Баянауыл ұлттық паркінің туристік маршруттары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 БАЯНАУЫЛ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕР ҚҰРУҒА МҮМКІНШІЛІГІ 5
1.1 Баянауыл ұлттық паркінің туристік – рекреациялық ресурстары 5
1.2 Ұлттық саябақтың туристік инфрақұрылымы: коммуникация, жол 11
тораптары, байланыс
1.3 Баянауыл ұлттық паркінің туристік маршруттары 12
2 БАЯНАУЫЛ ҰЛТТЫҚ ПАРКІНДЕ ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІ ДАМЫТУ АЛҒЫШАРТТАРЫ 14
2.1 Баянауыл ұлттық паркін туристік бағытта дамыту бағдарламаларында 14
туристік кластер құру мәселесі
2.2 Баянауыл ұлттық паркінде туристік кластер құру жолдары 26
ҚОРЫТЫНДЫ 33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 35
КІРІСПЕ
Елімізде туризм экскурсиясын кең көлемде дамытудың маңызы мен
қажеттілігі мемлекеттік құжаттарда нақтылы көрініс тапқан. Бүгінгі таңдағы
өзекті мәселенің бірі - Қазақстанның экономикасын көтеріп, халықтың әл-
ауқатын жақсарту болса, оның бір жолы - туризм. Қазақстанда кейінгі жылдары
туризм көпшілікті қамтитын ең дамыған демалыс түріне айналып келеді.
Туристік саяхат жасау - дене шынықтырумен бірге адамның дүние танымын да
өсіреді. Ол тек қана демалудың тәсілі емес, адамдарды мәдени және рухани
жағынан көтереді. Сол сияқты адамның денсаулығын да жақсартады. Туризм
адамдарды табиғат көркімен, ерекше сұлу жерлермен таныстырады. Туған өлкеде
саяхат жасау адамдардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады. Баянауыл
саябағы аумағы атқаратын қызметіне қарай қорықтық, қорықшалық және демалыс
белдемелеріне бөлінген. Қорықтық белдемеде шаруашылық жұмыстардың қай
түріне болса да тиым салынып, биологиялық алуан түрлілік, экожүйелер
қорғалады. Қорықшалық белдемде шаруашылық жұмыстар белгілі бір тәртіппен
шектеулі түрде жүргізіледі. Демалыс аймағына келушілер саны да реттеліп
отырады. Баянауыл ұлттық табиғи саябағының табиғат қорғауды адам игілігі
үшін ұқыпты пайдалануды насихаттау ісінде алатын орны ерекше, ғылыми,
мәдени және эстетикалық маңызы зор.
Алғашқы бетте ішкі туризмді дамытуға талпынған мемлекетіміздің әр
облысында арнайы бағдарламалар сап түзеді. Павлодар облысындағы 2010-2012
жылдарды қамтитын өңірлік туризмді дамыту бағдарламасы жүзеге асуда.
Өңіріміздің жалғыз танымал бренді, келушілердің көзін тартып, еріксіз
еліктіретін жер жәннаты Баянауыл өлкесінде заманға сай инфрақұрылым жасау,
туристік өнімдердің желісін құру аймақ алдында тұрған маңызды
міндет.Баянауылдың тұнған сұлу табиғатына қатысты біз әңгімелеген жайларға
қарап отырып-ақ, елімізде тарихи, экологиялық, спорттық және экстремалды
туризмнің бірнеше түрін шоғырландырып, дамытуға толық мүмкіндік бар екенін
көрдік. Жалпы еліміз бойынша кенжелеп қалған туризм саласын баянауылдықтар
жоғарыдан нұсқау күтіп отырмай-ақ, дер кезінде қолға алып, ұтымды
пайдаланған кезде ғана тоз-тозы шыққан ауыл жолдары жөнделіп, мәдениет
үйлері қалыпқа келтіріліп, таза ауыз су мәселесі шешіліп, ауданның
әлеуметтік-экономикалық тұрмыс деңгейі біршама көтерілер еді. Баянауыл
мемлекеттік ұлттық паркі аймағындағы туризмді дамыту мәселесі қаржыға кеп
тірелген уақытта инвесторлардың да көмегі ауадай қажет болды.
Енді осынау бір туристік потенциалы толығымен қамтылған жердің туристік
әлеуетін көтеру мәселесі бар. Бұл аймақтағы табиғи-тарихи ресурстардың мол
болғанымен ондағы туристік кластердің дамымауы бұл аймақтағы туристік
әлеуетті көтермейді.
Жұмыстың зерттеу обьектісі: Жұмыстың тікелей зерттеу обьектісі болып
Баянауыл аймағы мен Баянауыл ұлттық саябағы болып табылады және де қосымша
обьект ретінде баянауыл аймағымен шекаралас Павлодар облысының басқа
аудандары мен Павлодар және Екібастұз қалалары.
Жұмыстың зерттеу пәні: Баянауыл аймағының туристік-рекреациялық, тарихи-
мәдени және әлеуметтік-экономикалық ресурстарына баға беріп, осы
ресурстардың туризмді дамытудағы мүмкіншілігін ашып көрсету.
Жұмыстың өзектілігі: Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи саябағының
туристік - рекреациялық даму мүмкіншіліктерін айқындап, осы өлкенің
рекреациялық қуаттылығын көрсету және табиғатты пайдалану принципіне
негізденіп, оның табиғи ортасын сақтауды қамтамассыз ету. Осы өлкенің
табиғи-туристік мүмкіншіліктерін бағалай отырып аймақты үлкен халықаралық
дәрежедегі демалыс орнына айналдыру. Туристер мен демалушылардың демалу
мүмкіншіліктері толық көрсетілді. Қазіргі мүмкіншіліктер мен келешекте
болуға тиісті мүмкіншіліктерге ұсыныстар жасалды. Ауданның туристік-
рекреациялық, әлеуметтік-экономикалық, тарихи-мәдени мүмкіншіліктеріне
қарай туристік кластер құру мәселесіне талдау жасалды.
Жұмыстың мақсаты: Баянауыл аймағының туристік мүмкіншіліктері мен оның
экономикалық-әлеуметтік жағдайына талдау жасап, ауданда орналасқан негізгі
туристік нысан болып табылатын Баянауыл ұлттық саябағынада туризмді және
туристік кластерді қалыптастыру мен дамытатын негізгі факторларды анықтау.
Туристік ресурстарына талдау жасай отырып туристік кластер құру
мүмкіншіліктері мен мәселелеріне тоқталу.
Жұмыстың міндеті:
- Ұлттық саябақтардың туризмге байланысты теориялық және тәжірибелік
негіздерін зерттеу, даму тарихын анықтау, туристік кластер құру мәсәлесін
қарастыру
- Ұлттық саябақтардың шаруашылығы саласының инфрақұрылымы мен экологиясын
қарастыру;
- Баянауыл аймағының қазіргі туризм ахуалына талдау жасау.
- Баянауыл ұлттық саябағының мәдени-тарихи туристік нысандары және олардың
туризмдегі пайдалану тиімділігін сипаттап анықтау.
- Баянауылдың туристік әлеуетін көтеру жолдарын қарастыру.
- Баянауыл аймағында туристік кластер құру үшін қажетті факторлардың
мүмкіншілігін бағалау
- Ұлттық саябақтағы туристік кластерді құрайтын факторларды қалыптастыру.
- Баянауыл аймағының табиғи ресурстардың туристік мүмкіншіліктерін сараптау
және рекреациялық құндылығын анықтау;
Ғылыми-әдістемелік маңызы: Баянауыл ұлттық саябағының мәдени -тарихи
туристік нысандары және олардың туризмдегі пайдалану тиімділігі
көрсетілген.
Зерттеудің ақпараттық және ғылыми-әдістемелік базасы: Бітіру
жұмысында көбінесе туризм саласына байланысты мемлекеттік стратегиялық
бағдарламалар мен Павлодар облысының туризмді дамытуға арналған
бағдарламалары басшылыққа алындыю Сонымен қоса Баянауыл аймағы жайлы
оқулықтар мен ғылыми жұмыстар қарастырылды. Туристік кластерді
ұйымдастыруға байланысты шетелдік тәжірибеде назардан тыс қалмады.
Тәжірибелік маңызы: Баянауыл ұлттық саябағының туристік әлеуеті, оның
ішінде, Баянауыл ұлттық саябағының инфрақұрылымы толығымен көрсетілген.
Баянауыл ұлттық саябағының туристік-рекреациялық, мәдени-тарихи,
әлеуметтік-экономикалық ресурстарының мүмкіншілігі бағалана отырып туристік
кластер құру және туризм және экскурсиялық ерекшеліктеріне байланысты
маршруттар мен турлар құрастырылды.
1 БАЯНАУЫЛ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕР ҚҰРУҒА МҮМКІНШІЛІГІ
1.1 Табиғи туристік – рекреациялық ресурстар
Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи паркі Павлодар облысының оңтүстік-
шығысында (Баянауыл ауданында) Екібастұз қаласынан 100 шақырым жерде
Орталық-Қазақстандық ұсақ шоқылардың шетінде орналасқан Қазақстан
Республикасындағы ұлттық парк. Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарының қатарына кіреді. Парк 1985 жылы құрылып, Қазақстанның бірінші
ұлттық паркі болып табылады. Баянауыл тау сілемінің табиғи өсімдік әлемі
мен жануарлар әлемін сақтау және қалпына келтіру қажеттілігі паркті
құрылуына негіз болып табылды. Парктің жалпы аумағы 68 453 га. құрайды.
Парктің аумағы Қазақтың ұсақ шоқылары шегінде орналасқан, ол жоғарғы
палеозой кезеңінің өзінде ірі таулы мекен ретінде қалыптасып, континенттік
құлдыраудың ұзақ тарихын басынан кешірді, сондықтан қазіргі уақытта оның
қатысты шағын биіктіктері бар (теңіз деңгейінен 400-ден 1027 м-ге дейін
жоғары). Баянауылдың ең жоғары нүктесі (1027 м) Ақбет тауы. Аңыз бойынша
тау Ақбет деген қыздың құрметіне аталды, өзі сүймейтін адамға тұрмысқа
бергені үшін таудан құлаған.
Баянауыл таулы–орман массивіне таулы және жазықты он бір түрлі аймаққа
бөлінеді .
1. Территориялық қорықты қозғалмалы зона. Аймақтың 77 пайызын қамтиды. Бұл
ландшафты–экологиялық сипаттама және ландшафтық участіктерді, жануарлар мен
өсімдіктерді, құстарды, жойылып бара жатқан ландшафты қалпына келтіру
мақсаты көзделеді. Қорғармалы территориялар өздерінің ерекшеліктеріне қарай
зона тар-мақтарына бөлінеді
- қорық режиміндегі зона тармағы;
- заказник режиминдегі;
- ландшафты біртіндеп қалпына келтіру;
- жас қарағайлы ормандар бөлігі.
2. Демалыс рекреациялы зона. Территорияның 15 процентін қамтиді.
Табиғи ортаны сақтау және оған адам жіберуде күшті қадағалау мақса-
тымен территорияға белгіленген шаршрут бойынша зонаға саяхат жасау-ға
рұқсат етіледі. Ондай маршрут Баянауыл және Баян тауы маңында орналасқан.
Ол жерлерде табиғат ескерткіштері және әдемі көріністер көп. Екінші бір
маршрут Біржан мен Торайғыр көлінің маңында орналасқан. Өз кезеңінде зона
тармақтарына бөлінеді:
- рекреациялық кешендер мен қызмет көрсету орталығы;
- туризм мен экскурсиялық, яғни интенсивті түрде адам қатынайтын зона
тармағы;
- қысқа мерзімдік демалыс үшін рұқсат етілетін жер;
- парктің буферлік зонасы;
- экскурсиялық танамыдық зона;
1 2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12
Қорғалатын зона
1- қорық режиміндегі зона тармағы
2- заказник режиміндегі
3- ландшафты біртіндеп қалпына келтіру режиміндегі
4- жас қарағайлы ормандар бөлігі
Рекреациялық шаруашылық зона
5- рекреациялы комплекстер мен қызмет көрсету орталығы
6- туризм мен экскурциялық түрде адам қатынайтын зона тармағы
7- қысқа мерзімдік демалыс үшін рұхсат етілетін жер
8- парктің буферлік зона
Қорғалатын рекреациялық зона
9- экскурсиялық танымдық туризм зона тармағы
10- энтенсивтік туризм яғни адам жіберу зона тармағы
11- қоныстық пункт
12- табиғи парктың шекарасы
Сурет 1. Баянауыл ұлттық паркінің территориялық жіктелуі [1]
Аймақтың геологиялық тарихи ұзақ уақытты қамтиды. Бұл жерлерде әр
түрлі қатпарланулар және интрузиялардың иеленулері болып отырған. Өте
күшті суланудың әсерлері төменгі және орта девон кезінде өткен. Ортаның
девонның аяғында вулканизм сөніп орнына шөгінді жыныстардың жинақталуы орын
алған.Төменгі карбоннан соң бұл аймақ жалпы көтерілуге ұшыраған. Пайда
болған тау системасы полезойдан бастап триасқа дейін үнемі денудацияланып
отырған, олегеоценде аймақ қайтадан көтерілу нәтижесінде су эрозиясы күшті
орын алған.
Жасыбай көліне келер жолдың бойында, тау өлкесінің шегінде жеке дара
төбе етегінен шың құзы Қос батырдың басы тұр. Дулығасын маңдайына
көлеңкелей баса киіп, түсі салқын Жас батыр қырға қыранша көзін тігіп,
өлкеде жатқан елінің сақшысы болып тұрса, артындағы ақылшысы қаба сақал,
абзал жүзді Кәрі батыр осы өлкеде бейбіт жатқан еліне, сұлу табиғат
ортасына мерейі қанып, маужыраған сезіммен етекке көз салады. Қос батырдың
сыртындағы өлкеде бейбіт өмірдің белгісіндей Көгершін тас шыңы тұр.
- спело- альпинизм (Найзатас, Қоңыр әулие үңгірі , Драверт гроты т.б );
- діни ( Мәшһүр Жүсіп Көпеев сынды қасиетті адамдардың мазалары, әулие
бұлақ сияқты қасиеті мол бұлақтар т.б.);
- тарихи – мәдени (тастағы жазбалар, қорған қалдықтары, мұражайлар тізбегі,
тарихи оқиғалар) ;
- велотуризм (Жасыбай жол торабында) және т.б. туризм түрлерін атауға
болады , ол үшін өлкеде туристік – рекреациялық ресурстар жеткілікті;
Туристік – рекреациялық ресурстарының көп бөлігін белсенді және
танымдық туристік саяхаттарға қолдана отырып, тиімді экономикалық мақсатта
пайдалануға болады. Өлкенің туризмді дамыту мақсаттарын төмендегідей
сипатта айқындауға болады:
- тиімділігі жоғары туризм индустриясын жасай отырып, туризмді эканомиканың
кірісті саласына айналдырып , халықаралық туристік рынок шығаруға
қабілеттілігін арттыру;
- өлкенің туристік потенциялын арттыру;
- мәдени – тарихи және табиғи рекреациялық ресурстарды сақтау мен тиімді
пайдалану ;
- қоршаған ортаны қорғау шараларын қамтамасыз ету және мәдени мұраны
сақтау;
- туризм саласындағы халықаралық ынтымастықты дамыту;
- туристік іс әрекеті мемлекеттік реттеу;
Паркте өсімдіктің төрт түрі бар тоғай, орманды дала, орман мен
шабындық. Горчаковскийдің мәліметтері бойынша Баянауыл МҰТП-де 441 жоғары
тамырлы өсімдіктер есептелген. С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік
университет қызметкерлерімен 2005-2008 жж. аралығында ҚР қоршаған ортаны
қорғау министрлігі шеңберінде өткізілетін Қоршаған ортаны қорғау саласында
ғылыми зерттеулер бағдарламасына сәйкес БМҰТП тұрақты дамуын қамтамасыз
ету бойынша экологиялық зерттеулер тақырыбында ғылыми зерттеулер
жүргізіліп, 475 түр анықталды, түгендеу мәліметтері бойынша жалпы саны 4
бөлімгі, 6 классқа, 72 тұқымдасқа, 260 текке , 485 түрді құрайды. Жаңадан
қосылған учаскелерді ескере отырып, тізім 500 түрге дейін өсті, мәліметтер
ТОО Ecology Buseness Consulting-2007жүргізген зерттеулерінен берілді. Бұл
жерде қазақтың ұсақ шоқысының өсімдіктер дүниесінің үштен бір бөлігі
кездеседі. Ең көп таралғаны күрделігүлділер (Asteraceae), астық тұқымдастар
(Роасеае), раушангүлділілер (Rosaceae), бұршақтылар (РаЬасеае), ерінгүлдер
(Eamiaceae) қалампырлар (Caryophyllaсеае).
Көктемгі жанаргүл Қазақстанда өсетін сегіз түрдің ішіндегі ең әдемісі
және ең сирек кездесетіні. Бұл өсімдік бұрыннан халықтық медицинада жүрек
ауруына қарсы қолданылған. Үнемі тегіс жинау салдары бұл түрдің азайып
кетуіне әсер етті. Сонымен қатар сәндік мақсатта жанаргүл өте тартымды.
Сурет 2. Ақбет тауы [1]
Баянауыл ұлттық паркінде 9 көл бар. Алты көл айдыны бір шаршы
километірден аспайды, тек үш көл ғана 1 км ден 7,4 шаршы километірге дейін
алқапты алып жатыр. Барлық көлдің аумағы 15,3 шаршы километр және ол ұлттық
парк аумағының 3 %-тін құрайды. Орман ағаштары біркелкі өспейді. Жоғары
биоклиматтық белдеуде қарағай, арша мен таңқурай өседі. Төменгі аймақта
қарағай, қайың мен қоса арасында терек араласқан ағаштар кездеседі.Тау
өзегі мен ойпаң жерлерде қарағай мен қайыңы бар сирек ағаштар, сондай-ақ
жазық жерлерде – шөбі шүйгін көктерек өседі. Тау өзеншесі мен бұлақтарын
қуалай қайың, жабысқақ қараағаш араласқан тал, мойыл өседі. Бұталардан -
қарақат, таңқурай, итмұрын, кәдімгі шәңкіш және Сібір шетені өсіп шығады.
Аласа таулы Баянауыл жерінің өсімдіктер дүниесін 260 түр мен 72 тұқымдас
жалпы алғанда 518 өсімдік құрайды. Бұл алқапта жұмыс істеген ботаниктер
сирек кездесетін өсімдіктер өсетінін анықтаған [38].
Паркте шомылуды, тауларда серуендеуді, шыңдарға өрмелеуді, тау
велосипедтерімен жүруді қоса алғанда бірнеше демалыс түрлері бар. Көптеген
демалу аймақтарында туристік экскурсиялар жүргізіледі, онда белгілі бір
төлем төлеп, парктің негізгі көз тартар жерлерін – “киелі үңгірді”, “тас
басты” және тағы басқаларын көруге болады. Жасыбай көлі басқа көлдер
арасында суы ең таза және мөлдір болғандықтан, негізгі шомылатын жер болып
табылады. Сонымен бірге оның жағасынан көркем көрініс ашылады. Дәл осы
көлдің жағасында көптеген демалу аймақтары жұмыс істейді, жағажайда
катамарандар, еспелі және мотормен жүретін қайықтары жалға беріледі.
Туристерді Баянауылда көп ғасырлар бойы желмен және сумен мүжілгендігі
нәтижесінде ғажайып кескіндерге айналған, кейбір кезде жануарларға,
адамдарға немесе таудан түсіп келе жатқан жүк машинаға ұқсайтын жеке шыңдар
мен тастар ерекше қызықтырады. Барынша әйгілі шыңдардың арасында — тас
бас мүсіні, оның Кемпір тас деген атауы кең тараған. Белгілі бір жағынан
байқап қарағанда ол шынымен шашсыз, тіссіз, кекесін зұлымдықпен күліп
тұрған кемпірдің басына ұқсайды. Ғажайып түрдегі басқа тастардың арасында
– түйе, мамонт пен горилланың бастары, А.С. Пушкиннің қырынан қарағандағы
сұлбасы, ұшатын тарелка, динозавр, көгершін, жылқының басы және көптеген
басқа да тастар бар. Шыңға өрмелеушілер арасында Бөлке тауы және Ер
жүректілер шыңы, сондай-ақ ең биік тау ретінде Ақбет тауы кең тараған.
Бөлке тауының шыңында құрғақшылық кезінде тартылатын алты көл орналасқан.
Сурет 3. Жалмауыз кемпір бейнесіндегі тас мүсін [1]
Сурет 4. Қоңыр Әулие үңгірі [1]
Бұндағы көз тартар жер — киелі Қоныр Әулие үңгірі. Сенімдер бойынша
үңгірге кірген әрбір адам оның қабырғасына алақанын қойып тілек тілесе,
одан кейін шыға беріске басын бұрмай үңгірден шықса, оның тілегі орындалады
деп есептеледі. Сонымен бірге үңгір баласы жоқ ата-аналарға балалы болуға
көмектеседі деген сенім бар, ол үшін үңгірде арнайы рәсім орындау керек
екен. Бұның рас-өтірігіне қарамастан, үңгірге кіруге болатын күндері
туристер көптеп келіп жатады. Ол барынша жоғары жерде орналасқан, оған
апаратын тік өрдің бір жақырымдай жерін жаяу өтуге тура келеді. Соңғы
жылдары жолдың соңғы аса тік бөлігінде бұл мақсаттарға арнап арнайы ағаш
саты орнатылған.
Сабындыкөл көлі Баянауыл селосында, Ақбет пен Нияз тауларын екіге
бөлген орында орналасқан. Су жиналым ауданы жалпы 35,9 км2, су бетінің
айдыны 7,4 км2. Көл қазаншұңқыры Баянауыл тауларында орналасқан. Су
айрықтың абсолютттік белгілері 50-1022 м шегінде ауытқиды. Суқойманың
қазаншығы ретінде ендік тектоникалық жарылыспен жасалған қазаншұңқыр болып
табылады. Ағаш өсімдік түрлері су жиналым ауданының 75% алып жатыр, шамамен
4-5%батпаққа айналған. Көл жоспар бойынша қисық алмұрт тәрізді пішінге ие
және жағалау сызығы қаттты тілімденген. Оның батыс шегіндегі су беті мен
солтүстік-батыс жағалауының уақытша суағының арнасы жағалаудан құрақпен
қапталған. (ені 10-200 м). Оңтүстік және оңтүстік-шығыс жағалаулары ені 5-
10м және кей жерлері ірі жартасты тау беткейлерінен құралып, шығысыстағы
обвалды жағалауының биіктіі 5-7 м биіктікке ие және жартасты болп келеді.
Максималды амплитудасы су деңгейінен шамамен 2,7м ауытқиды., жылдық сулы
жылдар бойынша орта есеппен 0,6м. Көлдің ең терең жері 9,5м, басым
тереңдігі 6м. Көлдің суы тұщы, су құрамы гидрокорбонатты натрийлі. Судың
температурасы 2,8 ден 19,3 ˚С жетеді.
Сурет 5. Жасыбай көлі [1]
Жасыбай көлі Ақбет пен Өгелең шыңдары арасындағы жазық тәрізді терең
өткелде орналасқан. Су беті айдыны 3,7 км2, су жиналым көлемі 31,7км2.
Орманмен жабылуы 90% . Су қойма қазаны ретінде бөлшектенген беткейлі
тауаралық ойыс болады. Көл жоспар бойынша алмұрт пішінді жоспарға ие.
Көлдің оңтүстік-батыс бөлігінде жартасы арал орналасқан (100-300м).
Жағалаулары тау беткейлері граниттерден құрылған көбінде тік құзды
тауаралық тектоникалық ойысты келеді. көлдің оңтүстік-батыс бөлігінде
жартасы арал орналасқан (100-300м). Жағалауларын көбінде гранитоидтармен
қалыптасқан тік және эрозиялық тораппен қатты тілімденген тау беткейлері
құрайды. Кей жерлерде биіктігі 2,4м жайпақ жаға орналасқан. Жағалау
жағажайы жіңішке келген (10-30м), құмды. Түбі тегіс, құмды әр жерде тас
кесектері бар. Максималды тереңдігі 14 м, көп жерінде 9-10м. Көл суы тұщы,
амиак іздері табылған.
Торайғыр көлі Баянауыл тауларының солтүстік жағалауында орналасқан. Су
жиналымының жалпы ауданы 2,9км2, ал су бетінің айдыны – 1,9км2. Су жиналымы
таулы және шоқылы бөлікке анық бөлініп жатыр; алғашқысы оңтүстікте
орналасқан (Баянауыл мемлекеттік ұлтық парк аумағында), екіншісі
солтүстікте (парк аумағынан тыс жерде). Таулы суайрық бөлігінде абсолютті
белгілер 800-1027м жетеді (Ақбет тауы). Су жиналымының таулы, неғұрлым
активті бөлігі тік, көбінесе жартасты беткейлі жерлер арралас ормандармен,
ал етектерінде өскіндер мен шіліктермен тілімденген. Алқаптың солтүстік
шоқылы еніп кеткен бөлігінің тереңдігі 15-50м болатын таяз логтармен
бөлшектенген. Ормандар мен бұталар 35% алып жатыр. Су қойманың қазаншығын
тектоникалық түзілісті суға толы терең беткейлі ойыс құрайды. Көлдің су
беті өсімдіктерден бос. Көлдің оңтүстік-батыс бөлігнде мөлшері 80х250 және
30х8 м тең болатын екі жартасты арарл орналасқан. Оңтүстік және батыс
жағалаулары кристалдық жыныстардан құралған тік және биік. Шығыс және батыс
жайпақ жағасының беткейлері (биіктігі 4 м) көп мөлшерлі ұсақталған және
кесекті ірі түйірлі құмдардан құралған. Түбі тегіс, қатты құмды-гравийлі
орталыққа қарай сәл қисайған. Максималды тереңдігі 11 м, көп жерінде – 6м.
Көл суы біраз тұзды, құрамы гидрокарбонатты-хлорлы натрилі.
Ұлттық парк аумағында 20 шақты бұлақтар мне уақытша су ағындары бар.
Ең ірілері: Шетеспе, Кенді, Телеубұлақ (Малдыбұлақ), Рыбный ключ, және
Баянауыл тауларының шығыс беткейінде , Жасыбай көлінің батысында орналасқан
бірқатар атаусыз бұлақтар. Шетеспе өзені (Еспе) Баянауыл тауларының
оңтүстік-батыс беткейінде ағын түзеді, Малайка шатқалында жер асты
суларының арқасында екі бұлақ түрінде тұзды тартылуға таяу Комбобсор көліне
келіп құяды.өзеннің ұзындығы 33 км, сужиналымының ауданы 227 шаршы шақырым.
Өзеннің жалпы құлау көрсеткіші 181 шаршы шақырым, орташа қисаю көрсеткіші
5,5% [2].
1.2. Ұлттық саябақтың туристік инфрақұрылымы: коммуникация, жол тораптары,
байланыс
Баянауыл мемлекеттік табиғи ұлттық саябақтың рекреациялық орталығы
ретінде 1-ші орында Жасыбай көлі және оның маңайы болғандықтан, мұнда екі
жол торабы болады. Олар:
1. Баянауыл – Жасыбай жол торабы;
2. Торайғыр – Жасыбай жол торабы.
Біріншісінің жолын сипаттай кететін болсақ, ол ауданның орталығы
Баянауылдан 15км-ге созылған. Жол құрамы негізінен асфальтті. Ол тау
жоталары арқылы асып түседі. 150-200м биіктіктен түсетіндей жыланның пішіні
ретінде төселген, яғни бұл жол 10-нан аса бұрылыстардан тұрады. Автобуспен
келген туристерді, қонақтарды таудың басында түсіріп, автокөлік жүгізушісі
төмен қарай өзі көлікпен аялдап, ботаникалық бұлақтың басында тосады. Ал
қонақтар баспалдақ арқылы жылан пішінді жолды кесіп өтіп өз жолдарын
қысқартады. Осы жол арқылы табиғаттың келбетті әсем көрінісін байқауға
болады. Себебі мұнда Жасыбай көлі қазан шұңқырда орналасқаны және оны
қоршап тұрған таулар, күннің көзі таудың арғы беткейіне батуының әсем
суреттемесін айқын көруге болады.
Екінші жол торабы Баянауылға 18км жетпей басталады. Ол негізінен
қазақтың ұлы жазушысы, 27 жасында дүниеден қайтқан Сұлтанмахмұт
Торайғыровтың туған жері арқылы өтеді. Жолда кездесетін нысандарды атай
кетсек, оларға С.Торайғыровтың зираты, Сәкен шыңы және оның
бөктерлерінен бастамасын алатын бұлақ көзі (қазіргі кезде осыдан Баянауыл
атты Баян-су ЖШС минералды су шығарады)жатады. Торайғырдан батысқа қарай
созылған жол асфальтті емес, жай ғана елді-мекен жолына айналады. Жасыбайға
бағыт алған уақытта жолдың сол жағында жердің астынан шыққандай
Кемпіртаскөрінеді, одан ары Жасыбайға жете берген жолында Найзатасты
көруге болады. Міне,осы екі жол негізгі екі жол торабы болып табылады.
Бірақ одан басқа жаяу жүретін туристер, демалушылар,қонақтар және Баянауыл
елді мекенінің тұрғындары да көптеген асулар арқылы жүруге болады. Осы
асулар қайдан пайда болды деп сұрасаңыздар, Баянауыл таулы өлкесі тарихи
ескеркіштер мен оқиғалар өткен орындарға өте бай. Автомобиль жолдарының
техникалық жай-күйін жақсарту, аудан жолдарында автокөліктің қауіпсіз және
үздіксіз жүруін қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар жүргізіледі [3].
Жолдар. Аудан бойынша аудандық маңызы бар автожолдардың ұзындығы 356
км, шаруашылық аралығындағы жолдар 98,7 км. Жолдардың жалпы ұзындығының 50
пайызынан астамының жағдайы қанағаттанарлықсыз, ауыртпалықтың өсуі және
ауыр автокөліктердің артуы салдарынан жол жамылғыларының бұзылу қарқыны
елеулі түрде жеделдеп отыр. Қаражаттың шектеулі болуы себебінен
автожолдарды жөндеу және қалыпты жағдайда ұстау жұмыстары толыққанды
жүргізілмейді, бұл жол жамылғыларының тозуына әкеліп соғады. Уақытынан
бұрын бұзылу процесін тоқтату нормаларды қатаң сақтау және жолдарды жөндеу
арқылы мүмкін болады [4].
Баянауыл-Угольное, Қаражар-Южное, Алексеевка-Жанажол, Жаңатілек-Жаңа
Жайма жолдары жалпы ұзындығы 186,3 шақырым күрделі жөндеуді, басқа жолдар
орташа жөндеуді қажет етеді. Жөндеу жұмыстары бұзылған жол учаскелерін
қалпына келтіруге және автомобиль жолдарының жалпы көліктік-пайдалану
жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.
Жолдарға орташа жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін 2009 жылы аудандық
бюджеттен 14228 мың теңге бөлініп, оның ішінде Баянауыл-Угольное жолын
жөндеуге 10801 мың теңге, Торайғыр ауылына баратын жолды жөндеуге 2900 мың
теңге, сметалық жобаға 527 мың теңге қарастырылған. 2009 жылдың қаңтар-
маусымында 1042,0 мың теңге жопарланып, 984 мың теңгесі (94,4%) игерілді.
Аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын ағымдағы жөндеуден өткізуге және
қалыпты жағдайда ұстауға 2009 жылы аудандық бюджеттен 10772 мың теңге
қаражат бөлініп, қаңтар-мамыр айларында 100% игерілді.
Ауылдардың ішіндегі жолдардың қалыпта ұстауын қамтамасыз етуге 2009
жылдың басында аудандық бюджеттен 16530 мың теңге бөлініп, мамыр айында
бюджетке енгізілген өзгерістерге сәйкес қосымша 3000 мың теңге бөлініп,
барлығы 19530 мың теңге игеру жоспарланып отыр. Оның ішінде Баянауыл
ауылына 9530 мың теңге, Майқайың ауылына 10000 мың теңге қарастырылып отыр.
Есептік кезеңде 7529 мың теңге игеру жоспарланып, 2996,8 мың теңгесі
(39,8%) игерілді. Баянауыл ауылы бойынша 2063 мың теңге үнемдеу, 1569
теңгеге сметалық құжаттардың дайын болмауы және 900 мың теңгеге счет-
фактуралардың дұрыс ресімделмеу себептерінен қаржы игерілмей отыр [5].
Демалыс орындарындағы телефон байланысы туралы айта кететін босақ,олар
тек қана демалыс үйлерінде бар еді, бірақ қазіргі кезде аудан орталығы
Баянауылға ұялы телефонның спутниктері құрылды, бұл бірден-бір
жеңілдік.
Ұлттық саябақ инфрақұрылымын саралау барысында Баянауыл мемлекеттік
ұлттық табиғи саябағының туристік - рекреациялық даму мүмкіншіліктерін
айқындап, осы өлкенің рекрация қуаттылығын көрсету және табиғатты пайдалану
принципіне негізденіп, оның табиғи ортасын сақтауды қамтамассыз ету. Осы
аймақты үлкен халықаралық дәрежедегі демалыс орнына айналдыру. Осы өлкенің
қазіргі жағдайы мен мүмкіншіліктерін есептеу арқылы көрсету. Математикалық
сараптамалар жасалып, тарихи деректер жинақталды. Туристер мен
демалушылардың демалу мүмкіншіліктері толық көрсетілді. Қазіргі
мүмкіншіліктер мен келешекте болуға тиісті мүмкіншіліктерге ұсыныстар
жасалды. Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің туристік –
рекреациясын дамыту жолдарын көрсетіп, адамдардың көңілді демалуы үшін
табиғатты табиғи қалпына келтіру барысында Ұлттық парктің экологиялық
жағдайы және туристік-рекреациялық даму мүмкіншіліктері келесі бөлімде
қарастырылады [6].
1.3 Баянауыл ұлттық паркінің туристік маршруттары
Ұлттық саябақтың экологиялық маңызы туристік іс-әрекеттермен тікелей
қатысы бар. Оған себеп қоршаған орта мен адамдардың арақатына-сының
нәтижесі. Ұлттық саябақтың мемлекет тарапынан қорғауға алынуы-на
байланысты табиғатының әсемдігі мен сипатталады Яғни бұл уникумды аймақ.
Территория өсімдік, Табиғи ескерткіштерінің алуан түрлілігімен
ерекшеленеді.
Біздің қарастырып отырғанымыз туристік – рекреациялық ресурстары
жағынан өте қызықты аудан болып саналады. Себебі Торайғыр, Жасыбай
Сабындыкөл көлдері және Баянауыл, Баян тауларының орналасуы, климатының
қолайлы болып келуі. Бірнеше туристік маршруттардың өтуіне мүмкіндік
жасайды.
Баянауыл туристік база 1962 жылы құрылған. Бұл тек Қазақстан
республикасына ғана белгілі емес, республикадан тыс елдерге де әйгілі.
Мұнда жолдамамен, туристік группалармен, өндіріс коллективтерімен бос
уақыттарында адамдар демалуға келеді. Келген туристер ұлттық саябақтың
табиғатының унинумдығын көтеруге асығады. Ұлттық саябақ табиғи және тарихи
ескерткіштерге бай .
Демалу орындарының белгіленген экскурсиялық маршруттары саябақтың ең
әдемі, қызғылықты жерлеріне салынған. Туристік маршруттар ұзақтығы бойынша
біркүндік, бірнеше сағаттық болады. Негізгі түрі жаяу маршрут. Туризмнің
басқа түрлері онша көп дамыған. Баянауыл туристік базасы туристерді
бірнеше маршрутта қыдырта алады. Мысылы, бірнеше маршруттарды атауға
болады.Туристік базадан С.Торайғыров зиратын баса отырып Торайғыр көліне
дейін 25 км жол; Найзатас тауы мен Мыстан кемпір құзы 15 км ; Турбаза
–Дроверт үңгірі –Жасыбай зираты, 10 км; Турбаза -Әулие тас үңгірі , 16 км;
Сурет 6. Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғат паркінің туристік картасы
[7].
Туристік маршруттар әр түрлі жас шамасындағы туристер үшін жеке-жеке
алынған. Туристік жорық кезінде дамышулар табиғаттың тек сұлу көркін ғана
қызықтап қоймай сонымен қатар Баянауылдың табиғаты туралы, өткен тарихы
мен әр түрлі аңыздарымен де танысады.
Алдын ала дайындығы бар туристер үшін № I 284 510-90-0 Аңыздар
дүниеге келген аймақтар атты маршрут белгіленген. Ол маршрут шеңбер
бойымен жасалынған, жеті күнге есептелінген және таулы – орманды оазистің
орталық бөлігін түгел қамтиды. Жол бойында демалатын, түнейтін және ошақтың
арнайы орындар белгіленген. Әрбір группаны тәжірибелі инструктор алып
жүреді. Маршрут бойынша биіктігі 1027 м. жететін Ақбет жотасына өте
қызғылықты жерлерді басып өту тарихи өлкетану мәні бар объектілерді көру
жоспарланған. Бұл маршруттың жалғыз аяқ жолы қатаң түрде облыстық Совет
нұсқауы бойынша жасалынады. Табиғи биоценозды бұзбау және қорғау негізін
сақтау.
2 БАЯНАУЫЛ ҰЛТТЫҚ ПАРКІНДЕ ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІ ДАМЫТУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Баянауыл ұлттық паркін туристік бағытта дамыту бағдарламаларында
туристік кластер құру мәселесі
Кластердің негізгі қатысушыларының қазіргі жағдайын зерттеу және
өндірістік өзара байланыстары мен даму деңгейіне талдау жүргізу
Туристік кластердің негізгі қатысушылары болып туристік қызметтерді
тасымалдаушылар танылады. :
1 Негізгі:
- орналастыру кәсіпорындары (санаторий, профилакторий, қонақ үйлер,
аңшылық және меймандық үйлер, демалыс үйлері);
- тамақтану кәсіпорындары (мейрамхана, кафе, барлар, асханалар);
- транпорттық қызмет ұсынатын кәсіпорындар;
- туристік-рекреациялық қызметтерді жүзеге асыру бойынша қызмет
көрсететін ұйымдар (туристік фирмалар).
2 Қосымша:
- әкімшілік-бақылаушылық органдары (шекаралық, кедендік, карантин
қызметтері, полиция, банктер);
- спорт мекемелері (стадиондар, спорт алаңдары, бассейн, теннис
корттары);
- мәдениет мекемелері мен кәсіпорындары (мұражай, театр, кинотеатр,
көрмелер, жәрмеңкелер, би клубары);
- экскурсия жүргізушілер, гидтер, туризм түрлері бойынша
инструкторлар;
- сувенир өнімдерін өндірушілер;
- ақпараттық агенттіктер (телекөрсетілім, радио, БАҚ);
- коммуналды және тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары (монша, кір
жуу, химиялық тазалау, сурет салондары);
- сауда кәсіпорындары (дүкендер, базар, жалдау нүктелері);
- байланыс кәсіпорындары, бірақ оның қолданылуы желісіз қашықтық
байланыстың пайда болуынан кейін аз кездеседі.
3 Үлеспелілер:
- азық-түлік, киіммен және басқа да қажетті заттармен қамтамасыз
ететін өндірістік және ауыл шаруашылық кәсіпорындары.
Қазіргі уақытта Павлодар облысы бойынша Статистика Департаменті туризм
бөлімінде орналастыру, туристік фирмалар және транпорт түрлерінің
кәсіпорындары жайында мәліметтер келтірілген.
Осы мәліметтерді талдай отыра, келесідей қорытындылар шығаруға болады:
Облыс бойынша барлық категориядағы орналастыру нысандарының сыйымдылығы
бір уақытта жалпы 1 кварталға 4543 кереует-орыннан келеді.
Төрттен үш бөлігінен астамы – 37% Павлодар қаласына, тағы төрттен бір
бөлігінен кішкене астамы - 27% Экібастұз қаласына, ал 12% Ақсу қаласына
тиесілі, бұдан барлық орналастыру орындарының төрттен үш бөлігінен астамы
облыстың қалаларына, және тек төрттен бір бөлігі ғана аудандарға тиесілі
деген қорытындыға келуге болады (8 сурет).
Сурет 7. Павлодар облысының қалалары мен аудандары бойынша орналастыру
орындарының таратылуы (2010 жылдың 1 квартал. Павлодар облысы бойынша
статистика Департаментінің мәліметтері бойынша) [8]
Сурет 8. Баянауыл аймағына соңғы үш жылдағы сыртқы және жергілікті
туристердің келу динамикасы (мәліметтер Павлодар облысының статистика
департаментінен алынған, 2011жыл) [8]
Қонақ үйлердің толтырылуы бойынша мәліметтерді талдау облыс бойынша
орташа алғанда бір жылда оның төмен деңгейін көрсетеді (8 сурет). Ең
жоғарғы орта жылдық көрсеткіш Павлодар қаласында байқалады, бірақ оның
өзінде қонақ үйлер төрттен үш бөлігінен аз толтырылады. Қонақ үйлердің
орташа әлемдік толтырылуы 65-70% құрайды.
2007 жылдағы үш квартал бойынша қонақ үйлердің таратылуына талдау
жүргізу жағдайды тепе-тез бағалауға мүмкіндік береді және орналастыру
орындарының дәл туристерге қажеттілігін дәлелдейтін туристік қызметтерге
деген сұраныстың мерзімділігіне сәйкес келеді. Анық мерзімділік ерекше
түрде Баянауыл және Павлодар аудандарында, басым түрде Экібастұз қ.-нда
және аз деңгейде Ақсу қ. және Шарбақты ауданында аңғарылады.
Облыс территориясындағы туризм нысандарын түгендеу мен құжаттандыру
жұмыстарының нәтижесіндегі қорытындылардың мәліметтеріне сәйкес 56
орналастыру нысандары, оның ішінде 17 қонақ үй, 1 санатории, 5-санатории-
профилактории, 32 демалыс үйі, 1 туристік база бар.
Түрлі транспорт құралдарымен қызмет көрсетілген туристер санының
мәліметтеріне талдау жүргізгеннен ішкі туризм үшін маңызды орынды
қалаішілік автобустарды қоса алғандағы автомобиль транспорты алатынын
қорытындылауға болады. Дәл осы автомобиль жолдары ішкі туризм санатында 6
туристің 5-еуімен пайдаланылды (2010 жыл, Павлодар облысы бойынша
статистика Департаментінің мәліметтері).
Сонымен бірге, қазіргі уақытта облыстағы автомобиль жолдарының жағдайы
туризм дамуының қажеттіліктерін қанағаттандырмайды.
Павлодар облысының жалпы қолданыстағы облыстық және аудандық маңызы
автомобиль жолдарын дамыту Бағдарламасында келтірілген Павлодар облысының
пассажирлік транспорты және автомобиль жолдарының Департаменті бағалауы
бойынша – 2007-2010 жылдарда Баянауыл ауданының автомобильдік жолдардың
ұзындығы 3447 метрді құрайды. Олардың көп бөлігі тас жол болып келеді.
Грунтты бұзылғандардың жалпы ұзындығы 221,7 км құрайды. 2006 жылы
қанағаттанарлық емес жағдайдағы жолдар жалпы автомобиль жолдарының
ұзындығының 40% - алып жатыр. Грунтты жолдармен жүру (221,7 км) көктем-күз
кезеңінде толығымен немесе аз да болса тоқтатылады. Көпірлер мен өтпе
жолдардың жалпы саны (11) қанағаттанарлық емес жағдайда және күрделі
құрылыс жұмыстарын талап етеді.
Кесте 1
Баянауыл ауданының автомобиль жолдарының жағдайы
№ Жағдайы Км 3447 км-ге %
1 Жақсы 50 1,4
2 Қанағаттанаратын 120 3,4
3 Қанағаттандырмайтын 170 5,0
2 кесте
Павлодар облысы бойынша автомобиль жолдарындағы көпір және өтпе жолдардың
жағдайы
№ Жағдайы Дана 11 данаға % -бен
пп
1 Қанағаттандыратын 2 18,2
2 Жөндеу жұмыстарын қажет 4 36,4
етеді
3 Апаттық 5 45,4
Туристік-рекреациялық қызметтерді (туристік фирмалар) жүзеге асыру
бойынша қызмет ететін кәсіпорындар санының динамикасы осы кәсіпорындар
санының тұрақты өсуін қамтамасыз етеді. Олар басым түрде облыс орталығына
тән келеді, ондағы оларға қатысты тығыздығы орташа статистикалық қалыптан
артып түседі .
Сурет 9. Туристік-рекреациялық қызметтерді (туристік фирмалар) жүзеге
асыру бойынша қызмет ететін кәсіпорындар санының динамикасы [9].
Халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша дамыған елдерде 10000 адамға
бір туристік фирмадан болуы жеткілікті. Мұндай жағдайда Павлодар үшін
фирмалардың оңтайлы саны болып 30 табылады. Фирмалар қатарының бәсекелестік
артықшылықтарының дамуы үрдісінде фирмалар санының одан өсуі мүмкін кезде
олардың саны, әсіресе, ғаламдық экономикалық құлдыраудың өсуімен бірге
есептегенде азаюы мүмкін.
Мәдениет кәсіпорындарына қатысты туризм нысандарын түгендеу мен
құжаттандырудың нәтижесінің мәліметтеріне сәйкес облыс территориясында 11
мұражай жұмыс жасайтынын атап өтуге болады.
Сонымен қатар, қазіргі уақытта Павлодардағы туристік бағытта кадрлар
дайындау тек жоғары оқу орындарында жүзеге асырылады, бірақ орташа-арнайы
білім деңгейін меңгерген персонал қажет екенін де атап өту керек.
Туристік сұраныс және ұсыныс әлеуеті
Перспективті туризм түрлері және оларды тұтынушылар
Экологиялық туризм. Дүниежүзілік туристік ұйым сарапшыларының
мәліметтері бойынша экологиялық туризм соңғы он жылдықта ең белгісі және
қандай да мемлекеттің тұрақты дамуының құралдарының бірі болып табылады.
Павлодар облысындағы экологиялық туризмді дамытудың қажеттілігі бірінші
кезекте халқының денсаулық пен бос уақытты пайдалану мәселелеріне жүйелі
қарауға деген жоғарғы қажеттіліктерімен түсіндіріліп отыр.
Экологиялық туризм табиғи құндылықтармен танысуға, экологиялық тәрбие мен
білімге бағытталған. Бұл туризм түрін ұйымдастырудың ерекшелігі болып
табиғи ортаға әсердің аз болуын қамтамасыз ету, экологиялық қонақ үйлер
жүйесін қалыптастыру, туристерді экологиялық таза азық-түлікпен қамту
табылады.
Павлодар облысындағы экологиялық туризмді дамыту шегінде келесілерді
дамытқан абзал:
- оқушылар мен студенттер үшін оқу бағдарламаларына сәйкестендірілген
экологиялық білім беру турлары;
- табиғи жағдайларда тіршілік ететін сирек жануарлар мен құстарды
суретке түсіру;
- өзен және көл суларының экожүйелері бойынша турлар.
Емдік-сауықтыру туризмі. Павлодар облысында емдік (медициналық)
туризмді де дамыту қажет. Облыс территориясында профилактории, санаторийлер
де аз емес, курорт та бар. Сонымен қатар, игерілмеген ресурстардың да саны
көп, бірінші кезекте емдік тиімділігі жоғары көрсеткіштерге ие батпағы бар
тұзды көлдер болып табылады.
Балалар-жасөспірім туризмі – ішкі туризмді дамытудың және туристік
мәдениетті қалыптастырудың негізін қалаушы факторлардың бірі. Туризмнің әр
түрлі түрлерімен бала кезінен айналысу өсіп келе жатқан ұрпақты жергілікті
жер, табиғаттағы жүріс-тұрыс мәдениетіне бағытталуға және қоршаған ортаға
ұқыпты қарауға тәрбиелеп, тәлім беруге көмектеседі.
Балалар-жасөсіпірім туризмнің ықпалы:
- өсіп келе жатқан ұрпақтың салауатты өмір салтына үйренісуі,
жігерлілік пен руханилыққа тәрбиелеу нашақорлық пен жаман әдеттерге
балама болуға көмектеседі;
- туған өлкені, қоршаған ортамен, тарих және мәдениет ескерткіштерімен
тәжірибелі түрде танып-білуге үйретеді.
Балалар-жасөспірім туризмінің дамытуды мектептік білім беру және
көптеген сабақтар бойынша оқыту бағдарламаларын жаңарту жүйесіндегі
құрылымды қалыптастырудың кешенді жолдарын өткізуді қажет етеді.
Ауыл туризмі – бұл ауылдық жердегі демалыс, дәстүрлі халық мәдениетімен
танысу, ауыл шаруашылығы іс-әрекетіне қатысу. Әлемдік тәжірибеде ауылдық
туризм ауыл халқының жұмыспен қамтылуының баламасын қалыптастыру ретінде,
ауыл халқының қалаға көшу үрдісін төмендеут құралы ретінде, урбандалу
қарқынының азаю тәсілі ретінде қарастырылады.
Ауылдық жердегі туризм аз шығынды, рекреация және сауықтырылу жағынан
тиімді, туристік іс-әрекет түрлерінің әлеуметті маңыздысына жатады. Ол
төмен бағалануының, өмір сүру қауіпсіздігінің, әрбір тұтынушыға жеке назар
аударудың арқасында белсенді түрде дамып, жоғарғы сұраныспен пайдалануда.
Орналастырудың кіші формалары жоғары дамыған инфрақұрылымды қажет етпейді,
оларға одан гөрі экологиялық талаптарды сақтау жеткілікті.
Павлодар облысы ауылдық туризмді дамытудағы жоғары ресурстық әлеуетіне
ие – бұлар кеңейген ауыл шаруаышылық территориялары, экологияның жақсы
жағдайы, жоғары табиғи және этностық әр түрлілік, көптеген этностардың
дәстүрлі мәдениетінің сақталуы, бай мәдени-тарихи әлеуеті.
Іскерлік туризм. Павлодар облысы іскерлік туризм үшін жоғары әлеуетімен
түсіндірілетін экспорттық бағыттағы ірі кәсіпорындардың көп болуымен
ерекшеленетін елдегі экономикалық дамыған аймақтарының бірі болып табылады.
Павлодар қаласы конгресстік, ғылыми және көрме-жәрмеңкелік сияқты іскерлік
туризм түрлерін дамытуға қажетті жағдайлардың барлығы дерлік бар. Іскерлік
туризм түсінігіне (бизнес-туризм) жеке іскерлік сапарлар, сонымен бірге
конгресс, конференция, семинар, сауда көрмелері мен жәрмеңкелерінде және
т.б. шараларда қатысу үшін сапарлар шегу жатады және туризмнің бұл түрінің
мақсаты әр түрлі болып келеді және де коммерциялық не коммерциялық емес
сипатта өрбиді, бірақ міндетті түрде демалыспен байланыстырылып
ұйымдастырылады. Іскерлік туризм уақытша болатын жерінен пайда түсірусіз
қызметтік немесе кәсіби саяхатты қамтиды.
Этникалық туризм – өзінің бұрын өмір сүрген немес тұрған жеріне саяхат
жасалатын туризм түрі. Бұл туризмнің мақсаты – өз туысқандарына, кіндік
қаны тамған жеріне немесе ата-анасы туылған жеріне бару. .Тарихи оқиғаларға
сәйкес Павлодар облысы көші-қон үрдістеріне тап болған: он тоғызыншы
ғасырларда орыс қоныстанушыларының территорияны басуы, жиырмасыншы ғасырдың
басы мен ортасында халықтың жер аударылуы, тың игеру жұмыстары. Сондықтан
да, осы туризм түрі үшін әлеуетті тұтынушылар көп болып келеді және осы
санаттағы тұтынушылар жуырдағы уақытта кіру туризмінің негізгі ағымдарының
бірін қалыптастыра алады.
Ғылыми туризм. Павлодар облысының территориясында мамандардың үлкен
қызығушылығын тудыратын археологиялық және палеонтологиялық ескерткіштер
өте көп. Ең атақтысы болып палеонтологиялық ескерткіш Гусиный перелет
болып табылады, қайта ежелгі фаунаның сүйек қалдықтары сақталған басқа да
белгілі жерлер Ертіс өзенінің оңтүстік жағасында да табылған. Сонымен
қатар, Железинск ауылында Пятырыжский обрыв (Бес жиренді құлама жар)
деген бар. Ертіс-Қарағанды арнасының трассасы бойында ежелгі флораның
көптеген қалдықтары кездеседі.
Павлодар облысының туристік қызметтерін пайдаланатын әлеуетті
тұтынушыларының қатарына бірінші кезекте облыстың өзінің қалаларының халқын
жатқыщуға болады. Бұны келесідей факторлар айқындап отыр:
- Аймақтағы қала халқы басым келеді;
- Қала территоиясындағы қоршаған ортаның, әсіресе, ауаның ластану
деңгейі;
- Павлодар облысы халқының денсаулық көрсеткіштері өмір ұзақтылығы
сияқты елдегі ең қолайсыз жағдайлардың бірі.
Осының барлығы халықтың бірінші кезекте таза қоршаған ортасы бар
қаланың шетіндегі көрікті табиғи ландшафтарда сауықтырылуы қажеттігін
айқындайды. Және де адамдардың бұлай демалу мүмкіндіктері жылына бір рет
емес, жиі түрде жүзеге асырылғаны абзал болар еді. Павлодар облысы
қалаларының халқы көбінесе демалыс күндері қала сыртында өткізгенді
қалайды. Сондықтан да қаладан 30 км кем емес жерде демалыс үйлерінің
жұмысын дамытқан дұрыс.
Сонымен бірге, халықтың орташа табысының деңгейі 28848 теңгені
құрайтынын атап өту керек. Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы
53695 теңгеге жетеді. Мұндай деңгейде ең көп сұранысқа орташа деңгейлі
төлемдегі қызметтер және транпорттық шығындарды қажет етпейтін жеткілікті
қолайлылық ие болады. Осы тұтынушылардың санатына туризм саласының
экологиялық, ауылдық және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 БАЯНАУЫЛ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕР ҚҰРУҒА МҮМКІНШІЛІГІ 5
1.1 Баянауыл ұлттық паркінің туристік – рекреациялық ресурстары 5
1.2 Ұлттық саябақтың туристік инфрақұрылымы: коммуникация, жол 11
тораптары, байланыс
1.3 Баянауыл ұлттық паркінің туристік маршруттары 12
2 БАЯНАУЫЛ ҰЛТТЫҚ ПАРКІНДЕ ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІ ДАМЫТУ АЛҒЫШАРТТАРЫ 14
2.1 Баянауыл ұлттық паркін туристік бағытта дамыту бағдарламаларында 14
туристік кластер құру мәселесі
2.2 Баянауыл ұлттық паркінде туристік кластер құру жолдары 26
ҚОРЫТЫНДЫ 33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 35
КІРІСПЕ
Елімізде туризм экскурсиясын кең көлемде дамытудың маңызы мен
қажеттілігі мемлекеттік құжаттарда нақтылы көрініс тапқан. Бүгінгі таңдағы
өзекті мәселенің бірі - Қазақстанның экономикасын көтеріп, халықтың әл-
ауқатын жақсарту болса, оның бір жолы - туризм. Қазақстанда кейінгі жылдары
туризм көпшілікті қамтитын ең дамыған демалыс түріне айналып келеді.
Туристік саяхат жасау - дене шынықтырумен бірге адамның дүние танымын да
өсіреді. Ол тек қана демалудың тәсілі емес, адамдарды мәдени және рухани
жағынан көтереді. Сол сияқты адамның денсаулығын да жақсартады. Туризм
адамдарды табиғат көркімен, ерекше сұлу жерлермен таныстырады. Туған өлкеде
саяхат жасау адамдардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады. Баянауыл
саябағы аумағы атқаратын қызметіне қарай қорықтық, қорықшалық және демалыс
белдемелеріне бөлінген. Қорықтық белдемеде шаруашылық жұмыстардың қай
түріне болса да тиым салынып, биологиялық алуан түрлілік, экожүйелер
қорғалады. Қорықшалық белдемде шаруашылық жұмыстар белгілі бір тәртіппен
шектеулі түрде жүргізіледі. Демалыс аймағына келушілер саны да реттеліп
отырады. Баянауыл ұлттық табиғи саябағының табиғат қорғауды адам игілігі
үшін ұқыпты пайдалануды насихаттау ісінде алатын орны ерекше, ғылыми,
мәдени және эстетикалық маңызы зор.
Алғашқы бетте ішкі туризмді дамытуға талпынған мемлекетіміздің әр
облысында арнайы бағдарламалар сап түзеді. Павлодар облысындағы 2010-2012
жылдарды қамтитын өңірлік туризмді дамыту бағдарламасы жүзеге асуда.
Өңіріміздің жалғыз танымал бренді, келушілердің көзін тартып, еріксіз
еліктіретін жер жәннаты Баянауыл өлкесінде заманға сай инфрақұрылым жасау,
туристік өнімдердің желісін құру аймақ алдында тұрған маңызды
міндет.Баянауылдың тұнған сұлу табиғатына қатысты біз әңгімелеген жайларға
қарап отырып-ақ, елімізде тарихи, экологиялық, спорттық және экстремалды
туризмнің бірнеше түрін шоғырландырып, дамытуға толық мүмкіндік бар екенін
көрдік. Жалпы еліміз бойынша кенжелеп қалған туризм саласын баянауылдықтар
жоғарыдан нұсқау күтіп отырмай-ақ, дер кезінде қолға алып, ұтымды
пайдаланған кезде ғана тоз-тозы шыққан ауыл жолдары жөнделіп, мәдениет
үйлері қалыпқа келтіріліп, таза ауыз су мәселесі шешіліп, ауданның
әлеуметтік-экономикалық тұрмыс деңгейі біршама көтерілер еді. Баянауыл
мемлекеттік ұлттық паркі аймағындағы туризмді дамыту мәселесі қаржыға кеп
тірелген уақытта инвесторлардың да көмегі ауадай қажет болды.
Енді осынау бір туристік потенциалы толығымен қамтылған жердің туристік
әлеуетін көтеру мәселесі бар. Бұл аймақтағы табиғи-тарихи ресурстардың мол
болғанымен ондағы туристік кластердің дамымауы бұл аймақтағы туристік
әлеуетті көтермейді.
Жұмыстың зерттеу обьектісі: Жұмыстың тікелей зерттеу обьектісі болып
Баянауыл аймағы мен Баянауыл ұлттық саябағы болып табылады және де қосымша
обьект ретінде баянауыл аймағымен шекаралас Павлодар облысының басқа
аудандары мен Павлодар және Екібастұз қалалары.
Жұмыстың зерттеу пәні: Баянауыл аймағының туристік-рекреациялық, тарихи-
мәдени және әлеуметтік-экономикалық ресурстарына баға беріп, осы
ресурстардың туризмді дамытудағы мүмкіншілігін ашып көрсету.
Жұмыстың өзектілігі: Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи саябағының
туристік - рекреациялық даму мүмкіншіліктерін айқындап, осы өлкенің
рекреациялық қуаттылығын көрсету және табиғатты пайдалану принципіне
негізденіп, оның табиғи ортасын сақтауды қамтамассыз ету. Осы өлкенің
табиғи-туристік мүмкіншіліктерін бағалай отырып аймақты үлкен халықаралық
дәрежедегі демалыс орнына айналдыру. Туристер мен демалушылардың демалу
мүмкіншіліктері толық көрсетілді. Қазіргі мүмкіншіліктер мен келешекте
болуға тиісті мүмкіншіліктерге ұсыныстар жасалды. Ауданның туристік-
рекреациялық, әлеуметтік-экономикалық, тарихи-мәдени мүмкіншіліктеріне
қарай туристік кластер құру мәселесіне талдау жасалды.
Жұмыстың мақсаты: Баянауыл аймағының туристік мүмкіншіліктері мен оның
экономикалық-әлеуметтік жағдайына талдау жасап, ауданда орналасқан негізгі
туристік нысан болып табылатын Баянауыл ұлттық саябағынада туризмді және
туристік кластерді қалыптастыру мен дамытатын негізгі факторларды анықтау.
Туристік ресурстарына талдау жасай отырып туристік кластер құру
мүмкіншіліктері мен мәселелеріне тоқталу.
Жұмыстың міндеті:
- Ұлттық саябақтардың туризмге байланысты теориялық және тәжірибелік
негіздерін зерттеу, даму тарихын анықтау, туристік кластер құру мәсәлесін
қарастыру
- Ұлттық саябақтардың шаруашылығы саласының инфрақұрылымы мен экологиясын
қарастыру;
- Баянауыл аймағының қазіргі туризм ахуалына талдау жасау.
- Баянауыл ұлттық саябағының мәдени-тарихи туристік нысандары және олардың
туризмдегі пайдалану тиімділігін сипаттап анықтау.
- Баянауылдың туристік әлеуетін көтеру жолдарын қарастыру.
- Баянауыл аймағында туристік кластер құру үшін қажетті факторлардың
мүмкіншілігін бағалау
- Ұлттық саябақтағы туристік кластерді құрайтын факторларды қалыптастыру.
- Баянауыл аймағының табиғи ресурстардың туристік мүмкіншіліктерін сараптау
және рекреациялық құндылығын анықтау;
Ғылыми-әдістемелік маңызы: Баянауыл ұлттық саябағының мәдени -тарихи
туристік нысандары және олардың туризмдегі пайдалану тиімділігі
көрсетілген.
Зерттеудің ақпараттық және ғылыми-әдістемелік базасы: Бітіру
жұмысында көбінесе туризм саласына байланысты мемлекеттік стратегиялық
бағдарламалар мен Павлодар облысының туризмді дамытуға арналған
бағдарламалары басшылыққа алындыю Сонымен қоса Баянауыл аймағы жайлы
оқулықтар мен ғылыми жұмыстар қарастырылды. Туристік кластерді
ұйымдастыруға байланысты шетелдік тәжірибеде назардан тыс қалмады.
Тәжірибелік маңызы: Баянауыл ұлттық саябағының туристік әлеуеті, оның
ішінде, Баянауыл ұлттық саябағының инфрақұрылымы толығымен көрсетілген.
Баянауыл ұлттық саябағының туристік-рекреациялық, мәдени-тарихи,
әлеуметтік-экономикалық ресурстарының мүмкіншілігі бағалана отырып туристік
кластер құру және туризм және экскурсиялық ерекшеліктеріне байланысты
маршруттар мен турлар құрастырылды.
1 БАЯНАУЫЛ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕР ҚҰРУҒА МҮМКІНШІЛІГІ
1.1 Табиғи туристік – рекреациялық ресурстар
Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи паркі Павлодар облысының оңтүстік-
шығысында (Баянауыл ауданында) Екібастұз қаласынан 100 шақырым жерде
Орталық-Қазақстандық ұсақ шоқылардың шетінде орналасқан Қазақстан
Республикасындағы ұлттық парк. Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарының қатарына кіреді. Парк 1985 жылы құрылып, Қазақстанның бірінші
ұлттық паркі болып табылады. Баянауыл тау сілемінің табиғи өсімдік әлемі
мен жануарлар әлемін сақтау және қалпына келтіру қажеттілігі паркті
құрылуына негіз болып табылды. Парктің жалпы аумағы 68 453 га. құрайды.
Парктің аумағы Қазақтың ұсақ шоқылары шегінде орналасқан, ол жоғарғы
палеозой кезеңінің өзінде ірі таулы мекен ретінде қалыптасып, континенттік
құлдыраудың ұзақ тарихын басынан кешірді, сондықтан қазіргі уақытта оның
қатысты шағын биіктіктері бар (теңіз деңгейінен 400-ден 1027 м-ге дейін
жоғары). Баянауылдың ең жоғары нүктесі (1027 м) Ақбет тауы. Аңыз бойынша
тау Ақбет деген қыздың құрметіне аталды, өзі сүймейтін адамға тұрмысқа
бергені үшін таудан құлаған.
Баянауыл таулы–орман массивіне таулы және жазықты он бір түрлі аймаққа
бөлінеді .
1. Территориялық қорықты қозғалмалы зона. Аймақтың 77 пайызын қамтиды. Бұл
ландшафты–экологиялық сипаттама және ландшафтық участіктерді, жануарлар мен
өсімдіктерді, құстарды, жойылып бара жатқан ландшафты қалпына келтіру
мақсаты көзделеді. Қорғармалы территориялар өздерінің ерекшеліктеріне қарай
зона тар-мақтарына бөлінеді
- қорық режиміндегі зона тармағы;
- заказник режиминдегі;
- ландшафты біртіндеп қалпына келтіру;
- жас қарағайлы ормандар бөлігі.
2. Демалыс рекреациялы зона. Территорияның 15 процентін қамтиді.
Табиғи ортаны сақтау және оған адам жіберуде күшті қадағалау мақса-
тымен территорияға белгіленген шаршрут бойынша зонаға саяхат жасау-ға
рұқсат етіледі. Ондай маршрут Баянауыл және Баян тауы маңында орналасқан.
Ол жерлерде табиғат ескерткіштері және әдемі көріністер көп. Екінші бір
маршрут Біржан мен Торайғыр көлінің маңында орналасқан. Өз кезеңінде зона
тармақтарына бөлінеді:
- рекреациялық кешендер мен қызмет көрсету орталығы;
- туризм мен экскурсиялық, яғни интенсивті түрде адам қатынайтын зона
тармағы;
- қысқа мерзімдік демалыс үшін рұқсат етілетін жер;
- парктің буферлік зонасы;
- экскурсиялық танамыдық зона;
1 2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12
Қорғалатын зона
1- қорық режиміндегі зона тармағы
2- заказник режиміндегі
3- ландшафты біртіндеп қалпына келтіру режиміндегі
4- жас қарағайлы ормандар бөлігі
Рекреациялық шаруашылық зона
5- рекреациялы комплекстер мен қызмет көрсету орталығы
6- туризм мен экскурциялық түрде адам қатынайтын зона тармағы
7- қысқа мерзімдік демалыс үшін рұхсат етілетін жер
8- парктің буферлік зона
Қорғалатын рекреациялық зона
9- экскурсиялық танымдық туризм зона тармағы
10- энтенсивтік туризм яғни адам жіберу зона тармағы
11- қоныстық пункт
12- табиғи парктың шекарасы
Сурет 1. Баянауыл ұлттық паркінің территориялық жіктелуі [1]
Аймақтың геологиялық тарихи ұзақ уақытты қамтиды. Бұл жерлерде әр
түрлі қатпарланулар және интрузиялардың иеленулері болып отырған. Өте
күшті суланудың әсерлері төменгі және орта девон кезінде өткен. Ортаның
девонның аяғында вулканизм сөніп орнына шөгінді жыныстардың жинақталуы орын
алған.Төменгі карбоннан соң бұл аймақ жалпы көтерілуге ұшыраған. Пайда
болған тау системасы полезойдан бастап триасқа дейін үнемі денудацияланып
отырған, олегеоценде аймақ қайтадан көтерілу нәтижесінде су эрозиясы күшті
орын алған.
Жасыбай көліне келер жолдың бойында, тау өлкесінің шегінде жеке дара
төбе етегінен шың құзы Қос батырдың басы тұр. Дулығасын маңдайына
көлеңкелей баса киіп, түсі салқын Жас батыр қырға қыранша көзін тігіп,
өлкеде жатқан елінің сақшысы болып тұрса, артындағы ақылшысы қаба сақал,
абзал жүзді Кәрі батыр осы өлкеде бейбіт жатқан еліне, сұлу табиғат
ортасына мерейі қанып, маужыраған сезіммен етекке көз салады. Қос батырдың
сыртындағы өлкеде бейбіт өмірдің белгісіндей Көгершін тас шыңы тұр.
- спело- альпинизм (Найзатас, Қоңыр әулие үңгірі , Драверт гроты т.б );
- діни ( Мәшһүр Жүсіп Көпеев сынды қасиетті адамдардың мазалары, әулие
бұлақ сияқты қасиеті мол бұлақтар т.б.);
- тарихи – мәдени (тастағы жазбалар, қорған қалдықтары, мұражайлар тізбегі,
тарихи оқиғалар) ;
- велотуризм (Жасыбай жол торабында) және т.б. туризм түрлерін атауға
болады , ол үшін өлкеде туристік – рекреациялық ресурстар жеткілікті;
Туристік – рекреациялық ресурстарының көп бөлігін белсенді және
танымдық туристік саяхаттарға қолдана отырып, тиімді экономикалық мақсатта
пайдалануға болады. Өлкенің туризмді дамыту мақсаттарын төмендегідей
сипатта айқындауға болады:
- тиімділігі жоғары туризм индустриясын жасай отырып, туризмді эканомиканың
кірісті саласына айналдырып , халықаралық туристік рынок шығаруға
қабілеттілігін арттыру;
- өлкенің туристік потенциялын арттыру;
- мәдени – тарихи және табиғи рекреациялық ресурстарды сақтау мен тиімді
пайдалану ;
- қоршаған ортаны қорғау шараларын қамтамасыз ету және мәдени мұраны
сақтау;
- туризм саласындағы халықаралық ынтымастықты дамыту;
- туристік іс әрекеті мемлекеттік реттеу;
Паркте өсімдіктің төрт түрі бар тоғай, орманды дала, орман мен
шабындық. Горчаковскийдің мәліметтері бойынша Баянауыл МҰТП-де 441 жоғары
тамырлы өсімдіктер есептелген. С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік
университет қызметкерлерімен 2005-2008 жж. аралығында ҚР қоршаған ортаны
қорғау министрлігі шеңберінде өткізілетін Қоршаған ортаны қорғау саласында
ғылыми зерттеулер бағдарламасына сәйкес БМҰТП тұрақты дамуын қамтамасыз
ету бойынша экологиялық зерттеулер тақырыбында ғылыми зерттеулер
жүргізіліп, 475 түр анықталды, түгендеу мәліметтері бойынша жалпы саны 4
бөлімгі, 6 классқа, 72 тұқымдасқа, 260 текке , 485 түрді құрайды. Жаңадан
қосылған учаскелерді ескере отырып, тізім 500 түрге дейін өсті, мәліметтер
ТОО Ecology Buseness Consulting-2007жүргізген зерттеулерінен берілді. Бұл
жерде қазақтың ұсақ шоқысының өсімдіктер дүниесінің үштен бір бөлігі
кездеседі. Ең көп таралғаны күрделігүлділер (Asteraceae), астық тұқымдастар
(Роасеае), раушангүлділілер (Rosaceae), бұршақтылар (РаЬасеае), ерінгүлдер
(Eamiaceae) қалампырлар (Caryophyllaсеае).
Көктемгі жанаргүл Қазақстанда өсетін сегіз түрдің ішіндегі ең әдемісі
және ең сирек кездесетіні. Бұл өсімдік бұрыннан халықтық медицинада жүрек
ауруына қарсы қолданылған. Үнемі тегіс жинау салдары бұл түрдің азайып
кетуіне әсер етті. Сонымен қатар сәндік мақсатта жанаргүл өте тартымды.
Сурет 2. Ақбет тауы [1]
Баянауыл ұлттық паркінде 9 көл бар. Алты көл айдыны бір шаршы
километірден аспайды, тек үш көл ғана 1 км ден 7,4 шаршы километірге дейін
алқапты алып жатыр. Барлық көлдің аумағы 15,3 шаршы километр және ол ұлттық
парк аумағының 3 %-тін құрайды. Орман ағаштары біркелкі өспейді. Жоғары
биоклиматтық белдеуде қарағай, арша мен таңқурай өседі. Төменгі аймақта
қарағай, қайың мен қоса арасында терек араласқан ағаштар кездеседі.Тау
өзегі мен ойпаң жерлерде қарағай мен қайыңы бар сирек ағаштар, сондай-ақ
жазық жерлерде – шөбі шүйгін көктерек өседі. Тау өзеншесі мен бұлақтарын
қуалай қайың, жабысқақ қараағаш араласқан тал, мойыл өседі. Бұталардан -
қарақат, таңқурай, итмұрын, кәдімгі шәңкіш және Сібір шетені өсіп шығады.
Аласа таулы Баянауыл жерінің өсімдіктер дүниесін 260 түр мен 72 тұқымдас
жалпы алғанда 518 өсімдік құрайды. Бұл алқапта жұмыс істеген ботаниктер
сирек кездесетін өсімдіктер өсетінін анықтаған [38].
Паркте шомылуды, тауларда серуендеуді, шыңдарға өрмелеуді, тау
велосипедтерімен жүруді қоса алғанда бірнеше демалыс түрлері бар. Көптеген
демалу аймақтарында туристік экскурсиялар жүргізіледі, онда белгілі бір
төлем төлеп, парктің негізгі көз тартар жерлерін – “киелі үңгірді”, “тас
басты” және тағы басқаларын көруге болады. Жасыбай көлі басқа көлдер
арасында суы ең таза және мөлдір болғандықтан, негізгі шомылатын жер болып
табылады. Сонымен бірге оның жағасынан көркем көрініс ашылады. Дәл осы
көлдің жағасында көптеген демалу аймақтары жұмыс істейді, жағажайда
катамарандар, еспелі және мотормен жүретін қайықтары жалға беріледі.
Туристерді Баянауылда көп ғасырлар бойы желмен және сумен мүжілгендігі
нәтижесінде ғажайып кескіндерге айналған, кейбір кезде жануарларға,
адамдарға немесе таудан түсіп келе жатқан жүк машинаға ұқсайтын жеке шыңдар
мен тастар ерекше қызықтырады. Барынша әйгілі шыңдардың арасында — тас
бас мүсіні, оның Кемпір тас деген атауы кең тараған. Белгілі бір жағынан
байқап қарағанда ол шынымен шашсыз, тіссіз, кекесін зұлымдықпен күліп
тұрған кемпірдің басына ұқсайды. Ғажайып түрдегі басқа тастардың арасында
– түйе, мамонт пен горилланың бастары, А.С. Пушкиннің қырынан қарағандағы
сұлбасы, ұшатын тарелка, динозавр, көгершін, жылқының басы және көптеген
басқа да тастар бар. Шыңға өрмелеушілер арасында Бөлке тауы және Ер
жүректілер шыңы, сондай-ақ ең биік тау ретінде Ақбет тауы кең тараған.
Бөлке тауының шыңында құрғақшылық кезінде тартылатын алты көл орналасқан.
Сурет 3. Жалмауыз кемпір бейнесіндегі тас мүсін [1]
Сурет 4. Қоңыр Әулие үңгірі [1]
Бұндағы көз тартар жер — киелі Қоныр Әулие үңгірі. Сенімдер бойынша
үңгірге кірген әрбір адам оның қабырғасына алақанын қойып тілек тілесе,
одан кейін шыға беріске басын бұрмай үңгірден шықса, оның тілегі орындалады
деп есептеледі. Сонымен бірге үңгір баласы жоқ ата-аналарға балалы болуға
көмектеседі деген сенім бар, ол үшін үңгірде арнайы рәсім орындау керек
екен. Бұның рас-өтірігіне қарамастан, үңгірге кіруге болатын күндері
туристер көптеп келіп жатады. Ол барынша жоғары жерде орналасқан, оған
апаратын тік өрдің бір жақырымдай жерін жаяу өтуге тура келеді. Соңғы
жылдары жолдың соңғы аса тік бөлігінде бұл мақсаттарға арнап арнайы ағаш
саты орнатылған.
Сабындыкөл көлі Баянауыл селосында, Ақбет пен Нияз тауларын екіге
бөлген орында орналасқан. Су жиналым ауданы жалпы 35,9 км2, су бетінің
айдыны 7,4 км2. Көл қазаншұңқыры Баянауыл тауларында орналасқан. Су
айрықтың абсолютттік белгілері 50-1022 м шегінде ауытқиды. Суқойманың
қазаншығы ретінде ендік тектоникалық жарылыспен жасалған қазаншұңқыр болып
табылады. Ағаш өсімдік түрлері су жиналым ауданының 75% алып жатыр, шамамен
4-5%батпаққа айналған. Көл жоспар бойынша қисық алмұрт тәрізді пішінге ие
және жағалау сызығы қаттты тілімденген. Оның батыс шегіндегі су беті мен
солтүстік-батыс жағалауының уақытша суағының арнасы жағалаудан құрақпен
қапталған. (ені 10-200 м). Оңтүстік және оңтүстік-шығыс жағалаулары ені 5-
10м және кей жерлері ірі жартасты тау беткейлерінен құралып, шығысыстағы
обвалды жағалауының биіктіі 5-7 м биіктікке ие және жартасты болп келеді.
Максималды амплитудасы су деңгейінен шамамен 2,7м ауытқиды., жылдық сулы
жылдар бойынша орта есеппен 0,6м. Көлдің ең терең жері 9,5м, басым
тереңдігі 6м. Көлдің суы тұщы, су құрамы гидрокорбонатты натрийлі. Судың
температурасы 2,8 ден 19,3 ˚С жетеді.
Сурет 5. Жасыбай көлі [1]
Жасыбай көлі Ақбет пен Өгелең шыңдары арасындағы жазық тәрізді терең
өткелде орналасқан. Су беті айдыны 3,7 км2, су жиналым көлемі 31,7км2.
Орманмен жабылуы 90% . Су қойма қазаны ретінде бөлшектенген беткейлі
тауаралық ойыс болады. Көл жоспар бойынша алмұрт пішінді жоспарға ие.
Көлдің оңтүстік-батыс бөлігінде жартасы арал орналасқан (100-300м).
Жағалаулары тау беткейлері граниттерден құрылған көбінде тік құзды
тауаралық тектоникалық ойысты келеді. көлдің оңтүстік-батыс бөлігінде
жартасы арал орналасқан (100-300м). Жағалауларын көбінде гранитоидтармен
қалыптасқан тік және эрозиялық тораппен қатты тілімденген тау беткейлері
құрайды. Кей жерлерде биіктігі 2,4м жайпақ жаға орналасқан. Жағалау
жағажайы жіңішке келген (10-30м), құмды. Түбі тегіс, құмды әр жерде тас
кесектері бар. Максималды тереңдігі 14 м, көп жерінде 9-10м. Көл суы тұщы,
амиак іздері табылған.
Торайғыр көлі Баянауыл тауларының солтүстік жағалауында орналасқан. Су
жиналымының жалпы ауданы 2,9км2, ал су бетінің айдыны – 1,9км2. Су жиналымы
таулы және шоқылы бөлікке анық бөлініп жатыр; алғашқысы оңтүстікте
орналасқан (Баянауыл мемлекеттік ұлтық парк аумағында), екіншісі
солтүстікте (парк аумағынан тыс жерде). Таулы суайрық бөлігінде абсолютті
белгілер 800-1027м жетеді (Ақбет тауы). Су жиналымының таулы, неғұрлым
активті бөлігі тік, көбінесе жартасты беткейлі жерлер арралас ормандармен,
ал етектерінде өскіндер мен шіліктермен тілімденген. Алқаптың солтүстік
шоқылы еніп кеткен бөлігінің тереңдігі 15-50м болатын таяз логтармен
бөлшектенген. Ормандар мен бұталар 35% алып жатыр. Су қойманың қазаншығын
тектоникалық түзілісті суға толы терең беткейлі ойыс құрайды. Көлдің су
беті өсімдіктерден бос. Көлдің оңтүстік-батыс бөлігнде мөлшері 80х250 және
30х8 м тең болатын екі жартасты арарл орналасқан. Оңтүстік және батыс
жағалаулары кристалдық жыныстардан құралған тік және биік. Шығыс және батыс
жайпақ жағасының беткейлері (биіктігі 4 м) көп мөлшерлі ұсақталған және
кесекті ірі түйірлі құмдардан құралған. Түбі тегіс, қатты құмды-гравийлі
орталыққа қарай сәл қисайған. Максималды тереңдігі 11 м, көп жерінде – 6м.
Көл суы біраз тұзды, құрамы гидрокарбонатты-хлорлы натрилі.
Ұлттық парк аумағында 20 шақты бұлақтар мне уақытша су ағындары бар.
Ең ірілері: Шетеспе, Кенді, Телеубұлақ (Малдыбұлақ), Рыбный ключ, және
Баянауыл тауларының шығыс беткейінде , Жасыбай көлінің батысында орналасқан
бірқатар атаусыз бұлақтар. Шетеспе өзені (Еспе) Баянауыл тауларының
оңтүстік-батыс беткейінде ағын түзеді, Малайка шатқалында жер асты
суларының арқасында екі бұлақ түрінде тұзды тартылуға таяу Комбобсор көліне
келіп құяды.өзеннің ұзындығы 33 км, сужиналымының ауданы 227 шаршы шақырым.
Өзеннің жалпы құлау көрсеткіші 181 шаршы шақырым, орташа қисаю көрсеткіші
5,5% [2].
1.2. Ұлттық саябақтың туристік инфрақұрылымы: коммуникация, жол тораптары,
байланыс
Баянауыл мемлекеттік табиғи ұлттық саябақтың рекреациялық орталығы
ретінде 1-ші орында Жасыбай көлі және оның маңайы болғандықтан, мұнда екі
жол торабы болады. Олар:
1. Баянауыл – Жасыбай жол торабы;
2. Торайғыр – Жасыбай жол торабы.
Біріншісінің жолын сипаттай кететін болсақ, ол ауданның орталығы
Баянауылдан 15км-ге созылған. Жол құрамы негізінен асфальтті. Ол тау
жоталары арқылы асып түседі. 150-200м биіктіктен түсетіндей жыланның пішіні
ретінде төселген, яғни бұл жол 10-нан аса бұрылыстардан тұрады. Автобуспен
келген туристерді, қонақтарды таудың басында түсіріп, автокөлік жүгізушісі
төмен қарай өзі көлікпен аялдап, ботаникалық бұлақтың басында тосады. Ал
қонақтар баспалдақ арқылы жылан пішінді жолды кесіп өтіп өз жолдарын
қысқартады. Осы жол арқылы табиғаттың келбетті әсем көрінісін байқауға
болады. Себебі мұнда Жасыбай көлі қазан шұңқырда орналасқаны және оны
қоршап тұрған таулар, күннің көзі таудың арғы беткейіне батуының әсем
суреттемесін айқын көруге болады.
Екінші жол торабы Баянауылға 18км жетпей басталады. Ол негізінен
қазақтың ұлы жазушысы, 27 жасында дүниеден қайтқан Сұлтанмахмұт
Торайғыровтың туған жері арқылы өтеді. Жолда кездесетін нысандарды атай
кетсек, оларға С.Торайғыровтың зираты, Сәкен шыңы және оның
бөктерлерінен бастамасын алатын бұлақ көзі (қазіргі кезде осыдан Баянауыл
атты Баян-су ЖШС минералды су шығарады)жатады. Торайғырдан батысқа қарай
созылған жол асфальтті емес, жай ғана елді-мекен жолына айналады. Жасыбайға
бағыт алған уақытта жолдың сол жағында жердің астынан шыққандай
Кемпіртаскөрінеді, одан ары Жасыбайға жете берген жолында Найзатасты
көруге болады. Міне,осы екі жол негізгі екі жол торабы болып табылады.
Бірақ одан басқа жаяу жүретін туристер, демалушылар,қонақтар және Баянауыл
елді мекенінің тұрғындары да көптеген асулар арқылы жүруге болады. Осы
асулар қайдан пайда болды деп сұрасаңыздар, Баянауыл таулы өлкесі тарихи
ескеркіштер мен оқиғалар өткен орындарға өте бай. Автомобиль жолдарының
техникалық жай-күйін жақсарту, аудан жолдарында автокөліктің қауіпсіз және
үздіксіз жүруін қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар жүргізіледі [3].
Жолдар. Аудан бойынша аудандық маңызы бар автожолдардың ұзындығы 356
км, шаруашылық аралығындағы жолдар 98,7 км. Жолдардың жалпы ұзындығының 50
пайызынан астамының жағдайы қанағаттанарлықсыз, ауыртпалықтың өсуі және
ауыр автокөліктердің артуы салдарынан жол жамылғыларының бұзылу қарқыны
елеулі түрде жеделдеп отыр. Қаражаттың шектеулі болуы себебінен
автожолдарды жөндеу және қалыпты жағдайда ұстау жұмыстары толыққанды
жүргізілмейді, бұл жол жамылғыларының тозуына әкеліп соғады. Уақытынан
бұрын бұзылу процесін тоқтату нормаларды қатаң сақтау және жолдарды жөндеу
арқылы мүмкін болады [4].
Баянауыл-Угольное, Қаражар-Южное, Алексеевка-Жанажол, Жаңатілек-Жаңа
Жайма жолдары жалпы ұзындығы 186,3 шақырым күрделі жөндеуді, басқа жолдар
орташа жөндеуді қажет етеді. Жөндеу жұмыстары бұзылған жол учаскелерін
қалпына келтіруге және автомобиль жолдарының жалпы көліктік-пайдалану
жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.
Жолдарға орташа жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін 2009 жылы аудандық
бюджеттен 14228 мың теңге бөлініп, оның ішінде Баянауыл-Угольное жолын
жөндеуге 10801 мың теңге, Торайғыр ауылына баратын жолды жөндеуге 2900 мың
теңге, сметалық жобаға 527 мың теңге қарастырылған. 2009 жылдың қаңтар-
маусымында 1042,0 мың теңге жопарланып, 984 мың теңгесі (94,4%) игерілді.
Аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын ағымдағы жөндеуден өткізуге және
қалыпты жағдайда ұстауға 2009 жылы аудандық бюджеттен 10772 мың теңге
қаражат бөлініп, қаңтар-мамыр айларында 100% игерілді.
Ауылдардың ішіндегі жолдардың қалыпта ұстауын қамтамасыз етуге 2009
жылдың басында аудандық бюджеттен 16530 мың теңге бөлініп, мамыр айында
бюджетке енгізілген өзгерістерге сәйкес қосымша 3000 мың теңге бөлініп,
барлығы 19530 мың теңге игеру жоспарланып отыр. Оның ішінде Баянауыл
ауылына 9530 мың теңге, Майқайың ауылына 10000 мың теңге қарастырылып отыр.
Есептік кезеңде 7529 мың теңге игеру жоспарланып, 2996,8 мың теңгесі
(39,8%) игерілді. Баянауыл ауылы бойынша 2063 мың теңге үнемдеу, 1569
теңгеге сметалық құжаттардың дайын болмауы және 900 мың теңгеге счет-
фактуралардың дұрыс ресімделмеу себептерінен қаржы игерілмей отыр [5].
Демалыс орындарындағы телефон байланысы туралы айта кететін босақ,олар
тек қана демалыс үйлерінде бар еді, бірақ қазіргі кезде аудан орталығы
Баянауылға ұялы телефонның спутниктері құрылды, бұл бірден-бір
жеңілдік.
Ұлттық саябақ инфрақұрылымын саралау барысында Баянауыл мемлекеттік
ұлттық табиғи саябағының туристік - рекреациялық даму мүмкіншіліктерін
айқындап, осы өлкенің рекрация қуаттылығын көрсету және табиғатты пайдалану
принципіне негізденіп, оның табиғи ортасын сақтауды қамтамассыз ету. Осы
аймақты үлкен халықаралық дәрежедегі демалыс орнына айналдыру. Осы өлкенің
қазіргі жағдайы мен мүмкіншіліктерін есептеу арқылы көрсету. Математикалық
сараптамалар жасалып, тарихи деректер жинақталды. Туристер мен
демалушылардың демалу мүмкіншіліктері толық көрсетілді. Қазіргі
мүмкіншіліктер мен келешекте болуға тиісті мүмкіншіліктерге ұсыныстар
жасалды. Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің туристік –
рекреациясын дамыту жолдарын көрсетіп, адамдардың көңілді демалуы үшін
табиғатты табиғи қалпына келтіру барысында Ұлттық парктің экологиялық
жағдайы және туристік-рекреациялық даму мүмкіншіліктері келесі бөлімде
қарастырылады [6].
1.3 Баянауыл ұлттық паркінің туристік маршруттары
Ұлттық саябақтың экологиялық маңызы туристік іс-әрекеттермен тікелей
қатысы бар. Оған себеп қоршаған орта мен адамдардың арақатына-сының
нәтижесі. Ұлттық саябақтың мемлекет тарапынан қорғауға алынуы-на
байланысты табиғатының әсемдігі мен сипатталады Яғни бұл уникумды аймақ.
Территория өсімдік, Табиғи ескерткіштерінің алуан түрлілігімен
ерекшеленеді.
Біздің қарастырып отырғанымыз туристік – рекреациялық ресурстары
жағынан өте қызықты аудан болып саналады. Себебі Торайғыр, Жасыбай
Сабындыкөл көлдері және Баянауыл, Баян тауларының орналасуы, климатының
қолайлы болып келуі. Бірнеше туристік маршруттардың өтуіне мүмкіндік
жасайды.
Баянауыл туристік база 1962 жылы құрылған. Бұл тек Қазақстан
республикасына ғана белгілі емес, республикадан тыс елдерге де әйгілі.
Мұнда жолдамамен, туристік группалармен, өндіріс коллективтерімен бос
уақыттарында адамдар демалуға келеді. Келген туристер ұлттық саябақтың
табиғатының унинумдығын көтеруге асығады. Ұлттық саябақ табиғи және тарихи
ескерткіштерге бай .
Демалу орындарының белгіленген экскурсиялық маршруттары саябақтың ең
әдемі, қызғылықты жерлеріне салынған. Туристік маршруттар ұзақтығы бойынша
біркүндік, бірнеше сағаттық болады. Негізгі түрі жаяу маршрут. Туризмнің
басқа түрлері онша көп дамыған. Баянауыл туристік базасы туристерді
бірнеше маршрутта қыдырта алады. Мысылы, бірнеше маршруттарды атауға
болады.Туристік базадан С.Торайғыров зиратын баса отырып Торайғыр көліне
дейін 25 км жол; Найзатас тауы мен Мыстан кемпір құзы 15 км ; Турбаза
–Дроверт үңгірі –Жасыбай зираты, 10 км; Турбаза -Әулие тас үңгірі , 16 км;
Сурет 6. Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғат паркінің туристік картасы
[7].
Туристік маршруттар әр түрлі жас шамасындағы туристер үшін жеке-жеке
алынған. Туристік жорық кезінде дамышулар табиғаттың тек сұлу көркін ғана
қызықтап қоймай сонымен қатар Баянауылдың табиғаты туралы, өткен тарихы
мен әр түрлі аңыздарымен де танысады.
Алдын ала дайындығы бар туристер үшін № I 284 510-90-0 Аңыздар
дүниеге келген аймақтар атты маршрут белгіленген. Ол маршрут шеңбер
бойымен жасалынған, жеті күнге есептелінген және таулы – орманды оазистің
орталық бөлігін түгел қамтиды. Жол бойында демалатын, түнейтін және ошақтың
арнайы орындар белгіленген. Әрбір группаны тәжірибелі инструктор алып
жүреді. Маршрут бойынша биіктігі 1027 м. жететін Ақбет жотасына өте
қызғылықты жерлерді басып өту тарихи өлкетану мәні бар объектілерді көру
жоспарланған. Бұл маршруттың жалғыз аяқ жолы қатаң түрде облыстық Совет
нұсқауы бойынша жасалынады. Табиғи биоценозды бұзбау және қорғау негізін
сақтау.
2 БАЯНАУЫЛ ҰЛТТЫҚ ПАРКІНДЕ ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІ ДАМЫТУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Баянауыл ұлттық паркін туристік бағытта дамыту бағдарламаларында
туристік кластер құру мәселесі
Кластердің негізгі қатысушыларының қазіргі жағдайын зерттеу және
өндірістік өзара байланыстары мен даму деңгейіне талдау жүргізу
Туристік кластердің негізгі қатысушылары болып туристік қызметтерді
тасымалдаушылар танылады. :
1 Негізгі:
- орналастыру кәсіпорындары (санаторий, профилакторий, қонақ үйлер,
аңшылық және меймандық үйлер, демалыс үйлері);
- тамақтану кәсіпорындары (мейрамхана, кафе, барлар, асханалар);
- транпорттық қызмет ұсынатын кәсіпорындар;
- туристік-рекреациялық қызметтерді жүзеге асыру бойынша қызмет
көрсететін ұйымдар (туристік фирмалар).
2 Қосымша:
- әкімшілік-бақылаушылық органдары (шекаралық, кедендік, карантин
қызметтері, полиция, банктер);
- спорт мекемелері (стадиондар, спорт алаңдары, бассейн, теннис
корттары);
- мәдениет мекемелері мен кәсіпорындары (мұражай, театр, кинотеатр,
көрмелер, жәрмеңкелер, би клубары);
- экскурсия жүргізушілер, гидтер, туризм түрлері бойынша
инструкторлар;
- сувенир өнімдерін өндірушілер;
- ақпараттық агенттіктер (телекөрсетілім, радио, БАҚ);
- коммуналды және тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары (монша, кір
жуу, химиялық тазалау, сурет салондары);
- сауда кәсіпорындары (дүкендер, базар, жалдау нүктелері);
- байланыс кәсіпорындары, бірақ оның қолданылуы желісіз қашықтық
байланыстың пайда болуынан кейін аз кездеседі.
3 Үлеспелілер:
- азық-түлік, киіммен және басқа да қажетті заттармен қамтамасыз
ететін өндірістік және ауыл шаруашылық кәсіпорындары.
Қазіргі уақытта Павлодар облысы бойынша Статистика Департаменті туризм
бөлімінде орналастыру, туристік фирмалар және транпорт түрлерінің
кәсіпорындары жайында мәліметтер келтірілген.
Осы мәліметтерді талдай отыра, келесідей қорытындылар шығаруға болады:
Облыс бойынша барлық категориядағы орналастыру нысандарының сыйымдылығы
бір уақытта жалпы 1 кварталға 4543 кереует-орыннан келеді.
Төрттен үш бөлігінен астамы – 37% Павлодар қаласына, тағы төрттен бір
бөлігінен кішкене астамы - 27% Экібастұз қаласына, ал 12% Ақсу қаласына
тиесілі, бұдан барлық орналастыру орындарының төрттен үш бөлігінен астамы
облыстың қалаларына, және тек төрттен бір бөлігі ғана аудандарға тиесілі
деген қорытындыға келуге болады (8 сурет).
Сурет 7. Павлодар облысының қалалары мен аудандары бойынша орналастыру
орындарының таратылуы (2010 жылдың 1 квартал. Павлодар облысы бойынша
статистика Департаментінің мәліметтері бойынша) [8]
Сурет 8. Баянауыл аймағына соңғы үш жылдағы сыртқы және жергілікті
туристердің келу динамикасы (мәліметтер Павлодар облысының статистика
департаментінен алынған, 2011жыл) [8]
Қонақ үйлердің толтырылуы бойынша мәліметтерді талдау облыс бойынша
орташа алғанда бір жылда оның төмен деңгейін көрсетеді (8 сурет). Ең
жоғарғы орта жылдық көрсеткіш Павлодар қаласында байқалады, бірақ оның
өзінде қонақ үйлер төрттен үш бөлігінен аз толтырылады. Қонақ үйлердің
орташа әлемдік толтырылуы 65-70% құрайды.
2007 жылдағы үш квартал бойынша қонақ үйлердің таратылуына талдау
жүргізу жағдайды тепе-тез бағалауға мүмкіндік береді және орналастыру
орындарының дәл туристерге қажеттілігін дәлелдейтін туристік қызметтерге
деген сұраныстың мерзімділігіне сәйкес келеді. Анық мерзімділік ерекше
түрде Баянауыл және Павлодар аудандарында, басым түрде Экібастұз қ.-нда
және аз деңгейде Ақсу қ. және Шарбақты ауданында аңғарылады.
Облыс территориясындағы туризм нысандарын түгендеу мен құжаттандыру
жұмыстарының нәтижесіндегі қорытындылардың мәліметтеріне сәйкес 56
орналастыру нысандары, оның ішінде 17 қонақ үй, 1 санатории, 5-санатории-
профилактории, 32 демалыс үйі, 1 туристік база бар.
Түрлі транспорт құралдарымен қызмет көрсетілген туристер санының
мәліметтеріне талдау жүргізгеннен ішкі туризм үшін маңызды орынды
қалаішілік автобустарды қоса алғандағы автомобиль транспорты алатынын
қорытындылауға болады. Дәл осы автомобиль жолдары ішкі туризм санатында 6
туристің 5-еуімен пайдаланылды (2010 жыл, Павлодар облысы бойынша
статистика Департаментінің мәліметтері).
Сонымен бірге, қазіргі уақытта облыстағы автомобиль жолдарының жағдайы
туризм дамуының қажеттіліктерін қанағаттандырмайды.
Павлодар облысының жалпы қолданыстағы облыстық және аудандық маңызы
автомобиль жолдарын дамыту Бағдарламасында келтірілген Павлодар облысының
пассажирлік транспорты және автомобиль жолдарының Департаменті бағалауы
бойынша – 2007-2010 жылдарда Баянауыл ауданының автомобильдік жолдардың
ұзындығы 3447 метрді құрайды. Олардың көп бөлігі тас жол болып келеді.
Грунтты бұзылғандардың жалпы ұзындығы 221,7 км құрайды. 2006 жылы
қанағаттанарлық емес жағдайдағы жолдар жалпы автомобиль жолдарының
ұзындығының 40% - алып жатыр. Грунтты жолдармен жүру (221,7 км) көктем-күз
кезеңінде толығымен немесе аз да болса тоқтатылады. Көпірлер мен өтпе
жолдардың жалпы саны (11) қанағаттанарлық емес жағдайда және күрделі
құрылыс жұмыстарын талап етеді.
Кесте 1
Баянауыл ауданының автомобиль жолдарының жағдайы
№ Жағдайы Км 3447 км-ге %
1 Жақсы 50 1,4
2 Қанағаттанаратын 120 3,4
3 Қанағаттандырмайтын 170 5,0
2 кесте
Павлодар облысы бойынша автомобиль жолдарындағы көпір және өтпе жолдардың
жағдайы
№ Жағдайы Дана 11 данаға % -бен
пп
1 Қанағаттандыратын 2 18,2
2 Жөндеу жұмыстарын қажет 4 36,4
етеді
3 Апаттық 5 45,4
Туристік-рекреациялық қызметтерді (туристік фирмалар) жүзеге асыру
бойынша қызмет ететін кәсіпорындар санының динамикасы осы кәсіпорындар
санының тұрақты өсуін қамтамасыз етеді. Олар басым түрде облыс орталығына
тән келеді, ондағы оларға қатысты тығыздығы орташа статистикалық қалыптан
артып түседі .
Сурет 9. Туристік-рекреациялық қызметтерді (туристік фирмалар) жүзеге
асыру бойынша қызмет ететін кәсіпорындар санының динамикасы [9].
Халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша дамыған елдерде 10000 адамға
бір туристік фирмадан болуы жеткілікті. Мұндай жағдайда Павлодар үшін
фирмалардың оңтайлы саны болып 30 табылады. Фирмалар қатарының бәсекелестік
артықшылықтарының дамуы үрдісінде фирмалар санының одан өсуі мүмкін кезде
олардың саны, әсіресе, ғаламдық экономикалық құлдыраудың өсуімен бірге
есептегенде азаюы мүмкін.
Мәдениет кәсіпорындарына қатысты туризм нысандарын түгендеу мен
құжаттандырудың нәтижесінің мәліметтеріне сәйкес облыс территориясында 11
мұражай жұмыс жасайтынын атап өтуге болады.
Сонымен қатар, қазіргі уақытта Павлодардағы туристік бағытта кадрлар
дайындау тек жоғары оқу орындарында жүзеге асырылады, бірақ орташа-арнайы
білім деңгейін меңгерген персонал қажет екенін де атап өту керек.
Туристік сұраныс және ұсыныс әлеуеті
Перспективті туризм түрлері және оларды тұтынушылар
Экологиялық туризм. Дүниежүзілік туристік ұйым сарапшыларының
мәліметтері бойынша экологиялық туризм соңғы он жылдықта ең белгісі және
қандай да мемлекеттің тұрақты дамуының құралдарының бірі болып табылады.
Павлодар облысындағы экологиялық туризмді дамытудың қажеттілігі бірінші
кезекте халқының денсаулық пен бос уақытты пайдалану мәселелеріне жүйелі
қарауға деген жоғарғы қажеттіліктерімен түсіндіріліп отыр.
Экологиялық туризм табиғи құндылықтармен танысуға, экологиялық тәрбие мен
білімге бағытталған. Бұл туризм түрін ұйымдастырудың ерекшелігі болып
табиғи ортаға әсердің аз болуын қамтамасыз ету, экологиялық қонақ үйлер
жүйесін қалыптастыру, туристерді экологиялық таза азық-түлікпен қамту
табылады.
Павлодар облысындағы экологиялық туризмді дамыту шегінде келесілерді
дамытқан абзал:
- оқушылар мен студенттер үшін оқу бағдарламаларына сәйкестендірілген
экологиялық білім беру турлары;
- табиғи жағдайларда тіршілік ететін сирек жануарлар мен құстарды
суретке түсіру;
- өзен және көл суларының экожүйелері бойынша турлар.
Емдік-сауықтыру туризмі. Павлодар облысында емдік (медициналық)
туризмді де дамыту қажет. Облыс территориясында профилактории, санаторийлер
де аз емес, курорт та бар. Сонымен қатар, игерілмеген ресурстардың да саны
көп, бірінші кезекте емдік тиімділігі жоғары көрсеткіштерге ие батпағы бар
тұзды көлдер болып табылады.
Балалар-жасөспірім туризмі – ішкі туризмді дамытудың және туристік
мәдениетті қалыптастырудың негізін қалаушы факторлардың бірі. Туризмнің әр
түрлі түрлерімен бала кезінен айналысу өсіп келе жатқан ұрпақты жергілікті
жер, табиғаттағы жүріс-тұрыс мәдениетіне бағытталуға және қоршаған ортаға
ұқыпты қарауға тәрбиелеп, тәлім беруге көмектеседі.
Балалар-жасөсіпірім туризмнің ықпалы:
- өсіп келе жатқан ұрпақтың салауатты өмір салтына үйренісуі,
жігерлілік пен руханилыққа тәрбиелеу нашақорлық пен жаман әдеттерге
балама болуға көмектеседі;
- туған өлкені, қоршаған ортамен, тарих және мәдениет ескерткіштерімен
тәжірибелі түрде танып-білуге үйретеді.
Балалар-жасөспірім туризмінің дамытуды мектептік білім беру және
көптеген сабақтар бойынша оқыту бағдарламаларын жаңарту жүйесіндегі
құрылымды қалыптастырудың кешенді жолдарын өткізуді қажет етеді.
Ауыл туризмі – бұл ауылдық жердегі демалыс, дәстүрлі халық мәдениетімен
танысу, ауыл шаруашылығы іс-әрекетіне қатысу. Әлемдік тәжірибеде ауылдық
туризм ауыл халқының жұмыспен қамтылуының баламасын қалыптастыру ретінде,
ауыл халқының қалаға көшу үрдісін төмендеут құралы ретінде, урбандалу
қарқынының азаю тәсілі ретінде қарастырылады.
Ауылдық жердегі туризм аз шығынды, рекреация және сауықтырылу жағынан
тиімді, туристік іс-әрекет түрлерінің әлеуметті маңыздысына жатады. Ол
төмен бағалануының, өмір сүру қауіпсіздігінің, әрбір тұтынушыға жеке назар
аударудың арқасында белсенді түрде дамып, жоғарғы сұраныспен пайдалануда.
Орналастырудың кіші формалары жоғары дамыған инфрақұрылымды қажет етпейді,
оларға одан гөрі экологиялық талаптарды сақтау жеткілікті.
Павлодар облысы ауылдық туризмді дамытудағы жоғары ресурстық әлеуетіне
ие – бұлар кеңейген ауыл шаруаышылық территориялары, экологияның жақсы
жағдайы, жоғары табиғи және этностық әр түрлілік, көптеген этностардың
дәстүрлі мәдениетінің сақталуы, бай мәдени-тарихи әлеуеті.
Іскерлік туризм. Павлодар облысы іскерлік туризм үшін жоғары әлеуетімен
түсіндірілетін экспорттық бағыттағы ірі кәсіпорындардың көп болуымен
ерекшеленетін елдегі экономикалық дамыған аймақтарының бірі болып табылады.
Павлодар қаласы конгресстік, ғылыми және көрме-жәрмеңкелік сияқты іскерлік
туризм түрлерін дамытуға қажетті жағдайлардың барлығы дерлік бар. Іскерлік
туризм түсінігіне (бизнес-туризм) жеке іскерлік сапарлар, сонымен бірге
конгресс, конференция, семинар, сауда көрмелері мен жәрмеңкелерінде және
т.б. шараларда қатысу үшін сапарлар шегу жатады және туризмнің бұл түрінің
мақсаты әр түрлі болып келеді және де коммерциялық не коммерциялық емес
сипатта өрбиді, бірақ міндетті түрде демалыспен байланыстырылып
ұйымдастырылады. Іскерлік туризм уақытша болатын жерінен пайда түсірусіз
қызметтік немесе кәсіби саяхатты қамтиды.
Этникалық туризм – өзінің бұрын өмір сүрген немес тұрған жеріне саяхат
жасалатын туризм түрі. Бұл туризмнің мақсаты – өз туысқандарына, кіндік
қаны тамған жеріне немесе ата-анасы туылған жеріне бару. .Тарихи оқиғаларға
сәйкес Павлодар облысы көші-қон үрдістеріне тап болған: он тоғызыншы
ғасырларда орыс қоныстанушыларының территорияны басуы, жиырмасыншы ғасырдың
басы мен ортасында халықтың жер аударылуы, тың игеру жұмыстары. Сондықтан
да, осы туризм түрі үшін әлеуетті тұтынушылар көп болып келеді және осы
санаттағы тұтынушылар жуырдағы уақытта кіру туризмінің негізгі ағымдарының
бірін қалыптастыра алады.
Ғылыми туризм. Павлодар облысының территориясында мамандардың үлкен
қызығушылығын тудыратын археологиялық және палеонтологиялық ескерткіштер
өте көп. Ең атақтысы болып палеонтологиялық ескерткіш Гусиный перелет
болып табылады, қайта ежелгі фаунаның сүйек қалдықтары сақталған басқа да
белгілі жерлер Ертіс өзенінің оңтүстік жағасында да табылған. Сонымен
қатар, Железинск ауылында Пятырыжский обрыв (Бес жиренді құлама жар)
деген бар. Ертіс-Қарағанды арнасының трассасы бойында ежелгі флораның
көптеген қалдықтары кездеседі.
Павлодар облысының туристік қызметтерін пайдаланатын әлеуетті
тұтынушыларының қатарына бірінші кезекте облыстың өзінің қалаларының халқын
жатқыщуға болады. Бұны келесідей факторлар айқындап отыр:
- Аймақтағы қала халқы басым келеді;
- Қала территоиясындағы қоршаған ортаның, әсіресе, ауаның ластану
деңгейі;
- Павлодар облысы халқының денсаулық көрсеткіштері өмір ұзақтылығы
сияқты елдегі ең қолайсыз жағдайлардың бірі.
Осының барлығы халықтың бірінші кезекте таза қоршаған ортасы бар
қаланың шетіндегі көрікті табиғи ландшафтарда сауықтырылуы қажеттігін
айқындайды. Және де адамдардың бұлай демалу мүмкіндіктері жылына бір рет
емес, жиі түрде жүзеге асырылғаны абзал болар еді. Павлодар облысы
қалаларының халқы көбінесе демалыс күндері қала сыртында өткізгенді
қалайды. Сондықтан да қаладан 30 км кем емес жерде демалыс үйлерінің
жұмысын дамытқан дұрыс.
Сонымен бірге, халықтың орташа табысының деңгейі 28848 теңгені
құрайтынын атап өту керек. Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы
53695 теңгеге жетеді. Мұндай деңгейде ең көп сұранысқа орташа деңгейлі
төлемдегі қызметтер және транпорттық шығындарды қажет етпейтін жеткілікті
қолайлылық ие болады. Осы тұтынушылардың санатына туризм саласының
экологиялық, ауылдық және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz