсын:
1. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте TP папкасын
ағымдық етіп, esep.pas файлына тышқан көрсеткішін апарып сол жақ
кнопкасын бір рет басу арқылы файлды белгілеп аламыз.
2. Көлденең мәзірдегі Правка – Копировать командасын немесе құралдар
панеліндегі Копировать кнопкасын басу.
3. С дискісінде папкалар тізімі көрсетілген бөлікте STUDENT папкасын
ағымдық етіп, көлденең мәзірдегі Правка – Вставить командасын немесе
құралдар панеліндегі Вставить кнопкасын басу.
Файлдар тобын көшіру үшін файлдарды топтап белгілеп жоғарыдағы 2,3-ші
әрекеттерді қайталаймыз. Мысалы, қатар тұрған 8 файлды белгілеу үшін
SHIFT клавишін басып тұрып, тышқан көмегі арқылы 1-ші файлды, одан соң
8-ші файлды белгілесек арасындағы файлдарда да белгіленеді. (2-ші
сурет) CTRL клавишін басып тұрып, тышқан көмегі арқылы қалаған
бірнеше файлды әр жерден белгілеуге болады. (3-ші сурет)
Дискетке файлдарды көшіру үшін орындалатын әрекеттер:
1. Керекті папканы ағымдық етіп көшірілетін файлды не файлдарды белгілеп
алу.
2. Көлденең мәзірдегі Правка – Копировать командасын немесе құралдлар
панеліндегі Копировать кнопкасын басу.
3. Дискетті салу. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте Диск
3,5 (А) дегенді ағымдық етіп, көлденең мәзірдегі Правка – Вставить
командасын немесе құралдар панеліндегі Вставить кнопкасын басу.
4. С дисксін не оның ішіндегі кез-келген папканы ағымдық ету, одан соң
дискетті алу.
Дискеттен файлдарды компьютерге көшіру үшін орындалатын әрекеттер:
1. Дискетті салу. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте Диск
3,5 (А) дегенді ағымдық етіп көшірілген файлды не файлдарды белгілеп
алу.
2. Көлденең мәзірдегі Правка – Копировать командасын немесе құралдар
панеліндегі Копировать кнопкасын басу.
3. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте қажетті папкасын
ағымдық етіп, көлденең мәзірдегі Правка – Вставить командасмын немесе
құралдар панеліндегі Вставить кнопкасын басу.
4. Дискетті Алу.
Папкадан папкаға, дискетке, дискеттен компьютерге файлдардың
орнын ауыстыру үшін жоғарыдағы көшіру әрекетіндегі 2 пункттегі Копировать
командасының орнына Вырезать командасын орындау керек.
Керек емес папканы, файлды өшіруге орындалатын
әрекеттер:
1. Өшірілетін папканы, файлды немесе файлдар тобын белгілеп алу.
2. Құралдар панеліндегі Удалить кнопкасын басу.
Файл атына тышқан көрсеткішін апарып оң жақ кнопкасын бассақ оның
төмендегі суреттегідей контекстік мәзір көрінеді. Дискетке файлды көшіру
үшін осы контекстік мәзірден Отправить – Диск 3,5 (А) командасын орындау
керек. Бұл команданы беруден алдын дискетті компьютерге салып алу естен
шықпау керек. Файлды өшіру үшң Удалить командасын, файлдың атын ауыстыру
үшін Переименовать командасын орындаймыз. Контекстік мәзір арқылы файлдар
тобын көшіруге, өшіруге болады.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары
1. Файл.
2. Папка.
3. Проводник программасы.
Тапсырмалар:
1. 1-ші суреттегідей Обзор терезесін шақырыңдар
2. С:\STUDENT папкасының ішінен жаңа папка құрыңдар
3. Құрған папкаларыңа С:\Мои документы папкасынан бір файл және файлдар
тобын көшіріңдер.
4. Құрған папкаларыңа көшірілген файлды дискетке көшіріңдер.
5. Құрған папкаларыңның ішінен екінші бір жаңа папка құрыңдар
6. Дискетке көшірген файлдарыңды екінші құрған папкаға орын ауыстырыңдар
7. Екінші құрған папкадағы файлдарды, одан соң папканың өзін өшіріңдер.
8. Бірінші құрған папкадағы бір файлды оның контекстік мәзірі арқылы
дискетке көшіріңдер, бір файлды өшіріңдер, бір файлдың Атын
ауыстырыңдар.
Бақылау сұрақтары:
1. Проводник терезесі
2. Керекті папканы ағымдық ету. Ішкі папкадан бір інші деңгейлі папкаға
өту.
3. Папкадан папкаға, компьютерден дискетке, дискеттен компьютерге
файлдарды көшіру, файлдардың орнын ауыстыру.
4. Файлдарды топтау әдістері.
5. Керек емес файлдарды, папкаларды өшіру.
6. Контекстік мәзірі арқылы файлдарды дискетке көшіру, өшіру, атын
ауыстыру.
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. Windows жүйесінің анықтамалығы.
№6 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Microsoft Word текстік редакторы терезесі.
Жұмыстың мақсаты: Word документтерін құру, сақтау, жүктеуді, текстік
документтің негізгі элементтерімен жұмыс істеуді үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Microsoft Word текстік редакторын іске қосу үшін Пуск - Программы –
Microsoft Word командалар тізбегін орындаймыз не жұмыс столында ярлыгы
болса сол арқылы іске қосамыз. Кей жағдайларда пайдаланушылар Word ярлыгын
Панель задач қатарына орналастырып қоюы мүмкін. Осы үш жағдайдың бірі
арқылы Microsoft Word текстік редакторын іске қоса аламыз. Word текстік
редакторын іске қосатын орындалатын файл аты winword.exe. Ол Programm Files
папкасының ішіндегі Microsoft Office – Office папкасының ішінде орналасқан.
Ярлық құру үшін осы файлға сілтеме жасау керек не болмаса Microsoft Office
папкасының ішінде орналасқан дайын ярлыққа сілтеме жасаса болғаны.
Word терезесінің элементтері:
1. Тақырыптар қатары – Microsoft Word программа аты, Документ 3 – ашлып
тұрған документтің атын білдіреді, егер документке ат қойылса сол ат
көрініп тұрады.
2. Көлденең мәзір – Wordта жұмыс істеуді қамтамасыз ететін командалар
типтеріне байланысты таңдамаларағ ішкі мәзір ретінде жинақталған.
3. Стандартты құралдар панелі – стандарты командалар кнопкасы
жинақталған.
4. Форматтау құралдар панелі – текстің форматын өзгерту командаларының
кнопкалары.
5. Таблицы и границы құралдар панелі - таблицамен жұмыс істеу
командаларының кнопкалары. Әр кнопканың қандай команданы орындайтынын
білу үшін тышқан көресткішін кнопканың үстіне апарып сәл ұстап тұрсақ
кнопканың оң жақ төменгі жағында коаданы атын көрсетеді. Кнопканың
суретінің өзі де атқаратын қызметін айқындайтын етіп таңдалған.
6. Көлденең және тік сызғыштар – қағаздың жан-жағынан қалған поля
өлшемдерін, текстің, суреттің парақта орналасу позицияларын көріп
отыру үшін қолданылады.
7. Жұмыс алаңы – текст жазатын жеріміз. Жұмыс алаңындағы парақтың
өлшемдерін қажетімізге қарай өзгертуге болады.
8. Тік және көлденең айналдыру жолақтары - жұмыс алаңының, яғни парақтың
экранға симай тұрған бөліктерін көру үшін қажет.
9. Рисование құралдар панелі - әртүрлі фигуралар сызу, оларды бояу
командаларын орындайтын кнопкалар орналасқан.
10. Сторка состояне (күй қатары) – Стр 1. документте 1-ші парақ ағымдық
болып тұр дегенді, 1 1 – бөлшектің алымы курсор орналасқан парақтың
нөмірін, бөлшектің бөлімін документтегі жалпы парақ санын білдіреді.
Ст 1 – жол нөмірін, Кол 1 – парақтың сол жағынан есептегендегі курсор
орналасқан позицияны білдіреді.
Microsoft Word –ты жүктеген кезде автоматты түрде жаңа документ
құрылады. Жұмыс істеу барысында бір документпен жұмысты аяқтап, екінші
бір документпен жұмыс істеу үшін жаңа документ құрып алу керек. Ол
үшін Файл – создать командалар тізбегін орындаймыз немесе Стандартты
құралдар панеліндегі создать кнопкасын тышқан арқылы таңдап сол
жақ кнопкасын бір ерт басамыз.
Жаңа документ құрылған соң парақтың жан-жағына поля қойып
алғанысыз дұрыс. Поля қою үшін Файл – Параметры страницы командалар
тізбегін орындасақ төмендегідей терезе шығады. (1-сурет).
Поля командасын таңдасақ 1- ші суреттегідей көрініске ие болады.
Верхнее, Нижнее, Левое, Правое дегендердің тұсындағы жоғары – төмен
қарағанда үшбұрыштар арқылы қажетті поля өлшемдерін қойып ОК
командасын басу кк. Размер бумаги командасын таңдасақ 2-ші
суреттегідей көрініске ие болады. Мұнда біз парақтың өлшемдерін
өзгерте аламыз. А4 – парақтың өлшемі (ксерокс қағазының өлшемі ).
Басқа парақтың өлшемдерін қою үшін А4 дегеннің оң жағындағы төмен
қарағанда ұшбұрышты бассақ парақтың әртүрлі өлшемдері шығады.
Керектісін тышқан арқылы таңдаймыз. Ескерту: - парақ өлшемдерін
таңдаған кезде принтер мүмкіншілігін ескерту қажет. Кей жағдайларда
парақты көлденеңінен қойып жазуға тура келеді. Ол үшін Ориентация
деген жерден альбомная командасын таңдасақ болғаны. Қайтадан тігінен
қою үшін Книжная командасын таңдау керек.
Текст терілетін тілді таңдау экранның оң жақ төменгі бұрышындағы кнопка
арқылы орындалады. CTRL+Shift клавиштері арқылы немесе тышқан көмегі арқылы
қажетті тілді таңдап алуымызға болады. Шрифтің түрін, өлшемін, стилін,
түсін таңдау Формат –Шрифт командасын таңдағанда шығатын терезеде (3-ші
суретте ) орындалады не Форматтау құралдар панелі арқылы орындалады.
Осы терезеден қажетті командаларының таңдап алуымызға болады.
Пайдаланушылардың көпшілігі Формат құралдар панелі арқылы жұмыс істейді.
Шрифтің түрін, өлшемін таңдау үшін кнопкасын пайдаланамыз. Төмен
қараған үшбұрыштарды тышқан арқылы таңдағанда шрифтің түрлерінің тізімі,
өлшемдердің тізімі көрінеді. Қажеттісін таңдаймыз. Қазақша жазу үшін
Kasakh дегені бар шрифті таңдау керек. Егер қазақша шрифті таңдасақ, текст
терілетін тілде қазақша болуы, орысша шрифтерін таңдасақ, терілетін тілде
орысша болуы керек. Сәйкес келмеген жағдайда әріптер орнына төртбұрыштар не
түсініксіз символдар шығып кетеді. кнопкалары арқылы шрифтің стилін
өзгертеміз. - әріптерді жартылай қалың етіп жазу, -қиғаш етіп
жазу, - әріптерді астын сызып жазу. Бұл кнопкаларды таңдағанда олар
ақшыл болып жанып тұрады. Олардың екеуін не үшеуінде қатар таңдай беруге
болады. Өшіру үшін қайтадан арқылы таңдасақ болғаны.
-тексті парақтың сол жақ шетіне туралау , -парақтың ортасына
туралау, - парақтың оң жақ шетіне туралау, - екі жақ шетінде
туралау. Осы кнопкаларды пайдаланып тексті парақтың парақтың қажетті жеріне
туралауымызға болады. Жазылған текст әдемі көріну үшін екі жақ шетін
туралау кнопкасын пайдаланамыз. - текстің түсін өзгерту кнопкасы.
Жазылып қойған текстің форматын (шрифтің түрін, өлшемін , тұүсін,
стилін т.б.) өзгертуге болады. Ол үшін форматы өзгертілетін тексті блоктап
(белгілеп ) алу керек. Тексті блоктауды екі түрлі жолмен іске асыруға
болады.
1. Тышқан көрсеткішін блокталатын текстің басына әкеліп тышқанның
сол жақ кнопкасын басып тұрып тышқанды төмен қарай қозғалту
керек. Бұл кезде қара түсті блокқа алына батайды. Текстің
керекті бөлігі бокталған кезде тышқан көрсеткішін жіберу қажет.
2. Курсорды блокталатын текстің басына әкеліп Shift клавишін бір
қолмен басып, екінші қолмен курсорды басқару клавиштерінің
керектісін басу арқылы орындаймыз.
Бір әріпті де блоктап, оның форматын өзгертуге болады. Блокты алып тастау
үшін тышқан курсорын кез- келген жерге қойып сол жақ кнопкасын басу керек.
Документті (файлды сақтау) сақтау
Документті сақтау үшін Файл – Сохранить командасын орындаймыз не
Стандартты құралдар панеліндегі сохранить кнопкасын таңдаймыз. Бұл
кезде төмендегідей терезе шығады.
Имя файла деген жерде файл атын жазып Сохранить командасын орындасақ
документ сол атпен Мои документы папкасына сақталады. Файл атын латынша,
орысша қоюға болады. Басқа папкаға сақтау үшін керекті папканы ағымдық етіп
файл атын жазып Сохранить командасын орындау керек. Документті текст жазбай
тұрып не болмаса шамалы жазғаннан кейін сақтап алған жөн. Кейін жазылған
текст бөліктерін сақтау үшін Стандартты құралдар панеліндегі Сохранить
кнопкасын басып отырсақ документ сол атпен сақтала береді. Бұл свет өшіп
қалған жағдайда документтің түгел өшіп кетуінен сақтайды.
Кей жағдайларда сақталған файлдың атын ауыстырға тура келеді. Ол
үшін Файл – Сохранить как командалар тізбегін орындасақ жоғарыдағы терезе
шығады, Имя файла деген жерде жаңа ат жазып Сохранить командасын орындасақ
болғаны.
Файлды жабу үшін Файл – Закрыть командасын орындау керек не көлденең
мәзірдің оң жақ шетіндегі кнопкасын таңдаймыз. Файлдағы соңғы
жазылған текст сақтамай Закрыть командасын орындасақ мынадай терезе шығады.
Да - ны таңдасақ өзгеріс сақталады.
Нет – ті таңдасақ өзгеріс сақталмайды.
Отмена – ны таңдасақ Закрыть командасы орындалмайды.
Документті (файлды) ашу
Сақталған документті ашу үшін Файл – Открыть командалар тізбегін не
болмаса Стандартты құралдары панеліндегі Открыть кнопкасын таңдаймыз.
Мынадай терезе шығады:
Қажетті файлды іздеп тауып, файлдың атын тышқан арқылы белгілеп тышқанның
сол жақ кнопкасын екі рет жылдам басу керек не Открыть командасын орындау
керек. Word – та бірнеше докуметті қатар ашып жұмыс істеуге болады. Ашылған
документтердің аттарын көлденең мәзірдегі Окно таңдамасының ішінен көруге
болады. Ағымдық документ атының тұсында белгі тұрады. Тышқан арқылы басқа
документтің атын таңдасақ сол документ ағымдық болады, яғни мазмұны экранда
көрінеді. Ашылған документтерді жоғарыдағы файлды жабу командаларының
арқылы біртіндеп жабамыз.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Word терезесінің элементтері.
2. Файл мәзірі.
3. Формат мәзірі.
Тапсырмалар
1. Microsoft Word программасын іске қосыңдар
2. Документтің жан-жағына 2 см поля қойыңдар
3. Өмірбаяндарыңды жазыңдар. Шрифтің түрін, өлшемін өз еріктеріңше
таңдаңдар.
4. Өмірбаяндарыңды жазып болғасын Мои документы папкасына
Автобиография деп сақтаңдар.
5. Файлды жабыңдар.
6. Файлдарыңды ашыңдар.
7. Текстегі әр сөздің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
“Жаратылыстану” факультеті
“Информатика” кафедрасы
“Бекітілді”
Факультет оқу-әдістемелік
кеңесі, №1хаттама 1.09.06
_______________________
(төраға, аты-жөні)
Информатика
Лабораториялық жұмыстар
Құрастырған: аға оқытушы Сарайбаев М.Ш.
Жетісай-2006 ж
№1 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Ақпараттардың компьютерде өрнектелуі. Санау жүйелері.
Жұмыстың мақсаты: Сандарды түрлі санау жүйелерінде өрнектеуді үйрету.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Компьютер екілік кодта жазылған информациямен, яғни 0 және 1
цифрларының тізбегі арқылы цифрланған сандармен жұмыс істейді. Мұндай
сандар екілік санау жүйесінде берілгендер делінеді.
Жалпы, санау жүйесі дегеніміз – сандарды цифрлық таңбалар арқылы
жазу мен оқу тәсілдерінің жиынтығы. Санау жүйелерінің позициялық және
позициялық емес болып бөлінетін екі түрі бар.
Мұның біріншісі – ерте кезден қалыптасқан ондық санау жүйесі, екіншісі –
римдік санау жүйесі. Жалпы алғанда, позициялық жүйе тек ондық санау жүйесі
ғана болмауы мүмкін. Егер сан түзетін цифрлар разрядтарының бірліктері
оңнан солға қарай есептегенде бір – бірінен тұрақты бір сан q есе артып
отыратын болса, онда сан q санау жүйесінде берілген деп, ал q осы
жүйенің негізі деп аталады. Ондық санақ жүйесі үшін q=10. Позициялық
санау жүйесінде санды жазу үшін 0-ден бастап (q-1) –ге дейін бүтін сандар
пайдаланылады да, олар осы жүйенің базистік (негіздік) цифлары деп
аталады.
Дербес компьютер негізінен екілік, ондық, он алтылық санау
жүйелерінде жазылған кодтармен не сандар мен жұмыс істейді (базистік
цифрларын 1-кестеден қараңыз)
Q Базистік цифрлар
2 0,1
10 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
16 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F
Соңғы санау жүйесіндегі A,B,C,D,E,F әріптері – осы жүйенің сәйкес
10,11,12,13,14,15 цифрларын анықтайтын символ дар.
q санау жүйесінде n разрядтан тұратын кодтың не бүтін санның
жазылу үлгісі:
(anan-1...a1a0)q
q=2 үшін мұндағы а цифрлары 0 мен 1 болатын екілік санау жүйесінің
базистік цифрлары (к=0, 2,...,n).
1-ереже. Кез- келген жүйеде берілген кодты не бүтін санды ондық санау
жүйесінде өрнектеу үшін оны
an*qn + an-1 *qn-1 + ... + a1 * q1+ a0 *q0
түрінде жазып, есептеуді ондық жүйеде жүргізсе болғаны
(q=2,16,...)
Мысалы: латынша А әріпінің екілік кодын (01000001)2 ондық кодта өрнектеу
тәсілі мынадай (n=7, кодтағы цифрларды оңнан солға қарай нөмірлеу):
0*27 +1*26 +0*25+0*24+0*23+0*22+0*21+1*20=0+64 +0+0+0+0+0+1=6510
Осы сияқты 111111112 =25510
1*27+1*26+1*25+1*24+1*23+1*22+1*21+ 1*20=128+64+32+16+8+4+2+1=25510
2-ереже. N- ге ондық кодты (не ондық санау жүйесінде берілген бүтін
санды) q санау жүйесінде өрнектеу үшін, алдымен N-ді q-ге бөліп, он N=q*p1
+r1 түрінде жазып алу керек (р1-бөлінді, r1- қалдық). Егер p1=q болса,
он да q –ге бөліп, p1=q*p2+r2 түріне келтіру керек т.с.с. Бұл процесті
pkq болған кезде тоқтатып, соңғы бөлінді мен соңынан басталған
қалдықтарды бір – біріне тіркеп жазып шықса болғаны. Яғни
Т10 =(зл кл-1 кл-2...к1)q ; k=1, pkq.
Мысал.
1)65 ондық кодын екілік санау жүйесінде өрнектеу керек.
65=2*32+1
32=2*16+0
16=2*8+0
8=2*4+0
4=2*2+0
2=2*1+0
1=2*0+1
1 0 0 0 0 0 1
6510=100000012
Бұл кодтың байт түрінде жазылуы: 01000001
2) 1998 ондық санау жүиесінде берілген санды он алтылық санау жүйесінде
өрнектеу.
1998=16*124+14 14 E
124=16*7+12 12 C
7=16*0+7
7 C E
199810=7CE16
Керісінше, 7СЕ16 кодын он алтылық кодқа айналдыру тәсілі:
7СЕ16 = (7*162+C*161+Е*160)10=(7*256+12*16+ 14*1)10=(1792+192+14)10=199810
Берілген санау жүйесіндегі бүтін санды екінші бір санау
жүйесінде өрнектеу үшін берілген санды ондық кодта жазып, содан соң
шыққан санды екінші жүйеде өрнектеу қажет.
Екілік санау жүйесіндегі сандарға амалдар қолдану үшін қосуда
1+1=10, 11+1=100, 11+11=110т.с.с болатынын ескеру қажет.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Санау жүйелері.
2. Кодты, санды түрлі санау жүйелерінде өрнектеу тәсілдері.
Тапсырма.
1-тапсырма
256-дан кіші кез келген сан алып, оны екілік, сегіздік және он
алтылық санау жүйелерінде жаз.
2-тапсырма
Кез келген екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйелерінде
берілген, оны ондық код арқылы жаз.
3-тапсырма
Екілік санау жүйесінде берілген санды сегіздік санау жүйесінде,
керінше сегіздік санау жүйесінде берілген санды екілік санау жүйесінде жаз.
Бақылау
сұрақтары.
1.Екілік санау жүйесі
2.Санау жүйесі
3.Позициялық санау жүйесі
4.Позициялық емес санау жүйесі
5.q санау жүйесі
6.Базистік цифрлар
7.Кез келген санау жүйесіндегі
8.Ондық санау жүйесіндегі
9.Берілген санау жүйесіндегі бүтін санды екінші бір санау жүйесінде
өрнектеу
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. “Есептеуіш техника және программалау”, О. Камардинов, Алматы - 1997
№2 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Компьютердің құрылғылары.
Жұмыстың мақсаты: Компьютердің негізгі құрылғыларымен, соның ішінде
клавиатурадағы клавиштердің қызметтерімен таныстыру.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Дербес компьютерлер құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай
өзгертіп отырады. Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің
конфигурациясы деп атайды. Компьютерді сатып алғанда оның құрамына енетін
жабдықтарды негізгі конфигурация деп атайды. Негізгі конфигурация үнемі
өзгеріп отырады. Қазіргі кезде келесі төрт құрылғы негізгі конфигурация
ретінде қарастырылады:
• жүйелік блок;
• дисплей немесе монитор;
• пернетақта;
• тышқан.
Жүйелік блок
Компьютердің ең негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Оның ішінде дербес
компьютердің түйіндері орналасқан, сонымен катар жүйені электр тоғына
қосатын батырма қойылған.
Жүйелік блоктың ішіне аналық тақша (материнская плата) - дербес
компьютердің негізгі тақшасы орналасқан. Оның үстіне процессор, жедел жад,
шиналар және басқа да құрылғылар орналасқан. Сонымен бірге жүйелік блоктың
ішінде қоректендіру блогі, қатты диск, дискжетек, CD-ROM, дыбыс тақшасы,
көрініс тақшасы орналасқан.
Жүйелі блоктың артқы тақтасында енетін желілерді және порттарды
(монитор, порты, тышқан, пернетақта), қосымша құрылғыларды (принтер порты,
модем, сканер, микрофон) қосатын қосқыштар орналасқан.
Жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар ішкі құрылғылар, ал сыртына
қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады
Монитор
Монитор (дисплей) - текстік және графикалық ақпаратты экранға шығаруға
арналған. Монитор түрлі түсті және монохромды (қара-ақ ) болып бөлінеді.
Монитор текстік және графикалық режимді қарастыратын видеоадаптер деген
арнайы құрылғының басқаруымен жұмыс істейді.
Клавиатура
Клавиатура арқылы компьютер жадына программалар мен берілгендер
енгізіледі. Клавиатурадағы клавиштерді шартты түрде 3 немесе 4 түрге
бөлуге болады.
1. Функционалдық клавиштер
2. Алфавитті – цифрлық және таңбалық клавиштер (пробел, 0–9 цифрлар,
латын әріптеріә, кириллица тыныс белгілері, түрлі символдар “+; –“
және т.б)
3. Қызметші (басқару) клвиштер.
4. Оң жақтағы ( көмекші ) клавиатура.
Функционалдық клавиштер (1) F1,F2, ... , F12 арқылы белгіленген, түрді
режимдерінде әртүрлі қызмет атқарады.
Алфавитті – цифрлық және таңбалық клавиштер арқылы, әдетте, текстер, түрлі
берілгендер мен программалар беріледі. Бұл клавиштерде латын әріптері мен
қатар қазақ әріптері (кириллица) орналасқан (компьютер іске қосылған кезде
тек латын әріптерімен ғана жұмыс істейді, ал қазақ әріптері мен жұмыс істеу
үшін компьютерге арнайы прграмманы жүктеп алу қажет). Үлкен әріптерді теру
үшін қажет клавишті SHIFT клавишімен бірге қосып басу керек немесе Caps
Lock клавишін бір рет басып қою керек. Caps Lock клавишін басқан кезде
клавиатураның оң жақ жоғарғы бұрышындағы индикатор (6) жарықталынады.
Клавиатурадан кіші әріптерін теру режиміне қайта өту үшін Caps Lock
клавишін екінші рет басу жеткілікті. Кейбір клавиштерде екі символ немесе
бір символ мен бір цифр бейнеленген. Бұл клавиштердің жоғарғы бөлігінде
орналасқан символдарды шығару үшін де SHIFT клавишін бірге қосылып басылуы
қажет. Қазақ– орыс әріптеріне өту прграмммасы жүктелген соң, бұл әріптерді
теру режиміне көшу SHIFT+SHIFT клавиштерін басу арқылы жүзеге асырылады ( +
таңбасы бірнеше клавишті басып тұрып екіншісін басу керектігін білдіретін
белгі ретінде қолданылады). Қосымша клавиатураның сол жақ жоғарғы бұрышында
Num Lock клавиші бар. Бұл клавиштерінің атқаратын қызметі қосымша
клавиатурадағы клавиштерді цифрлық немесе басқару клавиштері қызметіне
аустыру. Num Lock клавиші басулы тұрған кезде индикатор жарықталынады,
яғни клавиштер цифрлық қызмет атқарады.
Курсор– клавиатурадын тексті теру кезінде кезекті символдың экранға
шығару орнын көрсетіп тұратын жылжымалы символ.
Қызметші (басқару) клавиштер автоматты түрде арнайы командаларды
орындауға арналған:
Enter– 1) Бір жолда клавиатурадан терілген берілгендер соңын
белгілеп не жадқа ендіріп , курсорды келесі жодың басына енгізу (каретканы
қайтару)
2) Клавиатурадан терілген команданы орындау. Әдетте бұл клавишті
ендіру не каретканы қайтару (КҚ) клавиші деп атайды.
SHIFT – регистрді ауыстыру, жоғарғы регистерге өту. Клавиштердің
жоғарғы жағында жазулы символдарды теру үшін осы клавишті басып тұру керек.
(SHIFT жеке басылған кезде ешқандай команда орындалмайды).
Backspace (BS немесе ← ) – курсордың сол жағындағы символды өшіріп,
курсорды сол орынға кері қайтару.
Delete ( DEL) – курсор тұрған орындағы символды өшіру.
Insert (INS) – жолды ығстырып кірістіру. Мысалы, “жұмыс” сөзін
клавиатурада теру кезінде “м” әріпі терілмей қалып кетсе , “ы” әріпінің
үстіне курсорды апарып, INS клавишін басу керек. Осыдан соң “ м” әріпін
клавиатурадан теріп алса болғаны. (Компьютер INS режимінде іске қосылуы
мүмкін ) Бұл кезде INS клавишін басудың қажеті жоқ!.
TAB - курсорды тұрған орыннан 8 орындық позицияға оңға жылжыту.
ESC –Enter клавиші басылмай тұрған кезде берілген команданы
өзгертіп, алғашқы режимге өту.
Print Screen – экрандағы көріністі принтерде басып шығару.
Pаuse- іске қосылған компьютер жұмысын уақытша тоқтату.
– курсорды басқаруға (оңға, жоғары, төмен, солға жылжытуға)
арналған кладвиштер.
Page Up, Page Down- экран бетін кері, алға аудару (Page Up жоғарғы
бетке, Page Down келесі бетке).
Home- курсорды жол басына (кей режимдерде экраның сол жақ жоғарғы
бұрышына) бірден жылжыту.
End- курсорды жол соңына бірден жылжыту.
Бос орын (Space)- курсорды басқаруға арналған клавиші сияқты
клавиш. Әдетте ол текс ішіндегі бос аралықтарды қалдыру үшін
пайдаланылады.
Ctrl, Alt- жеке басылған кезде ешқандай команданы орындамайды, ал
кейбір басқа кладвиштермен қосылып басылса, оны компьютер команда ретінде
қабылдайды.
Ескерту:1) Клавиатурамен жұмыс істеу кезінде клавиштерді қатты басу
олардың тез істен шығуына әсерін тигізеді.
2) Кейбір дербес жағдайлардан басқа кезде кладвишті көп уақыт басып
тұру да дұрыс бемес.
Терілдген текст жолының бір бөлігін келесі жолға өткізу керек болса,
курсорды келесі жолға өткізілуге тиіс текст бөлігінің бірінші синволының
астын әкеліп Enter кладвишін басу керек.
Керісінше екі жолды біріктіру үшін курсорды екінші жолдағы бірінші
синволын астын әкеліп BackSpace (Bs не ( ) клавишін басу керек не курсорды
бірінші жолдағы ең соңғы синволдың астына әкеліп Delete клавишін басу
керек.
Мысалы:
“Өлен сөздің патшасы,сөз сарасы. Қиынынан қиыстырар реданасы” деп
терілген текстің “Қиынынан қиыстырар ер данасы” белгіленген келесі жолға
өткізу керек болса курсорды “Қ” әріпінің астына әкеліп Enter клавишін
басамыз. Сол кезде терілген текст экраннан төмендегідей көрінеді.
“Өлен сөздің патшасы,сөз сарасы.
Қиынынан қиыстырар реданасы.”
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Компьютердің негізгі құрылғылары.
2. Компьютердің ішкі құрылғылары.
3. Компьютердің сыртқы құрылғылары.
Тапсырмалар:
1) Компьютерді қосып Word программасын жүктеу.
2) Қазақ және латын әріптері арқылы кез-келген текст теру.
3) Текст арасына бір сөз қосу.
4) Текстен кез келген бір сөзді алып тастау (өшіру). Өшіруді бірінші
BackSpace кладвиші арқылы, екінші Delete кладвиші арқылы
орындаңдар.
5) Терілген текстің бірінші жолындағы әрбір сөзді жеке–жеке жолдарға
бөліп жазыңдар
6) Осы бөлінген жолдарды қайтадан бір жолға біріктіріңдер.
Біріктіруді бірінші BackSpace клавиші арқылы, екінші Delete клавиші
арқылы орындаңдар.
7) Бір сөзді басқа сөзбен алмастырыңдар (INS кладвишін пайдаланыңдар).
8) Тек бас әріптер арқылы бір текст теріңдер.
9) Page Up, Page Down, Home, End клавиштерін басып, әрқайсысын
басқанда қандай өзгерістер болатынын анықтаңдар.
10) Компьютерді өшіру.
Бақылау сұрақтары:
1. Жүйелік блок, оның құрамы.
2. Монитор.
3. Тышқан.
4. Клавиатураның негізгі қызметі.
5. Клавиштердің түрлері
6. Функционалдық кладвиштердің атқаратрын қызметі.
7. Алфабитті–цифрлық және таңбалық кладвиштердің атқаратын қызметі.
8. Қызметші (басқару) клавиштерінің атқаратын қызметі.
9. Оң жақтағы (көмекші) клавиатураның атқаратын қызметі.
10. Мәліметтерді баспаға шығару құралдары.
11. Мәліметтерді сақтау құралдары.
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова,
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
№3 Лабороториялық жұмыс
Тақырыбы: WINDOWS жүйесінде жұмыс істеу негіздері.
Жұмыстың мақсаты: Терезе түрлерімен танысу. Жұмыс столында ярлық құруды,
ярлықтардың көшірмесін алуды, орнын ауыстыруды, орналасуын реттеуді, жұмыс
столындағы ярлықтарды негізгі мәзірге, панели задач қатарына орналастыруды
үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Windows жүйесіндегі басты ұғым –терезе. Терезе рамка арқылы шектелген
тік төртбұрышты экран сегіметі. Әрбір қосымша ( приложение) жеке терезеде
орындалады.
Қолданбалы программаны қосу – қосымша терезесін ашуды білдіреді. Қосымша
терезесін жабу программаны аяқтауды білдіреді. Бір мезгілде бірнеше қосымша
өз терезелерінде орындала алады. Егер бірнеше қосымша терезелері ашылса,
олардың аттары Панель задач қатарында төмендегідей болып көрініп тұрады.
Терезенің төрт түрлі типі болады:
1. Программалар терезесі.
2. Документтер терезесі.
3. Диалоктық терезе .
4. Анықтамалық жүйенің терезесі
Терезелер экранда үш түрлі варианта
Көрінуі мүмкін.
1. Толық экран-бүкіл экранды алып тұрады.
2. Қалыпты (нормалный) –экраның бір бөлігін алып тұрады.
3. Жинақталған (свернутый) –терезе жинақталып кнопка тәрізді түрде
көрінеді.
Көріну варианттарын терезенің бірінші қатарының оң жағанда кнопкаларо
арқылы өзгеруге болады.
-жинақтау
-толық экран жағдайына келтіру.
- қалыпты (нормальный) жағдайға келтіру
- терезені жабу.
Қалыпты жағдайдағы терезінің орнын, өлшемін өзгерте аламыз.
Жарлық – программаны іске қосушы орындалатын файылға сілтеме.
Жарлықты тышқан арқылы таңдап, сол жақ кнопкасын екі рет бассақ, жарлық
құрылған программаның орындалатын файылын машруты бойынша тауып программаны
іске қосады.
Жұмыс солында жарлық құру үшін орындалатын әрекеттер:
1. жұмыс столының бос жеріне тышқан көрсеткіші апарып оң жақ кнопкасын
басамыз. Бұл кезде 1-суреттегідей контекстік мәзір көрінеді.
2. Контекстік мәзірден Создать-жарлық командасын таңдау. 2-суреттегідей
терезе шығады.
3. Командная строка деген жерге ярлық құрып жатқан программаның
орындалатын файылының машрутын клавиатурадан тереміз не болмаса
Обзор командасын таңдаймыз. 3-суреттегідей терезе шығады.
4. Керекті программа жазылған католокты ағымды етіп, орындалатын файылын
тышқан арқылы таңдап открыть командасын орындаймыз. Мысалы NDD
катологын ағымдық етіп, орындалатын файыл ndd _1.exe файылын таңдап
Открыть командасын орындау.
1-сурет 2- сурет
3-сурет
5. 4- ші суреттегідей терезе шығады. Одан Далее командапсын таңдасақ 5-
ші суреттегідей терезе шығады. Укажите название ярлыка деген жерге
ярлықтың атын ауыстырғымыз келсе өзіміз қалаған атты клавиатураан
тереміз не сол күйінше қалдырып Готовае командасын таңдаймыз.
4-сурет
5-сурет
Жұмыс столындағы жарлықтардың орнын ауыстыру үшін орындалатын
әрекеттер:
1. ярлыққа тышқан көрсеткішін әкеліп, сол жақ кнопкасын басу;
2. кнопканы жібермей тышқанды қозғалтып ярлықтың орнын ауыстыру ;
3. ярлықты қажетті орынға әкелген соң кнопканы жіберу.
Жұмыс столында жарлықтардың көшірмесін алу үшін
ярлықтың орнын ауыстырудағы 2,3 әрекеттерді CTRL кладвишін басып тұрып
орындау жетткілікті.
Жұмыс столындағы ярлықтардың орналасуын реттеу үшін жұмыс столының бос
жеріне тышқан көрсеткішін әкеліп оң жақ кнопкасын басу арқылы 1-ші
суреттегідей контекстік мәзірді шақырып алып урорядичить значки
командасын таңдап, оның ішкі мәзірінен керекті командаларды таңдаймыз.
Жұмыс столындағы ярлықты негізгі мәзірге көшіругеде
болады. Мысалы Far ярлыгын Пуск ( Программы командасының ішіне қою
тәсілі: Far ярлыгының үстіне тышқан көршеткішін әкеліп сол жақ кнопкасын
басып тұрып жылжытсақ тышқан көршеткіші Far ярлыгымен бірге жылжиды. Пуск
кнопкасының үстіне жылжытып сәл ұстап тұрсақ негізгі мәзір ашылады.
Программы таңдамасын таңдап, ішкі мәзіріне өтіп қажетті жерге келгесін
сол жақ кнопканы жіберсек Far ярлыгы Пуск Программы таңдамасының
ішіне орналасады. Негізгі мәзірдегі ярлықтарды да осы тәсіл бойынша
жұмыс столына шығаруға болады.
Жұмыс столынан жарлықты өшіру үшін белсенді етіп Delete
клавишін басамыз не жарлыққа тышқан көрсеткішін әкеліп оң жақ кнопкасын
басып, контекстік мәзірдегі Удалить командасын орындау керек.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Жұмыс столы.
2. Терезелер.
3. Контекстік мәзір
Тапсырмалар:
1. Бірнеше программаның терезесін ашыңдар. Оларды кезек-кезек белсенді
етіп,
терезені жинақта, қалыпты экран түріне келтір, өлшемдерін, орнын
өзгертіңдер.
2. QBASIC, TP, PAINT программаларына жарлық құрыңдар.
2. Жұмыс столындағы жарлықтардың орнын ауыстыру, көшірмесін алу,
олардың
орналасуын автоматты түрде реттеу.
3. Жұмыс столындағы QBASIC, TP жарлықтарын Пуск- Программы
таңдамасының
ішіне орналастыру.
4. Пуск- Программы таңдамасының ішіндегі программалардың біреуінің
ярлығын
жұмыс столына шығарыңдар.
4. Өздерін құрған жарлықтарды өшіріңдер.
Бақылау сұрақтары:
1. Барлық операциялық жүйенің ең негізгі қызметі.
2. Windows жүйесінің негізгі функциялары.
3. Терезе, оның түрлері.
4. Жұмыс столы.
5. Белгішелер, жарлықтар.
Әдебиеттер:
1.Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2.Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
4. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и
ответах”. Москва, 2001
№ 4 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Windows жүйесін басқару және баптау.
Мақсаты: Жұмыс столын, Панель задач қатарын баптауды, басқару
панеліндегі командалармен жұмыс істеуді үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Жұмыс столын әр пайдаланушы өз талғамы бойынша безендіріп ала
алады. Жұмыс столының фонына әр түрлі суреттер, қалаған түстер, экранға
заставкалар қоюына болады.
Заставка - компьютер қосулы тұрған кезде пайдаланушы бірнеше минут
жұмыс істемегенде экранды қорғайтын әртүрлі қозғалыстарда болатын суреттер.
Заставка қою үшін орындалатын әрекеттер:
1. Пуск – Настройка – Панель управления – Экран не Пуск – Настройка –
Рабочий стол Active Desktop – Настроить рабочий стол не жұмыс
столының бос жеріне тышқан көрсеткішін әкеліп оң жақ кнопкасын
басқанда шығатын контекстік мәзірден Свойства командаларының біреуін
орындау. 1-ші суреттегідей терезе шығады.
2. Терезедегі Заставка командасын таңдасақ терезе 2-ші суреттегідей
болып өзгереді.
3. Төменгі жағындағы Заставка деген жердегі төмен қараған үшбұрышты
бассақ заставкалар аттарының тізімі көрінеді. Керектісін тышқан
арқылы таңдап, терезенің төменгі жағында орналасқан Применить
кнопкасын, одан соң ОК кнопкасын басамыз.
Жұмыс столының фонына түрлі суреттер қою үшін орандалатын
әрекеттер:
1. Жоғарыдағы тәсілмен 1-ші суреттегідей терезені шығарып алу.
2. Фон комендасын таңдасақ, терезе бірінші суреттегідей болып
өзгереді.
3. Выберите документ HTML или рисунок деген жерде қажетті суреттің
бәрін таңдаймыз немесе өзіміз салып сақтаған суреттерді, не боласа
басқа қолдан салынған не сканер арқылы енгізілген суреттерді қою үшін
Обзор командасы арқылы суреттер сақталған папканы ағымдық етіп,
суретті таңдаймыз. Суретті таңдап болған соң Применить командасын,
одан соң ОК батармасын басамыз.
Жұмыс столының, ондағы басқа элементтердің түсін өзггерту үшін
орындалатын әрекеттер:
1. Жоғарыдағы тәсілмен 1-ші суретті шығарып алу.
2. Оформление командасын таңдау. Терезе 4-ші терезедегідей болып
өзгереді.
3. Схема деген жерден Microsoft фирмасының дизайнерлері дайындаған
формалардың бірін таңдап Применить кнопкасын бассақ терезелер
түстері сол формаға келеді. Ал терезенің жұмыс столының жекелеген
элементерінің түсін өзгерту үшін Элемент деген жерден элемент
аттарын таңдап, оң жақтаға Цвет командасынан керекті түсті таңдап
Применить кнопкасын одан соң ОК
кнопкасын басу.
1-сурет 2-сурет
3-сурет
Эффекты командасын таңдағанда жұмыс столындағы Мой компьютер, Мои
документы, Корзина, Сетевое сооружения белгілерінің значоктарын ауыс
тыратын терезе ашылады.
Параметры командасын таңдау арқылы түстер санын, экранның
мүмкіншілігін реттейтін терезені шығарамыз.
Жұмыс столының фонына жүйенің өзімен бірге келетін әртүрлі
тақырыптағы дайын суреттерді қоюға да болады. Бұл суреттерді қоюға
арналған терезені Пуск – Нвстройка – Панель управления – Темы рабочего
стола командасын орындау арқылы шақыруға болады.
Терезе 4- суреттегідей түрде көрінеді. Тема деген жердегі тізімнен
тақырып аттарын таңдап Применить кнопкасын, одан соң ОК кнопкасын
бассақ жұмыс столының экранында сол тақырыптағы сурет көрінеді.
4-сурет
Панель задач катарын баптау үшін (настройка)
Пуск ( Настройка ( Панели задач и меню Пуск командасын таңдаймыз не
Панель задач қатарының бос жеріне тышқанды әкеліп оң кнопкасын басқанда
шығатын контекстік мәзірден Свойства командасын орындаймыз.
Свойства: Панель задач деген терезе шығады. Терезедегі Параметры
панели задач командасын таңдасақ терезе суреттегідей көрініске ие
болады.
Көрініп тұрған командалардың керектісінің тұсына тышқан көмегі
арқылы белгі қойып сол команданы таңдаймыз. Одан соң Применеть
командасын, кейін ОК кнопкасын басамыз.
Негізгі мәзір пунктеріне программа ярлик- тарын қосу үшін
терезедегі Настройка меню кнопкасын бассақ 5-ші суреттегідей терезе
шығады. Негізгі мәзірге программа ярлыктарын қосу үшін Добавить
кнопкасын бассақ ярлык құру терезелері шығады. Өткен жұмыстағыдай ярлык
құру әрекеттерін орындай отрып Негізгі мәзірдегі пунктердің тізімі
көрсетілген Выбор папки деген 6-шы суреттегідей терезеге кездесеміз.
Терезедегі каталогтар ағашынан керекті пунктты таңдап Далее кнопкасын
бассақ, Выбор значка деген терезе шығады. Значокты таңдап терзедегі
Готово кнопкасын басақ программа ярлығы негізгі мәзірдегі өзіміз
таңдаған пунктке қосылады.
5-ші сурет
6-шы сурет
5- ші суреттігідей терезедегі Улалить кнопкасы негізгі мәзірдегі
ярлыктарды өшіру үшін қолданылады. Удалить кнопкасын бассақ 7-ші
суреттегідей негізгі мәзір пунктерінің тізімі каталогтар ағашы түрінде
көрсетілген терезе шығады. Өшірілетін программа ярлыгын таңдап Удалить
командасын орындау керек.
Негізгі мәзірдегі программа ярлыктарын өшірудің оңай жолы ярлык
атының үстіне тышқан көрсеткішін оң жақ кнопкасын басқанда шығатын
контекстік мәзірден Удалить командасын орындау.
7-ші сурет
Пуск(Настройка(Панель управления командалар тізбегін орындағанда Панель
управления терезесі ашылады. Бұл терезеде Windows жүйесін баптаушы
элементтер жинақталған.
Датавремя – компьютердегі ағымдық уақытты, датаны өзгерту үшін
қолданылады.Звук Клавиатура терезесіндегі командалар арқылы клавиштерге
қандай да бір команданы бекітуге, курсордыњ жанып-өшу жылдамдығын реттеуге
болады. Ењ бастысы тілдерді ауыстыруды клавиштер арқылы іске асыру.
Мышь программасы сол жєне оњ жақ кнопкалардыњ орнын ауыстыру, кнопканы екі
рет басу жылдамдығын, тышқан көрстекішініњ қозғалу жылдамдығын өзгерту үшін
жєне тышқан көрсеткіші қозғалғанда ізін қалдыруды қамтамасыз ету үшін
қолданылады.
Система – 4 қосымша командасы бар Свойства:Система деген терезені ашады. 1-
ші командасы Общий . Мұнда бұл қандай компьютер, Windows-тыњ қандай
версиясы орнатылған, оперативті жады қанша, т.б. мєліметтер көрсетілген. 2-
ші командасы Устройства. Мұнда компьютерге орнатылған құрылғылардыњ
драйверлерініњ тізімі көрсетілген. Драйверлердіњ жағдайын, версиясын көру
үшін аттарыныњ үстіне тышқан көрсеткішін єкеліп кнопканы екі рет басу
керек. Егер ондағы қандайда бір белгі қызыл крестикпен белгіленсе, онда
құрылғыныњ қосылмағаны. Егер құрылғы басқа құрылғылармен конфликте болса,
не дұрыс істемей жатса, онда олардыњ белгілерініњ үстінде сары леп белгісін
байқауға болады.
Управление питанием – электр энергиясын аз пайдалану режимдерін орнату үшін
қолданылады.
Установка и удаление программ – Установкаудаление, Установка Windows,
Системный диск деген командалары бар терезені ашады. Установкаудаление
командасы арқылы жања программаларды орнатуға жєне қажет емес
программаларды өшіруге болады. Установка Windows командасы арқылы Windows
жүйесініњ орнатылмаған компоненттерін орнатуға, алып тастауға болады.
Системный диск - Windows жүйесініњ жүйелік дискетін құру үшін қажет.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары
1. Жұмыс столы, оны баптау.
2. Панель задач қатары, оны баптау.
3. Басқару панелі.
Тапсырмалар:
1. Жұмыс столын безендіру:
А) фонын өзгертіңдер; ә) заставка қойыңдар
б)безендіріңдер (оформление) 1) дайын формаларды пайдаланып, 2)
жекелеген эленттердің түсін өзгерту арқылы
в) Темы рабочего стола терезесін пайдаланып әртүрлі тақырыптағы
суреттерді қойыңдар.
г) Эффекты, Параметры командаларымен жұмыс істеп көріңдер.
2. Жұмыс столының түрін қайтадан бұрынғы қалпына келтіріңдер.
3. TP программасының ярлыгын негізгі мәзірдегі Программы пунктіне, BASIC
программасының ярлыгын Главный меню пунктіне, NC ярлыгын программы –
Стандартная пунктіне қосыңдар.
4. Қосқан ярлыктарыңды қайтадан алып тастаңдар.
5. Тышқан кнопкаларының орнын ауыстырыңдар.
6. Уақытты, датаны өзгертіңдер.
7. Управление электропитанием командасымен жұмыс істеңдер.
8. Жүйелік дискета құрыңдар.
Бақылау сұрақтары:
1. Жұмыс столын күйге келтіру (безендіру)
А) Фоны; ә) Заставка; б) Безендіру (оформление); в) Эффекты
г) Темы рабрчего стола
2. Негізгі мәзір құрамындағы таңдамалар қызметі.
3. Негізгі мәзір құмындағы пунктерге программа ярлыктарын қосу және
алып тастау жолдары.
4. Панель управление терезесі, ондағы командалардың қызметі.
5. Windows жүйесін басқаруда қолданылатын құралдар.
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
4. WINDOWS 98 ОЖ анықтамалығы
№5 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Папка, файл.
Мақсаты: Жаңа папка құруды, файлдарды, папкаларды көшіруді, орнын
ауыстыруды, керек емес папкаларды, файлдарды өшіруді
үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Папкалармен және файлдармен жұмыс істеуге арналған терезені Пуск –
Программы – Проводник командалары арқылы немесе SHIFT клавишін бір қолмен
басып тұрып жұмыс столындағы Мой компьютер белгісіне (значогына) тышқан
көрсеткішін әкеліп сол жақ кнопкасын екі рет жылдам басу арқылы шақырамыз.
Терезе көрінісі 1-суреттегідей болады.
1-сурет.
Керекті папканы ағымдық ету үшін тышқан көрсеткішін папка атының
үстіне әкеліп сол жақ кнопкасын екі рет жылдам басу керек. Ішкі папкадан
бірінші деңгейлі папкаға өту үшін құралшдар панеліндегі
кнопкасын басу керек.
Жаңа пака құру үшін орындалатын әрекеттер:
Мысалы, С:\ NC папкасының ішінен жаңа папка құру керек болсын:
1. С дискісіндегі папкалар тізім көрсетілген бөлікте жаңа папка құрылатын
папканы ағымдық етеміз, яғни NC папкасын ағымдық етеміз.
2. Көлденең мәзірдегі Файл – Создать – Папку командасы орындаймыз. NC
папкасының мазмұны жағында деген жазу
көрінеді.
3. Новая папка дегенді өшіріп клавиатурадан жаңа ат жазып тышқанның сол
жақ кнопкасын екі рет жылдам басу керек немесе ENTER клавишін басу
керек.
Папкадан папкаға файлдарды көшіру үшін орындалатын әрекеттер:
Мысалы, TP папкасындағы esep.pas файлын STUDENT папкасына көшіру керек
болсын:
1. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте TP папкасын
ағымдық етіп, esep.pas файлына тышқан көрсеткішін апарып сол жақ
кнопкасын бір рет басу арқылы файлды белгілеп аламыз.
2. Көлденең мәзірдегі Правка – Копировать командасын немесе құралдар
панеліндегі Копировать кнопкасын басу.
3. С дискісінде папкалар тізімі көрсетілген бөлікте STUDENT папкасын
ағымдық етіп, көлденең мәзірдегі Правка – Вставить командасын немесе
құралдар панеліндегі Вставить кнопкасын басу.
Файлдар тобын көшіру үшін файлдарды топтап белгілеп жоғарыдағы 2,3-ші
әрекеттерді қайталаймыз. Мысалы, қатар тұрған 8 файлды белгілеу үшін
SHIFT клавишін басып тұрып, тышқан көмегі арқылы 1-ші файлды, одан соң
8-ші файлды белгілесек арасындағы файлдарда да белгіленеді. (2-ші
сурет) CTRL клавишін басып тұрып, тышқан көмегі арқылы қалаған
бірнеше файлды әр жерден белгілеуге болады. (3-ші сурет)
Дискетке файлдарды көшіру үшін орындалатын әрекеттер:
1. Керекті папканы ағымдық етіп көшірілетін файлды не файлдарды белгілеп
алу.
2. Көлденең мәзірдегі Правка – Копировать командасын немесе құралдлар
панеліндегі Копировать кнопкасын басу.
3. Дискетті салу. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте Диск
3,5 (А) дегенді ағымдық етіп, көлденең мәзірдегі Правка – Вставить
командасын немесе құралдар панеліндегі Вставить кнопкасын басу.
4. С дисксін не оның ішіндегі кез-келген папканы ағымдық ету, одан соң
дискетті алу.
Дискеттен файлдарды компьютерге көшіру үшін орындалатын әрекеттер:
1. Дискетті салу. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте Диск
3,5 (А) дегенді ағымдық етіп көшірілген файлды не файлдарды белгілеп
алу.
2. Көлденең мәзірдегі Правка – Копировать командасын немесе құралдар
панеліндегі Копировать кнопкасын басу.
3. С дискісіндегі папкалар тізімі көрсетілген бөлікте қажетті папкасын
ағымдық етіп, көлденең мәзірдегі Правка – Вставить командасмын немесе
құралдар панеліндегі Вставить кнопкасын басу.
4. Дискетті Алу.
Папкадан папкаға, дискетке, дискеттен компьютерге файлдардың
орнын ауыстыру үшін жоғарыдағы көшіру әрекетіндегі 2 пункттегі Копировать
командасының орнына Вырезать командасын орындау керек.
Керек емес папканы, файлды өшіруге орындалатын
әрекеттер:
1. Өшірілетін папканы, файлды немесе файлдар тобын белгілеп алу.
2. Құралдар панеліндегі Удалить кнопкасын басу.
Файл атына тышқан көрсеткішін апарып оң жақ кнопкасын бассақ оның
төмендегі суреттегідей контекстік мәзір көрінеді. Дискетке файлды көшіру
үшін осы контекстік мәзірден Отправить – Диск 3,5 (А) командасын орындау
керек. Бұл команданы беруден алдын дискетті компьютерге салып алу естен
шықпау керек. Файлды өшіру үшң Удалить командасын, файлдың атын ауыстыру
үшін Переименовать командасын орындаймыз. Контекстік мәзір арқылы файлдар
тобын көшіруге, өшіруге болады.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары
1. Файл.
2. Папка.
3. Проводник программасы.
Тапсырмалар:
1. 1-ші суреттегідей Обзор терезесін шақырыңдар
2. С:\STUDENT папкасының ішінен жаңа папка құрыңдар
3. Құрған папкаларыңа С:\Мои документы папкасынан бір файл және файлдар
тобын көшіріңдер.
4. Құрған папкаларыңа көшірілген файлды дискетке көшіріңдер.
5. Құрған папкаларыңның ішінен екінші бір жаңа папка құрыңдар
6. Дискетке көшірген файлдарыңды екінші құрған папкаға орын ауыстырыңдар
7. Екінші құрған папкадағы файлдарды, одан соң папканың өзін өшіріңдер.
8. Бірінші құрған папкадағы бір файлды оның контекстік мәзірі арқылы
дискетке көшіріңдер, бір файлды өшіріңдер, бір файлдың Атын
ауыстырыңдар.
Бақылау сұрақтары:
1. Проводник терезесі
2. Керекті папканы ағымдық ету. Ішкі папкадан бір інші деңгейлі папкаға
өту.
3. Папкадан папкаға, компьютерден дискетке, дискеттен компьютерге
файлдарды көшіру, файлдардың орнын ауыстыру.
4. Файлдарды топтау әдістері.
5. Керек емес файлдарды, папкаларды өшіру.
6. Контекстік мәзірі арқылы файлдарды дискетке көшіру, өшіру, атын
ауыстыру.
Әдебиеттер:
1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова
Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
3. Windows жүйесінің анықтамалығы.
№6 Лабораториялық жұмыс
Тақырыбы: Microsoft Word текстік редакторы терезесі.
Жұмыстың мақсаты: Word документтерін құру, сақтау, жүктеуді, текстік
документтің негізгі элементтерімен жұмыс істеуді үйрену.
Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:
Microsoft Word текстік редакторын іске қосу үшін Пуск - Программы –
Microsoft Word командалар тізбегін орындаймыз не жұмыс столында ярлыгы
болса сол арқылы іске қосамыз. Кей жағдайларда пайдаланушылар Word ярлыгын
Панель задач қатарына орналастырып қоюы мүмкін. Осы үш жағдайдың бірі
арқылы Microsoft Word текстік редакторын іске қоса аламыз. Word текстік
редакторын іске қосатын орындалатын файл аты winword.exe. Ол Programm Files
папкасының ішіндегі Microsoft Office – Office папкасының ішінде орналасқан.
Ярлық құру үшін осы файлға сілтеме жасау керек не болмаса Microsoft Office
папкасының ішінде орналасқан дайын ярлыққа сілтеме жасаса болғаны.
Word терезесінің элементтері:
1. Тақырыптар қатары – Microsoft Word программа аты, Документ 3 – ашлып
тұрған документтің атын білдіреді, егер документке ат қойылса сол ат
көрініп тұрады.
2. Көлденең мәзір – Wordта жұмыс істеуді қамтамасыз ететін командалар
типтеріне байланысты таңдамаларағ ішкі мәзір ретінде жинақталған.
3. Стандартты құралдар панелі – стандарты командалар кнопкасы
жинақталған.
4. Форматтау құралдар панелі – текстің форматын өзгерту командаларының
кнопкалары.
5. Таблицы и границы құралдар панелі - таблицамен жұмыс істеу
командаларының кнопкалары. Әр кнопканың қандай команданы орындайтынын
білу үшін тышқан көресткішін кнопканың үстіне апарып сәл ұстап тұрсақ
кнопканың оң жақ төменгі жағында коаданы атын көрсетеді. Кнопканың
суретінің өзі де атқаратын қызметін айқындайтын етіп таңдалған.
6. Көлденең және тік сызғыштар – қағаздың жан-жағынан қалған поля
өлшемдерін, текстің, суреттің парақта орналасу позицияларын көріп
отыру үшін қолданылады.
7. Жұмыс алаңы – текст жазатын жеріміз. Жұмыс алаңындағы парақтың
өлшемдерін қажетімізге қарай өзгертуге болады.
8. Тік және көлденең айналдыру жолақтары - жұмыс алаңының, яғни парақтың
экранға симай тұрған бөліктерін көру үшін қажет.
9. Рисование құралдар панелі - әртүрлі фигуралар сызу, оларды бояу
командаларын орындайтын кнопкалар орналасқан.
10. Сторка состояне (күй қатары) – Стр 1. документте 1-ші парақ ағымдық
болып тұр дегенді, 1 1 – бөлшектің алымы курсор орналасқан парақтың
нөмірін, бөлшектің бөлімін документтегі жалпы парақ санын білдіреді.
Ст 1 – жол нөмірін, Кол 1 – парақтың сол жағынан есептегендегі курсор
орналасқан позицияны білдіреді.
Microsoft Word –ты жүктеген кезде автоматты түрде жаңа документ
құрылады. Жұмыс істеу барысында бір документпен жұмысты аяқтап, екінші
бір документпен жұмыс істеу үшін жаңа документ құрып алу керек. Ол
үшін Файл – создать командалар тізбегін орындаймыз немесе Стандартты
құралдар панеліндегі создать кнопкасын тышқан арқылы таңдап сол
жақ кнопкасын бір ерт басамыз.
Жаңа документ құрылған соң парақтың жан-жағына поля қойып
алғанысыз дұрыс. Поля қою үшін Файл – Параметры страницы командалар
тізбегін орындасақ төмендегідей терезе шығады. (1-сурет).
Поля командасын таңдасақ 1- ші суреттегідей көрініске ие болады.
Верхнее, Нижнее, Левое, Правое дегендердің тұсындағы жоғары – төмен
қарағанда үшбұрыштар арқылы қажетті поля өлшемдерін қойып ОК
командасын басу кк. Размер бумаги командасын таңдасақ 2-ші
суреттегідей көрініске ие болады. Мұнда біз парақтың өлшемдерін
өзгерте аламыз. А4 – парақтың өлшемі (ксерокс қағазының өлшемі ).
Басқа парақтың өлшемдерін қою үшін А4 дегеннің оң жағындағы төмен
қарағанда ұшбұрышты бассақ парақтың әртүрлі өлшемдері шығады.
Керектісін тышқан арқылы таңдаймыз. Ескерту: - парақ өлшемдерін
таңдаған кезде принтер мүмкіншілігін ескерту қажет. Кей жағдайларда
парақты көлденеңінен қойып жазуға тура келеді. Ол үшін Ориентация
деген жерден альбомная командасын таңдасақ болғаны. Қайтадан тігінен
қою үшін Книжная командасын таңдау керек.
Текст терілетін тілді таңдау экранның оң жақ төменгі бұрышындағы кнопка
арқылы орындалады. CTRL+Shift клавиштері арқылы немесе тышқан көмегі арқылы
қажетті тілді таңдап алуымызға болады. Шрифтің түрін, өлшемін, стилін,
түсін таңдау Формат –Шрифт командасын таңдағанда шығатын терезеде (3-ші
суретте ) орындалады не Форматтау құралдар панелі арқылы орындалады.
Осы терезеден қажетті командаларының таңдап алуымызға болады.
Пайдаланушылардың көпшілігі Формат құралдар панелі арқылы жұмыс істейді.
Шрифтің түрін, өлшемін таңдау үшін кнопкасын пайдаланамыз. Төмен
қараған үшбұрыштарды тышқан арқылы таңдағанда шрифтің түрлерінің тізімі,
өлшемдердің тізімі көрінеді. Қажеттісін таңдаймыз. Қазақша жазу үшін
Kasakh дегені бар шрифті таңдау керек. Егер қазақша шрифті таңдасақ, текст
терілетін тілде қазақша болуы, орысша шрифтерін таңдасақ, терілетін тілде
орысша болуы керек. Сәйкес келмеген жағдайда әріптер орнына төртбұрыштар не
түсініксіз символдар шығып кетеді. кнопкалары арқылы шрифтің стилін
өзгертеміз. - әріптерді жартылай қалың етіп жазу, -қиғаш етіп
жазу, - әріптерді астын сызып жазу. Бұл кнопкаларды таңдағанда олар
ақшыл болып жанып тұрады. Олардың екеуін не үшеуінде қатар таңдай беруге
болады. Өшіру үшін қайтадан арқылы таңдасақ болғаны.
-тексті парақтың сол жақ шетіне туралау , -парақтың ортасына
туралау, - парақтың оң жақ шетіне туралау, - екі жақ шетінде
туралау. Осы кнопкаларды пайдаланып тексті парақтың парақтың қажетті жеріне
туралауымызға болады. Жазылған текст әдемі көріну үшін екі жақ шетін
туралау кнопкасын пайдаланамыз. - текстің түсін өзгерту кнопкасы.
Жазылып қойған текстің форматын (шрифтің түрін, өлшемін , тұүсін,
стилін т.б.) өзгертуге болады. Ол үшін форматы өзгертілетін тексті блоктап
(белгілеп ) алу керек. Тексті блоктауды екі түрлі жолмен іске асыруға
болады.
1. Тышқан көрсеткішін блокталатын текстің басына әкеліп тышқанның
сол жақ кнопкасын басып тұрып тышқанды төмен қарай қозғалту
керек. Бұл кезде қара түсті блокқа алына батайды. Текстің
керекті бөлігі бокталған кезде тышқан көрсеткішін жіберу қажет.
2. Курсорды блокталатын текстің басына әкеліп Shift клавишін бір
қолмен басып, екінші қолмен курсорды басқару клавиштерінің
керектісін басу арқылы орындаймыз.
Бір әріпті де блоктап, оның форматын өзгертуге болады. Блокты алып тастау
үшін тышқан курсорын кез- келген жерге қойып сол жақ кнопкасын басу керек.
Документті (файлды сақтау) сақтау
Документті сақтау үшін Файл – Сохранить командасын орындаймыз не
Стандартты құралдар панеліндегі сохранить кнопкасын таңдаймыз. Бұл
кезде төмендегідей терезе шығады.
Имя файла деген жерде файл атын жазып Сохранить командасын орындасақ
документ сол атпен Мои документы папкасына сақталады. Файл атын латынша,
орысша қоюға болады. Басқа папкаға сақтау үшін керекті папканы ағымдық етіп
файл атын жазып Сохранить командасын орындау керек. Документті текст жазбай
тұрып не болмаса шамалы жазғаннан кейін сақтап алған жөн. Кейін жазылған
текст бөліктерін сақтау үшін Стандартты құралдар панеліндегі Сохранить
кнопкасын басып отырсақ документ сол атпен сақтала береді. Бұл свет өшіп
қалған жағдайда документтің түгел өшіп кетуінен сақтайды.
Кей жағдайларда сақталған файлдың атын ауыстырға тура келеді. Ол
үшін Файл – Сохранить как командалар тізбегін орындасақ жоғарыдағы терезе
шығады, Имя файла деген жерде жаңа ат жазып Сохранить командасын орындасақ
болғаны.
Файлды жабу үшін Файл – Закрыть командасын орындау керек не көлденең
мәзірдің оң жақ шетіндегі кнопкасын таңдаймыз. Файлдағы соңғы
жазылған текст сақтамай Закрыть командасын орындасақ мынадай терезе шығады.
Да - ны таңдасақ өзгеріс сақталады.
Нет – ті таңдасақ өзгеріс сақталмайды.
Отмена – ны таңдасақ Закрыть командасы орындалмайды.
Документті (файлды) ашу
Сақталған документті ашу үшін Файл – Открыть командалар тізбегін не
болмаса Стандартты құралдары панеліндегі Открыть кнопкасын таңдаймыз.
Мынадай терезе шығады:
Қажетті файлды іздеп тауып, файлдың атын тышқан арқылы белгілеп тышқанның
сол жақ кнопкасын екі рет жылдам басу керек не Открыть командасын орындау
керек. Word – та бірнеше докуметті қатар ашып жұмыс істеуге болады. Ашылған
документтердің аттарын көлденең мәзірдегі Окно таңдамасының ішінен көруге
болады. Ағымдық документ атының тұсында белгі тұрады. Тышқан арқылы басқа
документтің атын таңдасақ сол документ ағымдық болады, яғни мазмұны экранда
көрінеді. Ашылған документтерді жоғарыдағы файлды жабу командаларының
арқылы біртіндеп жабамыз.
Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары:
1. Word терезесінің элементтері.
2. Файл мәзірі.
3. Формат мәзірі.
Тапсырмалар
1. Microsoft Word программасын іске қосыңдар
2. Документтің жан-жағына 2 см поля қойыңдар
3. Өмірбаяндарыңды жазыңдар. Шрифтің түрін, өлшемін өз еріктеріңше
таңдаңдар.
4. Өмірбаяндарыңды жазып болғасын Мои документы папкасына
Автобиография деп сақтаңдар.
5. Файлды жабыңдар.
6. Файлдарыңды ашыңдар.
7. Текстегі әр сөздің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz